1. Podstawy prawne wspierania rodziny

Transkrypt

1 1. Podstawy prawne wspierania rodziny Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. O wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2013r., poz.135 z późn. zm.) miedzy innymi określa zadania administracji publicznej oraz zasady finansowania w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej. Zgodnie z art. 2 1 wspomnianej ustawy - wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji. Celem ustawy o wspieraniu rodziny jest to, aby dziecko pozostawało w rodzinie biologicznej jak najdłużej, aby nie zostało od razu odebrane i kierowane do rodziny zastępczej. Ustawa o wspieraniu rodziny określa w szczególności działania profilaktyczne względem rodzin zagrożonych dysfunkcją i przeżywających trudności, budowę mechanizmów pracy z rodziną oraz organizację systemu pieczy zastępczej, w tym problem usamodzielnienia pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej. Uregulowane kwestie są zgodne z zaleceniami Unii Europejskiej. Obowiązek wspierania rodziny oraz organizacji pieczy zastępczej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz organach administracji rządowej i jest realizowana w szczególności we współpracy z: środowiskiem lokalnym, sądami i ich organami pomocniczymi, Policją, instytucjami oświatowymi, podmiotami leczniczymi, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi. Praca z rodziną może przybrać formy: poradnictwa specjalistycznego, konsultacji, terapii, mediacji, usług opiekuńczych i specjalistycznych poprzez organizację grup wsparcia czy grup samopomocowych (art. 10 ust. 3 u.w.r.). Drugą równie ważną formą wspierania rodziny jest pomoc w opiece i wychowaniu dziecka. W tym celu za zgodą wójta prowadzi się placówki wsparcia dziennego (art. 18 u.w.r.). Jak wskazują komentatorzy ustawy - fakultatywne wsparcie ma dotyczyć rodziny, a nie dziecka, która przeżywa trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych.

2 Wsparcie udzielane rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczej polega na: analizie sytuacji rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu w rodzinie; wzmocnieniu roli i funkcji rodziny; rozwijaniu umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny; podniesieniu świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny; pomocy w integracji rodziny; przeciwdziałaniu marginalizacji i degradacji społecznej rodziny oraz dążeniu do reintegracji rodziny. Katalog form pomocy udzielanej rodzinie biologicznej nie ma charakteru zamkniętego, a zatem jest to tylko w sposób przykładowy wymieniony zestaw działań kierowanych do rodziny przeżywającej trudności w realizowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczej. Takie ujęcie oznacza, że w ramach działań zmierzających do wsparcia rodziny wójt (działające w jego imieniu osoby i podmioty) uprawniony jest to wykorzystania takich form, które będą właściwe dla danej rodziny i pozwolą uzyskać najlepszy możliwy rezultat. Zatem w tym zakresie należy się kierować zasadą indywidualizacji i dobierać formy i sposoby wsparcia stosownie do występujących potrzeb. Realizując pomoc rodzinie w pierwszej kolejności należy poddać analizie sytuację rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu w rodzinie. Diagnoza ta umożliwi rozeznanie sytuacji i opracowanie działań, które pozwolą na wyprowadzenie rodziny z trudnej sytuacji. O ile diagnoza jest punktem wyjścia dla podejmowanych działań, to w dalszej kolejności powinno się zmierzać do wzmocnienia roli i funkcji rodziny. W tym zakresie działania służb społecznych powinny być ukierunkowane na podejmowanie działań zmierzających do podniesienia umiejętności posiadanych przez rodzinę, tak aby mogła ona prawidłowo i skutecznie realizować stojące przed nią zadania. Działania zmierzające do wzmocnienia funkcji rodziny związane będą również z rozwijaniem umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny. Następnym elementem wsparcia rodziny jest pomoc w jej integracji. Działania służące zintegrowaniu rodziny będą musiały być podejmowane w pierwszej kolejności, ponieważ ich pozytywny rezultat pozwoli dopiero na osiągnięcie przewidzianych wyników w zakresie przezwyciężania trudności rodziny. Kolejną formą wsparcia rodziny przeżywającej trudności jest podejmowanie działań polegających na przeciwdziałaniu marginalizacji i degradacji społecznej rodziny, które można wiązać z zapewnieniem jej takich warunków, w których byłaby w stanie prawidłowo funkcjonować. Z działaniami zmierzającymi do przeciwdziałania marginalizacji połączone będą te mające na celu zapobieganie degradacji społecznej rodziny. Niezbędne jest podejmowanie działań zmierzających do stworzenia takich warunków funkcjonowania rodziny, że będzie ona mogła w sposób prawidłowy funkcjonować i wypełniać stojące przed nią funkcje. Ostatnim elementem wsparcia rodziny przeżywającej trudności opiekuńczo-wychowawcze jest dążenie do reintegracji rodziny. Powrót dziecka do rodziny naturalnej jest najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia jego prawidłowego funkcjonowania. Należy mieć świadomość

3 tego, że reintegracja rodziny - czy to z przyczyn naturalnych, prawnych, czy też faktycznych - nie zawsze będzie możliwa. Zatem podejmując działania wspierające rodzinę, należy wskazać cel, który ma zostać osiągnięty, i cel ten musi być możliwy do osiągnięcia w warunkach, jakie występują w danej rodzinie i środowisku. Przedstawione powyżej rodzaje wsparcia rodziny przeżywającej trudności opiekuńczowychowawcze prowadzone są w dwóch formach: pracy z rodziną oraz pomocy w opiece i wychowaniu dziecka. Pracę z rodziną prowadzą asystenci rodziny. Podejmowane przez asystenta rodziny wobec rodziny działania muszą uwzględniać jej sytuację, a w szczególności występujące rodzaje przeżywanych trudności, posiadane zasoby oraz umiejętności, którymi dysponuje. Podkreślić należy, że praca z rodziną sprowadza się do wykonywania czynności o charakterze faktycznym (niewładczym), a zatem w tym zakresie organy administracji nie wykorzystują władczych form działania administracji publicznej, a w szczególności decyzji administracyjnych. Stosownie do postanowień art. 10 ust. 3 praca z rodziną jest prowadzona w szczególności w formie: konsultacji i poradnictwa specjalistycznego; terapii i mediacji; usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych; pomocy prawnej, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego; organizowania dla rodzin spotkań mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, zwanych dalej "grupami wsparcia" lub "grupami samopomocowymi". Drugą formą wspierania rodziny jest pomoc w opiece i wychowaniu dziecka. Działania w tym zakresie podzielić można na dwie grupy, a mianowicie polegające na budowaniu infrastruktury, która pozwoli na skuteczną pomoc rodzinie w sprawowaniu opieki nad dziećmi, a w dalszej kolejności pozwoli na prawidłowe ich wychowywanie, oraz na podejmowaniu działań ukierunkowanych na poszczególne rodziny i rozwiązywaniu występujących trudnych sytuacji. W ramach budowy infrastruktury można wspomnieć o instytucjonalnych formach związanych z organizacją i prowadzeniem żłobków oraz przedszkoli. Podkreślić należy, że realizacja zadań z tego zakresu należy do zadań własnych gminy. Zatem od tego, jak dana gmina zbuduje infrastrukturę umożliwiającą opiekę nad najmłodszymi dziećmi oraz nad dziećmi w wieku szkolnym, zależeć będzie zakres pomocy udzielanej rodzinie w zakresie opieki i wychowania dziecka. Zbudowanie tych form opieki i wychowania pozwoli rodzicom na podjęcie zatrudnienia, a w dalszej kolejności na prawidłowe wykonywanie stojących przed nimi zadań. Obok budowania infrastruktury istotną rolę odgrywa pomoc w zakresie opieki i wychowania udzielana poszczególnym rodzinom. W tym zakresie szczególną funkcję pełnią asystenci rodziny, ponieważ to oni będą opracowywali indywidualne formy opieki udzielane poszczególnym rodzinom. Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej jest możliwe wyłącznie za jej zgodą. Bez zgody takiej rodziny, jak również jej aktywnego współuczestnictwa w podejmowanych działaniach, nie jest możliwe skuteczne realizowanie omawianych celów. W przypadku braku zgody rodziny na udzielenie

4 jej stosownej pomocy sytuacja z zasady skończy się podjęciem rozstrzygnięć przez sąd rodzinny, który ograniczy rodzicom prawa obywatelskie lub pozbawi ich tych praw i zastosuje wobec dzieci pieczę zastępczą, czy to w formie rodziny zastępczej, czy też określonego rodzaju placówki. Zgoda rodziny powinna być formalna i realna. Przez zgodę formalną należy rozumieć podpisanie przez rodzinę porozumienia z asystentem rodziny na realizację opracowanego przez niego planu przyjścia jej z pomocą. Natomiast zgoda realna polegała będzie na realizacji postanowień przyjętych przez asystenta rodziny. Dodatkowo ustawodawca zakłada, że wspieranie to będzie odbywało się z aktywnym udziałem danej rodziny. W tym miejscu pojawiają się dwie sporne kwestie, a mianowicie to, jaka jest sankcja związana z brakiem aktywności rodziny w jej wspieraniu. Jak było to podnoszone powyżej, w tym zakresie nie są wydawane żadne decyzje, jak również nie jest przyznawane żadne świadczenia o charakterze pieniężnym. W świetle takiego ustalenia można przyjąć, że jedyną konsekwencją dla danej rodziny będzie zaprzestanie procesu jej wspierania, a tym samym może to spowodować utratę dzieci przez umieszczenie ich w formach pieczy zastępczej, ewentualnie rodzina taka utraci możliwość powrotu dzieci. Drugą sporną kwestią jest to, że brak aktywności w zakresie wspierania rodziny w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej będzie wyczerpywał przesłanki braku współpracy z pracownikiem socjalnym oraz asystentem rodziny, a tym samym wystąpi okoliczność uzasadniająca ograniczenie świadczeń z pomocy społecznej, ich odmowę, a w pewnych sytuacjach - również uruchomienie postępowania zmierzającego do uchylenia decyzji przyznającej rodzinie świadczenie z pomocy społecznej. Działania wspierające rodzinę są prowadzone z uwzględnieniem zasobów własnych rodziny oraz źródeł wsparcia zewnętrznego. Do zasobów własnych rodziny można zaliczyć formy wsparcia ze strony innych osób, które będą z osobami tworzącymi rodzinę spokrewnione lub spowinowacone i które będą w stanie udzielić jej różnych form wsparcia w realizacji omawianej funkcji. Źródłami wsparcia zewnętrznego będą wszelkie jego formy mające swoje umiejscowienie poza rodziną. Wykorzystanie zasobów własnych, jak również źródeł wsparcia zewnętrznego musi być dostosowane do indywidualnej sytuacji danej rodziny i rodzaju problemów w niej występujących. Wsparcie opieki zastępczej Pozamaterialne formy pomocy Do zadań organizatora rodzinnej pieczy zastępczej w zakresie wyłaniania kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej należy w szczególności: organizowanie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka Rodzinom zastępczym wypełniającym funkcję opiekuńczo wychowawczą względem przyjętych do pieczy zastępczej dzieci organizator rodzinnej pieczy zastępczej zapewnia:

5 1. szkolenia mające na celu podnoszenie kwalifikacji, biorąc pod uwagę ich potrzeby w zakresie nabywania i doskonalenia umiejętności wychowawczych, radzenia z problemami związanymi z wiekem rozwojowym dzieci, 2. pomoc i wsparcie w ramach grup wsparcia i rodzin pomocowych; inicjowanie w nawiązaniu wzajemnych kontaktów rodzin zainteresowanych wymianą doświadczeń, pozyskanie rodzin pomocowych 3. organizowanie pomocy wolontariuszy w zakresie wsparcia dzieci pozostających w pieczy, w nauce i organizacji czasu wolnego; 4. prowadzenie poradnictwa w tym poradnictwo medyczne dotyczące profilaktyki zdrowotnej, konsultacje medyczne lekarzy specjalistów, poradnictwa pedagogicznego w zakresie dotyczącym sfery edukacji i wychowania 5. pomoc prawną, w szczególności w zakresie prawa rodzinnego, pomoc w regulowaniu sytuacji prawnej dzieci pozostających w pieczy zastępczej, ustalaniu kontaktów w sytuacjach spornych pomiędzy opiekunami dziecka, a jego rodzicami, porady z zakresu prawa lokalowego, majątkowego, spadkowego Po wejściu w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej rodziny zastępcze zostały objęte wsparciem koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. Rodziny zastępcze mają także możliwość uzyskania wsparcia specjalistycznego w Ośrodku Wsparcia Rodzinnej Opieki Zastępczej PORT w ramach współpracy ze specjalistą ds. pracy z dzieckiem i rodziną. Współpraca ta przybiera różne formy w zakresie zgłoszonych lub zdiagnozowanych potrzeb, m.in. konsultacji, pomocy psychologicznej i terapeutycznej. Specjalistyczne wsparcie dla rodzin zastępczych jest realizowane w ramach projektu Warszawskiego Centrum Pomocy Rodzinie Integracja dla samodzielności. Beneficjenci mają możliwość uzyskania wszechstronnej wiedzy związanej z wypełnianiem funkcji rodziny zastępczej (szkolenia z praw i obowiązków rodziny zastępczej), pomocy merytorycznej (szkolenia i warsztaty podnoszące kompetencje i umiejętności wychowawcze), konsultacji specjalistycznej (medycznej, dotyczącej uzależnień, porad związanych z zaburzeniami rozwojowymi u dzieci). Różnorodna oferta skierowana do rodzin zastępczych ma na celu podniesienie jakości opieki nad dziećmi pozostającymi w pieczy zastępczej. Uprawnienia przysługujące dzieciom umieszczonym w pieczy zastępczej: 1. dzieci umieszczone w rodzinach zastępczych mają pierwszeństwo przyjęcia do przedszkoli publicznych i oddziałów przedszkolnych zorganizowanych w publicznych szkołach podstawowych; zwolnione są z opłat za pobyt w przedszkolu publicznym prowadzonym przez m.st. Warszawa 2. dzieci z rodzin zastępczych oraz z rodzinnych domów dziecka stale zamieszkujące na terenie m.st. Warszawy, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 20 roku życia, uprawnione są do bezpłatnych przejazdów środkami lokalnego transportu zbiorowego w m.st. Warszawie 3. dzieci z rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka oraz ich opiekunowie mają uprawnienia do 50 % ulg przy korzystaniu z usług sportowych i rekreacyjnych

6 z wybranymi Ośrodkami Sportu i Rekreacji m.st. Warszawa: Park Kultury w Powsinie, OSiR Bemowo. Poza wymienionymi uprawnieniami rodziny zastępcze sprawujące opiekę na dziećmi mogą korzystać z ulg i uprawnień do korzystania z obiektów użyteczności publicznej, transportu miejskiego w ramach oferty m.st. Warszawy programie Warszawska Karta Rodziny. Program skierowany jest do wszystkich dzieci zamieszkałych na terenie m.st. Warszawy, a opiekunowie pod których opieką pozostają rozliczają podatek dochodowy od osób fizycznych w urzędzie skarbowym na terenie miasta. Celem programu jest stworzenie możliwości rozwoju warszawskim rodzinom z dziećmi, zwiększenie oferty możliwości spędzania wolnego czasu rodziców z dziećmi oraz promowanie pozytywnego wizerunku rodziny. Założenia programu realizowane są w szczególności w obszarze publicznego transportu zbiorowego, kultury i sztuki, sportu i rekreacji, turystyki i wypoczynku, oświaty i wychowania oraz ochrony zdrowia. Karta Młodego Warszawiaka przysługuje: dzieciom do ukończenia przez nie 20 roku życia, zamieszkałym na terenie m.st. Warszawy, przebywającym w rodzinach w rodzinach zastępczych, spełniających powyżej wskazane warunki. studentom, do ukończenia przez nich 26. roku życia, jeżeli zamieszkują na terenie Warszawy i rozliczają podatek dochodowy w m. st. Warszawie. Pomoc materialna Pomoc dla rodzin zastępczych ma formę wsparcia materialnego i przysługuje na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu na wniosek złożony przez opiekunów dziecka. Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka na każde umieszczone dziecko przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania. umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej ma miejsce na podstawie orzeczenia sądu. Jest to również możliwe na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka w przypadku pilnej konieczności, na podstawie umowy zawartej między rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka, a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny lub miejsce prowadzenia rodzinnego domu dziecka. Rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności: traktuje dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej, zapewnia dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych, zapewnia kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych, zapewnia rozwój uzdolnień i zainteresowań, zaspokaja jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne, zapewnia ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka,

7 umożliwia kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej. Rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej 2. Instytucje i jednostki zaangażowane w pomoc i wspierabie rodziny Pracownik socjalny przede wszystkim przeprowadza wywiad środowiskowy. W przypadku gdy analizując sytuację rodziny, napotka na nieprawidłowości, w razie konieczności występuje do kierownika ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o przydzielenie asystenta rodziny (art. 11 u.w.r.). Rolą asystenta rodziny jest m.in. pomoc rodzinie w rozwiązywaniu problemów socjalnych, psychologicznych oraz wychowawczych, opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną, a także wspieranie aktywności społecznej rodzin oraz okresowa ocena ich sytuacji. Chodzi tutaj o szybką reakcję i rozwiązanie problemów, aby dzieci mogły wychowywać się w rodzinie naturalnej. Ustawodawca wskazuje w art. 12 u.w.r., aby asystent rodziny spełniał wysokie wymagania kwalifikacyjne, które będą stanowić podstawę jego powołania. W związku z powyższym Minister Pracy i Polityki Społecznej wydał rozporządzenie w sprawie szkoleń na asystenta rodziny, w którym ustawodawca określa m.in. liczbę godzin oraz zakres programowy szkoleń, a także kwalifikacje osób prowadzących szkolenia. Preferuje się, aby asystent rodziny był w stanie prowadzić działania socjalno-terapeutyczne. Ma być jej doradcą, osobą, na którą rodzina może liczyć. Istotne znaczenie ma tutaj subsydiarność sprowadzająca się do wspierania, a nie zastępowania rodziny, bez nadmiernego decydowania o wszystkim, co dotyczy rodziny. Zadaniem asystenta rodziny jest wsparcie rodzin, które są zagrożone różnymi dysfunkcjami. Dzięki wsparciu asystenta rodzina ma szansę na osiągnięcie stabilności życiowej. Miejscem prowadzenia pracy z rodziną, zgodnie z art. 14 u.w.r., jest miejsce zamieszkania rodziny bądź miejsce, które rodzina wskaże, co jest niezwykle dużym ułatwieniem dla rodzin borykających się z problemami mieszkaniowymi. Umieszczony w art. 15 u.w.r. katalog zadań asystenta rodziny jest katalogiem otwartym. Podstawowym zadaniem asystenta rodziny ma być opracowanie planu pracy z rodziną we współpracy z członkami rodziny oraz po konsultacji z pracownikiem socjalnym przeprowadzającym wywiad środowiskowy i analizującym sytuację rodziny, który był wnioskodawcą przydzielenia asystenta rodziny. W takim planie wskazuje się (art. 15 ust. 3 u.w.r.) zakres działań, które będą realizowane w celu przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, terminy realizacji zadań, a także przewidywane efekty. Zgodnie z art. 29 ust. 1 u.w.r. w celu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodzina może zostać objęta pomocą rodziny wspierającej. Rodzinę wspierającą może ustanowić wójt (art. 30 ust. 2 u.w.r.), po uzyskaniu pozytywnej opinii kierownika ośrodka pomocy społecznej, wydanej na podstawie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego (pełnienie funkcji rodziny wspierającej może być powierzone osobom z bezpośredniego otoczenia dziecka). Umowa zawierana z rodziną wspierającą pozwala na rozliczenia związane z pomocą udzielaną rodzinie, czyli ze zwrotem

8 kosztów przeznaczonych na ten cel. Zadaniem rodziny wspierającej ma być pomoc w opiece i wychowaniu dziecka, pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego, a także w kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych (art. 29 ust. 2 u.w.r.). Organizator rodzinnej pieczy zastępczej realizuje zadania przy pomocy koordynatorów pieczy zastępczej (art. 77 u.w.r.). Do zadań koordynatora, zgodnie z art. 77 ust. 3 u.w.r., zalicza się m.in.: 1) pomoc rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka w realizacji zadań wynikających z pieczy zastępczej; 2) ułatwienie poszukiwania specjalistycznego wsparcia, w tym psychologicznego, reedukacyjnego oraz rehabilitacyjnego; 3) zgłaszanie dzieci o uregulowanej sytuacji prawnej do ośrodków adopcyjnych; 4) pomoc wychowankom, którzy się usamodzielniają. Koordynator może swoją opieką objąć nie więcej niż 30 rodzinnych domów dziecka lub rodzin zastępczych (art. 77 ust. 5 u.w.r.), choć w uzasadnieniu do projektu ustawy zakładano objęcie opieką koordynatora maksymalnie 10 rodzin zastępczych lub rodzinnych domów dziecka. W tym momencie pojawia się wątpliwość, czy nie jest to zbyt duża liczba, czy koordynatorzy są w stanie taką liczbę rodzin objąć opieką? W ustawie o wspieraniu rodziny jest również mowa o rodzinach pomocowych, których celem jest doraźne wspieranie rodzinnych domów dziecka i rodzin zastępczych. Zadaniem rodzin pomocowych jest czasowe przejęcie opieki nad dzieckiem, które zostało umieszczone w rodzinnym domu dziecka bądź rodzinie zastępczej. Powodem czasowej niemożności sprawowania opieki może być m.in. sytuacja losowa czy choroba opiekunów. Wyróżnia się dwa rodzaje pieczy zastępczej rodzinną i instytucjonalną. Mając na względzie różnice pomiędzy rodzinną pieczą zastępczą a instytucjonalną pieczą zastępczą, ustawodawca przyznał pierwszeństwo umieszczenia dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej. W rodzinie zastępczej dochodzi bowiem do zmiany środowiska rodzinnego, natomiast w instytucjonalnej pieczy zastępczej dochodzi do zmian warunków bytowych dziecka. Specjaliści twierdzą, że przebywanie w placówkach instytucjonalnej pieczy zastępczej wpływa nieraz niekorzystnie na psychikę dziecka, natomiast należycie dobrana rodzina zastępcza zapewnia naturalne warunki rozwoju. 3. Rola Sądu Rodzinnego w kontekście wspierania rodziny podstawy ingerencji we władzę rodzicielską, zasady tej ingerencji, możliwe działania podejmowane przez Sąd Rodzinny Celem pieczy zastępczej jest zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców. Podmioty realizujące zadania w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, jeśli istnieją

9 ku temu przesłanki, współpracują na rzecz reintegracji rodziny i powrotu dziecka do rodziny pochodzenia. Powołana na mocy postanowienia sądu do sprawowania opieki nad dziećmi rodzina zastępcza nie przejmuje pełni władzy nad powierzonym ich opiece dzieckiem. W sytuacji ograniczenia władzy rodzicielskiej rodziców nadal pozostają oni opiekunami prawnymi dziecka i zachowują prawo do decydowania w ważnych kwestiach dotyczących m.in. jego leczenia, kształcenia, złożenia wniosku o wydanie paszportu, udzielają zgody na wyjazd dziecka poza granice kraju. W przypadku gdy rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej koniecznym jest ustanowienie przez sąd opieki prawnej dla dziecka. Utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi prawno-rodzinnych pomiędzy opiekunami, a dzieckiem, takich jak w przypadku przysposobienia, dziecko nie staje się dzieckiem rodziny zastępczej. Pomiędzy rodziną zastępczą a dzieckiem nie powstają obowiązki i uprawnienia alimentacyjne, nie następuje dziedziczenie z mocy ustawy. Władza rodzicielska to ogół obowiązków i praw względem dziecka mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. Wynika to z całokształtu przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a zwłaszcza art. 95 1, art. 96 i art (Postanowienie SN z r., II CKN 761/00). Zgodnie z Art Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. W sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia ( 4) Zgodnie z przepisem art. 95 kro władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka z poszanowaniem jego godności i praw. Do pieczy nad osobą dziecka należy przede wszystkim: obowiązek i prawo do wychowania dziecka: troska o prawidłowy rozwój psychiczny, fizyczny i duchowy, dbałość o rozwijanie zdolności i talentów, zapewnienie odpowiedniego poziomu wiedzy wg zdolności i predyspozycji dziecka, wpajanie zasad moralnych i zasad współżycia społecznego, kształtowanie prawego charakteru; obowiązek i prawo kierowania dzieckiem: określenie miejsca pobytu, odebranie od osoby nieuprawnionej, czasowe powierzenie dziecka innej osobie, wybór szkoły, zajęć pozalekcyjnych, kontrola spędzania wolnego czasu, udzielanie dziecku pomocy i rady przy podejmowaniu przez nie decyzji, oddziaływanie na dziecko własnym przykładem i autorytetem; obowiązek zapewnienia dziecku środków na jego utrzymanie: zabezpieczenie warunków życia niezbędnych dla rozwoju dziecka: zapewnienie wyżywienia,

10 odzieży, warunków mieszkaniowych, opieki lekarskiej, poczucia bezpieczeństwa polegającym na emocjonalnym wsparciu, bliskości i akceptacji; obowiązek dbałości o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka. Dobro dziecka wymaga, aby rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska współdziałali we wszystkich sprawach dziecka. Sygn. akt III Nsm 486/14 POSTANOWIENIE Dnia 26 marca 2015 roku Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim Wydział III Rodzinny i Nieletnich Art. 97 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 1. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. 2. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Art. 98 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 1. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Ustawa w art. 97 kro nie wymienia wprost, jaki rodzaj spraw zalicza do grona,,istotnych jednakże doktryna i orzecznictwo jednoznacznie wskazuje, że są nimi np.: wybór imienia dziecka, wybór szkoły i przyszłego zawodu dziecka, decyzje co do leczenia go, wyjazdu za granicę, jego obywatelstwa, podjęcie decyzji w sprawie złożenia wniosku o paszport dla małoletniego dziecka, rozstrzygnięcie o miejscu pobytu dziecka. wybór szkoły dla dziecka a co za tym idzie zapisanie go do szkoły lub przepisanie do innej szkoły jest sprawą istotną, która wymaga współdecydowania obojga rodziców. Stąd też w pełni uzasadnionym ze strony placówek oświatowych jest żądanie wyrażenia zgody obojga rodziców co do zapisu dziecka do szkoły. (Wyrok WSA Gdańsku z r., III SA/Gd 369/07) W przypadku ustanowienia rodziny zastępczej dla małoletniego, bez pozbawienia władzy rodzicielskiej jego biologicznych rodziców, jest ono nadal reprezentowane w postępowaniu przez rodziców, nie zaś rodziców rodziny zastępczej, w której zostało czasowo umieszczone. Art k.r. i o. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.

11 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności: 1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania planu pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń, 2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun, 3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, 4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi, 5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. 3. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi. Art k.r. i o. uzależnia ograniczenie władzy rodzicielskiej od przesłanki zagrożenia dobra dziecka. Ingerencja sądu na tej podstawie nie jest natomiast zależna od tego, czy zagrożenie dobra dziecka zostało spowodowane zawinionym działaniem rodziców czy nie. Nie ma też charakteru represyjnego. Celem ograniczenia władzy rodzicielskiej jest ochrona dziecka, ale także niesienie pomocy rodzicom dla właściwego wykonywania tej władzy. Z treści tego przepisu wynika również dyrektywa profilaktycznego działania sądu nakazująca podjęcie ingerencji w sferę władzy rodzicielskiej już w razie zagrożenia dobra dziecka, by zapobiec ujemnym skutkom niewłaściwego lub nieudolnego jej sprawowania (Postanowienie SN z r., II CKN 1141/00) Sąd opiekuńczy na podstawie art. 109 k.r.o. może wydać w formie postanowienia każde zarządzenie, jakiego w danych okolicznościach wymaga dobro dziecka. Chociaż kodeks rodzinny i opiekuńczy nie określa ingerencji w sferę władzy rodzicielskiej na podstawie jego art. 109 ograniczeniem władzy rodzicielskiej, to termin ten (użyty w art. 579 k.p.c.), jako oddający najpełniej istotę zarządzeń wydawanych w oparciu o wymieniony przepis, został przyjęty na ich określenie w piśmiennictwie i judykaturze. Stosowanie ingerencji w oparciu o art. 109 k.r.o. ustawodawca nakazuje już wtedy, gdy dobro dziecka, zarówno w sferze jego interesów osobistych czy też majątkowych, jest zagrożone sąd opiekuńczy powinien bowiem działać przede wszystkim profilaktycznie przez zapobieganie ujemnym skutkom niewłaściwego

12 sprawowania władzy rodzicielskiej. Tego rodzaju aktywność sądu opiekuńczego nie powoduje utraty władzy rodzicielskiej przez rodziców, gdyż nawet zastosowanie środka najbardziej drastycznego pozostawia rodzicom część atrybutów władzy. Sygn. akt II Ca 985/15 Postanowienie z dnia 17 listopada 2015 r Stosownie do postanowień art k.r.o. sąd opiekuńczy zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę organizacyjną wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, która udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu, w terminach określonych przez ten sąd, sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w tym prowadzonej pracy z rodziną, a także współpracuje z kuratorem sądowym. Wymienioną tu właściwą jednostką organizacyjną będzie podmiot, który w imieniu gminy będzie wykonywał zadania z zakresu wspierania rodzin. Warto zauważyć, że przywołane tu unormowanie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nakłada na tę jednostkę pewne obowiązki, które nie wynikają z komentowanej ustawy, a mianowicie niezbędność składania sądowi opiekuńczemu sprawozdań dotyczących danej rodziny i udzielanej pomocy. Sprawozdania takie będą składane w terminach wskazanych przez sąd opiekuńczy, przybiorą formę pisemną i będą składane sądowi opiekuńczemu. Przekroczenie terminu ustalonego przez sąd nie będzie negatywnie wpływało na ocenę sporządzonego sprawozdania. Należy zaznaczyć, że w zasadzie sąd opiekuńczy nie dysponuje instrumentami prawnymi, przy wykorzystaniu których mógłby reagować na wszelkie nieprawidłowości ze strony podmiotu gminnego co do terminowości i rzetelności sporządzanego sprawozdania. Odrębną kwestią przewidzianą we wskazanym unormowaniu jest problem współpracy z kuratorem sądowym. Z jednej strony trzeba stwierdzić, że współpraca taka jest niezbędna, a z drugiej - unormowanie to przybiera postać pewnego wskazania, za którym nie kryją się żadne elementy, które obligowałyby te podmioty do współpracy. Na marginesie można jedynie zaznaczyć, że to kurator sądowy powinien współpracować z asystentem rodziny, ponieważ - jak twierdzą niektórzy komentatorzy omawianego zagadnienia - jest to profesjonalista w omawianym zakresie, a kurator takiego statusu nie ma. Art. 110 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 1. W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. 2. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie. Jeżeli okaże się, że przeszkoda potraktowana początkowo jako przemijająca jest przeszkodą trwała, to rozważy możliwość pozbawienia władzy rodzicielskiej Art. 111 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.

13 1a. Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. 2. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić. Przez trwałą przeszkodę, uniemożliwiającą wykonywanie władzy rodzicielskiej, należy rozumieć taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej na stałe w tym sensie, że albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania tego układu albo - co najmniej - że układ ten będzie istniał przez czas długi (Postanowienie SN z r., II CKN 960/00) Art k.p.c. - W wypadkach nagłych sąd opiekuńczy wydaje z urzędu wszelkie potrzebne zarządzenia nawet w stosunku do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej, zawiadamiając o tym sąd opiekuńczy miejscowo właściwy. Art. 113 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 1. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. 2. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Osobista styczność z dzieckiem nie jest atrybutem władzy rodzicielskiej i prawo do tego mają rodzice nawet wtedy, gdy władzy rodzicielskiej zostali pozbawieni. Realizacja osobistej styczności z dzieckiem może następować w różnej formie, również poprzez określenie terminów i sposobu spotkań. Istniejąca czasowa przeszkoda związana z aresztowaniem jednego z rodziców nie stanowi dostatecznej podstawy do odstąpienia od uregulowania tej kwestii. (Wyrok SN z r., IV CK 615/03) Zakazanie rodzicom osobistej styczności z. dzieckiem może być orzeczone wyjątkowo, np. gdy utrzymywanie osobistych kontaktów rodziców z dzieckiem zagraża jego życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu bądź wpływa demoralizująco na dziecko. (Postanowienie SN z r., I CKN 1115/00) Art. 113[2] kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 1. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności: 1) zakazać spotykania się z dzieckiem, 2) zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, 3) zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd, 4) ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość, 5) zakazać porozumiewania się na odległość.

14 W przygotowaniu materiałów wykorzystano: 1. informacje ogólne na stronie 2. kodeks rodzinny i opiekńczy 3. orzecznictwo sądowe 4. Zmełty Magdalena, Zadania samorządu terytorialnego z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej ST 2014/9/76-86 artykuł 5. Tryniszewska Katarzyna, Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Komentarz, wyd. II - komentarz, 2015 r., 6. Nitecki Stanisław, Wilk Aleksandra, Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Komentarz WK komentarz, 2016 r.