Dr hab. Maria Katarzyna Lasatowicz, prof.uo Opole, r. Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytet Opolski Plac Staszica Opole

Transkrypt

1 Dr hab. Maria Katarzyna Lasatowicz, prof.uo Opole, r. Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytet Opolski Plac Staszica Opole Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Jarosława Ślawskiego pt. Polnische Übersetzungen des Kinderromans Emil und die Detektive von Erich Kästner und ihre Rezeption bei Kindern im Schulalter Napisana pod kierunkiem pana prof. Paula Martina Langera rozprawa doktorska podejmuje ważną i wartościową z punktu widzenia dydaktyki szkolnej problematykę, wykorzystania w procesie nauczania treści związanych z rozwijaniem u uczniów kształcenia umiejętności rozumienia i w konsekwencji interpretacji językowej wybranych form przekładu językowego. Jako materiał badawczy wybrał teksty przekładu powieści Emil i detektywi Ericha Kästnera. Tym samym pozyskał dodatkowo ciekawą bazę wyjściową do porównań rozumienia i recepcji wybranych fragmentów przekładu w obrębie związków frazeologicznych, nazw własnych, nazw miejsc, ulic i przezwisk pochodzących z czterech wersji językowych przekładu, pochodzących z lat 1930, 1957, 1980 i Należy zaznaczyć, że sam projekt badawczy ma charakter interdyscyplinarny, wymaga mianowicie dobrego przygotowanie nie tylko z zakresu badań recepcji dzieła literackiego, co szczególnie w odniesieniu do literatury młodzieżowej, przełożonej na rzeczywistość wyważonej oceny funkcji i znaczenia przekładu w odbiorze dzieła literackiego przez młodego czytelnika otwiera ciekawe obszary badawcze, także w odniesieniu do

2 kształtowania kreatywności ucznia w kontakcie z różnymi formami przekładu dzieła literackiego, umiejętności rozumienia i selektywnego wyboru proponowanych związków frazeologicznych i ich adekwatności. Licząca 271 stron rozprawa obejmuje osiem rozdziałów. W pierwszych dwóch Autor przybliża sylwetkę Ericha Kästnera, przypomina najważniejsze wydarzenia z jego życia, naświetla jego twórczość literacka w kontekście czasów III Rzeszy i rzeczywistości powojennej w Niemczech. Poznajemy skomplikowane uwarunkowania życiowe wrażliwego pisarza, dziennikarza i intelektualisty. Szczególnie wiele uwagi poświęcono Kästnerowi jako autorowi literatury dziecięcej i recepcji jego twórczości w Polsce. Doktorant przybliżył obecność pisarza na polskim rynku wydawniczym, wymienił i omówił, tytuły jego książek przetłumaczonych na język polski, w tym również przetłumaczonej po raz pierwszy na język polski w roku 1930 powieści Emil i detektywi. Dobra znajomość realiów wydawniczych w Polsce szczególnie po II wojnie światowej pozwoliła na na sformułowanie oceny przyczyn popularności powieści młodzieżowych Ericha Kästnera w Polsce, znajdujących odbicie w kolejnych wersjach tłumaczeń, adaptacji teatralnych czy radiowych, wreszcie wartości dydaktyczno-wychowawczych. Autor nieprzypadkowo wybrał jako materiał badawczy do swojej rozprawy powieść Emil i detektywi. Bardzo trafnie wyłuszczył wszelkie walory poznawczo-dydaktyczne badanej powieści, wykorzystał również swoje doświadczenia pedagogiczne, związane między innymi z zastosowaniem tekstów literackich w nauczaniu języka obcego. Sam zamysł dysertacji, metodologia pracy została dokładnie i precyzyjnie przemyślana i nie budzi zastrzeżeń. Autorowi udało się udowodnić, jak twórczość dziecięca Ericha Kästnera daje się w sposób pogłębiony zastosować w procesie wychowawczoedukacyjnym młodych ludzi. Dobra znajomość literatury przedmiotu, opracowań z zakresu germanistycznego literaturoznawstwa poświęconych uniwersalnemu znaczeniu i randze twórczości dla dzieci, trafne wydobycie najważniejszego ponadczasowego przesłania tego

3 obszaru literatury podnosi walory poznawczo-edukacyjne pracy. Sporo uwagi poświęcił Autor omówieniu czterech wersji tłumaczenia powieści, które oddalone od siebie czasowo wykazały różne podejście do tekstu oryginału. Doktorant przyporządkował cztery badane tłumaczenia do trzech typów translacji: tłumaczenie adaptacyjne, mieszane i egzotycznodokumentacyjne i jak O Sulivan czy wcześniej Gross, porównał, poddał ocenie i akceptacji uczniów gimnazjalnych i licealnych; które z wybranych frazeologizmów, nazw własnych i miejscowych okazały się w ocenie młodych czytelników najtrafniejsze. Trafne spostrzeżenia i i odnotowane refleksje na temat recepcji utworów literackich przez dzieci, konieczność uwzględnienia dodatkowych utrudnień wynikających z formy dostępności utworów jako tłumaczeń, świadomość ograniczeń kompetencyjnych dzieci, jak rownież dających się zaobserwować różnic kulturowych można uznać za dodatkowe wyzwanie w opracowaniu precyzyjnej analizy porównawczej tekstu wyjściowego z tekstami tłumaczeń polskich w oparciu o model adekwatności wybranych struktur językowych. Porównawcze zestawienie w rozdziale III adekwatności wybranych tłumaczeń jest poprzedzone w odniesieniu do frazeologizmów rekapitulacją najważniejszych problemów translatorycznych z nimi związanych. Autor wykazał się dobrą znajomością znaczących językoznawczych opracowań literatury przedmiotu. Ta część pracy potwierdza interdyscyplinarny charakter rozprawy doktorskiej mgr Jarosława Ślawskiego. Fachowy dobór kryteriów oceny frazeologizmów w prezentowanej analizie pozwala pozytywnie odnieść się do formułowanych wniosków, zwłaszcza, że sama formuła zestawienia czterech wersji tłumaczeń, ich specjalistyczna ocena została rozszerzona o przemyślane uwagi dotyczące znaczenia kompetencji tłumacza, jego świadomości interkulturowych uwarunkowań. Nie wszystkie mogą być uwzględnione w tłumaczeniach, szczególnie w obrębie tekstów przeznaczonych dla najmłodszych odbiorców. A już strategie tłumaczeń nazw własnych, miejsc, ulic wreszcie przezwisk stawiają tłumacza przed nie lada

4 wyzwaniem. Autor jest tego w pełni świadomy; zdecydował się na konfrontatywną analizę czterech wersji tłumaczeń w odniesieniu do specyficznej strefy leksykalno-strukturalnej, zinterpretował wybrane strategie tłumaczeniowe stojąc na stanowisku, że stopniowanie ekwiwalencji w oddaniu relacji między tekstem wyjściowym a docelowym powinno uwzględniać całą złożoność różnic normatywno-konwencjonalnych dwóch obszarów kulturowych. Rozdziały IV i V pracy stanowią najbardziej samodzielną, empiryczną część pracy. Projekt naukowy będący jego podstawą, to znaczy badania dotyczące rozumienia tekstu literackiego, uzasadnienie celu, ustalenie bezpośredniego związku między formą językową a poziomem recepcji tekstu ze szczególnym uwzględnieniem wybranych związków frazeologicznych, nazw własnych, miejsc, ulic i przezwisk skonstruowany został w oparciu o model Jenkinsa. Zdaniem Autora zdaniem pozwala uwzględnić najważniejsze aspekty opracowanych odnośnych badań ilościowych, którymi zostali objęci uczniowie VI klasy szkoły podstawowej i II klasy gimnazjum. Dokładny opis siedmiu przygotowanych dla uczniów testów, przedstawienie ich statystycznego wymiaru, wreszcie ich szczegółowe omówienie są rzetelnym opisem przedsięwzięcia, które ma także swój wymiar metodyczno-wychowawczy. Sam projekt badawczy wpisuje się w trwającą dłuższy czas dyskusję wokół szerszego tematu, jak rozwijać u uczniów umiejętność czytania ze zrozumieniem, kreatywność w odbiorze wybranych struktur językowych konkretnych tekstów. Włączenie do badań nad recepcją tekstów czterech odrębnych tłumaczeń jednego świadomie wybranego utworu literackiego, ich konfrontatywne zestawienie poprzez ich akceptację nastoletnich czytelników jest samodzielnym wkładem Autora do szerszych systemowych badań nad odbiorem dzieła literackiego poprzez jego wersję translatorską. To podnosi wartość rozprawy. Świadomość konieczności uwzględnienia różnic kulturowych, obrazu językowego świata w odczuciu odbiorców, w tym wypadku reprezentujących najmłodszą społeczność czytelników, wnikliwa analiza poszczególnych

5 testów pozwoliły Autorowi sformułować ciekawe wnioski końcowe. Pracę można uznać za wartościową pozycję dla szerszego kręgu odbiorców, nauczycieli zainteresowanych integracyjną metodą organizacji dydaktyki, uwzględniającej pracę nad kształtowaniem kompetencji intelektualno-językowych młodych uczniów nie tylko w odniesieniu do języka ojczystego, ale również działanie motywacyjne do ich samodzielnej pracy nad tekstem, rozwój kreatywności w odbiorze nowych struktur językowych, zwrotów wzbogacających zasób słownictwa i umiejętności komunikacyjnych. Po zapoznaniu się z treścią i tezami rozprawy stwierdzam, że spełnia ona wymagania opisane w ustawie o stopniach naukowych i tytule naukowym z dnia 14. Marca 2004 roku i proponuję, by dopuścić pana Jarosława Ślawskiego do dalszego postępowania w toku przewodu doktorskiego. Maria Katarzyna Lasatowicz