PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI SILESIALAB 2018

Transkrypt

1 PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI SILESIALAB 2018 OŚRODEK BADAŃ I KONTROLI ŚRODOWISKA SP. Z O.O. w Katowcach KOD PORÓWNANIA /3/2018 SPIS TREŚCI 1. ORGANIZATOR PROGRAMU str UCZESTNICY BADAŃ BIEGŁOŚCI str OBIEKT BADAŃ str ZAKRES BADAŃ str CEL BADAŃ BIEGŁOŚCI str ETAPY UCZESTNICTWA str KOSZTY UCZESTNICTWA str POUFNOŚĆ WYNIKÓW str ZMOWA I FAŁSZOWANIE WYNIKÓW str ANALIZA DANYCH I INTERPRETACJA WYNIKÓW PROGRAMU str MONITOROWANIE JAKOŚCI USŁUGI str REKLAMACJE I SKARGI str REZYGNACJA Z UDZIAŁU W PROGRAMIE str. 8 ORGANIZATOR PROGRAMU OŚRODEK BADAŃ I KONTROLI ŚRODOWISKA SP. Z O.O. UL. OWOCOWA KATOWICE Oracował (data) Mrosława Lńska (mę nazwsko) (ods) Zatwerdzł (data) Justyna Greger (mę nazwsko) (ods) Kod orównana /3/2018 Strona 1 z 8

2 1. ORGANIZATOR PROGRAMU Organzatorem badań begłośc jest Ośrodek Badań Kontrol Środowska S. z o.o., osadający wdrożony system zarządzana zgodny z wymaganam normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 otwerdzony certyfkatem Polskego Centrum Akredytacj nr AB 213 oraz wdrożony system zarządzana zgodny z wymaganam normy PN-EN ISO/IEC 17043:2011. Dane kontaktowe organzatora: Ośrodek Badań Kontrol Środowska S. z o.o. ul. Owocowa 8, Katowce 32 / , fa. 32 / e:mal: sekretarat@obks.l strona nternetowa: Osoby odowedzalne za realzację rogramu: Koordynator badań begłośc SILESIALAB 2018 Kerownk Pracown Analz Fzykochemcznych: Mrosława Lńska. tel. 32 / wew.117 lub 32 / ; mob ; e-mal: m.lnska@obks.l. Koordynator rogramu /3/2018 Kerownk Pracown Analz Fzykochemcznych: Mrosława Lńska. tel. 32 / wew.117 lub 32 / ; mob. +48 / ; e-mal: m.lnska@obks.l. Program badań begłośc jest realzowany w oarcu o wymagana zalecena: normy PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Ocena zgodnośc. Ogólne wymagana dotyczące badana begłośc. dokumentu PCA DA-01 Akredytacja organzatorów badań begłośc. Wymagana szczegółowe. normy ISO 13528:2015 Statstcal methods for use n rofcency testng by nterlaboratory comarsons. nstrukcj I/Q/22 wyd. 5 z dna Zasady organzacj, wykonana oraz oceny wynków badań begłośc / orównań mędzylaboratoryjnych. Organzator rzy organzacj badań begłośc ne korzysta z usług odwykonawcy. 2. UCZESTNICY BADAŃ BIEGŁOŚCI Uczestnkem rogramu badań begłośc /3/2018 może być każde laboratorum badawcze wykonujące badana sensoryczne wody do sożyca, zgodne z normą PN-EN 1622 lub rocedurą własną oartą na w/w norme. 3. OBIEKT BADAŃ WODA DO SPOŻYCIA Próbk badań begłośc stanow matryca naturalna woda do sożyca obrana rzez akredytowane laboratorum OBKŚ S. z o.o. oraz róbk wzbogacone odowednm deskrytoram smaku zaachu. Próbk do badań są rzygotowywane, akowane, etyketowane oraz dystrybuowane zgodne z nstrukcją I/Q/22, wyd. 5 z dna Próbk dostarczane w ramach rogramu orównań /3/2018 ne wymagają dodatkowego rzygotowana rzed wykonanem badań. Przed rozoczęcem badań należy stablzować róbk dostarczone do temeratury otoczena dokładne wymeszać. Z dostarczonym róbkam należy ostęować zgodne z rutynowo stosowanym w danym laboratorum metodam analtycznym. Próbk badań begłośc /3/2018 są badane od kątem mkrobologcznym na zawartość bakter gruy col oraz Eschercha col rzez akredytowane laboratorum OBKŚ S. z o.o. Uczestnkom zostane dostarczonych 5 róbek, oznakowanych: Z1, S1, Z2, S2 oraz W: Próbkę Z1 stanowć będze róbka rzeczywsta wody do sożyca, w której należy wykonać ocenę zaachu metodą ełną, arzystą, wyboru newymuszonego, rzy stonu rozceńczana równym n = 2. Organzator douszcza wykonane oceny metodą uroszczoną, arzystą, wyboru newymuszonego, lecz wówczas wynk analzy ne zostane ocenony statystyczne. Jednocześne należy odać nformację, czy otrzymany wynk zaachu jest akcetowalny rzez laboratoryjny zesół ocenający, czy też ne ocena jakoścowa. Kod orównana /3/2018 Strona 2 z 8

3 Próbkę S1 stanowć będze róbka rzeczywsta wody do sożyca, w której należy wykonać ocenę smaku metodą ełną, arzystą, wyboru newymuszonego, rzy stonu rozceńczana równym n = 2. Organzator douszcza wykonane oceny metodą uroszczoną, arzystą, wyboru newymuszonego, lecz wówczas wynk analzy ne zostane ocenony statystyczne. Jednocześne należy odać nformację, czy otrzymany wynk zaachu jest akcetowalny rzez laboratoryjny zesół ocenający, czy też ne ocena jakoścowa. Próbkę Z2 stanowć będze woda wzbogacona deskrytorem zaachu, w której należy wykonać ocenę zaachu metodą ełną, arzystą, wyboru newymuszonego, rzy stonu rozceńczana równym n = 2 (TON 1). Jednocześne należy zdentyfkować zaach ocena jakoścowa. Próbkę S2 stanowć będze woda wzbogacona deskrytorem smaku, w której należy wykonać ocenę zaachu metodą ełną, arzystą, wyboru newymuszonego, rzy stonu rozceńczana równym n = 2 (TFN 1). Jednocześne należy zdentyfkować smak ocena jakoścowa. Próbkę W stanowć będze woda odnesena, czyl woda która została użyta do rzygotowana róbek S2 Z2. Ne należy odawać wynku uzyskanego z oceny sensorycznej wody odnesena. Próbka W zostane dostarczona tylko w celu orównana rzy analze jakoścowej róbek (dentyfkacj smaku zaachu w róbkach Z2 S2). 4. ZAKRES BADAŃ L. Wskaźnk Przewdywany zakres omarowy 1 Lczba rogowa smaku wg oceny laboratorum 2 Lczba rogowa zaachu wg oceny laboratorum 3 Identyfkacja smaku wg oceny laboratorum 4 Identyfkacja zaachu wg oceny laboratorum 5. CEL BADAŃ BIEGŁOŚCI Celem badań begłośc jest wykazane kometencj uczestnków, wyrażonych dokładnoścą wykonywanych badań w odnesenu do rezultatów uzyskanych rzez nne laboratora oraz wymagań stawanych rzez dokumenty normatywne. W orównanu mędzylaboratoryjnym zostane ocenona begłość uczestnków w zakrese badań sensorycznych wody do sożyca. Badana wody należy wykonać metodą znormalzowaną zgodne z normą PN-EN 1622 lub rocedurą własną oartą na w/w norme. Uczestncy zobowązan są odać jaką metodą wykonal badane. 6. ETAPY UCZESTNICTWA TERMIN NADSYŁANIA ZGŁOSZEŃ TERMIN DOSTARCZENIA PRÓBEK DO BADAŃ TERMIN RAPORTOWANIA WYNIKÓW Z BADAŃ TERMIN DOSTARCZENIA SPRAWOZDANIA Z BADAŃ Organzator zastrzega sobe rawo do rzesunęca termnów organzacj lub odstąena od realzacj rogramu badań begłośc w rzyadku newystarczającej lczby zgłoszeń. Kod orównana /3/2018 Strona 3 z 8

4 NADSYŁANIE ZGŁOSZEŃ Wyełnoną Kartę zgłoszena uczestnctwa należy rzesłać malem na adres faksem na numer 32 / lub semne, za ośrednctwem oczty na adres odany w unkce 1. Przystąene do uczestnctwa w orównanu orzez wyełnene odsane Karty zgłoszena uczestnctwa jest jednoznaczne z zaakcetowanem warunków organzacj badań begłośc. Potwerdzene otrzymana zgłoszena wraz z Instrukcją ostęowana z róbkam do badań begłośc zostane wysłane na odany w karce zgłoszena adres malowy, na około 10 dn rzed lanowanym termnem wysyłk róbek do badań. Uczestnk odsując kartę zgłoszena uczestnctwa wyraża zgodę na rzetwarzane zawartych w nej danych osobowych zgodne z ustawą z dna 29 serna 1997 roku o ochrone danych osobowych (Dz. U nr 133, oz. 883) z óźnejszym zmanam (Dz. U oz. 1182) oraz na rzesyłane nformacj handlowych drogą elektronczną, zgodne z ustawą z dna 18 lca 2002 roku o śwadczenu usług drogą elektronczną (Dz. U nr 144, oz. 1204) z óźnejszym zmanam (Dz. U. 2013, oz. 1422). DOSTARCZENIE PRÓBEK Próbk zostaną dostarczone na adres wskazany w Karce zgłoszena uczestnctwa, za ośrednctwem frmy kurerskej. Po otrzymanu rzesyłk należy: zasać w karce wynków datę godznę dostarczena róbek; ocenć stan dostarczonych róbek dokonać adnotacj w karce wynków. W rzyadku otrzymana uszkodzonej rzesyłk nezwłoczne owadomć telefonczne lub malem organzatora badań. Do czasu rozoczęca badań, róbk należy rzechowywać w cemnośc, w temeraturze (1 5) C. RAPORTOWANIE WYNIKÓW Karta wynków badań begłośc zostane rzesłana uczestnkom wraz z róbkam oraz drogą malową. Wynk badań wraz z określenem zastosowanej metody badawczej należy rzedstawć w karce wynków. Uczestncy są zoblgowan do odawana wynku z odowedną lczbą cyfr znaczących, narzuconą rzez organzatora w Instrukcj ostęowana z róbkam do badań begłośc. Wyełnoną kartę wynków należy rzesłać na adres malowy koordynatora orównań m.lnska@obks.l lub faem na numer 32 / w nerzekraczalnym termne odanym owyżej. Wynk nadesłane o termne ne zostaną uwzględnone w Srawozdanu z badań begłośc. Istneje możlwość Raortowana wynków dla jednego arametru, otrzymanych różnym metodam oraz wynków otrzymanych tą samą metodą, ale rzez różnych analtyków / różne zesoły ocenających. W rzyadku raortowana wynków otrzymanych różnym metodam badawczym wszystke wynk zostaną uwzględnone w wyznaczenu wartośc odnesena. W rzyadku raortowana wynków otrzymanych tą samą metodą, ale rzez różnych analtyków / różne zesoły ocenających, w wyznaczenu wartośc rzysanej zostane uwzględnony tylko jeden wynk, tzw. wynk nomnowany, który należy wskazać w Karce wynków badań begłośc. W rzyadku ne wskazana wynku rzez uczestnczące laboratorum, organzator rzyjmuje jako wynk nomnowany erwszy wynk dla danego arametru, odany w karce wynków. Wszystke odane rzez laboratorum wynk zostaną ocenone statystyczne. SPRAWOZDANIE Z BADAŃ BIEGŁOŚCI Organzator oracowuje szczegółowe Srawozdane z badań begłośc, które zostane wysłane drogą malową w ostac zabezeczonego lku PDF, na adres wskazany w Karce zgłoszena uczestnctwa. Srawozdane z badań begłośc zawera wszystke stotne nformacje dotyczące realzacj rogramu, take jak: nazwa dane kontaktowe organzatora badań begłośc, nazwsko dane kontaktowe koordynatora rogramu, data wydana srawozdana, kod orównana numer rundy, nformacje ogólne zawerające, m.n. lczbę uczestnków, zakres badań, zastosowane wyosażene omarowe technk badawcze, charakterystyka obektu badań, w tym sosób jego rzygotowana oraz ocenę jednorodnośc stablnośc róbek, Kod orównana /3/2018 Strona 4 z 8

5 rocedury stosowane do wyznaczena wartośc rzysanej, odchylena standardowego orównań mędzylaboratoryjnych oraz wartośc neewnośc wartośc rzysanej, rocedury stosowane rzy statystycznej analze danych, zestawene wynków badań otrzymanych rzez uczestnków dla oszczególnych arametrów, dane statystyczne oraz odsumowane wynków badań, grafczna rezentacja osągnęć uczestnków rogramu, odsumowane osągnęć uczestnków rogramu, komentarz wskazówk dotyczące nterretacj analzy statystycznej osągnęć uczestnków. Uczestnk zobowązany jest do onformowana organzatora w forme semnej, do 21 dn od otrzymana srawozdana, o ewentualnych błędach wystęujących w Srawozdanu z badań begłośc, a mających wływ na wyznaczene wartośc rzysanej ocenę wynków. Organzator zobowązany jest do korekty błędów rzesłana drogą elektronczną orawk lub uzuełnena do srawozdana wraz z wyjaśnenem zastnałych rzyczyn oełnonego błędu. 7. KOSZTY UCZESTNICTWA 600 PLN (+VAT) + koszty rzesyłk W kosztach ujęto cenę oakowana róbek. Faktura za uczestnctwo w orównanu będze rzesłana razem z róbkam. Należność z tytułu uczestnctwa w orównanach należy włacć na konto OBKŚ S. z o.o. w termne 14 dn od daty wystawena faktury. Koszty rzesyłk są uzależnone od lośc wysyłanych ojemnków, a tym samym wag rzesyłk meszczą sę w zakrese PLN (+VAT). 8. POUFNOŚĆ WYNIKÓW Tożsamość uczestnków jest oufna, znana jedyne koordynatorow rogramu osobom włączonym w realzację orównana /3/2018. Wynk oszczególnych laboratorów odawane są w Srawozdanu z badań begłośc w ostac zakodowanej. Każdy z uczestnków osada swój numer dentyfkacyjny umożlwający odnalezene swoch wynków w Srawozdanu z badań begłośc. Organzator ne udzela nformacj osobom trzecm na temat wynków badań begłośc uzyskanych rzez uczestnków borących udzał w rograme. 9. ZMOWA I FAŁSZOWANIE WYNIKÓW Uczestncy rogramu zobowązan są do unkana zmowy oraz fałszowana wynków badań, tzn. do wykonywana badań rzekazywana wynków badań do organzatora, bez orozumewana sę z nnym uczestnkam, których uczestnctwa w orównanu jest m znane z nnych źródeł. W sytuacj odejrzena zmowy lub fałszowana wynków uczestnk zobowązany jest do udostęnena danych źródłowych, rzekazanych do oceny wynków, a w rzyadku stwerdzena zmowy lub fałszowana wynków organzator wyklucza z oceny rezultaty odejrzanych uczestnków bez zwrotu kosztów uczestnctwa. 10. ANALIZA DANYCH I INTERPRETACJA WYNIKÓW PROGRAMU Organzator, w zależnośc od lczby uczestnków borących udzał w rograme decyduje o wyborze odowednego modelu statystycznego. Analze statystycznej zostaną oddane tylko wynk uzyskane metodą ełną. Wynk wykonane metodą uroszczoną ne zostaną ocenono statystyczne. Za metodę uroszczoną rozume sę zarówno metodę, w której uczestncy otrzymają wynk TN < 1, jak metodę jakoścową, czyl brak odana wynku lczby rogowej. W rzyadku wynków róbek Z2 S2 (z dodatkem deskrytora zaachu smaku) ocene statystycznej zostaną oddane zlogarytmowane wynk uczestnków. Dla lczby wynków 8 do wyznaczena wartośc rzysanej oraz odchylena standardowego wartośc rzysanej zostaną wykorzystane wynk uczestnków, o zastosowanu technk mnmalzującej wływ wynków skrajnych. W tym celu zostane zastosowana tzw. statystyka mocna, zgodne z normą ISO 13528:2015. Wartość rzysaną stanowć będze tzw. średna odorna, a odorne odchylene standardowe zostane oszacowane według algorytmu A. Kod orównana /3/2018 Strona 5 z 8

6 W celu wyznaczena wartośc rzysanej wynk zostaną uszeregowane w orządku rosnącym. Zostane oblczona oczątkowa wartość średnej odornej * oraz wartość odornego odchylena standardowego s*. Początkową wartość średnej odornej stanowć będze medana ze wszystkch wynków uczestnków: * med ( ) Nastęne zostaną oblczone wartośc bezwzględne odchyleń od wartośc medany (wartośc średnej odornej) dla każdego wynku, zgodne ze wzorem: d med ( ) Wartośc bezwzględne odchyleń zostaną uszeregowane w orządku rosnącym zostane wyznaczona wartość medany odchyleń med(d). Początkowe odchylene odorne zostane oblczone ze wzoru: Gdze: s* MADe ( ) 1,483 med ( d ) MADe() rzeskalowane odchylene medany (oczątkowe odchylene odorne). Wartość maksymalną wartość mnmalną wynków, czyl rzedzał, w którym muszą sę meścć wynk uczestnków, zostaną wyznaczone ze wzoru: * * Gdze: 1,5 s * Jeżel wynk w szeregu < * φ to zostane on zastąony grancą mnmalną; Jeśl wynk w szeregu > * + φ to zostane on zastąony grancą maksymalną. Ze zmodyfkowanych (doasowanych) wynków w szeregu rosnącym zostane oblczona nowa wartość średnej odornej * oraz wartość odornego odchylena standardowego s*, zgodne ze wzoram: Gdze: 1 * 1( ) s* 1,134 ( *) 1 1 lczba wynków; wynk uzyskany rzez uczestnka lub wynk zmodyfkowany. Ponowne zostane wyznaczona wartość maksymalna wartość mnmalna wynków, borąc od uwagę nową wartośc średnej odornej oraz wartość odornego odchylena standardowego. Oblczena * s* będą wykonywane teracyjne tak długo, aż zostane uzyskana zbeżność wynków, tzn. wartość rzysana odchylene standardowe z kolejnej teracj ne będą sę różnły od wynków orzednej teracj lub tak długo, aż żaden wynk w szeregu ne będze musał ulec modyfkacj. Ostatna uzyskana w teracj wartość średnej odornej * stanowć będze wartość rzysaną, a ostatne uzyskane odorne odchylene standardowe s* stanowć będze odchylene standardowe orównań mędzylaboratoryjnych σ. Dla lczby otrzymanych wynków < 8 jako wartość rzysaną zostane zastosowana wartość medany, natomast odorne odchylene standardowe orównań mędzylaboratoryjnych zostane oblczone ze wzoru: 1 s* 1 med ( ) 0,798 2 Gdze: lczba wynków; wynk uzyskany rzez uczestnka; med() wartość rzysana (medana). Kod orównana /3/2018 Strona 6 z 8

7 Standardowa neewność wartośc rzysanej zostane wyznaczona ze wzoru: 1,25 s* u ( ) Gdze: u( ) neewność wartośc rzysanej; s * odorne odchylene standardowe; lczba wynków. Jeżel sełnony będze onższy warunek to neewność wartośc rzysanej zostane uwzględnona rzy ocene statystycznej wynków orównana mędzylaboratoryjnego. Gdze: u( ) 0, 3 σ odchylene standardowe orównań mędzylaboratoryjnych. W rzecwnym wyadku neewność wartośc rzysanej zostane uznana za nestotną ne zostane uwzględnona rzy nterretacj wynków orównana mędzylaboratoryjnego. W rzyadku róbek rzeczywstych S1 Z1 wartoścą rzysaną będze średna geometryczna X g wyznaczona zgodne ze wzorem: X TN TN... 1 TN2 TN g Odchylenem standardowym orównań mędzylaboratoryjnym σ będze odchylene standardowe średnej geometrycznej σ g, wyznaczone zgodne ze wzorem: Gdze: ln g Kod orównana /3/2018 Strona 7 z 8 (ln TN ln TN) e(ln ) g g σ g odchylene standardowe wartośc średnej geometrycznej; X g średna geometryczna; lczba wynków; TN wynk uzyskany rzez uczestnka. Standardowa neewność wartośc rzysanej zostane wyznaczona ze wzoru: Gdze: u ( ) 1,25 u( ) neewność wartośc rzysanej; σ g odchylene standardowe wartośc średnej geometrycznej; lczba wynków. W ndywdualnych rzyadkach organzator douszcza stosowane nnych rocedur określana wartośc rzysanej oraz odchylena standardowego do oceny wynków badań begłośc, które są rzewdzane w norme ISO 13528:2015. Dokładny os analzy statystycznej, która zostane zastosowana w ocene wynków orównań zostane umeszczony w Srawozdanu z badań begłośc. Krytera oceny wynków: Sosób rzerowadzena oceny statystycznej jest dostosowany do zaewnena warygodnośc rogramu orównań uwzględna zmenne take jak: charakter obektu, lczbę uczestnków rzekazanych wynków, dostęność nformacj o neewnośc wynków. Do oceny wynków orównań zostaną zastosowane alternatywne nastęujące arametry statystycznej oceny danych: różnca względna D%, zdefnowana nastęująco: % ( ) D 100% Gdze: wartość rzysana; wynk uzyskany rzez uczestnka. g 2

8 Interretacja wynków: Gdy D % δ E wynk satysfakcjonujący / akcetowany; Gdy D % > δ E wynk nesatysfakcjonujący / neakcetowany. Gdze: δ E wartość błędu douszczalnego, ustalona rzez organzatora ndywdualne do danego wskaźnka na ozome 5, 10 lub 20 %. wskaźnk z, zdefnowany nastęująco: z Gdze: wartość rzysana; wynk uzyskany rzez uczestnka; σ odchylene standardowe orównana mędzylaboratoryjnego. Interretacja wynków: Gdy z 2 wynk satysfakcjonujący / akcetowany; Gdy 2 < z < 3 wynk wątlwy (sygnał ostrzegawczy); Gdy z 3 wynk nesatysfakcjonujący / neakcetowany (sygnał dzałana). wskaźnk z, zdefnowany nastęująco: ' z u ( ) 2 2 Gdze: wartość rzysana; wynk uzyskany rzez uczestnka; σ odchylene standardowe orównana mędzylaboratoryjnego. u( ) neewność wartośc rzysanej, uwzględnająca nejednorodność nestablność róbk. Interretacja wynków: Gdy z 2 wynk satysfakcjonujący / zadowalający; Gdy 2 < z < 3 wynk wątlwy (sygnał ostrzegawczy); Gdy z 3 wynk nesatysfakcjonujący / nezadowalający (sygnał dzałana). Wynk dentyfkacj smaku zaachu zostaną ocenone jakoścowo osowo. Oracowane wynków jakoścowych oerać sę będze na charakterystyce nastęujących arametrów: Selektywnośc jako dokładnośc dla róbek nerawdłowo zdentyfkowanych, Czułośc jako dokładnośc dla róbek rawdłowo zdentyfkowanych, Odtwarzalnośc jako zgodnośc mędzylaboratoryjnej. 11. MONITOROWANIE JAKOŚCI USŁUGI Każdy z uczestnków badań jest roszony o wyełnene odesłane na adres malowy sekretarat@obks.l lub faem na numer 32 / Ankety Badane zadowolena uczestnka badań begłośc. Anketa jest dostarczana uczestnkom drogą malową wraz ze Srawozdanem z badań begłośc. 12. REKLAMACJE I SKARGI Każdy uczestnk ma rawo do złożena skarg lub reklamacj dotyczącej usług organzacj badań begłośc. Wszelke reklamacje, skarg lub wątlwośc zwązane z realzacją badań należy zgłaszać w forme semnej na adres organzatora w termne 21 dn od daty otrzymana rzez uczestnka Srawozdana z badań begłośc. Organzator ma obowązek rozatrzeć reklamację w rzecągu 21 dn od jej otrzymana onformować zanteresowanego o odjętych decyzjach równeż w forme semnej. 13. REZYGNACJA Z UDZIAŁU W PROGRAMIE Każdy uczestnk ma rawo do rezygnacj z uczestnctwa w rograme badań begłośc, wysyłając semną rezygnację na adres organzatora do 3 dn rzed lanowanym termnem wysłana róbek do badań. Za datę złożena rezygnacj uznaje sę datę jej otrzymana rzez organzatora badań. Po tym termne zgłaszający onese ełne koszty rogramu badań begłośc. Kod orównana /3/2018 Strona 8 z 8