Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata

Transkrypt

1 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata Świerklaniec Cieszyn, 2017

2 Opracowanie: Gmina Świerklaniec Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

3 Spis treści Wprowadzenie Podstawa prawna Zgodność dokumentu Spójność dokumentu w skali makro Opis powiązań LPR z dokumentami strategicznymi gminy Diagnoza służąca wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji w mieście gminie Świerklaniec Metodyka wyznaczania obszaru zdegradowanego Wyróżnione jednostki statystyczne Dobór kryteriów delimitacji obszarów zdegradowanych Sfera społeczna Indeks starości Liczba przestępstw na 100 osób Liczba zdarzeń drogowych na 100 osób Liczba klientów Ośrodka Pomocy Społecznej na 100 osób Kwota udzielonych świadczeń na 100 osób Liczba osób uzależnionych od alkoholu na 100 osób Liczba ofiar przemocy na 100 osób Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 100 osób Liczba zarejestrowanych długotrwale bezrobotnych na 100 osób Liczba organizacji pozarządowych na 100 osób Frekwencja w wyborach samorządowych Wyniki sprawdzianu 6-klasisty Sfera gospodarcza Liczba podmiotów gospodarczych na 100 osób Sfera środowiskowa Ilość płyt azbestowo-cementowych [m 2 ] na 100 osób Poziom natężenia hałasu Sfera przestrzenno-funkcjonalna Dostępność do usług publicznych Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru Poziom obsługi komunikacyjnej Sfera techniczna Poziom degradacji technicznej

4 3.6.2 Liczba zabytków na 100 osób Podsumowanie analizy porównawczej jednostek statystycznych Metodologia identyfikacji stanu kryzysowego Podsumowanie poziomu degradacji w sferze społecznej Podsumowanie poziomu degradacji pozaspołecznych czynników rozwojowych Wyznaczenie obszaru zdegradowanego Wyznaczenie obszaru rewitalizacji Analiza pogłębiona obszaru rewitalizacji Podobszar rewitalizacji 1 Świerklaniec Sfera społeczna Sfera gospodarcza Sfera przestrzenno-funkcjonalna Sfera techniczna Sfera środowiskowa Potencjały podobszaru rewitalizacji 1 Świerklaniec Podobszar rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Sfera społeczna Sfera gospodarcza Sfera przestrzenno-funkcjonalna Sfera techniczna Sfera środowiskowa Potencjały podobszaru rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Podsumowanie diagnozy obszaru przewidzianego do rewitalizacji Analiza stanu kryzysowego wnioski Analiza SWOT obszaru rewitalizacji Wizja stanu obszaru rewitalizacji po przeprowadzeniu rewitalizacji Cele rewitalizacji, kierunki działań i przedsięwzięcia rewitalizacyjne Cele strategiczne i kierunki działań Przedsięwzięcia rewitalizacyjne Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne podobszar rewitalizacji 1 Świerklaniec Projekt Projekt Projekt Projekt Projekt Projekt

5 Projekt Projekt Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne podobszar rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Projekt Projekt Projekt Projekt Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne realizowane na obu podobszarach rewitalizacji Projekt Projekt Charakterystyka pozostałych rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych Komplementarność i mechanizmy integrowania działań rewitalizacyjnych Komplementarność przestrzenna Komplementarność problemowa Komplementarność proceduralno-instytucjonalna Komplementarność międzyokresowa Komplementarność źródeł finansowania Mechanizmy integracji Indykatywne ramy finansowe Opis struktury zarządzania System monitoringu i ewaluacji System monitoringu Ewaluacja Harmonogram realizacji Koszty zarządzania Wskaźniki realizacji Uspołecznienie dokumentu i proces partycypacji społecznej Uspołecznienie opracowania LPR Uspołecznienie wdrażania LPR Strategiczna Ocena Oddziaływania na Środowisko Zestawienie grafik, tabel i wykresów

6 Wprowadzenie Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata stanowi podstawowy element gminnej polityki rewitalizacji. Zawartość merytoryczna niniejszego dokumentu uwzględnia Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata opracowane przez Ministra Rozwoju, a także Wytyczne IZ RPO WSL dotyczące zasad przygotowania lokalnych programów rewitalizacji w perspektywie finansowej Zgodnie z powyżej przytoczonymi dokumentami, rewitalizacja rozumiana jest jako kompleksowy, skoordynowany, wieloletni, prowadzony na określonym obszarze proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych, inicjowany przez samorząd lokalny w celu wyprowadzenia tego obszaru ze stanu kryzysowego, poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju. Jednocześnie działania rewitalizacyjne, w tym związane z rewitalizacją przestrzenną, będą podporządkowane celom społecznym związanym z redukcją ubóstwa i wykluczenia społecznego. Podstawowym celem sporządzenia Programu Rewitalizacji jest określenie obszarów zdegradowanych, przeznaczonych do rewitalizacji na terenie Gminy Świerklaniec oraz wskazane przedsięwziąć mających na celu rozwiązania zidentyfikowanych problemów i zjawisk kryzysowych. Skuteczne wdrożenie założeń planistycznych i operacyjnych rewitalizacji w gminie jest poprawa warunków przestrzennych, ekonomicznych oraz społecznych społeczności zamieszkującej obszar rewitalizacji. Niniejszy dokument powstał dzięki ogromnemu zaangażowaniu pracowników Urzędu Gminy w Świerklańcu oraz przy aktywnym uczestnictwie społeczności lokalnej podczas działań partycypacyjnych, w których brali udział radni, sołtysi, przedsiębiorcy, osoby działające w sektorze organizacji pozarządowych, jak również wszyscy zainteresowani mieszkańcy. W ramach procesu tworzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata zapewniona została szeroka partycypacja społeczna, zarówno na etapie wyznaczania obszaru oraz jego diagnozy, jak również końcowej weryfikacji całości opracowania. Finansowanie przedsięwzięć rewitalizacyjnych ma charakter dwufunduszowy w oparciu o środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), jak również z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Zasięg terytorialny obszaru rewitalizacji może obejmować maksymalnie 20% powierzchni gminy i 30% jej mieszkańców, a środki pozyskane na działania społeczne miękkie mają mieć charakter wiodący w stosunku do inwestycji w infrastrukturę techniczną. Zasięg oddziaływania Lokalnego Programu Rewitalizacji obejmuje dwa podobszary rewitalizacji znajdujące się w miejscowości Świerklaniec oraz Nakło Śląskie. Tereny te znajdują się w granicach administracyjnych gminy, zostały wyodrębnione i opisane w niniejszym opracowaniu, w oparciu o wielokryterialną szczegółową diagnozę społeczną, przestrzenną oraz gospodarczą. 6

7 1. Podstawa prawna Korzystając z Art Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, samorząd Gminy Świerklaniec skorzystał z zapisu wskazującego, że do dnia 31 grudnia 2023 r. dopuszcza się realizację przedsięwzięć wynikających z programu zawierającego działania służące wyprowadzeniu obszaru zdegradowanego ze stanu kryzysowego, przyjmowanego uchwałą rady gminy, bez uchwalania gminnego programu rewitalizacji. W takim przypadku wyznaczenie w drodze uchwały obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, strefy, a także uchwalenie miejscowego planu rewitalizacji nie jest dopuszczalne. W związku z przedstawionymi uwarunkowaniami prawnymi przedmiotowy dokument został opracowany na podstawie: Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U poz. 446), Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata z 2 sierpnia 2016 r. wydanych przez Ministerstwo Rozwoju, Dokumentu: Zasady wsparcia rewitalizacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata (Załącznik do Uchwały nr 2483/83/V/2015 Zarządu Województwa Śląskiego z dnia 29 grudnia 2015 r.). Zakres przedsięwzięć i działań rewitalizacyjnych ujętych w dokumencie, jakim jest Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata jest ściśle powiązany z zapisami Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego oraz Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego Natomiast omówienie zgodności niniejszego dokumentu z podstawowymi dokumentami o charakterze planistycznym i programowym, o zasięgu krajowym i europejskim, przedstawione zostało w odrębnym rozdziale. 7

8 2. Zgodność dokumentu 2.1 Spójność dokumentu w skali makro Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata został poddany analizie oraz kompleksowej weryfikacji w zestawieniu z kluczowymi dokumentami strategicznymi i operacyjnymi o wymiarze regionalnym oraz lokalnym. Zakres analizy celowo ograniczono do poziomu regionalnego, ponieważ proces rewitalizacji, co do zasady ma wymiar lokalny i powinien on kreować rozwój na poziomie poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, a następnie pośrednio realizować cele i założenia programów na poziomie regionu. Niniejsze opracowanie jest w pełni zgodne z założeniami, priorytetami oraz celami artykułowanymi w poniżej zestawionych dokumentach. W ramach analizy Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie stwierdza się zgodność przedmiotowego dokumentu z następującymi celami i kierunkami działań: Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem nowoczesnej gospodarki rozwijającej się w oparciu o innowacyjność i kreatywność Cel operacyjny: A.2. Otwarty i atrakcyjny rynek pracy Kierunki działań: 3. Tworzenie warunków dla wykorzystywania przez gospodarkę regionu potencjału osób o ograniczonej aktywności zawodowej, w tym rozwój elastycznych form zatrudnienia, praca na odległość, usuwanie barier w podejmowaniu pracy. Cel operacyjny: A.4. Przedsiębiorczość lokalna i społeczna wykorzystująca lokalne rynki i potencjały Kierunki działań: 4. Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości w obszarze turystyki oraz usług wolnego czasu wykorzystujących atrakcje i potencjały lokalne. 5. Wsparcie i promocja rozwoju podmiotów działających w obszarze ekonomii społecznej. 6. Rozwój mechanizmów wspierających wzrost zatrudnienia i inicjatyw lokalnych w tym zakresie. Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem o wysokiej jakości życia opierającej się na powszechnej dostępności do usług publicznych o wysokim standardzie. Cel operacyjny: B.1. Poprawa kondycji zdrowotnej mieszkańców województwa Kierunki działań: Stworzenie systemu profilaktyki zdrowotnej, w tym działania na rzecz ograniczania chorób i uzależnień cywilizacyjnych oraz promocja zdrowego i aktywnego trybu życia, z uwzględnieniem zmian demograficznych. 4. Tworzenie warunków dla aktywnego i zdrowego stylu życia, w tym rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. 8

9 5. Promocja, modernizacja, rozwijanie i integracja systemu szlaków i infrastruktury rowerowej. Cel operacyjny: B.2. Rozwój kompetencji, umiejętności i wzrost poziomu aktywności mieszkańców. Kierunki działań: 1. Podniesienie jakości i poprawa dostępu do oferty edukacyjnej na wszystkich poziomach nauczania odpowiadającej potrzebom rynku pracy oraz kształtującej postawy przedsiębiorcze i kreatywne. 3. Wzmocnienie kształcenia kluczowych umiejętności i kompetencji uczniów m.in. poprzez organizowanie tematycznych i praktycznych kursów zawodowych we współpracy z pracodawcami. 4. Wsparcie działań i rozwój infrastruktury popularyzujących naukę. 5. Podniesienie jakości i poprawa dostępu do oferty kształcenia ustawicznego umożliwiającej stały rozwój zawodowy i utrzymanie się na rynku pracy. 6. Wdrażanie rozwiązań zwiększających dostępność do infrastruktury i podnoszących kompetencje społeczeństwa informacyjnego oraz rozwój usług elektronicznych i mobilnych. 7. Zwiększenie cyfrowych umiejętności/kompetencji administracji samorządowej, w tym umiejętności otwartej komunikacji z obywatelami z wykorzystaniem narzędzi ICT. 8. Stworzenie systemu rozwijania i odkrywania talentów mieszkańców województwa. 9. Realizacja długofalowych programów edukacji kulturalnej adresowanej do różnych grup odbiorców i zwiększających zainteresowanie uczestnictwem w kulturze. 10. Podniesienie jakości i poprawa dostępu do oferty kultury, sportu i rekreacji oferujących możliwości rozwoju mieszkańców oraz atrakcyjnego spędzania wolnego. Cel operacyjny: B.3. Harmonia społeczna i wysoki kapitał zaufania oraz dogodne warunki życia mieszkańców. Kierunki działań: 1. Podnoszenie dostępu do usług wspierających funkcjonowanie rodziny, w tym wspieranie podmiotów oferujących takie usługi. 3. Wdrożenie działań poprawiających warunki startu życiowego i zawodowego osób młodych. 4. Wyposażanie przestrzeni publicznych w infrastrukturę umożliwiającą wspólne spędzanie czasu przez mieszkańców oraz integrację społeczności lokalnych. 5. Rewitalizacja społeczna obszarów o niskiej aktywności społecznej i zawodowej mieszkańców oraz nagromadzonych problemach społecznych. 6. Poprawa dostępności przestrzeni i obiektów publicznych dla wszystkich, w szczególności dla osób o obniżonej mobilności. 7. Rozwój publicznych i rynkowych usług wspierających funkcjonowanie osób starszych. 8. Wdrażanie instrumentów wspierających udział mieszkańców w procesach decyzyjnych na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz rozwój idei governance. 9.Wspieranie rozwiązań w zakresie poprawy bezpieczeństwa publicznego, 9

10 w tym realizacja działań w obszarze zarządzania kryzysowego. 10. Zwiększenie udziału mieszkańców w działaniach związanych z zachowaniem i eksponowaniem unikalności dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego województwa oraz jego charakterystycznych obszarów. Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni. Cel operacyjny: C.1. Zrównoważone wykorzystanie zasobów środowiska. Kierunki działań: 1. Promowanie działań oraz wdrażanie technologii ograniczających antropopresję na środowisko przyrodnicze (infrastruktura ograniczająca negatywny wpływ działalności gospodarczej i komunalnej). 4. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi wykorzystywanymi do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz utrzymanie i rozwój systemów zaopatrzenia w wodę w województwie. 5. Wspieranie działań na rzecz poprawy jakości wód powierzchniowych oraz ochrony wód podziemnych i racjonalizacji ich wykorzystania. 6. Wspieranie wdrożenia rozwiązań ograniczających niską emisję oraz zużycie zasobów środowiska i energii w przedsiębiorstwach, gospodarstwach domowych, obiektach i przestrzeni użyteczności publicznej. 9. Wspieranie działań zmierzających do zachowania i odtwarzania bio- i georóżnorodności. 10. Wspieranie działań na rzecz zmniejszenia uciążliwości hałasu. 11. Wsparcie rozwoju energetyki opartej na odnawialnych źródłach energii przy minimalizacji kosztów środowiskowych i krajobrazowych. 12. Wspieranie edukacji ekologicznej i kształtowanie postaw prośrodowiskowych. 13. Rekultywacja terenów zdegradowanych na cele środowiskowe. Cel operacyjny: C.2. Zintegrowany rozwój ośrodków różnej rangi. Kierunki działań: 6. Wzmacnianie rozwoju zróżnicowanych funkcji na obszarach wiejskich. Cel operacyjny: C.3. Wysoki poziom ładu przestrzennego i efektywne wykorzystanie przestrzeni. Kierunki działań: 1. Rewitalizacja terenów i obiektów, w tym poprzemysłowych i zdegradowanych na tereny/obiekty o funkcjach społeczno-gospodarczych oraz zapewnienie ich dostępności. 2. Poprawa jakości i atrakcyjności przestrzeni publicznych, szczególnie centrów miast i centrów dzielnic oraz przestrzeni recepcyjnych. 3. Tworzenie i rewitalizacja obszarów zieleni urządzonej oraz terenów rekreacyjnych. 4. Przywracanie pozycji lub nadawanie nowych funkcji obiektom zabytkowym oraz symbolicznym w życiu społeczności lokalnych. 5. Zapewnienie praworządności gospodarowania przestrzenią poprzez skuteczną ochronę prawa własności i interesu społecznego. 8.Wsparcie działań podnoszących jakość planowania przestrzennego na poziomie regionalnym i lokalnym, w tym działań integracyjnych. 10

11 Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego jest jednym z 16 programów operacyjnych zarządzanych i wdrażanych na poziomie regionalnym. Składa się z trzynastu osi priorytetowych: Oś priorytetowa I Nowoczesna Gospodarka, Oś priorytetowa II Cyfrowe śląskie, Oś priorytetowa III Konkurencyjność MŚP, Oś priorytetowa IV Efektywność energetyczna, odnawialne źródła energii i gospodarka niskoemisyjna, Oś priorytetowa V Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów, Oś priorytetowa VI Transport, Oś priorytetowa VII Regionalny rynek pracy, Oś priorytetowa VIII Regionalne kadry gospodarki opartej na wiedzy, Oś priorytetowa IX Włączenie społeczne, Oś priorytetowa X Rewitalizacja oraz infrastruktura społeczna i zdrowotna, Oś priorytetowa XI Wzmocnienie potencjału edukacyjnego, Oś priorytetowa XII Infrastruktura edukacyjna, Oś priorytetowa XIII Pomoc Techniczna. Problematykę rewitalizacji uwzględniono w Osi priorytetowej X Rewitalizacja oraz infrastruktura społeczna i zdrowotna, w ramach której zawarto następujące priorytety inwestycyjne tożsame z celami rewitalizacji wskazanymi w przedmiotowym dokumencie: Priorytet inwestycyjny 9a Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych oraz przejścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczności lokalnych. Realizacja priorytetu inwestycyjnego 9a przyczynia się do osiągnięcia następujących celów szczegółowych osi priorytetowej: lepsza dostępność i efektywność systemu ochrony zdrowia, lepszy dostęp do usług społecznych dla osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem; Priorytet inwestycyjny 9b - Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności i obszarów miejskich i wiejskich. Docelowo realizacja priorytetu inwestycyjnego 9b przyczyni się do osiągnięcia następującego celu szczegółowego: zwiększona aktywizacja społeczno-gospodarcza ludności zamieszkującej rewitalizowane tereny. Niniejszy dokument jest tożsamy z celami i kierunkami ujętymi w Strategii Rozwoju Powiatu Tarnogórskiego do roku 2022 w następującym zakresie: 11

12 C 1. Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej na rzecz wzrostu zatrudnienia, K1.1 Tworzenie warunków lokalizacji nowych inwestycji, K1.2 Promowanie zalet tarnogórskiego środowiska działalności gospodarczej, K1.3 Wspieranie rozwoju działających firm; C 2. Pobudzenie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, K.2.1 Wspieranie młodych przedsiębiorców, K2.2 Usługi dla przedsiębiorców, K.2.3 Inkubacja przedsiębiorstw; C 4. Podnoszenie poziomu bezpieczeństwa publicznego i społecznego, K4.1 Współpraca z instytucjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo publiczne, K4.2 Wspieranie funkcjonowania rodzin, K4.3 Wspieranie osób społecznie dysfunkcyjnych, K4.4 Pomoc osobom niepełnosprawnym; C 5. Wzbogacenie profili kształcenia dla potrzeb nowoczesnej gospodarki, K5.3 Poprawa warunków kształcenia; C 7. Integrowanie aktywności kulturalnych, K7.2 Wspieranie inicjatyw artystów i animatorów kultury; C 12. Poprawa atrakcyjności oferty rekreacyjnej, K12.1 Inicjowanie przedsięwzięć służących zaspokojeniu potrzeb rekreacyjnych; CH3. Poprawa warunków ekologicznych, KH3.1. Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczności powiatu. 2.2 Opis powiązań LPR z dokumentami strategicznymi gminy W wymiarze mikro Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata jest zgodny z następującymi dokumentami: Strategia Rozwoju Gminy Świerklaniec do roku 2030 wraz z Planem funkcjonalno-użytkowym zarządzania Parkiem w Świerklańcu w następującym zakresie: C1. Szerokie możliwości podejmowania przez mieszkańców działań społecznych i ekonomicznych, C1.1 dostęp mieszkańców do usług publicznych i rynkowych wspierających rozwój indywidualny i rozwój rodzin, C1.2 Wysoki poziom integracji społeczności lokalnej oraz zaangażowania w inicjatywy społeczne, C1.3 Atrakcyjność przestrzeni publicznych wspierająca codzienną integrację mieszkańców, C1.4 Otwartość władz lokalnych na włączenie podmiotów lokalnych w rozwój lokalny; C2. Wykorzystywany dla celów ekonomicznych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju przedsiębiorczy, środowiskowy i kulturowy potencjał gminy, C2.1 Wysoka jakość kapitału ludzkiego, wspierająca rozwój gospodarczy gminy, C2.2 Rozwinięty sektor przedsiębiorstw lokalnych zagospodarowujących potencjały gminy, C2.3 Rozwój funkcji usługowych skoncentrowanych wokół Parku w Świerklańcu, C2.4 Ograniczenie negatywnego wpływu gospodarki i mieszkalnictwa na środowisko naturalne; 12

13 C3. Atrakcyjna, wykorzystująca atuty środowiskowe i lokalizacyjne gminy, oferta skierowana do potencjalnych mieszkańców, inwestorów i odwiedzających, C3.1 Atrakcyjna oferta spędzania wolnego czasu, opierająca się na specyfice dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego gminy, C3.2 Nowoczesność infrastruktury technicznej, dostęp do usług w gminie lub w otoczeniu, tworzące korzystne warunki dla rozwoju mieszkalnictwa, C3.3 Wysoka jakość środowiska naturalnego i dbałość o jego zasoby. Uzasadnienie: Zgodność ze Strategia Rozwoju Gminy Świerklaniec do roku 2030 wraz z Planem funkcjonalno-użytkowym zarządzania Parkiem w Świerklańcu widoczna jest na poziomie celów strategicznych i operacyjnych. LPR jest dokumentem w pełni wynikającym z zapisów Strategii i realizuje znaczącą liczbę celów strategicznych, wskazanych w dokumencie. Niniejszy dokument wpisuje się także w misję i cele Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Świerklaniec na lata w następującym zakresie: Misją samorządu gminy Świerklaniec w realizacji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata jest stwarzanie mieszkańcom dobrych warunków do życia i rozwoju, wzmacnianie rodzin, przeciwdziałanie różnym formom marginalizacji i wykluczenia społecznego oraz rozwijanie społeczeństwa obywatelskiego. Cel strategiczny 1. Podniesienie poziomu bezpieczeństwa socjalnego oraz wspieranie i integrowanie osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym, Cele operacyjne: 1. Tworzenie w gminie nowych miejsc pracy, wspieranie osób bezrobotnych i poszukujących zatrudnienia, 2. Redukowanie zjawiska ubóstwa i przeciwdziałanie jego skutkom, 3. Zwiększanie udziału osób starszych i niepełnosprawnych w życiu społeczności lokalnej. Cel strategiczny 2. Wspieranie rodzin, zapewnienie dzieciom i młodzieży warunków do rozwoju, zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz utrzymanie poziomu bezpieczeństwa publicznego w gminie, Cele operacyjne: 1. Pomoc rodzinom w wypełnianiu ich funkcji oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiedniego dostępu do kształcenia i umożliwienie im wszechstronnego rozwoju, 2. Wspieranie osób i rodzin dotkniętych problemami uzależnień i przemocy w rodzinie, 3. Zaspokajanie potrzeb mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia, 4. Przeciwdziałanie przestępczości, w tym wśród nieletnich. Cel strategiczny 3. Profesjonalizacja służb społecznych oraz rozwijanie sektora obywatelskiego, Cele operacyjne: 1. Rozwijanie sektora pomocy społecznej, 2. Wzmacnianie i poszerzanie sektora pozarządowego w gminie oraz zacieśnianie współpracy z należącymi do niego organizacjami. Uzasadnienie: Przedmiotowy dokument koncentruje się na działaniach zmierzających do realizacji rewitalizacji społecznej. Zapisy Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Świerklaniec na lata stanowiły ważne wytyczne przy opracowywaniu LPR, wskazując z jednej strony na zidentyfikowane potrzeby mieszkańców, z drugiej pokazując te obszary interwencji, które powinny 13

14 mieć charakter pierwszoplanowy. Ważnym aspektem, podkreślanym w Strategii, a tym samym w LPR, jest zwrócenie uwagi na włączenie w proces odnowy społecznej osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Ponadto projekty proponowane w LPR nakierowane są na udzielenie szczególnego wsparcia rodzinom z dysfunkcjami. Ponadto Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata jest tożsamy z celami Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla gminy Świerklaniec. Celem strategicznym PGN jest redukcja emisji CO 2 i zużycia energii, w tym wzrost udziału energii z OZE. Cel strategiczny PGN możliwy jest do osiągnięcia poprzez realizację następujących celów szczegółowych: Wzrost liczby budynków komunalnych, mieszkalnych i użyteczności publicznej poddanych termomodernizacji; Redukcja zanieczyszczeń atmosfery przez likwidację tzw. niskiej emisji z sektora mieszkalnictwa; Podniesienie poziomu wykorzystania OZE w gospodarstwach indywidualnych i przedsiębiorstwach; Wzrost liczby zmodernizowanych systemów grzewczych i wprowadzonych w tym zakresie technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii; Kształtowanie świadomości ekologicznej mieszkańców Gminy; Ograniczenie zużycia i kosztów energii używanej przez odbiorców; Poprawa bezpieczeństwa energetycznego i ekologicznego; Wdrożenie działań nie inwestycyjnych z zakresu efektywności energetycznej i zarządzania energią w Gminie, zielonych zamówień publicznych. Uzasadnienie: Istotnym elementem zaplanowanych działań rewitalizacyjnych jest także poprawa stanu środowiska naturalnego, zwłaszcza w zakresie ograniczenia niskiej emisji, jak również racjonalnego zużycia energii. Stan techniczny zabudowań w gminie w wielu przypadkach zmusza do podjęcia działań termomodernizacyjnych, które pozwolą na osiągnięcie celów zaplanowanych w PGN. 14

15 3. Diagnoza służąca wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji w mieście gminie Świerklaniec Przedmiotowy rozdział obejmuje analizę gminy Świerklaniec celem zdiagnozowania deficytów w sferze społecznej, gospodarczej, technicznej, środowiskowej i przestrzenno-funkcjonalnej. Analiza pozwala na wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. W niniejszym rozdziale przedstawiono również delimitację jednostek statystycznych wraz z uzasadnieniem przyjętej metodologii oraz wnioskami płynącymi z uspołecznienia procesu wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. 3.1 Metodyka wyznaczania obszaru zdegradowanego Na potrzeby sporządzenia poprawnej metodologicznie diagnozy obszaru gminy Świerklaniec, zdecydowano o delimitacji jednostek statystycznych na podstawie istniejącego układu osiedleńczego, opierającego się o istniejące jednostki pomocnicze. Następnie opracowano wielokryterialny katalog wskaźników obejmujący sferę społeczną, gospodarczą, techniczną, środowiskową i przestrzenno-funkcjonalną wraz z uzasadnieniem ich adekwatności. Wskaźniki zoperacjonalizowano w odniesieniu do wyznaczonych jednostek statystycznych, które poddano analizie w dalszej części opracowania Wyróżnione jednostki statystyczne W ramach prowadzonych prac zdecydowano się na wyróżnienie w gminie Świerklaniec 4 jednostek statystycznych. Dla skutecznego przeprowadzenie tego procesu wykorzystano podział gminy sołectwa (jednostki pomocnicze). Przyjęta delimitacja wynika z następujących przesłanek: Uchwała Nr XV/92/11 Rady Gminy Świerklaniec z dnia 26 października 2011 r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy Świerklaniec sankcjonuje podział na jednostki pomocnicze. Statut Gminy był podstawą prawną do wyodrębnienia 4 sołectw: Nakło Śląskie (Uchwała Nr XV/93/11 Rady Gminy Świerklaniec z dnia 26 października 2011 r. w sprawie uchwalenia Statutu Sołectwa Nakło Śląskie), Nowe Chechło (Uchwała Nr XV/94/11 Rady Gminy Świerklaniec z dnia 26 października 2011 r. w sprawie uchwalenia Statutu Sołectwa Nowe Chechło), Orzech, (Uchwała Nr XV/95/11 Rady Gminy Świerklaniec z dnia 26 października 2011 r. w sprawie uchwalenia Statutu Sołectwa Orzech) oraz Świerklaniec (Uchwała Nr XV/96/11 Rady Gminy Świerklaniec z dnia 26 października 2011 r. w sprawie uchwalenia Statutu Sołectwa Świerklaniec). W związku z brakiem alternatywnego, usankcjonowanego podziału gminy skorzystano z tradycyjnego i identyfikowanego przez mieszkańców podziału na miejscowości, który odzwierciedla funkcjonalny i przestrzenny podział gminy. 15

16 Zbudowany podział gminy jest spójny z układem osiedleńczym, jak również jest akceptowany i zrozumiały przez mieszkańców, co zostało zidentyfikowane i potwierdzone na etapie partycypacji społecznej. W trakcie prac dokonano analizy porównawczej w obrębie wyłonionych jednostek, co umożliwiło wskazanie obszarów znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji ze względu na odnotowywane negatywne zjawiska społeczne, gospodarcze, środowiskowe, funkcjonalno-społeczne i techniczne. W następnej tabeli wymieniono wyróżnione jednostki statystyczne wraz z liczbą ludności, powierzchnią oraz zasięgiem terytorialnym poszczególnych jednostek, mapa natomiast przedstawia ich rozmieszczenie przestrzenne. Tabela 1 Wyróżnione jednostki statystyczne L.p. Nazwa jednostki analitycznej Liczba mieszkańców [os.] Udział w liczbie ludności ogółem [%] Powierzchnia jednostki [ha] Udział powierzchni jednostki [%] 1. Nakło Śląskie ,7% ,1% 2. Nowe Chechło ,0% 140 3,2% 3. Orzech ,0% 190 4,3% 4. Świerklaniec ,3% ,5% Łącznie: ,0% ,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Świerklaniec Grafika 1 Jednostki statystyczne analizowane w ramach prac nad LPR Gminy Świerklaniec na lata Źródło: opracowanie własne 16

17 3.1.3 Dobór kryteriów delimitacji obszarów zdegradowanych Dla prawidłowego przeprowadzenia delimitacji analizowanych jednostek statystycznych konieczny był wybór odpowiednich zmiennych, które je w sposób istotny statystycznie różnicują. Ze względu na charakter gminy i występujące w niej zjawiska społeczne, gospodarcze, środowiskowe, przestrzenne i techniczne, konieczne było zbadanie szeregu zmiennych i wypracowanie katalogu umożliwiającego analizę każdej ze sfer wskazanych w Wytycznych. Przeprowadzone prace umożliwiły wypracowanie zbioru zmiennych zaprezentowanych w poniższej tabeli. Tabela 2 Kryteria delimitacji służące wyznaczeniu obszaru cechującego się stanem kryzysowym Kategoria Lp. Wskaźnik Opis Uzasadnienie wyboru SFERA SPOŁECZNA 1 Indeks starości Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Liczba zdarzeń drogowych na 100 osób Liczba klientów Ośrodka Pomocy Społecznej na 100 osób Wskaźnik określający poziom kapitału ludzkiego. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej udział osób w wieku poprodukcyjnym w liczbie osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 mieszkańców. Źródło danych: Urząd Gminy Świerklaniec Wskaźnik opisujący poziom bezpieczeństwa na danym obszarze, skupia się na prezentacji danych dotyczących poważnych naruszeń prawa. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej na 100 mieszkańców. Źródło danych: Komisariat Policji w Radzionkowie Wskaźnik opisujący poziom bezpieczeństwa w ruchu drogowym na danym obszarze, skupia się na prezentacji danych dotyczących poważnych naruszeń prawa o ruchu drogowym. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej na 100 mieszkańców. Źródło danych: Komisariat Policji w Radzionkowie Wskaźnik obrazujący potrzeby lokalnej społeczności w zakresie zinstytucjonalizowanej pomocy społecznej uwzględniający liczbę klientów GOPS. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej na 100 mieszkańców. Źródło danych: Ośrodek Pomocy Społecznej w Świerklańcu z siedzibą w Nakle Śląskim Wskaźnik pozwala ocenić poziom kapitału ludzkiego, który silnie wpływa na potencjał społeczny gminy. Wskaźnik ujawnia poziom odczuwanego bezpieczeństwa na danym terenie, co wpływa na jego wizerunek i potencjał społeczny terenu. Wskaźnik ujawnia poziom odczuwanego bezpieczeństwa w ruchu drogowym na danym terenie, co wpływa na jego wizerunek i potencjał społeczny terenu. Wskaźnik pozwala ocenić poziom ubóstwa, które obok bezrobocia stanowi podstawowe źródło problemów o charakterze społecznym. 17

18 Kategoria Lp. Wskaźnik Opis Uzasadnienie wyboru Kwota udzielonych świadczeń na 100 osób Liczba osób uzależnionych od alkoholu na 100 osób Liczba ofiar przemocy na 100 osób Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 100 osób Liczba zarejestrowanych długotrwale bezrobotnych na 100 osób Liczba organizacji pozarządowych na 100 osób Wskaźnik obrazujący poziom finansowy udzielanej pomocy w zakresie zinstytucjonalizowanej pomocy społecznej uwzględniający średnią kwotę świadczeń. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej na 100 mieszkańców. Źródło danych: Ośrodek Pomocy Społecznej w Świerklańcu z siedzibą w Nakle Śląskim Wskaźnik obrazujący poziom patologii związanej z uzależnieniem od alkoholu. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej na 100 mieszkańców. Źródło danych: Ośrodek Pomocy Społecznej w Świerklańcu z siedzibą w Nakle Śląskim Wskaźnik opisujący poziom bezpieczeństwa na danym obszarze z punktu widzenia przemocy domowej. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę osób wobec których istnieje podejrzenie że są dotknięte przemocą w przeliczeniu na 100 mieszkańców. Źródło danych: Ośrodek Pomocy Społecznej w Świerklańcu z siedzibą w Nakle Śląskim Wskaźnik skupiający się na ocenie sytuacji społeczności obszaru na lokalnym rynku pracy. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę osób bezrobotnych na 100 mieszkańców danego obszaru. Źródło danych: Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowskich Górach Wskaźnik skupiający się na analizie poziomu populacji trwale wykluczonej z rynku pracy. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę osób długotrwale bezrobotnych na 100 mieszkańców danego obszaru. Źródło danych: Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowskich Górach Wskaźnik określający poziom kapitału społecznego. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę organizacji pozarządowych na 100 mieszkańców. Źródło danych: Urząd Gminy Świerklaniec Wskaźnik ten pozwala wstępnie ocenić jak kształtują się kwoty wypłacanych świadczeń pomocowych, które stanowią istotny element gminnego budżetu. Wskaźnik ujawnia poziom patologii związanych z uzależnieniem od alkoholu na danym terenie, co wpływa na jego wizerunek i potencjał społeczny terenu. Wskaźnik ujawnia poziom zagrożenia przemocą domową na danym terenie, co wpływa na jego wizerunek i potencjał społeczny terenu. Wskaźnik pozwala ocenić poziom bezrobocia, które stanowi podstawowe źródło problemów o charakterze społecznym. Wskaźnik pozwala ocenić poziom trwałego wykluczenia z rynku pracy, które stanowi jedno ze źródeł problemów o charakterze społecznym. Wskaźnik pozwala ocenić poziom kapitału społecznego, który silnie wpływa na potencjał społeczny gminy. 18

19 Kategoria Lp. Wskaźnik Opis Uzasadnienie wyboru 11 Frekwencja w wyborach samorządowych Wskaźnik opisujący aktywność obywatelską na danym obszarze. Prezentuje dane dotyczące poziomu uczestnictwa mieszkańców w wyborach samorządowych w 2014 r., liczony jako udział głosujących w grupie pełnoletnich mieszkańców poszczególnych jednostek. Źródło danych: Państwowa Komisja Wyborcza Wskaźnik pozwala ocenić poziom aktywności społecznej i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, który silnie wpływa na potencjał społeczny gminy. 12 Wyniki sprawdzianu 6-klasisty Wskaźnik skupiający się na ocenie jakości podstawowych usług edukacyjnych. Zmienna skategoryzowana na podstawie wyników sprawdzianu 6-klasisty Źródło danych: Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie Wskaźnik pozwala ocenić jakość podstawowych usług edukacyjnych oraz poziom nauczania w gminie Świerklaniec SFERA GOSPODARCZA SFERA ŚRODOWISKOWA SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA Liczba podmiotów gospodarczych na 100 osób Ilość płyt azbestowocementowych [m 2 ] na 100 osób Poziom natężenia hałasu Dostęp do usług publicznych Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru Wskaźnik skupiający się na ocenie stopnia przedsiębiorczości mieszkańców obszaru. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę podmiotów gospodarczych na 100 mieszkańców. Źródło danych: Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej Wskaźnik obrazujący obszary z największymi potrzebami środowiskowymi. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej masę wyrobów azbestowych przypadających na 100 mieszkańców. Źródło danych: Urząd Gminy Świerklaniec Wskaźnik skupiający się na ocenie poziomu natężenia hałasu. Zmienna skategoryzowana, oceniana w zależności od uciążliwości powstałej na skutek istniejącej infrastruktury drogowej i transportu. Źródło danych: badania własne Wskaźnik skupiający się na ocenie dostępności usług publicznych. Zmienna skategoryzowana na podstawie liczby instytucji funkcjonujących na danym obszarze. Źródło danych: Urząd Gminy Świerklaniec Wskaźnik skupiający się na ocenie występujących barier urbanistycznych, które utrudniają rozwój nowych funkcji. Źródło danych: badania własne Wskaźnik pozwala ocenić stopień przedsiębiorczości mieszkańców gminy. Wskaźnik pozwala ocenić skalę zagrożenia odpadami azbestowymi. Wskazuje na obszary, gdzie wymagana jest niezwłoczna interwencja. Wskaźnik pozwala ocenić poziom natężenia hałasu na wybranych obszarach. Wskaźnik pozwala ocenić dostępność do usług publicznych. Wskaźnik pozwala ocenić poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do nowych funkcji obszaru. 19

20 Kategoria Lp. Wskaźnik Opis Uzasadnienie wyboru 18 Poziom obsługi komunikacyjnej Wskaźnik skupiający się na ocenie jakości poziomu obsługi komunikacyjnej. Zmienna skategoryzowana, w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę przystanków na 100 mieszkańców. Źródło danych: badanie własne Wskaźnik pozwala ocenić poziom obsługi komunikacyjnej na terenie gminy Świerklaniec SFERA TECHNICZNA Poziom degradacji przestrzeni publicznej Liczba zabytków na 100 osób Wskaźnik opisujący poziom degradacji przestrzeni publicznej. Zmienna skategoryzowana, prezentowana w formie uśrednionej pokazującej stan techniczny obiektów użyteczności publicznej. Źródło danych: badania własne Wskaźnik opisujący nasycenie przestrzeni zabytkami materialnymi dziedzictwa kulturowego. Zmienna skategoryzowana, w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę przystanków na 100 mieszkańców. Źródło danych: UG Świerklaniec Wskaźnik pozwala ocenić poziom degradacji przestrzeni publicznej. Wskaźnik pozwala ocenić poziom potrzeb inwestycyjnych związany z infrastrukturą techniczną na terenie danej jednostki Źródło: opracowanie własne Powyżej wymienione zmienne zostały zaprezentowane w kolejnych rozdziałach oraz szczegółowo omówione i zwizualizowane. 20

21 3.2 Sfera społeczna Sfera społeczna to kluczowy z analizowanych w ramach wielokryterialnej analizy wskaźnikowej gminy Świerklaniec, obszar. Identyfikacja stanu kryzysowego w danym obrębie jest warunkiem kwalifikującym do uznania go za obszar zdegradowany i następnie obszar rewitalizacji. Obszar ten jest wyznaczony wtedy, gdy występują na nim, co najmniej zjawiska kryzysowe w sferze społecznej oraz przynajmniej jednej z pozostałych sfer: gospodarczej, technicznej, środowiskowej lub przestrzenno-funkcjonalnej. W ramach analizy sfery społecznej dokonano diagnozy dwunastu zmiennych opisujących zagadnienia społeczne we wszystkich jednostkach statystycznych w mieście. Katalog wskaźników obejmuje: Indeks starości, Liczba przestępstw na 100 osób, Liczba zdarzeń drogowych na 100 osób, Liczba klientów Ośrodka Pomocy Społecznej na 100 osób, Kwota udzielonych świadczeń na 100 osób, Liczba osób uzależnionych od alkoholu na 100 osób, Liczba ofiar przemocy na 100 osób, Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 100 osób, Liczba zarejestrowanych długotrwale bezrobotnych na 100 osób, Liczba organizacji pozarządowych na 100 osób, Frekwencja w wyborach samorządowych, Wyniki sprawdzianu 6-klasisty Indeks starości Pierwsza zmienna w sferze społecznej opisuje liczbę ludności w wieku poprodukcyjnym w stosunku do ludności w wieku przedprodukcyjnym według faktycznego miejsca zamieszkania. Tym samym, analizowany wskaźnik prezentuje indeks starości populacji w danej jednostce statystycznej. Wartość indeksu starości dla gminy kształtuje się na wysokim poziomie 105. Łączna liczba osób w wieku przedprodukcyjnym wynosi 2 151, natomiast w poprodukcyjnym Najbardziej zaawansowane procesy starzenia się społeczności lokalnej można zaobserwować w Nakle Śląskim i Świerklańcu, wartość indeksu dla tych sołectw wynosi odpowiednio 118 i 120. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie indeksu starości w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 21

22 Grafika 2 Indeks starości wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba przestępstw na 100 osób Kolejny wskaźnik to liczba przestępstw na 100 mieszkańców. Został on opracowany na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzionkowie. Wskaźnik opisuje problematykę związaną z poczuciem bezpieczeństwa i poziomem bezpieczeństwa publicznego. Zmienna pozwala na wskazanie obszarów w największym stopniu zagrożonych patologiami życia społecznego. W Świerklańcu w 2016 r., odnotowano 124 przestępstwa, a średnia liczba przestępstw na 100 mieszkańców kształtowała się na poziomie 1,47. Najbardziej niekorzystną sytuację odnotowano w dwóch sołectwach: Świerklaniec oraz Nowe Chechło. Wskaźnik dla tych części gminy wyniósł odpowiednio 1,44 oraz 1,92. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie przestępczości w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 22

23 Grafika 3 Liczba przestępstw na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba zdarzeń drogowych na 100 osób W związku z intensywnym ruchem drogowym na terenie gminy (niedogodnością odczuwalną przez mieszkańców jest duże natężenie ruchu samochodowego na drodze DK78) zdecydowano o analizie wskaźnika liczby zdarzeń drogowych na 100 osób. Łączna liczba odnotowanych zdarzeń na terenie gminy w 2016 r. kształtuje się na poziomie 173. Średnia liczba zdarzeń drogowych na 100 osób w gminie wynosi 1,47. Najbardziej niekorzystną wartość wskaźnik przyjmuje w Świerklańcu i wynosi 2,65. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 23

24 Grafika 4 Liczba zdarzeń drogowych na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba klientów Ośrodka Pomocy Społecznej na 100 osób Czwarty spośród analizowanych wskaźnik liczba klientów Ośrodka Pomocy Społecznej na 100 osób został opracowany na podstawie danych Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerklańcu z siedzibą w Nakle Śląskim. Wskaźnik ilustruje problematykę związaną z ubóstwem w gminie. Liczba klientów objętych pomocą społeczną na 100 mieszkańców wynosi 1,18 (łączna liczba osób objętych opieką OPS wynosi 139). Spośród czterech analizowanych sołectw najbardziej niekorzystna sytuacja występuje w Nowym Chechle oraz Świerklańcu, wskaźniki plasujące się na poziomie 1,30 i 1,29. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 24

25 Grafika 5 Liczba klientów Ośrodka Pomocy Społecznej na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Kwota udzielonych świadczeń na 100 osób Drugi czynnik analizowany na podstawie danych OPS to kwota udzielonych świadczeń ogółem w przeliczeniu na 100 mieszkańców obszaru, która dla Świerklańca wynosi 3 045,50 zł. Najgorsza sytuacja została odnotowana w Świerklańcu ,06 oraz Nakle Śląskim ,74. Kwoty udzielanych świadczeń silnie korelują z liczbą klientów niemniej jednocześnie wskazują na poziom natężenia ubóstwa. Szczególnie jest to istotne w kontekście najbardziej ludnej miejscowości, jaką jest Świerklaniec. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 25

26 Grafika 6 Kwota udzielonych świadczeń na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba osób uzależnionych od alkoholu na 100 osób Liczba osób uzależnionych od alkoholu w przeliczeniu na 100 mieszkańców wg faktycznego miejsca zamieszkania w gminie Świerklaniec kształtuje się na poziomie 0,42. Problematyka uzależnień wskazuje na zagrożenie patologiami życia społecznego, które często na terenach wiejskich są dziedziczone i petryfikują sytuację materialną poszczególnych jednostek i całych rodzin. Najgorsza sytuacja została odnotowana w Nowym Chechle (0,51) i Orzechu (0,47). Liczba osób uzależnionych od alkoholu w przeliczeniu na 100 mieszkańców wg faktycznego miejsca zamieszkania to miernik pośrednio wskazujący na inne problemy społeczne, takie jak bezrobocie czy ubóstwo. W ramach rewitalizacji upatruje się szansy na rozwiązanie problemów społecznych poprzez, z jednej strony, budowanie oferty czasu wolnego na bazie instytucji i organizacji społeczno-kulturalnych, z drugiej natomiast poprzez wdrożenie rozwiązań związanych z ekonomią społeczną. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 26

27 Grafika 7 Liczba osób uzależnionych od alkoholu na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba ofiar przemocy na 100 osób Według danych Ośrodek Pomocy Społecznej w Świerklańcu z siedzibą w Nakle Śląskim w roku 2016 r., łączna liczba ofiar przemocy wynosiła 17 sztuk. Niebieskie karty to procedura obejmująca ogół czynności podejmowanych w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Skutkiem funkcjonowania tego mechanizmu jest ewidencjonowanie osób stosujących różne formy przemocy domowej. Skala zjawiska pozwala na zdiagnozowanie stopnia koncentracji i skali występowania patologii społecznych. Liczba ofiar przemocy w przeliczeniu na 100 mieszkańców wyniosła 0,14. Najbardziej niekorzystną sytuację odnotowano w Nowym Chechle gdzie wskaźnik wyniósł 0,23. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 27

28 Grafika 8 Liczba ofiar przemocy na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 100 osób W grupie osób w wieku produkcyjnym, w ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy, na koniec 2016 roku status bezrobotnego posiadały 348 osoby. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 100 osób oscyluje na poziomie 2,96. Jedenaście analizowanych obrębów cechuje się gorszym wskaźnikiem od średniego. Wśród nich szczególnie niekorzystną sytuację odnotowano w Nakle Śląskim (3,45) i Orzechu (3,12). Warto wymienić również obręby cechujące się korzystnymi wartościami, tj.: Świerklaniec (2,43) oraz Nowe Chechło (2,88). Udział osób bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym to informacja wskazująca, gdzie znajdują się ogniska zapalne i natężenie negatywnych zjawisk społecznych. Szczególnie, że zjawisko bezrobocia koreluje z innymi zmiennymi poddanymi analizie, tj. ubóstwo i przestępczość. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 28

29 Grafika 9 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba zarejestrowanych długotrwale bezrobotnych na 100 osób Drugą zmienną odnoszącą się do bezrobocia jest kwestia długotrwałego bezrobocia. Łączna liczba osób długotrwale bezrobotnych na terenie gminy Świerklaniec w 2016 roku wyniosła 165 osób. Wskaźnik zarejestrowanych długotrwale bezrobotnych na 100 osób kształtuje się na poziomie 1,40. Najwyższy wskaźnik w omawianym zakresie osiągnęło Nakło Śląskie (1,66) i jest to najbardziej niekorzystna wartość osiągana przez poszczególne sołectwa gminy. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 29

30 Grafika 10 Liczba zarejestrowanych długotrwale bezrobotnych na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba organizacji pozarządowych na 100 osób W ramach diagnozowania zmiennych odnoszących się do aktywności społecznej i obywatelskiej poddano analizie dwa wskaźniki, pierwszym z nich jest liczba organizacji pozarządowych na 100 osób wg miejsca zamieszkania. Wartość średnia wskaźnika dla gminy Świerklaniec wynosi 0,24 (łącznie na terenie gminy funkcjonuje 28 organizacji pozarządowych) i jest relatywnie niska, świadczy o niewystarczającym poziomie kapitału społecznego. Omawiany wskaźnik najbardziej niekorzystne wartości osiągał w Świerklańcu (0,20) i Nakle Śląskim (0,18). Jednocześnie zauważa się, że liczba organizacji pozarządowych na 100 osób wg miejsca zamieszkania jest niedostateczna, rzutuje to na poziom aktywności obywatelskiej, samoorganizację społeczną oraz jakość i progres w tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 30

31 Grafika 11 Liczba organizacji pozarządowych na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Frekwencja w wyborach samorządowych Dane dotyczące frekwencji wyborczej przedstawiają poziom aktywności mieszkańców. Pozwalają również ocenić potencjał umożliwiający aktywizację społeczno-kulturalną poszczególnych grup mieszkańców. Wskaźnik dotyczący frekwencji w wyborach samorządowych w 2014 roku został opracowany na podstawie danych pochodzących PKW. Średnia frekwencja wyborcza w gminie kształtowała się na poziomie 48,32%. Najwyższą frekwencję wyborczą odnotowano w sołectwie Orzech natomiast najniższą w Nakle Śląskim (45,23%). Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 31

32 Grafika 12 Frekwencja w wyborach samorządowych wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2014 r Wyniki sprawdzianu 6-klasisty W przedmiotowym podrozdziale analizie poddane zostaną wyniki sprawdzianu 6-klasisty za rok Analiza została przeprowadzona na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Jaworznie i pozwala na dokonanie oceny jakości nauczania oraz procesu kształcenia w poszczególnych częściach gminy. Średni wynik wyniósł 66,09%. Niższy od średniej wynik odnotowano w sołectwach: Nowe Chechło i Świerklaniec. Najkorzystniejszy wynik uzyskali uczniowie z obrębu Nakło Śląskie (70,03%). Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 32

33 Grafika 13 Wyniki sprawdzianu 6-klasisty wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r. 3.3 Sfera gospodarcza W ramach sfery gospodarczej omówiono wskaźnik liczby podmiotów gospodarczych na 100 osób. W następnym podrozdziale dokonano szczegółowej analizy zmiennej opisującej poziom i charakter rozwoju gospodarczego poszczególnych części gminy Świerklaniec Liczba podmiotów gospodarczych na 100 osób Średnia liczba podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 100 mieszkańców dla gminy Świerklaniec kształtuje się na poziomie 7,25. Analizowany wskaźnik ilustruje poziom przedsiębiorczości, istotny w kontekście zidentyfikowanych problemów społecznych i specyfiki lokalnego rynku pracy. Łączna liczba podmiotów gospodarczych na terenie gminy wynosi 853. Najwyższą przedsiębiorczość odnotowano w Świerklańcu, gdzie wskaźnik kształtował się na poziomie 8,76. W pozostałych sołectwach liczba podmiotów w przeliczeniu na 100 mieszkańców była niższa od średniej gminnej. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 33

34 Grafika 14 Liczba podmiotów gospodarczych na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r. 3.4 Sfera środowiskowa W ramach diagnozy sfery środowiskowej poddano analizie wskaźniki ilościowe i jakościowe. W przedmiotowym rozdziale szczegółowo przeanalizowano następujące wskaźniki: Ilość płyt azbestowo-cementowych [m 2 ] na 100 osób, Poziom natężenia hałasu Ilość płyt azbestowo-cementowych [m 2 ] na 100 osób Pierwszą poddaną analizie zmienną środowiskową jest łączna ilość wyrobów azbestowych w m 2 (płyt azbestowo-cementowych) w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania. Średnia wartość dla gminy Świerklaniec wynosi 65,51 (łączna liczba płyt w m 2 wynosi 7709). Najgorsza sytuacja została odnotowana w Nowym Chechle - 178,41. Analizując poziom występowania problemu należy zwrócić uwagę, że azbest nie stanowi dużego zagrożenia środowiskowego w gminie, niemniej wskazuje na konieczność ukierunkowania działań w tym zakresie. 34

35 Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. Grafika 15 Ilość płyt azbestowo-cementowych [m 2 ] na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Poziom natężenia hałasu Ostatni z poddanych analizie czynników środowiskowych jest bezpośrednio związany z hałasem będącym wypadkową rozmieszczenia głównych arterii komunikacyjnych i tradycyjnie przebiegającego przez teren ruchu tranzytowego. Rozkład wskaźnika jest związany z przebiegiem kluczowych dróg: drogi krajowej 78 (DK 78) oraz drogi wojewódzkiej 911 i 912. Poza przebiegiem poddano również analizie intensywność i koncentrację elementów generujących hałas. Najmniej korzystną sytuację odnotowano w Nakle Śląskim i Świerklańcu. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 35

36 Grafika 16 Poziom natężenia hałasu wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r. 3.5 Sfera przestrzenno-funkcjonalna W ramach sfery przestrzenno-funkcjonalnej poddano analizie zmienne jakościowe i ilościowe. Łącznie przeanalizowano trzy wskaźni: Dostępność do usług publicznych, Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, Poziom obsługi komunikacyjnej Dostępność do usług publicznych Kolejny poddany analizie komponent to dostępność usług publicznych. Wartość średnia dla gminy kształtuje się na poziomie 0,02 i ma przeciętny charakter wynikający głównie z ukształtowania terenu oraz rozległości gminy. Koncentryczne umiejscowienie zdecydowanej większości podmiotów świadczących usługi publiczne premiuje centrum administracyjne gminy czyli Świerklaniec, na którego terenie znajdują się 2 instytucje kultury. 36

37 Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. Grafika 17 Dostępność do usług publicznych wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru Drugi ze wskaźników przestrzenno-funkcjonalnych traktuje o niedostosowaniu rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu. W istotny sposób różnicuje on gminę niemniej obszary problemowe zostały zakreślone w relatywnie wąski sposób. Kryzys identyfikuje się w Nakle Śląskim oraz Świerklańcu. W odniesieniu do obu tych miejscowości wynika to głównie z funkcjonowania zdegradowanych zabytkowych przestrzeni i obiektów, które wymagają rewitalizacji uwzględniającej potrzeby społeczności lokalnej. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 37

38 Grafika 18 Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Poziom obsługi komunikacyjnej Kolejnym analizowanym czynnikiem kształtującym sferę przestrzenno-funkcjonalną jest dostępność do środków komunikacji publicznej. Na następnej grafice przedstawiono zasięg terytorialny wskaźnika, który oszacowano na podstawie liczby przystanków autobusowych w poszczególnych jednostkach statystycznych. Na terenie gminy znajdują się łącznie 24 przystanki. Najniższą dostępnością komunikacyjną cechuje się Nakło Śląskie oraz Świerklaniec. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 38

39 Grafika 19 Poziom obsługi komunikacyjnej wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r. 3.6 Sfera techniczna Sfera techniczna to kolejna z pozaspołecznych sfer badana w ramach wielokryterialnej analizy wskaźnikowej. W ramach diagnozy przeprowadzono badanie poziomu degradacji technicznej oraz skalkulowano liczbę zabytków Poziom degradacji technicznej Aspektem jakościowym poddanym analizie eksperckiej była ocena poziomu degradacji technicznej obrębu. Poziom degradacji technicznej ilustruje m.in. poziom estetyki przestrzeni publicznej oraz konieczność interwencji remontowych i modernizacyjnych. Średnia dla gminy Świerklaniec w zakresie ww. zmiennej oscyluje na poziomie 1,88. Kryzys najsilniej identyfikowany jest w sołectwie Świerklaniec oraz Nakło Śląskie. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 39

40 Grafika 20 Poziom degradacji technicznej wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r Liczba zabytków na 100 osób Łączna liczba zabytków na terenie gminy wynosi 76. Liczba zabytków w przeliczeniu na 100 osób kształtuje się na poziomie 0,65. Największe nasycenie zabytkami jest identyfikowane na terenie Świerklańca (0,94) oraz Nakła Śląskiego (0,78). Na terenie gminy odnotowano zależność wskazującą na fakt, że wraz ze wzrostem liczby zabytków zwiększa się poziom ich degradacji oraz wzrastają potrzeby modernizacyjne. Z punktu widzenia analizy ta kwestia oceniana jest jako problemowa (wraz ze wzrostem liczby zabytków zwiększa się presja związana z ich renowacją, rewitalizacją et cetera), niemniej w dłuższej perspektywie ich funkcjonowanie może stać się potencjałem oraz istotnym impulsem rozwojowym. Na poniższej grafice zilustrowano zróżnicowanie liczby zdarzeń drogowych w poszczególnych sołectwach. Kategoryzacja wartości wskaźników została przygotowana w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. 40

41 Grafika 21 Liczba zabytków na 100 osób wymiar przestrzenny Źródło: opracowanie własne, 2016 r. 41

42 3.7 Podsumowanie analizy porównawczej jednostek statystycznych Metodologia identyfikacji stanu kryzysowego Powyżej poddane analizie jednostki statystyczne (sołectwa tworzące gminę Świerklaniec) zostały podsumowane w formie zbiorczych tabel obrazujących poziom natężenia negatywnych zjawisk na terenie gminy, celem usystematyzowania analizy i zilustrowania zróżnicowania przestrzennego zjawisk. Każdą analizowaną zmienną poddano kategoryzacji według gradacji punktowej (-1 istotne ponadprzeciętne natężenie zjawiska kryzysowego, 0- średnie/przeciętne/typowe natężenie zjawiska obserwowane na ternie gminy, 1 sytuacja w zakresie analizowanego zjawiska korzystniejsza od wartości przeciętnej w gminie). Kategoryzacja przygotowana została w oparciu o dane pozyskane z ewidencji i statystyk instytucji publicznych. Każda z badanych zmiennych została w pierwszej kolejności znormalizowana za pomocą sprowadzenia wartości przeliczeniowej wskaźnika do wspólnego mianownika np. liczba osób bezrobotnych w przeliczeniu na 100 mieszkańców obszaru. Następnie w oparciu o wyliczone znormalizowane wartości średnie wskaźników dla każdej z jednostek statystycznych, obliczono wartość odchylenia standardowego. Przypisanie znormalizowanej wartości średniej natężenia badanego zjawiska do wymienionych kategorii dla każdej z analizowanych jednostek statystycznych, przygotowane zostało w oparciu o średnią wartość wskaźnika dla całej gminy +/- 1/2 wartości odchylenia standardowego. Wobec powyższego każda z wartości średnich dla jednostki statystycznej powyżej lub poniżej średniej dla gminy +/- 1/2 odchylenia standardowego określona została jako występowanie zjawiska kryzysowego lub jego brak. W związku z powyższym, obliczono średnią dla każdej z wyróżnionych jednostek statystycznych, a uzyskane wyniki stanowiły podstawę do wyłonienia obszaru zdegradowanego, który jest przesłanką do uznania danego terenu za obszar rewitalizacji (warto podkreślić, że niższa wartość punktowa wskazuje na większe natężenie zjawisk kryzysowych) Podsumowanie poziomu degradacji w sferze społecznej Pierwsza z tabel ilustruje natężenie negatywnych zjawisk w sferze społecznej. W związku z obowiązującą definicją i rozumieniem rewitalizacji wskazaną w wytycznych regionalnych i krajowych, kryteria te traktuje się jako kluczowe z punktu widzenia delimitacji obszaru zdegradowanego (degradacja odnotowana na poziomie wskaźników społecznych w istocie stanowi element kwalifikujący daną cześć gminy do objęcia programem rewitalizacji). W ramach analizy skupiono się łącznie na dwunastu kryteriach obrazujących czynniki związane z demografią, pomocą społeczną, naruszeniami prawa oraz sytuacją na rynku pracy czyli czynnikami w obiektywny sposób wskazującymi na deficyty i zjawiska problemowe. Analiza czynników społecznych determinujących konieczność podjęcia działań rewitalizacyjnych pokazuje, że terenem szczególnie problemowym są dwa spośród analizowanych 42

43 sołectw: Świerklaniec oraz Nakło Śląskie. Biorąc pod uwagę konieczność koncentracji interwencji rewitalizacyjnej oraz objęciem LPR teren o szczególnej koncentracji problemów społecznych zdecydowano o priorytetowym potraktowaniu jednostki cechującej się najwyższym poziomem degradacji w wymiarze społecznym. Innymi słowy oba wymienione sołectwa osiągały wartość wskaźnika syntetycznego opisującego sferę społeczną na poziomie ujemnym. Wartość dla Świerklańca kształtuje się na poziomie -0,08, natomiast dla Nakła Śląskiego: -0,33. 43

44 Tabela 3 Podsumowanie analizy obszarów - sfera społeczna Lp. Sołectwo Indeks starości Liczba przestępstw na 100 osób Liczba zdarzeń drogowych na 100 osób Liczba klientów Ośrodka Pomocy Społecznej na 100 osób Kwota udzielonych świadczeń na 100 osób Liczba osób uzależniony ch od alkoholu na 100 osób Liczba ofiar przemocy na 100 osób Liczba zarejestrow anych bezrobotnyc h na 100 osób Liczba zarejestrow anych długotrwale bezrobotnyc h na 100 osób Liczba organizacji pozarządow ych na 100 osób Frekwencja w wyborach samorządo wych Wyniki sprawdzianu 6-klasisty Wskaźnik syntetyczny społecznej degradacji obszaru 1. Nakło Śląskie ,33 2. Nowe Chechło ,17 3. Orzech ,75 4. Świerkla niec -0,08 Gmina Świerklaniec Wartość referencyjna 0,13 Źródło: opracowanie własne 44

45 3.7.3 Podsumowanie poziomu degradacji pozaspołecznych czynników rozwojowych Dodatkową przesłanką, która została wzięta pod uwagę w wytypowaniu obszaru zdegradowanego i wskazania go jako proponowanego obszaru do rewitalizacji były wyniki w pozostałych sferach (gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej). Zdefiniowanie obszaru jako obszaru rewitalizacji wiąże się z koniecznością wykazania problemów dodatkowo w jednej z wymienionych pozaspołecznych sferach analizy. Poniżej zestawiono zmienne z zakresu sfery gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. Osiem analizowanych wskaźników zestawiono łącznie i wyprowadzono syntetyczny wskaźnik degradacji obszaru. W ramach pozaspołecznych czynników znamiona degradacji są najsilniej odnotowane w odniesieniu do Nakła Śląskiego (wartość -0,75) oraz Świerklańca (-0,13). W związku z powyższym Nakło Śląskie oraz Świerklaniec jednocześnie cechują się kryzysem w sferze społecznej oraz w ramach czynników pozaspołecznych. Tym samym oba sołectwa spełniają kryteria umożliwiające zdefiniowanie ich jako obszar zdegradowany. 45

46 Tabela 4 Podsumowanie analizy obszarów pozostałe sfery Lp. Sołectwo Liczba podmiotów gospodarczy ch na 100 osób Ilość płyt azbestowocementowyc h [m2] na 100 osób Poziom natężenia hałasu Dostępność do usług publicznych Poziom dostosowani a rozwiązań urbanistyczn ych do zmieniającyc h się funkcji obszaru Poziom obsługi komunikacyj nej Poziom degradacji technicznej Liczba zabytków na 100 osób Wskaźnik syntetyczny degradacji obszaru czynniki pozaspołecz ne 1. Nakło Śląskie ,75 2. Nowe ,25 Chechło 3. Orzech ,50 4. Świerklaniec ,13 Źródło: opracowanie własne Gmina Świerklaniec Wartość referencyjna -0,03 46

47 3.8 Wyznaczenie obszaru zdegradowanego Na podstawie danych przedstawionych w tabelach należy przyjąć, że obszarami, w których koncentruje się najwięcej negatywnych zjawisk są następujące sołectwa: - Świerklaniec, - Nakło Śląskie. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego w Gminie Świerklaniec wyznaczony został w oparciu o wnioski wynikające z: - diagnozy zjawisk kryzysowych w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzennofunkcjonalnej oraz technicznej, - wizji lokalnych, w trakcie których zidentyfikowano miejsca i obiekty, które ze względu na swój potencjał rozwojowy zasługują na objęcie działaniami rewitalizacyjnymi, - analizy aktualnych gminnych dokumentów strategicznych, programowych i planistycznych, w zakresie komplementarności rozstrzygnięć w nich zawartych z możliwymi do podjęcia działaniami rewitalizacyjnymi. Ogólna powierzchnia obszaru zdegradowanego wynosi ha, co stanowi aż 92,6% całej powierzchni gminy. Natomiast ogólna liczba ludności zamieszkującej go to osób, co stanowi 67,0% liczby ludności gminy Świerklaniec. W związku z funkcjonowaniem limitów w zakresie powierzchni i udziału ludności (obszar rewitalizacji nie może stanowić więcej niż 20% powierzchni gminy, udział ludności nie może przekraczać 30%), która może być objęta Lokalnym Programem Rewitalizacji, na etapie wyznaczania obszaru rewitalizacji zostanie przeprowadzone zawężenie granic obu podobszarów rewitalizacji. Tabela 5 Zestawienie wskaźników obligatoryjnych dla obszaru zdegradowanego Nazwa Liczba Udział w liczbie jednostki mieszkańców ludności L.p. analitycznej [os.] ogółem [%] Powierzchnia jednostki [ha] Udział powierzchni jednostki [%] 1. Nakło Śląskie ,7% ,1% 2. Świerklaniec ,3% ,5% Łącznie: ,0% ,6% Źródło: opracowanie własne 3.9 Wyznaczenie obszaru rewitalizacji Zgodnie z Wytycznymi obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez nie więcej niż 30% liczby mieszkańców. Wytyczony obszar zdegradowany przekraczał te wskaźniki, w związku z powyższym zdecydowano o zawężenie zasięgu terytorialnego obszaru rewitalizacji mając na celu spełnienie wymogów formalnych. 47

48 Biorąc pod uwagę przytoczone uwarunkowania dokonano zawężenia obszaru rewitalizacji korzystając z następujących przesłanek i argumentów: 1. Obszar rewitalizacji to centra wsi gdzie identyfikuje się najwyższe natężenie i koncentrację problemów społecznych wykazanych w diagnozie. Wskazanie centrów wsi zostało poprzedzone badaniami jakościowymi, które potwierdziły celowość zaproponowanego wyboru. Wskazane elementy zostaną w pełni rozwinięte w analizie pogłębionej obszaru rewitalizacji. 2. Drugi kontekst związany z wyznaczeniem ostatecznych granic poszczególnych podobszarów rewitalizacji wynika z układów funkcjonalnych wsi, tzn. tereny zdefiniowane jako obszar rewitalizacji są kluczowe w kontekście rozwoju tych miejscowości oraz niwelowania identyfikowanych problemów społecznych. 3. Jak wskazano w pierwszej przesłance, zdecydowano o delimitacji centrów wsi istotnych z punktu widzenia świadczenia usług publicznych. Jednocześnie pochodną wskazanego centralnego ulokowania jest również koncentracja negatywnych zjawisk społecznych takich jak ubóstwo oraz nagromadzenie szeregu problemów wpisujących się w zjawiska patologii życia społecznego. 4. Cechą wyróżniającą Świerklańca jest wysoki odsetek terenów leśnych (około 43% powierzchni), które z punktu widzenia prowadzenia procesu rewitalizacji ukierunkowanego na niwelowanie stanu kryzysowego w sferze społecznej oraz poprawę jakości życia mieszkańców są nieistotne (szczególnie biorąc pod uwagę brak relewantnych problemów środowiskowych). W związku z powyższym wskazane tereny w większości zostały wyłączone z obszaru rewitalizacji (o ile nie znajdowały się w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów kluczowych z punktu widzenia osiągania celów rewitalizacji). 5. Prowadząc prace związane z zawężeniem obszaru rewitalizacji identyfikowane były potencjały, które potwierdzają możliwość skutecznego przeobrażenia obszaru rewitalizacji. Innymi słowy na terenach zdefiniowanych jako obszar rewitalizacji znajdują się obiekty, które umożliwiają wykorzystanie na potrzeby rozwiązywania istniejących problemów społecznych i tym samym zapewnienie komplementarności interwencji rewitalizacyjnej. Rozwinięcie tej przesłanki znajduje się w analizie potencjałów znajdującej się w pogłębionej części diagnozy, gdzie zaprezentowano je w formie dedykowanej dla obu podobszarów. W rezultacie powyższych działań wyznaczono dwa podobszary rewitalizacji, które zostały nazwane: podobszar rewitalizacji 1 Świerklaniec oraz podobszar rewitalizacji 2 Nakło Śląskie. 48

49 Grafika 22 Podział struktury obszaru rewitalizacji Gminy Świerklaniec na podobszary Obszar rewitalizacji Gminy Świerklaniec Podobszar rewitalizacji 1 Świerklaniec Podobszar rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Źródło: opracowanie własne Wyznaczony obszar rewitalizacji to konsekwencja limitów wskaźników związanych z powierzchnią oraz ludnością, jak również stanowi wypadkową analizy struktury obszaru zdegradowanego pod kątem wpisywania się w wymogi rewitalizacji z punktu widzenie występowania relewantnego kryzysu w sferze społecznej oraz funkcjonowania zdegradowanych przestrzeni/obiektów dysponujących potencjałem rewitalizacyjnym. W związku z powyższym zdefiniowany obszar rewitalizacji (składający się z dwóch integralnych części) jest zamieszkiwany przez osób (29,9% mieszkańców gminy), a jego powierzchnia wynosi 830 ha (18,7% powierzchni gminy). Tabela 6 Zestawienie wskaźników obligatoryjnych dla obszaru rewitalizacji L.p. Nazwa jednostki analitycznej Liczba mieszkańców [os.] Udział w liczbie ludności ogółem [%] Powierzchnia jednostki [ha] Udział powierzchni jednostki [%] 1. Nakło Śląskie ,0% 254 5,7% 2. Świerklaniec ,8% ,0% Łącznie: ,9% ,7% Źródło: opracowanie własne Na poniższych grafikach zilustrowano zasięgi terytorialne wyznaczonych: obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Zawężając granice obszaru rewitalizacji przewidzianego do objęcia niniejszym Lokalnym Programem Rewitalizacji skoncentrowano się na objęciu nim możliwie dużego odsetka mieszkańców oraz przestrzeni, na których zidentyfikowano wysoki stopień degradacji przestrzeni publicznej. 49

50 Grafika 23 Granice podobszaru rewitalizacji Nakło Śląskie na tle granic obszaru zdegradowanego i granic sołectwa Źródło: opracowanie własne 50

51 Grafika 24 Granice podobszaru rewitalizacji Świerklaniec na tle granic obszaru zdegradowanego i granic sołectwa Źródło: opracowanie własne 51

52 4. Analiza pogłębiona obszaru rewitalizacji W toku przeprowadzonych prac analitycznych, wyłoniono 2 podobszary rewitalizacji na terenie gminy Świerklaniec, które ze względu na szczególną koncentrację problemów społecznych, technicznych, środowiskowych oraz gospodarczych uznane zostały za obszary zdegradowane i wskazane jako obszary, na których powinien przebiegać proces rewitalizacji. Obszary te łącznie zajmują powierzchnię 830 ha i stanowią około 18,7% całkowitej powierzchni gminy Świerklaniec. Liczba ludności wytypowanych obszarów to mieszkańców, czyli około 29,9% ogółu mieszkańców gminy. Wobec powyższego obszary te nie przekraczają limitów powierzchni gminy (20%) oraz liczby mieszkańców (30%). Spełniają zatem formalny wymóg określony w ustawie. Analiza pogłębiona podobszarów rewitalizacji skupia się na problemowym podejściu do pozyskanych danych przede wszystkim z punktu widzenia źródeł identyfikowanych deficytów i ich skutków dla odnotowywanego na analizowanym terenie kryzysu. Analiza pogłębiona obszaru rewitalizacji odnosi się wyłącznie bezpośrednio do granic zdelmitowanych terenów: podobszaru 1 Świerklaniec oraz podobszaru 2 Nakło Śląskie. W kolejnych podrodziałach przeprowadzono wielokryterialną analizę pogłębioną z podziałem na poszczególne sfery. Zatem jeżeli nie zaznaczono inaczej analiza pogłębiona odnosi się jedynie i wyłącznie do wyznaczonych granic obszaru rewitalizacji. 4.1 Podobszar rewitalizacji 1 Świerklaniec Podobszar rewitalizacji 1 Świerklaniec obejmuje część sołectwa Świerklaniec i jest zamieszkiwany przez mieszkańców (co stanowi 12,8% populacji całej gminy). Powierzchnia podobszaru wynosi 576 ha (13,0% powierzchni gminy) Sfera społeczna Ze względu na ograniczenie zasięgu przestrzennego obszaru rewitalizacji względem obszaru zdegradowanego zdecydowano o przedstawieniu wskaźników przeliczonych w odniesieniu dla podobszaru rewitalizacji 1 Świerklaniec. W związku z powyższym w ujęciu syntetycznym w tabelach przedstawiono kluczowe zmienne w poszczególnych grupach tematycznych i opatrzono je stosowanym komentarzem. Podobszar rewitalizacji 1 Świerklaniec w wymiarze demograficznym cechuje się indeksem starości zbliżonym do gminnego. Starzenie się społeczności lokalnej stanowi zjawisko o charakterze problemowym. Liczba osób wieku poprodukcyjnym na podobszarze wynosi 703 osoby, zatem w stosunku do gminy udział tej grupy kształtuje się na poziomie nieco przekraczającym 31%. 52

53 Tabela 7 Zmienne demograficzne na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec Obszar Ludność Wiek przedprodukcyjny (roczniki od 1999 do 2016) Wiek produkcyjny (kobiety: rocznik 1998 do 1957; mężczyźni: rocznik od 1998 do 1952) Wiek poprodukcyjny (kobiety: rocznik od 1956; mężczyźni: rocznik od 1951) Indeks starości Świerklaniec Gmina Świerklaniec Źródło: opracowanie własne Liczba klientów OPS na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec wynosi 41 osób, a kwota udzielonych świadczeń oscyluje na poziomie ,50 zł. W wymiarze wskaźnikowym obie zmienne charakteryzują się niekorzystnymi wartościami w zestawieniu z wartościami referencyjnymi osiąganymi przez gminę. W kontekście zjawiska przemocy i alkoholizmu (ewidencjonowanego) wartości przeliczeniowe wskazują na istnienie kryzysu w tych sferach niemniej analizując liczby bezwzględne należy zwrócić uwagę, że skala obu zjawisk nie jest bardzo wysoka. Tabela 8 Pomoc społeczna na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec Obszar Świerklaniec Ludno ść Gmina 11 Świerklaniec 768 Źródło: opracowanie własne Liczba klient ów OPS Wskaź nik , ,18 Kwota udzielon ych świadcze ń , ,52 Wskaź nik 8 283, ,50 Liczba osób uzależnion ych od alkoholu Wskaź nik Liczba ofiar przemo cy Wskaź nik 8 0,53 5 0, , ,14 Bezrobocie na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec jest blisko dwukrotnie wyższe niż średnia dla gminy Świerklaniec. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosi 76 osób z czego 31 mieszkańców to długotrwale bezrobotni. Poziom bezrobocia stanowi jedną z podstawowych przesłanek wskazujących na potrzebę prowadzenie rewitalizacji na wyznaczonym obszarze. Tabela 9 Bezrobocie na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec Obszar Ludność Liczba zarejestrowanych bezrobotnych Wskaźnik Liczba zarejestrowanych długotrwale bezrobotnych Wskaźnik Świerklaniec , ,05 Gmina Świerklaniec , ,40 Źródło: opracowanie własne Na terenie podobszaru rewitalizacji 1 Świerklaniec popełniono 38 przestępstw oraz odnotowano 89 zdarzeń drogowych, w odniesieniu do łącznej liczby takich przypadków w całej gminie ich udział wynosi odpowiednio: 30,6% oraz aż 51,4%. Skala zjawisk wynika z charakterystyki obszaru jego tranzytowego charakteru oraz degradacji części przestrzeni publicznej, która akceleruje zjawiska o charakterze kryminalnym. Źródłem tego stanu rzeczy są również problemy społeczne, które silnie korelują z omawianą kwestią bezpieczeństwa. 53

54 Tabela 10 Bezpieczeństwo na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec Obszar Ludność Liczba przestępstw Wskaźnik Liczba zdarzeń drogowych Wskaźnik Świerklaniec , ,89 Gmina Świerklaniec , ,47 Źródło: opracowanie własne W poniższej tabeli zaprezentowano zmienne odnoszące się do aktywności obywatelskiej oraz jakości edukacji. Niższa od średniej gminnej frekwencja wyborcza potwierdza tezę o niedostatecznym poziomie zaangażowania mieszkańców w życie publiczne i stanowi uzasadnienie dla konieczności integracji wspólnoty lokalnej. W kontekście niższej jakości nauczania warto zwrócić uwagę na możliwości rozwijania edukacji o charakterze nieformalnym, które wpłynie korzystnie na kompetencje i umiejętności uczniów. Tabela 11 Aktywność mieszkańców i jakość kształcenia na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec Obszar Ludność Liczba organizacji pozarządowych Wskaźnik liczby organizacji pozarządowych Frekwencja wyborcza Wyniki sprawdzianu na zakończenie nauki w szkole podstawowej [%] Świerklaniec ,46 47,43% 65,87 Gmina Świerklaniec ,24 48,32% 66,09 Źródło: opracowanie własne Podmioty i miejsca integracji mieszkańców to przede wszystkim parafia, klub sportowy LKS Unia Świerklaniec, biblioteka, OSP oraz Koło Gospodyń Wiejskich Sfera gospodarcza Z punktu widzenia prowadzenia procesu rewitalizacji na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec sfera gospodarcza nie stanowi dziedziny o charakterze problemowym. Zidentyfikowana liczba podmiotów gospodarczych wynosi 283, natomiast wskaźnik aktywności gospodarczej znaczącą, ponad dwukrotnie przekracza wartość średnią dla gminy Świerklaniec. Tabela 12 Poziom przedsiębiorczości na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec Obszar Ludność Liczba podmiotów gospodarczych Wskaźnik aktywności gospodarczej Świerklaniec ,73 Gmina Świerklaniec ,25 Źródło: opracowanie własne Sfera przestrzenno-funkcjonalna Rozwój Świerklańca, w tym również podobszaru rewitalizacji, rozpoczął się budową grodu na mokradłach otoczonych świerklańcem - lasem świerkowym. Po 1513 roku zbudowano zamek z kamienia i cegły, na planie owalu, na wyspie otoczonej fosą i mokradłami. Wielokrotnie 54

55 przebudowywany, stracił znaczenie dopiero w XIX wieku, gdy w jego pobliżu hrabia Guido Henckel von Donnersmarck wybudował nową rezydencję zwaną Małym Wersalem. Rozwój miejscowości przypadł na koniec XIX wieku - w 1852 roku powstała poczta, w 1885 czytelnia. Zabudowa, która do połowy XIX wieku koncentrowała się wzdłuż ul. Głównej i dwóch stawów, rozwinęła się w kierunku zachodnim, wzdłuż obecnej ul. Oświęcimskiej oraz na gruntach dworskich w trójkącie obecnych ulic: Kościuszki, Kościelnej i Oświęcimskiej dla ludności związanej z pracą w dobrach Donnersmarcków. Od początku XX wieku zabudowa rozszerzała się wzdłuż ulic: Górnej, 3-go Maja, Wolności i Plebiscytowej. W latach miedzywojennnych na gruntach Donnersmarcków, w kierunku dzisiejszej ul. Radzionkowskiej, powstała nowa kolonia, której rozbudowa w latach 60 XX wieku połączyła zabudowę Świerklańca i Orzecha. Na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec odnotowano kryzys w sferze przestrzenno-funkcjonalnej głównie w kontekście analizy poziomu dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji omawianego terenu. Zagospodarowanie obszaru jest zdominowane przez Park w Świerklańcu, który nie jest wykorzystany z punktu widzenia realizacji funkcji społecznych oraz świadczenia usług społecznych dedykowanych mieszkańcom podobszaru. Elementem istotnie akcelerującym ten stan rzeczy jest degradacja techniczna obiektów znajdujących się w parku, które posiadają adekwatny potencjał możliwy do wykorzystania na rzecz rozwiązywania problemów społecznych. Cechą wyróżniającą Świerklańca (całej gminy i przede wszystkim podobszaru) jest kompleks pałacowo-parkowy z Pałacem Kawalera reprezentacyjnym obiektem pochodzącym z początku XX. Teren parku to cenna przestrzeń przyrodnicza, z licznymi pomnikami przyrody, a równocześnie wartościowy zabytek sztuki projektowania parków i ogrodów. Niestety, nie przetrwał do naszych czasów tzw. Mały Wersal czyli pałac wybudowany przez Guido von Donnersmarcka, a spalony w roku Mimo to, cały kompleks pałacowo-parkowy pełni do dzisiaj funkcje rekreacyjne i kulturalne stając się miejscem wypoczynku oraz wielu wydarzeń (koncerty, festyny, corocznie organizowany Hubertus). Główny wyróżnik gminy to jednocześnie główny potencjał oraz wyzwanie związane z omawianym obszarem rewitalizacji. Jego podstawową bolączką jest niewykorzystanie i niedostosowanie do świadczenia usług dla mieszkańców oraz brak mechanizmów, które korzystnie wpłynęłyby na poziom integracji społecznej oraz aktywność mieszkańców. Niedogodnością odczuwalną przez mieszkańców jest duże natężenie ruchu samochodowego na drodze DK 78, niemniej hałas komunikacyjny jest odczuwalny w niemal wszystkich częściach gminy, która z racji lokalizacji znajduje się na szlakach o charakterze tranzytowym. Podobszar jest dobrze skomunikowany połączeniami autobusowymi z sąsiednimi ośrodkami: Tarnowskimi Górami, Bytomiem, Piekarami Śląskimi, a także z Katowicami. Infrastruktura edukacyjna obejmuje przedszkole, szkołę i gimnazjum. Omawiany teren jest atrakcyjnym miejscem do osiedlania się mieszkańców sąsiednich miast. Uzupełnienia wymaga dostęp do infrastruktury rekreacyjnej i sportowej oraz tej przeznaczonej do integracji i aktywizacji społecznej. 55

56 4.1.4 Sfera techniczna Infrastruktura techniczna na podobszarze rewitalizacji 1 Świerklaniec jest dobrze rozwinięta, Mieszkańcy mają dobry dostęp do infrastruktury wodociągowej, energetycznej, gazowej i teletechnicznej. Gmina, a tym samym omawiany podobszar jest bardzo dobrze pokryta siecią wodociągową. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2016 roku długość sieci w gminie Świerklaniec wynosiła ponad 56 km, co daje największą jej gęstość wśród gmin wiejskich powiatu (zaraz po Ożarowicach) i powoduje, że 100% ludności gminy Świerklaniec ma do niej dostęp. Zasadniczym i podstawowym problemem w kontekście rewitalizacji jest istnienie przestrzeni i obiektów zdegradowanych, które z jednej strony charakteryzują się złym stanem technicznym, niefunkcjonalnością i niską estetyką, a z drugiej natomiast dają możliwość rzeczywistego rozwiązania problemów społecznych na zdelimitowanym obszarze w Świerklańcu. Tym samym omawiany podobszar ma charakter kryzysowy Sfera środowiskowa Z punktu widzenia analizy pogłębionej należy podkreślić, że sfera środowiskowa nie stanowi podstawowego obszaru o charakterze kryzysowym. Podobszar rewitalizacji Świerklaniec cechuje się występowaniem negatywnych zjawisk i czynników środowiskowych niemniej są one na poziomie nieodbiegającym od sytuacji w całej gminie. Podobszar rewitalizacji ze względu na swoje ukształtowanie powierzchni, liczne tereny zielone oraz bogatą historię, jest bardzo atrakcyjnym miejscem do spędzenia czasu wolnego. Główną atrakcją w tym zakresie jest Park w Świerklańcu wraz z licznymi zabytkami. Jego degradacja ma jednak wymiar głównie techniczny, park obfituje w wiele gatunków roślin, spotkać tu można gatunki objęte częściową oraz całkowitą ochroną. Podstawowymi walorami omawianego terenu jest minimalna degradacja środowiska naturalnego (brak przemysłu ciężkiego) oraz krajobraz. Z punktu widzenia poszczególnych elementów podlegających ocenie w ramach analizy sfery środowiskowej należy stwierdzić, iż występowanie wyrobów azbestowych jest w normie. Hałas komunikacyjny jest spowodowany ruchem tranzytowym na drodze krajowej DK78 (droga ta stanowi również główną oś drugiego podobszaru rewitalizacji Nakło Śląskie) i stanowi obiektywny problem dla mieszkańców podobszaru. Dodatkowo element niskiej emisji stanowi czynnik wpływający na jakość życia na obszarze, niemniej nie stanowi kluczowego zagadnienia w kontekście problemów i zgłaszanych potrzeb rewitalizacyjnych, gdyż problematyka niskiej emisji w równym stopniu dotyczy całej gminy. W związku z powyższym nie definiuje się tego czynniki jako wyróżnika kryzysu na omawianym terenie Potencjały podobszaru rewitalizacji 1 Świerklaniec Przeprowadzona analiza pogłębiona uzasadnia konieczność objęcia programem rewitalizacji całości terenu poddanego analizie stanowiącego integralną część obszaru rewitalizacji w ramach Lokalnego 56

57 Programu Rewitalizacji Gminy Miejskiej Świerklaniec na lata Skuteczność kompleksowego przeobrażenia obszaru jest warunkowana wykorzystaniem istniejących potencjałów terenu, w związku z tym w niniejszym podrozdziale wskazuje się kluczowe czynniki umożliwiające dokonanie efektywnej i kompleksowej rewitalizacji podobszaru rewitalizacji 1 Świerklaniec. 1. Duży potencjał wypoczynkowo-rekreacyjny terenu. Park w Świerklańcu stanowi przestrzeń unikalną w skali ponadlokalnej. Tereny zielone, składające się w zasadniczej części na strefę aktywnego wypoczynku, posiadają adekwatny potencjał do pełnienia istotnej roli z punktu widzenia całego obszaru. Wartością są również obiekty, które można przeznaczyć na cele i funkcje społeczne. 2. Konsensus społeczny w zakresie konieczności rewitalizacji podobszaru. Ponad 40% ankietowanych mieszkańców widzi konieczność rewitalizacji na wyznaczonym terenie. Jednocześnie podczas spotkań warsztatowych artykułowano wielokrotnie potrzeby związane z pełnym wykorzystaniem Parku na cele społeczne. 3. Atrakcyjność turystyczna wpływająca pozytywnie na możliwości rozwijania działalności gospodarczej. Zakłada się, że skuteczna rewitalizacja pozwoli na istotne ożywienie gospodarcze podobszaru, co bez wątpienia wpłynie korzystnie na rozwiązywanie identyfikowanych problemów społecznych oraz poprawę warunków socjalno-bytowych mieszkańców podobszaru rewitalizacji 1 Świerklaniec. 4. Potencjał lokalizacyjny, bliskość aglomeracji, dobre połączenia komunikacyjne względem węzłów komunikacyjnych (lotnisko, węzeł kolejowy, węzeł autostradowy). 5. Społeczność lokalna. Mimo niekorzystnych wskaźników wskazujących na niedostateczny rozwój społeczeństwa obywatelskiego dostrzega się potencjał wśród zamieszkujących podobszar, który jest kluczowy z punktu widzenia powodzenia planowanego procesu rewitalizacji. Większość mieszkańców to autochtoni przywiązani do swojej małej ojczyzny, którzy są silnie zaangażowani i zdeterminowani ażeby skutecznie przeprowadzić proces rewitalizacji. Świadczą o tym m.in. spotkania warsztatowe, które cieszyły się dużym zainteresowaniem. 4.2 Podobszar rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Podobszar rewitalizacji 2 Nakło Śląskie obejmuje część sołectwa Nakło Śląskie i jest zamieszkiwane przez mieszkańców (co stanowi 17,0% populacji całej gminy). Powierzchnia podobszaru wynosi 254 ha (5,7% powierzchni gminy) Sfera społeczna Analogicznie jak dla podobszaru rewitalizacji 1 Świerklaniec, dla podobszaru rewitalizacji 2 Nakło Śląskie obliczono wartości wskaźników społecznych dla poszczególnych dziedzin analizy ze względu na 57

58 zawężenie podobszaru zdegradowanego względem podobszaru rewitalizacji, który stanowi przedmiot interwencji niniejszego LPR. Podobszar rewitalizacji 2 Nakło Śląskie w wymiarze demograficznym cechuje się indeksem starości wyższym do gminnego. Starzenie się społeczności lokalnej stanowi zjawisko o charakterze problemowym o istotnym znaczeniu. Liczba osób w wieku poprodukcyjnym na podobszarze wynosi 629 osób, zatem w stosunku do gminy udział tej grupy kształtuje się na poziomie niemal 28%. Tabela 13 Zmienne demograficzne na podobszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Obszar Ludność Wiek przedprodukcyjny (roczniki od 1999 do 2016) Wiek produkcyjny (kobiety: rocznik 1998 do 1957; mężczyźni: rocznik od 1998 do 1952) Wiek poprodukcyjny (kobiety: rocznik od 1956; mężczyźni: rocznik od 1951) Indeks starości Nakło Śląskie Gmina Świerklaniec Źródło: opracowanie własne Liczba klientów OPS na podobszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie wynosi 39 osób, a kwota udzielonych świadczeń oscyluje na poziomie 5 748,05 zł. W wymiarze wskaźnikowym obie zmienne charakteryzują się niekorzystnymi wartościami w zestawieniu z wartościami referencyjnymi osiąganymi przez gminę (szczególnie w kontekście kwot udzielanych świadczeń). Zjawiska przemocy i alkoholizmu również przekraczają średnią gminną, niemniej liczba osób uzależnionych to blisko połowa wszystkich odnotowanych tego typu przypadków w gminie (19 osób, a w skali gminy 42), natomiast liczba ofiar przemocy wynosi 4. Tabela 14 Pomoc społeczna na podobszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Obszar Ludno ść Liczba klient ów OPS Wskaź nik Kwota udzielon ych świadcze ń Nakło Śląskie , ,36 Gmina , Świerklaniec ,52 Źródło: opracowanie własne Wskaź nik 5 748, ,50 Liczba osób uzależnion ych od alkoholu Wskaź nik Liczba ofiar przemo cy Wskaź nik 19 0,95 4 0, , ,14 Bezrobocie na podobszarze rewitalizacji Nakło Śląskie jest blisko dwukrotnie wyższe niż średnia dla gminy Świerklaniec (poziom niemal identyczny z porównaniu do podobszaru rewitalizacji 1 Świerklaniec). Liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosi 102 osoby z czego 43 to długotrwale bezrobotni. Poziom bezrobocia to czynnik istotnie wpływający na identyfikację stanu kryzysowego w Nakle Śląskim. 58

59 Tabela 15 Bezrobocie na podobszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Obszar Ludność Liczba zarejestrowanych bezrobotnych Wskaźnik Liczba zarejestrowanych długotrwale bezrobotnych Wskaźnik Nakło Śląskie , ,15 Gmina Świerklaniec , ,40 Źródło: opracowanie własne Na terenie podobszaru rewitalizacji 2 Nakło Śląskie popełniono 22 przestępstwa oraz odnotowano 26 zdarzeń drogowych. Wskaźniki te dla podobszaru oscylują na poziomie zbliżonym do wartości referencyjnej dla gminy. Tabela 16 Bezpieczeństwo na podobszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Obszar Ludność Liczba przestępstw Wskaźnik Liczba zdarzeń drogowych Wskaźnik Nakło Śląskie , ,30 Gmina Świerklaniec , ,47 Źródło: opracowanie własne W poniższej tabeli zaprezentowano zmienne odnoszące się do aktywności obywatelskiej oraz jakości edukacji. Wskaźnik liczby organizacji pozarządowych na podobszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie tylko śladowo przewyższa średnią dla gminy Świerklaniec. Wskazuje to na niski poziom rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na omawianym obszarze. Tą tezę potwierdza niższa od przeciętnej dla gminy frekwencja wyborcza kształtująca się na poziomie o 3% niższym, co należy ocenić jako relatywnie dużą dysproporcje. Potencjałem i pozytywną stroną omawianego podobszaru są korzystne wyniki sprawdzaniu 6-klasisty, na poziomie przekraczającym 70%. Tabela 17 Aktywność mieszkańców i jakość kształcenia na podobszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Obszar Ludność Liczba organizacji pozarządowych Wskaźnik liczby organizacji pozarządowych Frekwencja wyborcza Wyniki sprawdzianu na zakończenie nauki w szkole podstawowej [%] Nakło Śląskie ,30 45,23% 70,03 Gmina Świerklaniec ,24 48,32% 66,09 Źródło: opracowanie własne Sfera gospodarcza O ile podobszar zdegradowany Nakło Śląskie cechował się niekorzystnymi wskaźnikami aktywności gospodarczej, o tyle wyznaczony podobszar rewitalizacji ma nieco lepszą kondycję gospodarczą w porównaniu do średniej gminnej. Liczba podmiotów gospodarczych wynosi 194, natomiast przywoływany wskaźnik kształtuje się na poziomie 9,69. 59

60 Tabela 18 Poziom przedsiębiorczości na podobszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Obszar Ludność Liczba podmiotów gospodarczych Wskaźnik aktywności gospodarczej Nakło ,69 Śląskie Gmina ,25 Świerklaniec Źródło: opracowanie własne Sfera przestrzenno-funkcjonalna Nakło Śląskie jest drugim co do wielkości sołectwem gminy Świerklaniec, zamieszkiwanym przez blisko 3900 mieszkańców. Jest miejscowością, której krajobraz ukształtowany został w wyniku przenikania walorów naturalnych (lasy, rzeźba terenu) i antropogenicznych (działalność wydobywcza rud srebra, ołowiu, żelaza, odkrywkowa eksploatacja piasku i wapienia). Wzmiankowana po raz pierwszy w 1356 i 1372 roku jako wieś rycerska. Rozwój osady nastąpił w związku z odkryciem i eksploatacją rudy srebra i ołowiu po 1530 roku, wzbogacając dobra tak, że w połowie XVI wieku powstał murowany zamek. Trudne warunki wydobycia i wojna trzydziestoletnia przyczyniły się do zaniku górnictwa na tych terenach i upadku miejscowości oraz zamku. Dopiero w połowie XIX wieku nastąpił drugi rozkwit rezydencji, dotychczas sporadycznie użytkowanej przez Donnersmarcków. W 1856 roku Hugon I Karol Antoni Henckel von Donnersmarck w miejsce zamku wzniósł neogotycką rezydencję. Pierwotna zabudowa wsi to krótka ulicówka wzdłuż ul. Głównej, od zamku aż do ul. Górnej. W XIX wieku podczas kolejnego etapu rozwoju górnictwa rozwinęła się zabudowa wzdłuż ul. Górnej i Szerokiej, następnie na wschód wzdłuż ul. Głównej i Orzechowskiej. W okresie międzywojennym powstała Kolonia Nakło wzdłuż ulic 3-go Maja i Dworcowej. Powojenny rozwój nastąpił w latach 70/90 XX wieku wzdłuż ulic Powstańców, Wolności, Chopina i na północ od ul. Głównej. W przypadku podobszaru rewitalizacji 2 Nakło Śląskie mamy do czynienia z negatywnymi wynikami wskaźników w każdej spośród analizowanych kategorii w ramach sfer przestrzenno-funkcjonalnej. Zatem kryzys jest rezultatem niekorzystnych wartości uzyskiwanych w obrębie następujących wskaźników: dostępność do usług publicznych, poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru oraz poziom obsługi komunikacyjnej. Niska dostępność do usług publicznych na podobszarze wsparcie wynika z umiejscowienia przeważającej instytucji społecznokulturalnych w Świerklańcu (poza prężnie działającym GOK), Niedostosowanie urbanistyczne to konsekwencja przemian w zagospodarowaniu przestrzennym oraz pochodna degradacji technicznej m.in. przestrzeni parkowych, natomiast niedostateczny poziom obsługi komunikacyjnej to rezultat małej liczby infrastruktury przystankowej. Podobnie jak w przypadku Świerklańca historia Nakła jest ściśle związana z rodem von Donnersmarck. Świadectwem tego związku są cenne obiekty zabytkowe; wśród nich neogotycki Pałac Donnersmarcków z 1856 wraz z parkiem krajobrazowym o powierzchni 18,3 ha, XIX-wieczny neogotycki kościół 60

61 Najświętszego Serca Pana Jezusa ufundowany przez Łazarza Henckel von Donnersmarcka oraz Dom Sierot (obecnie Dom Opieki Społecznej) z 1899 roku wybudowany przez Łazarza IV von Donnersmarcka. W pałacu działa także Centrum Kultury Śląskiej, którego celem jest promowanie historii i tradycji regionu. Wśród wyróżników miejscowości, także w skali regionalnej, warto wskazać działalność Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego. Działający na terenie Nakła Gminny Ośrodek Kultury jest najważniejszą instytucją animującą życie kulturalne i społeczne gminy. Jest to miejsce oferujące liczne i urozmaicone zajęcia, a także wspierające inicjatywy mieszkańców i ich integrację. Czynnikiem integracyjnym dla mieszkańców sołectwa jest także parafia i klub sportowy. Warunki zamieszkania można ocenić jako korzystne. Sołectwo posiada bezpośrednią komunikację z Tarnowskimi Górami, Bytomiem, Piekarami Śląskimi. Miejscowość jest też dobrze wyposażona w infrastrukturę techniczną: wodociągową, energetyczną, gazową, teletechniczną. Z punktu widzenia wyzwań rewitalizacyjnych kluczowe jest wypracowanie rozwiązań o charakterze systemowym i funkcjonalnym, które pozwolą na niwelowanie i ograniczanie problemów społecznych, jak również wykorzystywanie istniejących potencjałów (aktualnie niewykorzystanych) Sfera techniczna W ramach sfery technicznej na podobszarze rewitalizacji w Nakle Śląskim odnotowano kryzys w sferze społecznej. Pierwszy z elementów odnosi się do liczby zabytków, które wymagają wsparcia remontowego i adaptacji z punktu widzenia identyfikowanych potrzeb. Drugim elementem jest poziom degradacji technicznej omawianego terytorium. Jest ona wysoka i niekorzystanie wpływa na wizerunek okolicy oraz na rozwiązywanie identyfikowanych problemów społecznych. Warto zapoznać się z kontekstem związanym z budynkiem sierocińca w Nakle Śląskim (obecnie Dom Pomocy Społecznej dla dzieci), wzniesionym w 1899 roku z inicjatywy hrabiego Łazarza Henckel von Donnersmarck. Jednocześnie na obszarze wsparcia znajduje się zamek neogotycki z XIX wieku, wraz z założeniem parkowym w Nakle Śląskim. Pałac w Nakle Śląskim, będący siedzibą Centrum Kultury Śląskiej, którego organizatorem jest Powiat Tarnogórski, udostępnia do zwiedzania kilka pomieszczeń, w których zlokalizowana jest Galeria Śląska, prezentująca zbiory śląskiej sztuki nieprofesjonalnej, będące własnością Stanisława Trefonia Sfera środowiskowa Analogicznie jak w przypadku podobszaru rewitalizacji w Świerklańcu sfera środowiskowa nie jest definiowana jako kryzysowa, stanowiąca podstawowy czynnik wpływający na konieczność rewitalizacji na wyznaczonym terytorium w Nakle Śląskim. Wynika to przede wszystkim z równomiernego rozmieszczenia problemów środowiskowych w gminie w wymiarze terytorialnym. Analizowana w formie porównawczej kwestia azbestu wskazuje, że nie możemy mówić o ponadprzeciętnej koncentracji tego 61

62 problemu na terenie objętym LPR. Podobnie jak w przypadku Świerklańca hałas komunikacyjny to istotny problem związany z dużym natężeniem ruchu samochodowego. Natomiast zmienna związana z niską emisją nie różnicuje w relewantny sposób poszczególnych sołectw i tym samym odnosi się to również do omawianego podobszaru rewitalizacji w Nakle Śląskim Potencjały podobszaru rewitalizacji 2 Nakło Śląskie Podobszar rewitalizacji 2 Nakło Śląskie co zostało wskazane w przeprowadzonej szczegółowej diagnozie, boryka się z wieloma problemami, które w zasadniczy sposób wpływają na obniżenie jakości życia jego mieszkańców, jak również wpływają na ograniczenie atrakcyjności turystycznej, osiedleńczej i gospodarczej całej gminy. Głównie należy wskazać istotne nasilenie oraz koncentrację negatywnych zjawisk społecznych. Do najważniejszych potencjałów podobszaru należy: 1. Prowadzenie działalności przez Centrum Kultury Śląskiej, będące miejscem integrującym społeczność lokalną i regionalną oraz promującym jego tradycję, historię i wszelkiego rodzaju przejawy działalności artystycznej i naukowej zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Formalnie Centrum zostało utworzone na mocy uchwały Rady Powiatu w Tarnowskich Górach o powołaniu instytucji kultury pod tą właśnie nazwą i prowadzi działalność od 1 stycznia 2013 r. 2. Dziedzictwo kulturowe i historyczne. Pałac w Nakle Śląskim, ul. Parkowa 1 - w parku krajobrazowym zachował się zamek Donnersmarcków z połowy XIX wieku przedstawiający ciekawy styl angielskiego gotyku. Po wojnie mieściło się tu technikum rolnicze, obecnie powstało tu wspomniane Centrum Kultury Śląskiej. Pałac jest odnawiany i stał się placówką poświęconą sztuce. Otacza go XIX-wieczny park krajobrazowy ze starodrzewiem. 3. Duży potencjał wypoczynkowo-rekreacyjny terenu. 4. Kolejnym elementem istotnym z punktu widzenia rewitalizacji jest znaczny potencjał osiedleńczy podobszaru wynikający z renty lokalizacyjnej. Skuteczna rewitalizacja wzmocni potencjał osiedleńczy terenu, a biorąc pod uwagę charakter napływającej ludności, uznaje się, że zmiana dokonana w ramach działań naprawczych będzie miała charakter trwały. 5. W kategoriach potencjału należy ocenić jakość edukacji na obszarze rewitalizacji 2 Nakło Śląskie, o czym świadczą wyniki sprawdzianu 6-klasisty. 4.3 Podsumowanie diagnozy obszaru przewidzianego do rewitalizacji Analiza stanu kryzysowego wnioski Na potrzeby sporządzenia syntezy analizy stanu kryzysowego na zdelimitowanych podobszarach rewitalizacji przeprowadzono badanie sondażowe wśród mieszkańców oraz zrealizowano warsztaty rewitalizacyjne. Dzięki wykorzystaniu metod ilościowych i jakościowych można dokonać wiarygodnej 62

63 oceny stanu istniejącego z punktu widzenia istniejących problemów oraz potrzeb artykułowanych przez mieszkańców. W pierwszej części rozdziału przeprowadzono analizę badania ankietowego zrealizowanego w formie sondażu opinii, natomiast w drugiej zaprezentowano kluczowe wnioski wynikające z analizy danych statystycznych popartych wynikami badań jakościowych. Wszystkie wykorzystane narzędzia umożliwiają wskazanie dominujących elementów wpisujących się w proces rewitalizacji w gminie Świerklaniec. Na potrzeby opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata przeprowadzono badanie ankietowe wśród mieszkańców, które służyło pozyskaniu opinii na temat potrzeb rewitalizacyjnych w gminie. Kwestionariusz ankietowy dostępny był w formie elektronicznej (ankieta on - line dostępna pod adresem oraz w formie tradycyjnej (ankieta dostępna była w sekretariacie Urzędu Gminy w Świerklańcu oraz jej jednostkach). Mieszkańcy wypełniali ankietę w terminie od 7 do 20 listopada 2017 roku. Łącznie wpłynęło 97 wypełnionych formularzy. Uzyskane informacje oraz opinie stanowią ważny punkt odniesienia podczas konstruowania Lokalnego Programu Rewitalizacji. W pierwszym pytaniu respondenci zostali poproszeni o wskazanie obszaru, który powinien zostać poddany działaniom rewitalizacyjnym. Badani mieli możliwość wyboru obszaru lub wpisania własnych propozycji. Największy odsetek ankietowanych (43,1%) wyznaczył obszar sołectwa Świerklaniec jako teren wymagający procesu odnowy. Na drugiej pozycji uplasowało się Nakło Śląskie (26,6% wskazań). Wykres 1 Proszę wskazać, który obszar gminy Pana(i) zdaniem powinien być poddany procesowi rewitalizacji [%] 4,6% Świerklaniec 11,0% Nakło Śląskie Nowe Chechło Orzech Inny 14,7% 26,6% 43,1% Źródło: opracowanie własne Kolejne pytanie poświęcone było określeniu związku badanych z proponowanym terenem działań rewitalizacyjnych. Rozkład poszczególnych odpowiedzi został zilustrowany na poniższym wykresie. 63

64 Wykres 2 Proszę podać Pana(i) związek z tym terenem (można wskazać kilka odpowiedzi) [%] Miejsce zamieszkania 56,1% Miejsce rekreacji, wypoczynku 23,0% Miejsce prowadzenia działalności gospodarczej 10,1% Miejsce pracy 9,4% Inne 1,4% Źródło: opracowanie własne W trzecim pytaniu respondenci zostali poproszeni o ocenę poszczególnych elementów związanych z jakością życia. Ankietowani mogli dokonać oceny w skali: ocena wysoka, średnia oraz niska. Najwięcej niskich ocen zostało przypisanych do infrastruktury pieszo-rowerowej, samoorganizacji społecznej i estetyki otoczenia. Na kolejnym wykresie przedstawiono odpowiedzi badanych Wykres 3 Proszę ocenić wymienione elementy związane z jakością życia na wskazanym przez Pana(nią) obszarze rewitalizacji [%] Infrastruktura drogowa oraz ciągi dla pieszych 64,9% 30,9% 4,1% Samoorganizacja społeczna i współpraca między mieszkańcami a władzami publicznymi 53,6% 38,1% 8,2% Estetyka otoczenia 52,6% 39,2% 8,2% Stan techniczny obiektów 2,1% 47,4% 40,2% 10,3% Zdewastowane i opuszczone obiekty 44,3% 44,3% 11,3% Aktywność ośrodków kulturalno rekreacyjnych i sportowych 3,1% 35,1% 39,2% 22,7% Poczucie bezpieczeństwa w okolicy1,0% 20,6% 52,6% 25,8% Stan boisk, placów zabaw itp. 33,0% 28,9% 38,1% Brak odpowiedzi Niska Średnia Wysoka Źródło: opracowanie własne Pytanie czwarte poświęcone było diagnozie problemów występujących na wskazanym obszarze. Zadaniem ankietowanych było określenie natężenia problemów w skali od wysokiego zagrożenia problemem do braku problemu. Za najwyższe zagrożenia respondenci uznali brak dostępu do podstawowych mediów (21,6%) oraz stan zabytków (12,4%) i narkomania 11,3%. 64

65 Wykres 4 Jakie problemy Pana(i) zdaniem występują na wybranym przez Pana(ią) obszarze? [%] Zanieczyszczenie środowiska 13,4% 32,0% 53,6% 1,0% Stan dróg 14,4% 15,5% 67,0% 2,1% Alkoholizm 38,1% 41,2% 16,5% 3,1% Połączenia komunikacyjne, ilość dróg 26,8% 23,7% 42,3% 5,2% Przestępczość młodocianych 53,6% 33,0% 8,2% 5,2% Przestępczość 50,5% 35,1% 9,3% 5,2% Bieda 45,4% 37,1% 9,3% 7,2% Brak dostępu do nowoczesnej technologii 45,4% 26,8% 17,5% 8,2% Przemoc w rodzinie 52,6% 34,0% 0,0% 8,2% Bezrobocie 45,4% 41,2% 4,1% 8,2% Stan budynków kubaturowych 38,1% 37,1% 10,3% 10,3% Narkomania 64,9% 20,6% 1,0% 11,3% Stan zabytków 26,8% 30,9% 28,9% 12,4% Brak podstawowych mediów 39,2% 21,6% 14,4% 21,6% Brak odpowiedzi Brak problemu Niskie zagrożenie Średnie zagrożenie Wysokie zagrożenie Źródło: opracowanie własne W opinii respondentów zainteresowanie władz oraz innych instytucji w działania na terenie obszaru nie koncentrują się wystarczająco wokół oferty turystycznej, noclegowej oraz gastronomicznej. Niskie jest także zainteresowanie rozbudową oferty inwestycyjnej i ofertą kulturalną. 65

66 Wykres 5 Jak ocenił(a)by Pan(i) poziom zainteresowania władz oraz innych instytucji w działania wskazane poniżej na wybranym obszarze? [%] Baza noclegowa 71,1% 23,7% 4,1% Oferta inwestycyjne przewidywane inwestycje 53,6% 37,1% 9,3% Usługi bankowe 39,2% 46,4% 11,3% Handel/usługi 21,6% 63,9% 11,3% Komunikacja 34,0% 50,5% 14,4% Stan dróg, chodników i parkingów 54,6% 29,9% 14,4% Baza gastronomiczna 52,6% 29,9% 16,5% Oferta turystyczna 52,6% 26,8% 19,6% Usługi telefoniczne/internet 23,7% 53,6% 19,6% Służba zdrowia 35,1% 41,2% 22,7% Oferta kulturalna 40,2% 32,0% 27,8% Baza sportowa, wypoczynkowa i rekreacyjna 45,4% 24,7% 29,9% Brak odpowiedzi Niski Średni Wysoki Źródło: opracowanie własne W ostatnim pytaniu zadaniem badanych było wskazanie rodzaju miejsc i aktywności, których brakuje na wybranym obszarze. Ankietowani mieli wybór po jednej z odpowiedzi w 3-stopniowej skali od nie brakuje do bardzo brakuje. 66

67 Wykres 6 Jakich miejsc i form aktywności brakuje we wskazanych przez Pana(ią) miejscach? [%] Miejsc wsparcia osób z problemami społecznymi 5,2% 24,7% 54,6% 15,5% Placówek opieki medycznej 4,1% 44,3% 26,8% 24,7% Punktów małej gastronomii oraz handlu1,0% 34,0% 40,2% 24,7% Organizacji wpływających na aktywność społeczną 2,1% 28,9% 42,3% 26,8% Miejsc spędzania wolnego czasu świetlice, kluby, itp. 2,1% 35,1% 36,1% 26,8% Imprez integrujących społeczność 36,1% 33,0% 30,9% Infrastruktury sportowo-rekreacyjnej 39,2% 24,7% 36,1% Brak odpowiedzi Nie brakuje Brakuje Bardzo brakuje Źródło: opracowanie własne Wśród osób ankietowanych liczniejszą grupą były kobiety (53,7%), natomiast mężczyźni stanowili 46,3% respondentów, co przedstawia poniższy wykres. Wykres 7 Respondenci wg płci [%] Kobieta Meżczyzna 46,3% 53,7% Źródło: opracowanie własne Wśród respondentów znajdują się przedstawiciele wszystkich grup wiekowych. Najliczniejszą grupę stanowią osoby pomiędzy 36. a 45. rokiem życia (36,1%) oraz osoby pomiędzy 46. a 55. rokiem życia (25,8%). Łącznie te dwie grupy stanowią blisko dwie trzecie osób, którzy wzięły udział w badaniu. Świadczy to o zainteresowaniu rozwojem gminy głównie przez osoby młode, o stabilnej sytuacji na rynku pracy, co determinuje w dużym stopniu postrzeganie działań rozwojowych w Gminie. Najmniej liczną grupą respondentów stanowiły osoby powyżej 67 roku życia. 67

68 Wykres 8 Respondenci wg grup wiekowych [%] i wiecej 2,1% 5,2% 11,3% 36,1% 19,6% 25,8% Źródło: opracowanie własne Pod względem wykształcenia najliczniejszą grupę stanowiły osoby legitymujące się wykształceniem wyższym (63,5%), a w następnej kolejności osoby z wykształceniem średnim. Strukturę wykształcenia respondentów zaprezentowano na następnym wykresie. Wykres 9 Respondenci wg wykształcenia [%] 7,3% 2,1% Wyższe Średnie Zawodowe Gimnazjalne 27,1% 63,5% Źródło: opracowanie własne Na kolejnym wykresie zilustrowano status respondentów na rynku pracy, który jako zmienna może różnicować wybór odpowiedzi i formułowane opinie dotyczące planowanych działań rewitalizacyjnych. Badani w zdecydowanej większości to osoby pracujące (78,5%). Kolejną liczną grupę stanowiły osoby uczące się, 10,8% ankietowanych to osoby bezrobotne. Wykres 10 Status respondentów [%] Pracujący Uczący się Bezrobotny Inne 2,2% 10,8% 8,6% 78,5% Źródło: opracowanie własne 68

69 Należy podkreślić, że analizowana ankieta nie miała charakteru badania reprezentatywnego, a jest sondażem diagnostycznym, w którym badani wyrażają swoje subiektywne opinie. Nie mniej jednak wypowiedzi respondentów powinny w znacznej mierze wyznaczyć przyszłe kierunki działań rewitalizacyjnych. Jednocześnie wyniki badania stanowiły swoiste wprowadzenie do spotkań warsztatowych. Obszar rewitalizacji dotknięty jest przez szereg zjawisk o charakterze kryzysowym. Znaczna część problemów społecznych osadza się na problemach demograficznych, w szczególności starzeniu się społeczności lokalnej oraz niskim kapitale społecznym przejawiającym się w braku aktywności społecznej, co zostało wykazane na poszczególnych etapach działań diagnostycznych.. Pogłębianie się kryzysu determinowane jest niską jakością przestrzeni publicznej, która ulega stopniowej degradacji, problemami funkcjonalno-przestrzennymi, niewykorzystaniem potencjału centrotwórczego obu miejscowości stanowiących trzon obszaru rewitalizacji oraz Parku w Świerklańcu i czy też zamku w Nakle Śląskim. Wskazane przestrzenie i obiekty umożliwiają prowadzenie na ich terenie zintegrowanego procesu rewitalizacji ukierunkowanego na ograniczenie negatywnych zjawisk społecznych oraz aktywizację społeczności lokalnej. Tym samym dostrzega się brak dostosowanych do potrzeb miejsc aktywnej integracji społecznej, przede wszystkim związanych z lokalnym dziedzictwem kulturowym (o zasięgu ponadlokalnym), a także rekreacją w znacznym stopniu uniemożliwia budowanie tak istotnego z punktu widzenia działań rewitalizacyjnych kapitału społecznego. Społecznym wyzwaniem jest również starzenie się społeczeństwa. Na wskazanych podobszarach jest coraz więcej emerytów, którzy swojej aktywności nie chcą kończyć wraz z przejściem na emeryturę. Wielu z nich chce się dokształcać, realizować swoje pasje oraz ciekawie spędzać czas. W celu przeciwdziałania izolacji społecznej osób starszych, w ramach planowanych działań rewitalizacyjnych należy dążyć do wzrostu dostępności usług opiekuńczych i rehabilitacyjnych oraz miejsc opieki dla osób starszych, urozmaicenie oferty spędzania czasu wolnego dla osób starszych oraz zapewniania warunków dla integracji osób starszych w społeczności lokalnej Analiza SWOT obszaru rewitalizacji Analiza SWOT jest podstawowym narzędziem umożliwiającym diagnozowanie obecnej sytuacji danego podmiotu w kontekście planowania jego dalszego rozwoju. Jako główne zalety tej metody należy wskazać: generowanie z otoczenia szans rozwoju oraz zagrożeń hamujących rozwój gminy szczególnie w kontekście efektywnego wykorzystania lokalnego potencjału, diagnoza bliższego oraz dalszego otoczenia gminy, określenie mocnych punktów oraz wskazania jej słabych stron pod kątem zasobów, poznanie otoczenia konkurencyjnego. 69

70 Przy wykorzystaniu narzędzia jakim jest analiza SWOT zostaną uwzględnione dane zaprezentowane w rozdziałach diagnostycznych. Każdy ze zdefiniowanych obszarów kryzysowych zostanie poddany odrębnej analizie, która umożliwi zaprezentowanie syntetycznego portretu danego obszaru. Analiza SWOT została opracowana metodą partycypacyjno-ekspercką podczas moderowanych warsztatów rewitalizacyjnych, na których poddano analizie wyznaczony obszar rewitalizacji z punktu widzenia mocnych stron i potencjałów oraz deficytów i słabych stron. Tabela 19 Analiza SWOT obszaru rewitalizacji Analiza SWOT Mocne strony Dobra lokalizacja, położenie geograficzne obszaru rewitalizacji, Minimalna degradacja środowiska naturalnego (brak przemysłu ciężkiego), Parki w Świerklańcu i Nakle Śląskim, Potencjał ludzki duża liczba ludzi, którzy osiedlają się w gminie, Atrakcyjność osiedleńcza, atrakcyjne tereny do osiedlania się, atrakcyjne działki mieszkaniowe, Dziedzictwo kulturalne, historyczne i przemysłowe, bogactwo kulturowe, historyczne (zamki, kościoły, pałac). Potencjał turystyczny, rozpoznawalność w ramach Białego Śląska, Istnienie obiektów możliwych do przeznaczenia na funkcje społeczne, Potencjał gospodarczy, Poziom zwodociągowania, wdrażanie projektów z zakresu kompleksowego rozwiązania problemów gospodarki ściekowej. Szanse Słabe strony Silnie identyfikowany proces starzenie się społeczności lokalnej na obszarze rewitalizacji, Ponadprzeciętny poziom przestępczości i zdarzeń w ruchu drogowym, Wysokie nakłady na pomoc społeczną na terenie podobszaru rewitalizacji w Świerklańcu, Wysoka liczba uzależnionych od alkoholu na terenie Nakład Śląskiego, Koncentracja zjawisk patologicznych, Brak zagospodarowanych miejsc spędzania czasu wolnego, na których jest realizowana zróżnicowana oferta spędzania czasu wolnego, Zdewaloryzowany teren zespołu parkowego Wysoki poziom degradacji technicznej obszaru rewitalizacji, Niedostateczny poziom aktywności mieszkańców w wymiarze formalnym (zorganizowanym) i nieformalnym, niski poziom i integracji społecznej, Brak obwodnicy drogi S11, Niewystarczająca oferta usług dla seniorów, Niewystarczająca infrastruktura społeczna, przede wszystkim oświatowa. Zagrożenia Redukcja negatywnych zjawisk społecznych, integracja społeczeństwa, wskazanie właściwych wzorców zachowań, Skuteczna absorbcja funduszy unijnych przewidzianych na rewitalizację w ramach RPO WSL , Możliwość wykorzystania kapitału prywatnego poprzez przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych czy też zawiązywania partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP), Możliwość pozyskania środków zewnętrznych na finansowanie inwestycji rewitalizacyjnych, Modelowy charakter wypracowanej koncepcji rewitalizacyjnej, Dobra diagnoza potrzeb, Migracja wykształconej młodzieży do większych ośrodków i miast, Postępująca indywidualizacja życia społecznego, Załamanie się popytu, tendencje rozwoju turystki i wypoczynku opartego o zasoby przyrodnicze, Niebezpieczeństwo niepełnego wykorzystania szans jakie dają środki UE, Zły stan techniczny zdewastowanych nieruchomości, Niechęć osób wykluczonych do zaangażowania się w projekty społeczne i pomocowe. 70

71 Możliwość korzystania z doświadczeń innych samorządów i instytucji w zakresie kompleksowej rewitalizacji. 71

72 5. Wizja stanu obszaru rewitalizacji po przeprowadzeniu rewitalizacji Kształt wizji obszaru kryzysowego (wyznaczonego obszaru rewitalizacji) po przeprowadzeniu kompleksowej rewitalizacji w gminie Świerklaniec to konsekwencja analizy uwarunkowań, wyzwań i potrzeb rewitalizacyjnych zidentyfikowanych na podstawie diagnozy problemów oraz potencjałów. Analiza stanu kryzysowego oraz SWOT kończący analizę pogłębioną została wypracowana dla wyznaczonego obszaru rewitalizacji głównie ze względu na podobną charakterystykę obu podobszarów rewitalizacji, jak również zbliżone potrzeby związane z interwencją rewitalizacyjną. Zapisy części planistycznej zostały wypracowane w trakcie warsztatów partycypacyjnych, zatem ich kształt i treść została uspołeczniona. Warto zwrócić uwagę, że podstawowym czynnikiem integrującym obszar rewitalizacji jest poprawa jakości życia mieszańców, niwelowanie negatywnych zjawisk społecznych oraz aktywizacja mieszkańców. W przedmiotowym rozdziale prezentuje się kluczowe założenia, które w perspektywie roku 2023 będą stanowiły efekt zintegrowanego procesu rewitalizacji w gminie. Zaprezentowana wizja, to pożądany, docelowy rezultat sekwencji przedsięwzięć i projektów, tworzących bazę do zdefiniowania celów strategicznych rewitalizacji oraz kierunków działań. Zawartość wizji jest wypadkową analizy eksperckiej oraz konsultacji społecznych i spotkań warsztatowych prowadzonych z interesariuszami. Warto podkreślić, że wypracowane wizje mają charakter lapidarny i możliwie treściwy, co jest zbieżne z oczekiwaniami mieszkańców artykułowanymi na spotkaniach. Wizja stanu obszaru rewitalizacji w perspektywie 2023 roku W wyniku przeprowadzenia procesu rewitalizacji, Świerklaniec w 2023 roku będzie się charakteryzował wysoką jakością kapitału ludzkiego i społecznego. Przede wszystkim wzrośnie poziom integracji mieszkańców na obszarach problemowych dzięki wykorzystaniu istniejących obiektów i przestrzeni publicznych. Zostanie ograniczony poziom wykluczenia społecznego, a zagrożenie marginalizacją istotnie spadnie na obszarze rewitalizacji. Wzrośnie poziom aktywności seniorów oraz poprawi się ich jakość życia. Wzmocniona zostanie świadomość własnego unikalnego dziedzictwa historycznego i kulturalnego. Tym samym, nastąpi zwiększenie spójności społecznej na obszarze rewitalizacji. Rezultaty rewitalizacji będą stanowiły wyróżniający przykład dobrych praktyk rewitalizacyjnych na terenie Białego Śląska. Społeczność lokalna, cechuje się przedsiębiorczością i kreatywnością oraz zaangażowaniem w działania na rzecz małej ojczyzny i swojego miejsca zamieszkania, kultywując jednocześnie śląskie tradycje. Powyżej zdefiniowana wizja określa zakładany zakres przeobrażeń oraz planowany efekt rewitalizacji w wymiarze idei i wartości ważnych z punktu widzenia prowadzenia rewitalizacji. Zawartość treściowa wizji ma charakter wypracowanego konsensusu. Wizja stanu obszaru rewitalizacji w gminie Świerklaniec 72

73 jest wizją korzystnej zmiany, której osiągnięcie wymaga podjęcia przez samorząd i społeczność lokalną konkretnych działań, które są przedstawione w kolejnej części dokumentu. Ponadto wizja koresponduje wprost z ustaleniami kluczowych gminnych dokumentów rozwojowych, przede wszystkim ze Strategią Rozwoju Gminy Świerklaniec do roku 2030 wraz z Planem funkcjonalnoużytkowym zarządzania Parkiem w Świerklańcu, w której m.in. czytamy, że wyznaczony na potrzeby LPR obszar rewitalizacji jest miejscem realizacji aktywności społecznej mieszkańców i ich integracji, jak również jest regionalnym centrum aktywności twórczej i kulturalnej. Tym samym przedmiotowy dokument na poziomie operacyjnym odnosi się do problemów i wyzwań związanych z procesem rewitalizacji w Świerklańcu. 6. Cele rewitalizacji, kierunki działań i przedsięwzięcia rewitalizacyjne 6.1 Cele strategiczne i kierunki działań Rozdział prezentuje cele rewitalizacji oraz kierunki działań mające na celu eliminację i ograniczanie negatywnych zjawisk zidentyfikowanych w części diagnostycznej. Cele rewitalizacji oraz kierunki działań to obligatoryjny element programu rewitalizacji, kluczowy z punktu widzenia planowania strategicznego interwencji rewitalizacyjnej. Założenia planistyczne czerpią z przeprowadzonej analizy, badań społecznych, analizy danych zastanych dokumentów programowych oraz strategicznych, jak również przeprowadzonych pracach warsztatowych. Biorąc pod uwagę konieczność kompleksowej rewitalizacji, logika zdefiniowanej interwencji uwzględnia dwufunduszowy charakter źródeł finansowania montażu finansowego. Częścią wiodącą będą środki Europejskiego Funduszu Społecznego, stanowiącego uzupełnienie środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Założenia planistyczne wynikające z przyjętej wizji, składają się z celu nadrzędnego wyznaczonego dla procesu rewitalizacji w gminie Świerklaniec oraz celów strategicznych wraz z przypisanymi im kierunkami działań opracowanymi dla każdego podobszaru oddzielnie. Celem nadrzędnym Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata jest: Cel nadrzędny Lokalnego Programu Rewitalizacji Ograniczenie negatywnych zjawisk społecznych na obszarze rewitalizacji w gminie Świerklaniec oraz poprawa jakości życia mieszkańców w oparciu o kompleksową interwencję rewitalizacyjną Nawiązując do celu nadrzędnego oraz wizji rewitalizacji, poniżej przedstawiono układ celów strategicznych oraz kierunków działań dla obszaru wsparcia. Konieczność podjęcia interwencji rewitalizacyjnej wynika ze zidentyfikowania istotnych problemów. Poniżej wskazuje się kluczowe przesłanki wpływające na ostateczny kształt układu celów strategicznych i kierunków działań. Są nimi: 73

74 Starzenie się społeczności lokalnej mierzone wskaźnikiem indeksu starości, rosnący odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku przedprodukcyjnym, Niska aktywność obywatelska, niedostateczny poziom rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, Niedostateczny poziom bezpieczeństwa publicznego, szczególnie w kontekście komunikacyjnym i wynikającym z funkcjonowania dużych przestrzeni zdegradowanych na obszarze rewitalizacji, Duże problemy wynikające z koncentracji ubóstwa oraz bezrobocia, duże natężenie kryzysowych zjawisk społecznych na obszarze rewitalizacji, Niedostateczna oferta spędzania wolnego czasu dla dzieci, młodzieży i dla osób starszych, Niedoinwestowanie urządzeń rekreacyjnych i infrastruktury, Niewykorzystanie potencjału obiektów i przestrzeni zdegradowanych na rzecz rozwiązywania problemów społecznych, Istotnie wysoki poziom niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru rewitalizacji oraz ponadprzeciętny poziom degradacji technicznej obszaru rewitalizacji, Dewastacja zabytków materialnego dziedzictwa kulturowego na obszarze rewitalizacji w Nakle Śląskim oraz Świerklańcu, Niewykorzystany potencjał Parku w Świerklańcu stanowiącego unikalną przewagę konkurencyjną w wymiarze wojewódzkim oraz zasób umożliwiający przeprowadzenie skoordynowanej rewitalizacji na obszarze rewitalizacji w gminie Świerklaniec. Powyższe przesłanki wskazują na elementy determinujące istnienie stanu kryzysowego na obszarze rewitalizacji (obszar wsparcia ma charakter jednorodny w związku z tym oba zdelimitowane podobszary wymagają podjęcia podobnych działań rewitalizacyjnych). Jednocześnie przedstawione czynniki zdeterminowały ostateczny kształt założeń operacyjnych przedstawionych poniżej. Tabela 20 Układ celów strategicznych i kierunków działań dla obszaru rewitalizacji w gminie Świerklaniec Cel strategiczny 1. Wzmocnienie poziomu integracji i aktywizacji społecznej na obszarze rewitalizacji Działanie 1.1 Integracja społeczna w oparciu o unikalne dziedzictwo historyczne i kulturalne Działanie 1.2 Rozwijanie funkcji społecznych Działanie 1.3 Rozwijanie funkcji kulturalnych Działanie 1.4 Rozwijanie funkcji edukacyjnych i oświatowych Działanie 1.5 Organizacja cyklicznych imprez integrujących mieszkańców 74

75 Działanie 1.6 Ożywienie obszaru zdegradowanego poprzez wzmocnienie jego funkcji symbolicznych Działanie 1.7 Park w Świerklańcu jako centrum aktywności społecznej i edukacyjnej Działanie 1.8 Budowanie partnerstw lokalnych i międzysektorowych na rzecz projektów rewitalizacyjnych Działanie 1.9 Wdrażanie specjalizacji Parku w Świerklańcu, Pałacu Kawalera oraz Pałacu Donnersmarcków w Nakle Śląskim Działanie 1.10 Stworzenie kompleksowej oferty aktywnego spędzania czasu wolnego Działanie 1.11 Wspieranie inicjatyw społecznych organizacji pozarządowych Cel strategiczny 2. Dostosowanie przestrzenno-funkcjonalne i techniczne obszaru rewitalizacji z uwzględnieniem funkcji społecznych i symbolicznych Działanie 2.1 Wykorzystanie potencjału zdegradowanych obiektów na cele społeczne poprzez ich dostosowanie techniczne i funkcjonalne Działanie 2.2 Zbudowanie atrakcyjnych i przyjaznych przestrzeni publicznych Działanie 2.3 Efektywne wykorzystanie zasobów środowiskowych i kulturowych Działanie 2.4 Tworzenie miejsc wypoczynku i integracji mieszkańców Działanie 2.5 Rozwijanie sektora usług publicznych dedykowanych grupom wsparcia identyfikowanym w LPR Działanie 2.6 Dostosowanie zdegradowanej infrastruktury do potrzeb użytkowników, w tym osób niepełnosprawnych Działanie 2.7 Rozwijanie terenów zielonych Działanie 2.8 Estetyzacja przestrzeni publicznej Źródło: opracowanie własne Zgodnie z Wytycznymi każdy z celów strategicznych jest dopełniany przez dedykowane kierunki działań. Dodatkowo wyartykułowane cele i działania stanowiące rdzeń założeń interwencji rewitalizacyjnej zaprezentowano na poniższym schemacie celów strategicznych Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Świerklaniec na lata

76 76