Spis treści Rozdział 1. Substancje i ich właściwości Rozdział 2. Kod chemiczny Rozdział 3. Wewnętrzna budowa materii Rozdział 4. Wiązania chemiczne

Transkrypt

1

2 Spis treści Słowo wstępne do uczniów... 5 Rozdział 1. Substancje i ich właściwości Szkolna pracownia chemiczna Substancje Chemiczny podział substancji Rozpowszechnienie i podział pierwiastków Mieszaniny substancji Skład mieszanin Powietrze Gęstość substancji PODSUMOWANIE Rozdział 2. Kod chemiczny Ziarnista budowa materii Atomy i cząsteczki Wzory strukturalne Wzory sumaryczne PODSUMOWANIE Rozdział 3. Wewnętrzna budowa materii Struktura atomu Skład izotopowy pierwiastka Masy atomów i cząsteczek Prawo okresowości Konfiguracja elektronowa pierwiastków PODSUMOWANIE Rozdział 4. Wiązania chemiczne Wiązanie chemiczne Substancje jonowe Substancje kowalencyjne Właściwości substancji kowalencyjnych Budowa atomu a właściwości chemiczne PODSUMOWANIE... 96

3 Rozdział 5. Woda i roztwory wodne Roztwór mieszanina jednorodna Mieszaniny niejednorodne Metody rozdzielania mieszanin Rozpuszczalność Krystalizacja Stężenie roztworu Rozcieńczanie i zatężanie roztworu Woda w przyrodzie i gospodarce człowieka PODSUMOWANIE Rozdział 6. Przemiany chemiczne Przemiana fizyczna a reakcja chemiczna Reakcja łączenia Reakcja rozkładu Reakcja wymiany Równania reakcji chemicznych Dwa opisy przemian chemicznych Prawo zachowania masy Stosunki masowe w reakcjach chemicznych Szybkość reakcji chemicznej. Katalizatory PODSUMOWANIE Skorowidz Tablice uzupełniające Odpowiedzi do zadań rachunkowych

4 Drodzy Uczniowie, Drogie Uczennice

5 Autorzy

6 1. Substancje i ich właściwości 1.1. Szkolna pracownia chemiczna pracowni chemicznej nia do wiadcze chemiczn ch substancje chemiczne odcz nni i chemiczne zasadami bezpiecze stwa i hi ien prac Regulamin pracowni chemicznej i zasady BHP przemian chemiczn ch przemian iz czn ch - re u aminu pracowni chemicznej: 7

7 CHEMIA Podręcznik do klasy Karty charakterystyki substancji i piktogramy roztworów - - art chara ter st i substancji -

8 Rozdział 1. Substancje i ich właściwości Substancja wybuchowa Substancja Substancja Substancja (gaz) Substancja toksyczna Sprzęt i szkło laboratoryjne - - Wybrane czynności laboratoryjne Ogrzewanie cieczy wymaga zachowania szczególnej ostrożności! Probówka nie może być ogrzewana nieruchomo w silnym płomieniu, naczynie nie może być wypełnione w całości, a jego wylot nie może być skierowany w stronę eksperymentatora (a). Ogrzewanie cieczy w kolbie wymaga zastosowania dodatkowego sprzętu (trójnogu i odpowiedniej płytki) (b). Badania zapachu substancji należy prowadzić tak, aby nie zbliżać nosa do wylotu naczynia. Ruchem dłoni należy skierować unoszący się zapach w kierunku twarzy. a) b) 9

9 CHEMIA Podręcznik do klasy 7.ROE\ D PLDURZD E VWRĪNRZD (UOHQPH\HUD F SUyĪQLRZD VVDZNRZD G GHVW\ODF\MQD H NXOLVWD I SáDVNRGHQQD Bagietka a) Biureta E F 100 cm3 20 C G e) f) 3LSHW\ 100x50 &\OLQGHU PLDURZ\ &KáRGQLFD /LHELJD.U\VWDOL]DWRU a) E 6]NLHáNR ]HJDURZH :NUDSODF] 6]DOND 3HWULHJR 1DF]\QNR ZDJRZH 3UREyZNL D F\OLQGU\F]QD E ] ERF]Qą UXUNą 5R]G]LHODF] =OHZND 3áXF]ND $UHRPHWU àds\ /HMHN MDNRĞFLRZ\ à\īhf]nd L ársdwnd à\īhf]nd GR VSDODĔ *D]RPHWU 3LHUĞFLHĔ àąf]qln 3DURZQLFD 7HUPRPHWU 7UyMNąW GR W\JOL 7UyMQyJ àdsnd GR SUREyZHN 7\JLHO SRUFHODQRZ\ 6]F]\SFH GR W\JOL 3DOQLN JD]RZ\ 0RĨG]LHU] ] WáXF]NLHP a) ĝflvndf]h D VSUĊĪ\QRZ\ E ĞUXERZ\ 10 7U\VNDZND E 6WDW\Z GR SUREyZHN 6WDW\Z 5\V :\EUDQH V]NáR ODERUDWRU\MQH L VSU]ĊW ODERUDWRU\MQ\

10 Rozdział 1. Substancje i ich właściwości Nowe terminy: x 2GF]\QQLN FKHPLF]Q\ ± VXEVWDQFMD FKHPLF]QD Z SRVWDFL F]\VWHM OXE Z SRVWDFL UR]WZRUX QS ZRGQHJR NWyUą Z\NRU]\VWXMH VLĊ GR SURZDG]HQLD HNVSHU\PHQWyZ FKHPLF]Q\FK 2GF]\QQLNL SU]HFKRZXMH VLĊ Z VSHFMDOQ\FK R]QDNRZDQ\FK L Z\UDĨQLH SRGSLVDQ\FK SRMHPQLNDFK x.duwd FKDUDNWHU\VW\NL VXEVWDQFML ± Z\ND] LQIRUPDFML R VXEVWDQFML FKHPLF]QHM L R ]DJURĪHQLDFK MDNLH Z\QLNDMą ] SUDF\ ] Wą VXEVWDQFMą.DĪG\ RGF]\QQLN FKHPLF]Q\ PD VZRMą NDUWĊ FKDUDNWHU\VW\NL NWyUD SRZLQQD ]QDMGRZDü VLĊ Z V]NROQHM SUDFRZQL FKHPLF]QHM x 3LNWRJUDP ± VSHFMDOQH R]QDNRZDQLH NWyUH ]QDMGXMH VLĊ QD RSDNRZDQLDFK RGF]\QQLNyZ FKHPLF]Q\FK L ZVWĊSQLH LQIRUPXMH R HZHQWXDOQ\P ]DJURĪHQLX GOD ]GURZLD OXE Ī\FLD Praca domowa RGSRZLHG]L QLH ]DPLHV]F]DM Z SRGUĊF]QLNX 1D HW\NLHWDFK QLHNWyU\FK ĞURGNyZ F]\VWRĞFL NWyUH PRĪQD VSRWNDü Z JRVSRGDUVWZDFK GRPRZ\FK ]DPLHV]F]RQH Vą SLNWRJUDP\ :VNDĪ NWyU\ SLNWRJUDP ZLGQLHMH QD HW\NLHWDFK SUHSDUDWyZ GR XGUDĪQLDQLD UXU L QD HW\NLHWDFK ĞURGNyZ GR P\FLD PXV]OL NOR]HWRZ\FK 3U]\SRU]ąGNXM DNWXDOQLH RERZLą]XMąFH SLNWRJUDP\ GR LFK VWDUV]\FK RGSRZLHG QLNyZ Z UD]LH SRWU]HE\ VNRU]\VWDM ] LQIRUPDFML ]DPLHV]F]RQ\FK Z,QWHUQHFLH Stare oznaczenia: A B C D E F Nowe oznaczenia: =LGHQW\ NXM L QD]ZLM V]NáR RUD] VSU]ĊW ODERUDWRU\MQ\ NWyU\ ]LOXVWURZDQR SRQLĪHM NRU]\VWDMąF ] LQIRUPDFML ]DZDUW\FK Z WHNĞFLH RUD] QD SRGVWDZLH U\VXQNX a) j) b) c) k) d) l) e) m) f) g) n) h) o) i) p) r) 11

11 CHEMIA Podręcznik do klasy Substancje materii substancji - - e azo - woda ch ore sodu - w ie - w a ciwo ci cech w a ciwo ci chemiczne w a ciwo ci iz czne a) 12 Właściwości fizyczne substancji

12 Rozdział 1. Substancje i ich właściwości ci gliwo kowalno krucho przewodnictwo cieplne i elektryczne wiele innych o kt rych dowiesz si na lekcjach chemii i fizyki. a ciwo ci chemiczne poznasz w dalszym toku nauki. Nale do nich mi dzy innymi te cechy kt re ju bardzo dobrze znasz np. smak zapach i palno. abela 1.1. a ciwo ci fizyczne wybranych substancji Właściwość Siarka Rtęć Ołów Żelazo Aluminium Złoto Miedź Srebro Stan skupienia w temperaturze pokojowej ciało stałe ciecz ciało stałe ciało stałe ciało stałe ciało stałe ciało stałe ciało stałe Barwa Kierunek wzrostu przewodnictwa cieplnego Kierunek wzrostu przewodnictwa elektrycznego żółta srebrzysta srebrzystoniebieska srebrzystoszara srebrzysta żółta czerwonobrązowa srebrzysta Doświadczenie 1.1. Badanie właściwości substancji stałych Sprzęt: młotek, magnes, bateria, kable zakończone żabkami, żarówka, zlewka. Odczynniki: blaszka miedziana, blaszka i opiłki żelazne, wstążka magnezowa, bryłka siarki, parafina, woda. 1. Oczyść powierzchnię blaszek: miedzianej i żelaznej oraz wstążki magnezowej. Obejrzyj bryłkę siarki. Określ ich stan skupienia, barwę i połysk. 2. Zbadaj skutki uderzenia młotkiem w miedzianą blaszkę i bryłkę siarki (rys. a). 3. Zbadaj, jak oddziałują opiłki żelazne, miedź, magnez i siarka po zbliżeniu magnesu (fot. b, c). 4. Zestaw prosty obwód elektryczny, przedstawiony na rysunku d. W miejscu oznaczonym badana próbka umieszczaj kolejno różne substancje w celu sprawdzenia, czy płynie przez nie prąd elektryczny. 5. Zegnij blaszki: miedzianą i żelazną pod kątem 90 (rys. e). Na końcu każdej blaszki przyklej kulkę z parafiny. Drugi koniec blaszki wstaw do zlewki z gorącą wodą. Obserwuj, która kulka stopi się pierwsza. a) b) c) d) e) żelazo miedź badana próbka gorąca woda parafina 13

13 CHEMIA Podręcznik do klasy 7 Substancja Barwa Wytrzymałość mechaniczna Oddziaływanie z magnesem Przewodzenie prądu miedź czerwonobrązowa bardzo duża brak tak żelazo srebrzystoszara bardzo duża magnes przyciąga żelazo tak magnez srebrzystoszara duża brak tak siarka żółta bardzo mała brak nie Doświadczenie 1.2. Badanie właściwości substancji ciekłych Sprzęt: probówki. Odczynniki: woda, glicerol, olej roślinny. 1. Napełnij jedną probówkę wodą, drugą glicerolem, a trzecią olejem roślinnym. Porównaj barwę i zapach cieczy. Zwróć uwagę na gęstość i lepkość, ujawniające się podczas przelewania z naczynia do naczynia. 2. Sprawdź, czy glicerol i olej mieszają się z wodą. Substancja Barwa Zapach Lepkość woda bezbarwna brak brak glicerol bezbarwna mało charakterystyczny bardzo duża olej roślinny jasnożółta mało charakterystyczny mała Doświadczenie 1.3. Badanie właściwości substancji gazowych Sprzęt: cylindry szklane, gazometr, parownica, łuczywo, palnik gazowy. Odczynniki: wodór, tlen, ditlenek węgla*, woda, płyn do mycia naczyń. 1. Obejrzyj gazy zebrane w cylindrach i w gazometrze. Określ ich barwę i zapach. Zastanów się, czy Twoje spostrzeżenia pozwalają jednoznacznie rozróżnić te gazy. Uwaga wodór do próby palności można przygotować następująco: do parownicy wlej wodę z dodatkiem płynu do mycia naczyń. Przez rurkę zanurzoną w roztworze wprowadzaj wodór z gazometru aż do wytworzenia baniek mydlanych. 2. Nauczyciel sprawdzi palność tych gazów przez włożenie płonącego łuczywa do naczyń z tlenem i z ditlenkiem węgla oraz przez zbliżenie go do baniek mydlanych z wodorem (fot. a, b). *Ditlenek węgla [tlenek węgla(iv)] to doskonale znany Ci z życia codziennego dwutlenek węgla. a) b) 14

14 Rozdział 1. Substancje i ich właściwości Substancja Barwa Zapach Palność wodór bezbarwny brak palny tlen bezbarwny brak niepalny ditlenek węgla bezbarwny brak niepalny Nowe terminy: Materia Substancja W a ciwo ci iz czne substancji - - W a ciwo ci chemiczne substancji Praca domowa 1.3. Chemiczny podział substancji pierwiast ami chemiczn mi substancjami prost mi zwi z ami chemiczn mi substancjami z o on mi - 15