Uwarunkowania rozwoju gospodarczego województwa lubelskiego na przykładzie Gminy Lublin.

Transkrypt

1 Uwarunkowania rozwoju gospodarczego województwa lubelskiego na przykładzie Gminy Lublin. Raport częściowy nr 1. 30/06/2012 Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata

2 Spis treści Słownik skrótów Wstęp Wprowadzenie Cel badania Zakres badania i kluczowe pytania badawcze Struktura dokumentu Podsumowanie zarządcze Analiza obecnej sytuacji Miasta Lublin Diagnoza sytuacji społeczno-ekonomicznej miasta Ogólne informacje nt. Miasta Lublina i Województwa Lubelskiego Diagnoza w zakresie sytuacji gospodarczej i społecznodemograficznej Lublina Potencjał umiędzynarodowienia Lublina Analiza potencjału innowacyjnego miasta Analiza lokalnych warunków inwestowania w Lublinie Analiza międzynarodowych i polskich przykładów stymulacji rozwoju regionalnego Branże podstawowe i wspierające dla rozwoju Lublina Wskazanie branż podstawowych i wspierających dla rozwoju miasta Charakterystyka branż dla rozwoju Lublina Efekty synergii pomiędzy branżami Wskazanie kluczowych inwestorów dla zidentyfikowanych branż wraz harmonogramem dotyczącym rozmów z inwestorami Określenie wielkości i możliwości inwestycyjnych Wnioski z badań przeprowadzonych na potencjalnych inwestorach Cel i metodyka badań Obserwacje i wnioski z przeprowadzonych badań Oferta inwestycyjna miasta dla inwestorów z branż podstawowych i wspierających Strategia komunikacyjna dla nowych inwestorów Wprowadzenie Diagnoza Diagnoza trendów w zakresie procesu podejmowania decyzji dotyczących lokowania inwestycji Diagnoza Biura Obsługi Inwestora Cele strategii komunikacyjnej Grupy docelowe Przekaz i kanały komunikacji Zasoby

3 6.4. Monitorowanie efektów działań realizowanych w ramach strategii komunikacyjnej System wdrażania i monitorowania strategii Oczekiwane wskaźniki osiągnięć i ewaluacja założeń strategii Załączniki Wzór ankiety indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI) Wzór ankiety wspomaganego komputerowo wywiadu telefonicznego (CATI) Wzór ankiety do wywiadu wspomaganego komputerowo (CAPI) Lista kluczowych inwestorów dla zidentyfikowanych branż Zestawienie wydarzeń / targów branżowych dla obecności przedstawicieli Miasta Lublin Wyniki oceny eksperckiej Deloitte branż wybranych, jako rekomendowane dla rozwoju Lublina Obliczenia pomocnicze do modelu regresji

4 Słownik skrótów AFTER-CARE Obsługa przedsiębiorcy w okresie po zakończeniu inwestycji ARAW ARG BOI BPO CAPI CATI COIE FDI FGI FMCG G2B G2G GUS ICT IDI KPI PAIiIZ PKB PPP SSC UM Agencja Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej Agencja Rozwoju Gdyni Referat ds. obsługi inwestorów Outsourcing Procesów Biznesowych Wywiad bezpośredni wspomagany komputerem Wywiad telefoniczny Centrum Obsługi Inwestora i Eksportera (funkcjonujące przy Urzędzie Marszałkowskim) Spotkanie fokusowe Wywiad grupowy zogniskowany (spotkanie fokusowe) Dobra szybko zbywalne Relacje sektora publicznego z prywatnym Relacje sektora publicznego z innymi instytucjami publicznymi Główny Urząd Statystyczny Branża informatyczno-telekomunikacyjna Indywidualny wywiad pogłębiony Kluczowy wskaźnik efektywności Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych Produkt Krajowy Brutto Partnerstwo Publiczno-Prywatne Centrum Usług Wspólnych Urząd Miasta (w kontekście Raportu - Urząd Miasta Lublin) WSOI Wydział Strategii i Obsługi Inwestorów Urzędu Miasta Lublin 4

5 1. Wstęp 1.1. Wprowadzenie Inwestor, Miasto - kluczowi Gracze procesu lokowania inwestycji W dobie rosnącej presji konkurencyjnej oraz dążenia do poprawy wydajności i efektywności, jednym ze sposobów podnoszenia konkurencyjności przez przedsiębiorstwa jest poszukiwanie nowych lokalizacji oferujących atrakcyjne warunki do prowadzenia działalności biznesowej. Inwestycje w nowych lokalizacjach są również efektem rozwoju przedsiębiorstw, poszukujących nowych terenów, zasobów, dostawców i/lub nowych rynków zbytu, w celu umocnienia pozycji rynkowej i zapewnienia stałego rozwoju działalność. Inwestor nie jest jednak jedynym graczem w procesie lokowania inwestycji. Istotną rolę w procesie odgrywają również władze lokalne (w tym władze miast), które poprzez swoje działania oddziaływują na klimat inwestycyjny. Miasta są również często bezpośrednimi dysponentami terenów i obiektów do lokowania inwestycji. W raporcie Closing the Investment Gap in Europe s Cities, Urban Land Institute - międzynarodowa agencja non-profit o ponad 70-letniej tradycji w prowadzeniu badań w zakresie rozwoju miast i obszarów miejskich stwierdza, że to władze miasta i ich zdolność do przyciągania nowych inwestycji odgrywają kluczową rolę w podnoszeniu konkurencyjności nie tylko samych terenów miejskich, ale również gospodarki całego kraju, a nawet kontynentu. Miasta europejskie z uwagi na swą często wielowiekową historię wymagają szczególnych nakładów na rewitalizację, modernizację i rozwój nowoczesnej infrastruktury, szczególnie chcąc pozostać konkurencyjnymi w stosunku do młodszych, bardziej dynamicznych miast z innych kontynentów. Budowanie przewagi konkurencyjnej wymaga wytyczenia wyraźnych celów strategicznych determinujących kierunki przyszłego rozwoju, celów uwzględniających również długoterminowe potrzeby inwestycyjne. Miasto Lublin nie jest w tym przypadku wyjątkiem. W procesie lokowania nowych inwestycji spotyka się tym samym dwóch kluczowych interesariuszy przedsiębiorca, jako źródło potencjalnych inwestycji oraz miasto utożsamiane z otoczeniem inwestycyjnym i lokalnymi warunkami rynkowymi. Sukces każdej nowej inwestycji w istotnej mierze uzależniony jest od współdziałania i dopasowania obydwu w/w elementów. Podobnie, sukces miasta, na który wpływ ma m.in. zdolność pozyskiwania inwestorów, uzależniony jest od umiejętności dostosowania lokalnych warunków do realnych potrzeb potencjalnych inwestorów (przedsiębiorców). 5

6 Nowe katalizatory decyzji inwestycyjnych Mikkel Rasmussen, duński przedsiębiorca i autor publikacji m.in. na temat procesów inwestycyjnych w artykule What attracts investors to cities stwierdza, że w przeszłości głównym czynnikiem wzrostu dużych miast był pieniądz ( ) Cities are built on money ( ). Wzrost miast determinowany był przez politykę władz miasta ukierunkowaną na przyciąganie nowych przedsiębiorstw w szczególności w sektorze produkcyjnym. Instrumentami realizacji tej polityki były przede wszystkim ulgi podatkowe mające na celu pozyskanie nowych inwestycji o charakterze green-field. Ta tendencja stopniowo ulega jednak zmianie. Czynnikiem wzrostu nowoczesnych miast są w dzisiejszym świecie w mniejszym stopniu ulgi inwestycyjne, natomiast w dobie gospodarek opartych na wiedzy i sektorze usług, szczególnego znaczenia nabierają czynniki takie jak dostępność potencjału ludzkiego miast i poziom jakości życia jaki oferują. Uprogu drugiej dekady XXI wieku tendencje te stają się coraz mocniej zauważalne również w Polsce. Wydaje się, że sukces wielu polskich miast, w tym Lublina w najbliższych dekadach będzie wynikiem umiejętności zaadresowania nowych wyzwań i tendencji - umiejętności pozyskiwania zarówno twardych inwestycji, jaki i nowych źródeł innowacyjności, wiedzy, talentu i zasobów ludzkich Cel badania Cel dokumentu i problemy badawcze Niniejsze opracowanie ( Raport częściowy nr 1 ) stanowi podsumowanie pierwszego etapu prac projektowych fazy diagnostycznej i badawczej, realizowanych na zlecenie Prezydenta Miasta Lublin przez firmę Deloitte w ramach projektu Uwarunkowania rozwoju gospodarczego województwa lubelskiego na przykładzie Gminy Lublin. Nadrzędnym celem prowadzonych prac projektowych jest wskazanie kierunków wymaganych zmian gospodarczych i instytucjonalnych służących wzmocnieniu i uwolnieniu potencjału konkurencyjnego Gminy Miasta Lublin. Na potrzeby niniejszego opracowania potencjał konkurencyjny Lublina analizowany jest przede wszystkim w kontekście zdolności do tworzenia i utrzymania w mieście warunków sprzyjających prowadzeniu działalności biznesowej, stanowiących magnes dla nowych inwestycji. Tym samym, produkty, wnioski i rekomendacje ze zrealizowanych prac projektowych służyć będą w pierwszej kolejności, jako narzędzie wspierające władze Miasta w realizacji procesu pozyskiwania inwestorów Zakres badania i kluczowe pytania badawcze Lista kluczowych problemów badawczych, jakie adresuje niniejszy dokument obejmuje w szczególności następujące pytania: Jaki jest obecny potencjał Miasta Lublina dla efektywnego przyciągania nowych inwestycji? Na jakich branżach Lublin powinien koncentrować swoje działania w obszarze przyciągania nowych inwestorów? Jakie jest postrzeganie Lublina przez potencjalnych inwestorów? 6

7 Jakie są kluczowe oczekiwania potencjalnych inwestorów w stosunku do Miasta i w jaki sposób Lublin może najbardziej efektywnie zaadresować te oczekiwania? Z jakimi potencjalnymi inwestorami, kiedy oraz poprzez jakie kanały komunikacji Lublin powinien nawiązać kontakt? Raport częściowy nr 1 prezentuje wnioski z pierwszych trzech grup działań zrealizowanych przez konsultantów Deloitte w związku z realizacją fazy diagnostycznej i badawczej projektu, tj.: 1) Analizy obecnej sytuacji miasta Lublin, 2) Wskazania kluczowych dla rozwoju Miasta Lublina branż, w tym wyróżnienia w ramach tej grupy branż podstawowych i uzupełniających, 3) Przeprowadzenia wywiadów pogłębionych z potencjalnymi inwestorami z branż podstawowych i wspierających. Schemat 1. Zakres prac projektowych objętych niniejszym raportem (Raportem częściowym nr 1) Etapy prac projektowych Wskazanie Analiza 7 branż Wywiady Określenie zdolności podstawowych pogłębione z zakresu instytucjonalny Analiza Opracowanie i wspierających potencjalnymi i opracowanie ch w ramach obecnej strategii dla rozwoju inwestorami z harmonogramu rozwoju sytuacji zmian miasta oraz branż monitorowania gospodarczego miasta gospodarczych wybór podstawowych zmian Lubelskiego potencjalnych inwestorów i wspierających gospodarczych Obszaru Metropolitalnego Przygotowanie Raportu końcowego z wynikami prac Produkty prac projektowych Raport częściowy nr 1 Raport częściowy nr 2 Raport końcowy Źródło: Opracowanie własne Deloitte 1.4. Struktura dokumentu Niniejszy dokument składa się z siedmiu rozdziałów: Rozdział 1 - stanowi Wstęp do niniejszego dokumentu. Zaprezentowano w nim założenia i cele realizowanych prac projektowych, kluczowe problemy badawcze, oraz strukturę niniejszego dokumentu. Rozdział 2 zawiera Podsumowanie Zarządcze. Ujęto w nim syntetyczne podsumowanie kluczowych wniosków, obserwacji i rekomendacji dla Miasta Lublin, wynikających z pierwszej fazy (diagnostycznej i badawczej) projektu. Rozdział 3 stanowi diagnozę obecnej sytuacji Miasta Lublin. Część diagnostyczna obejmuje takie aspekty jak sytuację społecznoekonomiczną Lublina, analizę jego potencjału innowacyjnego, analizę lokalnych warunków inwestowania oraz potencjału umiędzynarodowienia Miasta. W rozdziale 3 przedstawiono również wybrane przykłady dobrych praktyk w zakresie stymulacji rozwoju regionalnego. Rozdział 4 zawiera wskazanie branż kluczowych z punktu widzenia przyszłego rozwoju Miasta. W rozdziale tym przedstawiono metodykę wyboru branż dla Lublina oraz wyniki 7

8 przeprowadzonych analiz. Rezultat zrealizowanych na tym etapie prac stanowi lista 8 branż (w tym branż podstawowych i wspierających), na których powinny koncentrować się działania Miasta związane z pozyskiwaniem nowych inwestorów. Rozdział 5 zawiera podsumowanie badań przeprowadzonych przez Deloitte na przedsiębiorcach krajowych i zagranicznych (potencjalnych inwestorach oraz firmach już obecnych w Lublinie) w związku z realizacją projektu dla Miasta Lublin. Przedstawiono w tym miejscu m.in. kluczowe statystyki, obserwacje i wnioski z indywidualnych wywiadów pogłębionych, badań CAPI, CATI oraz spotkań z przedsiębiorcami. Rozdział 6 zawiera syntetyczną strategię komunikacyjną dla nowych inwestorów. Ujęto w niej kluczowe cele i założenia dla działań komunikacyjnych Miasta. Strategia komunikacyjna stanowi kierunkowskaz dla władz Miasta, umożliwiający dotarcie do potencjalnych inwestorów z odpowiednim przekazem, poprzez odpowiednie kanały komunikacji przy wykorzystaniu dedykowanych do tego celu zasobów i narzędzi. Rozdział 7 stanowi lista załączników do niniejszego Raportu. Załączniki te stanowią: Wzory ankiet wykorzystanych przy realizacji fazy badawczej, w tym wzór ankiety indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI), wzór ankiet CAPI oraz CATI Lista kluczowych inwestorów dla zidentyfikowanych branż wraz z harmonogramem dotyczącym przeprowadzenia rozmów z inwestorami na temat inwestowania w mieście Zestawienie wydarzeń / targów branżowych które mogą być przydatne w planowaniu obecności przedstawicieli Miasta Lublina Wyniki oceny eksperckiej Deloitte branż wybranych, jako rekomendowanych dla rozwoju Lublina. 8

9 1. Diagnoza sytuacji społeczno-ekonomicznej Miasta i Regionu 2. Podsumowanie zarządcze Obserwacje i wnioski W niniejszej sekcji przedstawiono kluczowe obserwacje i wnioski wynikające z fazy diagnostyczno-badawczej projektu, objętej zakresem niniejszego Raportu. Obserwacje i wnioski pogrupowane zostały w trzy obszary: Diagnoza sytuacji społeczno-ekonomicznej Miasta i Regionu. Branże istotne zdaniem doradcy dla rozwoju Lublina. Wyniki badań przeprowadzonych na potencjalnych inwestorach. Obszary 1.1 Makroekonomia Obserwacje i wnioski Województwo lubelskie cechuje najniższa wartość PKB na mieszkańca spośród województw w kraju. Województwo lubelskie charakteryzuje się na tle kraju niską wartością inwestycji zagranicznych oraz eksportu w przeliczeniu na jednego mieszkańca. 1.2 Demografia 1.3 Edukacja Zarówno województwo lubelskie, jak i Lublin cechuje zauważalny spadek ludności spowodowany spadkiem urodzeń oraz niekorzystnym saldem migracji. Głównymi kierunkami migracji (emigracji) wewnętrznych na pobyt stały w 2010 r. było województwo mazowieckie, podkarpackie i małopolskie. Wśród państw UE, dominującymi kierunkami emigracji mieszkańców Lublina i województwa lubelskiego są Niemcy, Wielka Brytania oraz Włochy. Wśród emigrantów dominują osoby o wykształceniu średnim i wyższym, co negatywnie wpływa na zasoby lokalnego rynku pracy. Lublin jest istotnym ośrodkiem akademickim w kraju. Do czołowych lubelskich uczelni należą, m.in. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Politechnika Lubelska. Województwo lubelskie zajmuje wysoką pozycję wśród innych województw pod względem relacji liczby studentów do liczby ludności (województwo lubelskie plasuje się na 6 miejscu w kraju). Województwo lubelskie charakteryzuje się względnie niewielkim udziałem absolwentów kierunków technicznych i ścisłych w ogóle absolwentów, czyli kierunków niezwykle 9

10 1.4 Rynek pracy 1.5 Infrastruktura 1.6 Pozostałe obszary istotnych dla szeregu inwestorów. Korzystny z punktu widzenia potencjału umiędzynarodowienia Miasta jest m.in. wysoki (w skali Polski) odsetek liczby zagranicznych studentów, wynoszący ok. 1,7%. Niemniej jednak, jest to wartość znacząco niższa w porównaniu do wiodących miast akademickich w UE. Według danych za rok 2010 województwo lubelskie zanotowało wskaźnik stopy bezrobocia na poziomie 13,1% (wskaźnik dla kraju wynosił w tym okresie 12,4%). Struktura zatrudnienia mieszkańców województwa lubelskiego wskazuje na wysoki odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie (ok. 46% ludności pracującej zatrudniona jest w sektorze rolnym). Województwo lubelskie cechują konkurencyjne koszty pracy w porównaniu do innych województw. Średnie wynagrodzenie brutto w województwie lubelskim stanowi ok. 90% średniej krajowej. Województwo lubelskie charakteryzuje się relatywnie słabo rozwiniętą infrastrukturą transportową na tle kraju. Gęstość dróg o twardej nawierzchni w województwie lubelskim wyniosła w 2010 r. 80,5 km/100 km2 (średnia dla Polski to 87,6 km / 100 km2). Gęstość linii kolejowych (normalno i wąskotorowych) wyniosła w 2010 r. 4,1 km / 100 km2 (przy średniej dla kraju - 6,5 km/100 km2). Ograniczeniem komunikacyjnym w województwie jest w szczególności brak obwodnic, niewiele dróg szybkiego ruchu oraz brak lotniska (na dzień przygotowania niniejszego Raportu lotnisko w Świdniku, oddalonym o 10 km od Lublina, pozostaje nadal w budowie. Planowany termin ukończenia inwestycji to II połowa 2012 r.). Lublin charakteryzuje się relatywnie niewielką dostępnością powierzchni biurowych w relacji do wielkości Miasta. Lublin charakteryzuje się także stosunkowo niekorzystną relacją wysokości czynszów do ilości dostępnych opcji dla najemcy. Nakłady sektora przedsiębiorstw na działalność badawczorozwojową per capita w województwie lubelskim są względnie niskie na tle innych województw, lecz wykazują tendencję rosnącą. Województwo lubelskie charakteryzuje się znaczącą liczbą inicjatyw klastrowych. Niemniej jednak pojawiają się opinię że w praktyce duża liczba inicjatyw klastrowych nie zawsze idzie w parze z jakościa ich funkcjonowania. W opinii wybranych respondentów, działania Lubelskiego Parku Naukowo Technologicznego nie są adekwatne do oczekiwań stawianych przed tym podmiotem (m.in wskazuje się na wysoki udział podmiotów publicznych wśród lokatorów oraz stosunkowo niski udział innowacyjnych przedsiębiorców). 10

11 3. Wyniki badań na inwestorach 2. Branże dla rozwoju Lublina Branże istotne zdaniem doradcy dla rozwoju Lublina 3.1 Wywiady indywidualne (IDI) Branże zidentyfikowane jako kluczowe dla rozwoju Miasta Lublina to: Przemysł spożywczy BPO/SSC (ICT) Logistyka i transport Energia odnawialna Motoryzacja Ochrona zdrowia i farmacja Biotechnologia. Działania Miasta ukierunkowane na pozyskiwanie nowych inwestorów oraz poprawie warunków prowadzenia działalności biznesowej powinny koncentrować się w szczególności na w/w branżach, co nie wyklucza oczywiście także i innych działań. Kluczowe obserwacje z pogłębionych wywiadów indywidualnych (badań IDI) z przedsiębiorcami (na grupie ponad 400 firm krajowych i zagranicznych) są następujące: Zaobserwowano stosunkowo niski poziom znajomości miasta Lublin wśród przedsiębiorców. Znacząca część przedsiębiorców (w szczególności zagranicznych, z którymi wywiady przeprowadzali konsultanci Deloitte), nie posiada dostatecznej wiedzy na temat Lublina, aby określić jego potencjał, jako miejsca do ulokowania inwestycji. Wyniki rozmów z przedsiębiorcami wskazują, iż firmy zagraniczne cenią sobie przede wszystkim dostępność wykwalifikowanej kadry (w tym kadry kierowniczej średniego szczebla oraz osób z kwalifikacjami technicznymi). Dla firm polskich, z punktu widzenia lokowania inwestycji, szczególnie istotna jest wysokość kosztów prowadzenie działalności. Firmy potencjalnie zainteresowane inwestycjami w Lublinie (zidentyfikowane w trakcie badania IDI) reprezentują w szczególności branżę ICT, energetykę odnawialną oraz motoryzację. Struktura firm potencjalnie zainteresowanych inwestycjami w Lublinie wskazuje na przewagę małych i średnich przedsiębiorstw, w szczególności firm krajowych (wpływ na to może mieć m.in. niski poziom rozpoznawalności Miasta przez przedsiębiorców zagranicznych). 11

12 3.2 Badanie CATI Kluczowe obserwacje z badania CATI, przeprowadzonego na przedstawicielach wybranej grupy zagranicznych korporacji międzynarodowych są następujące: Zdaniem respondentów największy potencjał dla relokacji działalności biznesowej istnieje w obszarach centrów usług dla biznesu, back-office, produkcji. Spodziewana wartość większości planowanych przez respondentów inwestycji waha się w przedziale 10 50mln EUR (generując do 50 nowych miejsc pracy). Głównymi konkurentami Europy Środkowo-Wschodniej w obszarze lokowania nowych inwestycji są państwa azjatyckie oraz Europa Zachodnia. Wybrane miasta polskie zajmują górne pozycje na listach preferencji inwestorów zagranicznych (korporacji międzynarodowych), głównie ze względu, na jakość zasobów ludzkich oraz infrastruktury. Główne bariery dla inwestycji w Europie Środkowo- Wschodniej to zdaniem respondentów: bariery administracyjne i regulacyjne, korupcja, infrastruktura drogowa i logistyczna, dostęp do wykwalifikowanych zasobów ludzkich, dostęp do rynków zbytu, znajomość języków obcych, bezpieczeństwo. 12

13 3.3 Badanie CAPI oraz spotkania fokusowe Kluczowe obserwacje z badania CAPI (na przedsiębiorcach lubelskich) oraz ze spotkań fokusowych z przedsiębiorcami krajowymi (głównie z Lublina) są następujące: Główne dysfunkcje w działaniach miasta wskazywane przez przedsiębiorców (w tym przedsiębiorców lubelskich) to m.in.: Brak lub opóźnienia w reakcji urzędników na zapytania ze strony przedsiębiorców Ograniczona dostępność, nieelastyczne godzin urzędowania Niewłaściwe nastawienie urzędników: reaktywność w podejściu, brak profesjonalizmu, robienie łaski Skomplikowane procedury, brak przejrzystości podejmowanych decyzji oraz biurokracja Trudności w dotarciu do właściwych źródeł informacji będących w gestii UM Brak planów zagospodarowania przestrzennego (lub ich nieaktualność) Brak zinstytucjonalizowanych form komunikacji i interakcji pomiędzy władzami miasta a przedsiębiorcami. Kluczowe oczekiwania przedsiębiorców (w tym przedsiębiorców lubelskich) wobec władz miasta obejmują w szczególności: Zaangażowanie i proaktywność działania urzędników Wprowadzenie zasady One-stop shop ( załatw wszystko w jednym miejscu ) Szybkość reakcji urzędników oraz skrócenie czasu wydawania decyzji administracyjnych Dostępność źródeł informacji kluczowych dla przedsiębiorców Dostęp do informacji kluczowych z punktu widzenia podejmowanych decyzji inwestycyjnych np. dedykowana oferta dla przedsiębiorstw z danej branży, tzw. mikro-strategie branżowe Zapewnienie wsparcia w pozyskiwaniu finansowania przez przedsiębiorców (w tym dostępność np. poręczeń kredytowych dla przedsiębiorców rozpoczynających działalność gospodarczą, wsparcie w przygotowywaniu wniosków o dofinansowanie z funduszy UE). Poza powyższymi elementami zwracano także uwagę na takie czynniki jak dostępność urzędników/szybkość reakcji na zapytania inwestorów, które to elementy mogą mieć decydujący wpływ na to czy firma zdecyduje się ulokować inwestycję w mieście. Warto dodać, że zauważalny jest także brak wystarczających mechanizmów interakcji władz Miasta Lublin z przedsiębiorcami (spotkań, konsultacji, itp.). W odniesieniu do kwestii związanych z przygotowaniem np. absolwentów do pracy w biznesie, zdaniem lubelskich przedsiębiorców pomimo bogatej oferty edukacyjnej, program nauczania lubelskich uczelni wyższych nie jest w pełni dostosowany do potrzeb lokalnego rynku pracy (zauważalny jest m.in. niedobór kierunków technicznych, za to przewaga studentów kierunków humanistycznych). Jakość nauczania na poziomie akademickim oceniana jest przez respondentów (przedsiębiorców lubelskich) stosunkowo nisko. Zdaniem przedsiębiorców powoduje to odpływ młodych ludzi do innych ośrodków akademickich (np. Krakowa, Warszawy, Poznania). Wysoko oceniono natomiast poziom nauczania w szkołach średnich ogólnokształcących, równolegle wskazując na potrzebę rozwoju szkolnictwa zawodowego. 13

14 Rekomendacje Poniższa sekcja zawiera zestaw rekomendacji dla władz Miasta Lublin, będących wynikiem analiz i badań przeprowadzonych przez zespół Deloitte w pierwszej fazie projektu. Rekomendacje pogrupowane zostały zgodnie ze strukturą tzw. drzewa kluczowych kryteriów selekcji lokalizacji przez inwestora w obszary, które brane są pod uwagę przez przedsiębiorstwa przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych dot. lokalizacji biznesu. Skupiono się przy tym na trzech obszarach, na które władze miasta mają szczególnie wysoką możliwość realnego oddziaływania, tj.: Środowisko operacyjne, Dostępność, Zasoby ludzkie. Obszary 1. Środowisko operacyjne Rekomendacje 1.1 Oferta miasta W obszarze tym rekomenduje się: Opracowanie mikro-strategii dla rozwoju branż stanowiących priorytet dla Lublina. Opracowanie mikrostrategii powinno zbiegać się z przygotowaniem dedykowanych ofert branżowych, opracowaniem materiałów informacyjno-promocyjnych podkreślających potencjał Lublina dla branż uznanych za kluczowe (uwzględniających m.in. success stories przykłady firm, które z powodzeniem zainwestowały w Mieście, prezentację kluczowych przedsiębiorstw z danej branży obecnych w Lublinie). Opracowanie i wdrożenie konkretnych pakietów wsparcia przedsiębiorstw lokujących działalność biznesową w Mieście, w szczególności firm reprezentujących branże kluczowe dla rozwoju Lublina. Pakiety te, wzorem np. Berlina 1, powinny obejmować takie obszary jak m.in: a) wsparcie logistyczne, administracyjne i prawne podczas pierwszych miesięcy funkcjonowania w mieście, b) wsparcie w zakresie pozyskiwania finansowania, c) wsparcie w zakresie poszukiwania właściwej lokalizacji / biura dla prowadzenia działalności biznesowej w mieście, d) wsparcie w zakresie pozyskiwania i podnoszenia kwalifikacji zasobów ludzkich, e) kompleksowa realizacja procesu rekrutacyjnego nowych pracowników na zlecenie inwestora. Zróżnicowanie wariantów oferty Miasta, dostosowując je do indywidualnych potrzeb określonych grup potencjalnych inwestorów (np. funduszy inwestycyjnych, deweloperów). Pozyskiwanie inwestorów pośrednich (np. funduszy inwestycyjnych, deweloperów). Warunki oferty inwestycyjnej Miasta w odniesieniu do deweloperów, powinny stanowić dla nich zachętę do budowy w mieście nowoczesnych powierzchni biurowych odpowiadających wymogom branż priorytetowych dla Lublina np. BPO/SSC (budynki typu flex umożliwiające elastyczną aranżację przestrzeni biurowych). Bieżące monitorowanie, gromadzenie aktualnych informacji 1 Przykłady sposobów wsparcia inwestorów przez miasto Berlin zostały szerzej opisane w dalszej części Raportu, w sekcji dot. analizy międzynarodowych i polskich przykładów stymulacji rozwoju regionalnego. 14

15 oraz opracowywanie prognoz na temat rozwoju lokalnego rynku nieruchomości. Opracowanie planu (harmonogramu i zagadnień) oraz organizację cyklu sesji strategicznych przedstawicieli BOI/WSOI (Wydziału Strategii i Obsługi Inwestorów) z lokalnymi przedsiębiorcami, przedstawicielami instytucji otoczenia okołobiznesowego, innymi komórkami UM oraz innych instytucji zlokalizowanych w Lublinie, współuczestniczących w procesie inwestycyjnym. Podniesienie poziomu obsługi kluczowych inwestorów poprzez wprowadzenia tzw. zielonej karty umożliwiającej przyspieszenie terminów ustawowych dla wybranych procesów decyzyjnych Urzędu Miasta w odniesieniu dla inwestorów uznanych za kluczowych dla Miasta. W długim okresie, rozszerzenie obowiązywanie zielonej karty także na inne instytucje w Lublinie, wyłączone ze struktur Urzędu Miasta, a mające udział w procesie inwestycyjnym. Rozważenie możliwości i zasadności inwestycji miejskich w infrastrukturę biurową / powołanie nowej spółki miejskiej o charakterze parku naukowo-technologicznego (i/lub inkubatora przedsiębiorczości). Rozważenie możliwości wdrożenia programu secondchance - wsparcia wybranych, doświadczonych przedsiębiorców, którzy zlikwidowali / wstrzymali działalność biznesową. 1.2 Działania i zasoby komórki UM ds. obsługi inwestorów (BOI) oraz Wydziału Strategii i Obsługi Inwestorów (WSOI) Efektywność operacyjna BOI W obszarze tym rekomenduje się podjęcie działań w zakresie poprawy efektywności operacyjnej BOI, poprzez m.in.: Parametryzację efektywności wybranych działań Miasta (BOI) w obszarze obsługi inwestora (np. czas reakcji na zapytania ze strony inwestorów). Ustalenie zestawienia kluczowych wskaźników efektywności (KPIs) i ich celów dla BOI, monitoring oraz kontrolę KPIs, opracowanie efektywnego systemu ocen pracowniczych w oparciu o realizację wyznaczonych celów (np. liczba podpisanych umów z podmiotami partnerskimi, liczba zorganizowanych wizyt studyjnych przedsiębiorstw, liczba nawiązanych kontaktów/podpisanych listów intencyjnych np. z organizacjami okołobiznesowymi) oraz powiązanie z nim systemu wynagrodzenia pracowników BOI. Opracowanie szczegółowej instrukcji ( PlayBook ) / standardu obsługi inwestora dla pracowników BOI dot. poszczególnych elementów procesu obsługi inwestorów oraz przedsiębiorców już obecnych w Lublinie (np. w zakresie organizacji wizyt studyjnych potencjalnych inwestorów w Lublinie, standardów obsługi, środków transportu, sal konferencyjnych, ubioru - tzw. dress-code, itp.). Uporządkowanie zasad współpracy pomiędzy Wydziałem Strategii i Obsługi Inwestorów UM Lublin a Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów (COIE) funkcjonującym przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Lubelskiego, w celu osiągnięcia możliwych w tym zakresie efektów 15

16 synergii. Należy również rozważyć rozdział funkcjonalny BOI: Z punktu widzenia rodzaju podmiotów, z którymi utrzymywane są relacje na: G2G (government-togovernment) relacje z instytucjami otoczenia okołobiznesowego; G2B relacje z biznesem (government-to-business); wsparcie administracyjne. Z punktu widzenia fazy procesu inwestycyjnego na: wsparcie przedsiębiorstw w fazie pre- i inwestycyjnej; wsparcie w fazie after-care Zasoby i kompetencje BOI W obszarze tym rekomenduje się podjęcie działań w zakresie dostosowania zasobów i kompetencji pracowników BOI do realizowanych funkcji, poprzez m.in.: Zapewnienie czy to w formie dedykowanego zasobu, czy też procedury umożliwiającej szybką dostępność dla BOI samochodu dostosowanego do potrzeb obsługi inwestorów tj. np. o odpowiedniej wielkości, standardzie. Zapewnienie BOI (poprzez np. odpowiednią procedurę) dostępu do sali konferencyjnej o wymaganych parametrach, umożliwiającej organizowanie spotkań (ad-hoc) z inwestorami / potencjalnymi inwestorami. Zapewnienie pracownikom BOI sprzętu biurowego/it o wymaganych parametrach. Przegląd uprawnień w dostępie do stron internetowych tak, aby umożliwić pracownikom m.in. utrzymywanie relacji z potencjalnymi inwestorami (np. poprzez biznesowe portale społecznościowe LinkedIn, itp.). Analizę wysokości (i adekwatności) budżetu na działania operacyjne BOI w odniesieniu do zadań i celów stawianych przed tą komórką. W uzasadnionych przypadkach rekomenduje się dokonanie odpowiednich przesunięć środków w budżecie WSOI. Przyznanie BOI realnego wpływu na kształt i zawartość materiałów informacyjnych, służących promocji potencjału inwestycyjnego Miasta. Rozwój kompetencji pracowników BOI poprzez: Identyfikację luk kompetencyjnych. Stworzenie ustrukturyzowanej macierzy szkoleniowej oraz zapewnienie szkoleń m.in. w obszarach zidentyfikowanych luk kompetencyjnych (np. językowych, umiejętności miękkich np. prezentacyjnych, merytorycznych prawo, finanse publiczne). Uporządkowanie zasad współpracy BOI/WSOI z innymi komórkami UM, np. Referatem współpracy międzynarodowej - w zakresie współpracy z miastami partnerskimi Lublina (rekomenduje się opracowanie precyzyjnego planu działań/współpracy z miastami partnerskimi). Dokonanie przeglądu listy miast partnerskich Lublina, pod kątem realnych synergii pomiędzy miastami. Rekomenduje się jednocześnie zintensyfikowanie działań w zakresie współpracy z wybranymi, kluczowymi miastami partnerskimi. 16

17 1.2.3 Usprawnienia organizacyjne W obszarze tym rekomenduje się podjęcie działań w zakresie usprawnienia stricte organizacyjnego BOI (a także innych komórek/pionów UM zaangażowanych w proces obsługi inwestorów), poprzez m.in.: Szczegółowy audyt obecnej struktury organizacyjnej UM pod kątem sprawności obsługi inwestora. Przegląd struktury organizacyjnej UM oraz, w uzasadnionych przypadkach, dokonanie zmian mających na celu przypisanie wydziałów/komórek uczestniczących w procesie inwestycyjnym do jednego pionu w strukturze UM. Uporządkowanie regulaminów oraz opisów stanowisk (w szczególności BOI). Rozważenie możliwości wyznaczenia koordynatora operacyjnego BOI (kierownika). Opracowanie operacyjnych zasad komunikacji (procedur) w ramach WSOI / BOI oraz innych wydziałów zaangażowanych w proces obsługi inwestora, opracowanie harmonogramów spotkań zespołu BOI. Uporządkowanie i uspójnienie zasad raportowania w ramach WSOI i BOI. W długim okresie należy również rozważyć możliwość outsourcingu wybranych funkcji realizowanych aktualnie przez BOI do innych komórek UM / instytucji i/lub podmiotów zewnętrznych, np. w zakresie pozyskiwania inwestycji zagranicznych (w powiązaniu m.in. z wprowadzeniem odpłatności prowizyjnej za realizowane działania). 2. Dostępność Dostępność informacji na temat Miasta i jego oferty W obszarze tym rekomenduje się: Opracowanie materiałów promocyjnych dedykowanych kluczowym branżom (uwzgledniających m.in. przykłady success stories, informacje nt. kluczowych graczy na rynku). Organizację corocznej konferencji dla firm doradczych z obszaru business location. Przeprowadzenie roadshow reprezentantów Miasta po głównych firmach doradczych wspierających przedsiębiorstwa w poszukiwaniu/wyborze miejsc do lokowania inwestycji. Promocję ogólnego pozytywnego wizerunku Miasta (poprzez organizację m.in. śniadań prasowych z przedstawicielami mediów, utrzymywanie relacji z dziennikarzami, publikacje artykułów sponsorowanych, itp.). Opracowanie zintegrowanej oferty promocyjnej (tzw. common offer) Miasta (obejmującej obszary turystyki, kultury, potencjału inwestycyjnego Miasta). Zacieśnienie współpracy z instytucjami pośredniczącymi w kontaktach z inwestorami (np. ambasadami, izbami przemysłowo-handlowymi). Obecność przedstawicieli BOI na kluczowych targach i wydarzeniach branżowych krajowych i zagranicznych. Wykorzystanie zróżnicowanych kanałów komunikacji w celu 2 Pod terminem dostępność należy rozumieć zarówno dostępność komunikacyjną Miasta, jak również dostępność informacji na temat Miasta i jego oferty. 17

18 zwiększania świadomości potencjalnych inwestorów na temat Lublina (tj. portali społecznościowych np. LinkedIn, Twitter, reklamy w prasie, promocji poprzez targi / wydarzenia biznesowe). Sprecyzowanie grup docelowych, do których Miasto chce dotrzeć z przekazem, ich klasyfikacja oraz przyporządkowanie określonych form przekazu oraz kanałów komunikacji do poszczególnych grup. Pogłębioną analizę strony internetowej Miasta dedykowanej inwestorom pod kątem jej zawartości oraz przejrzystości (w uzasadnianych przypadkach uzupełnienie brakujących informacji / danych / funkcjonalności, zdjęć) Ostrożność w udostępnianiu przez władze Miasta informacji nt. inwestycji planowanych przez inwestorów. Dane te są wrażliwe z punktu widzenia procesu inwestycyjnego i ich przedwczesne ujawnienie może w skrajnym przypadku skutkować wycofaniem się inwestora. 3. Zasoby ludzkie 2.2 Dostępność transportowa Miasta W obszarze tym rekomenduje się: Prowadzenie przez władze Lublina działań lobbingowych w instytucjach centralnych mających na celu przyspieszenie realizacji kluczowych dla Miasta inwestycji (m.in. inwestycji drogowych, np. na drodze S7). Podjęcie działań mających na celu pozyskanie dla nowego lotniska w Świdniku linii lotniczych zapewniających włączenie Lublina do międzynarodowej siatki połączeń lotniczych. W obszarze tym rekomenduje się: Bieżące monitorowanie lokalnego rynku pracy oraz działania Miasta (przy współpracy z przedsiębiorcami oraz szkołami/uczelniami) mające na celu lepsze dostosowanie programów nauczania do rzeczywistych potrzeb rynku pracy. Rozwijanie/wspierania różnorodnych form współpracy pomiędzy szkołami a potencjalnymi pracodawcami (np. poprzez programy stażowe). Opracowanie aplikacji / kalkulatora do szacowania wielkości przyszłych strumieni absolwentów wybranych kierunków w Mieście. Monitorowanie przez UM kierunków migracji lubelskich absolwentów, utrzymywanie relacji z kluczowymi osobami w ramach sieci Alumnis. Przeprowadzenie regularnych sondaży wśród młodych mieszkańców Lublina, mających na celu m.in. poznanie ich priorytetów zawodowych, ewentualnych planów migracji i ich przyczyn. 18

19 3. Analiza obecnej sytuacji Miasta Lublin 3.1. Diagnoza sytuacji społeczno-ekonomicznej miasta Ogólne informacje nt. Miasta Lublina i Województwa Lubelskiego Kluczowe obserwacje dotyczące miasta i województwa Lublin jest największym miastem Polski po prawej stronie Wisły (ponad 348 tys. mieszkańców; liczba mieszkańców województwa przekracza 2 mln mieszkańców). Liczba mieszkańców Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego jest ponad dwukrotnie większa niż liczba mieszkańców Lublina (ok. 713 tys. mieszkańców). Lublin położony jest na przebiegu dróg tranzytowych łączących kraje Unii Europejskiej z Europą Wschodnią. Lublin charakteryzuje się korzystną odległością do wschodniej granicy z Ukrainą i Białorusią (Lublin od Lwowa dzieli nieco ponad 200 km). Województwo lubelskie charakteryzują głównie tereny rolnicze. Warunki klimatyczne i glebowe sprzyjają produkcji rolnej. Województwo lubelskie zajmuje powierzchnię ok. 25 tys. km 2, co stanowi 8% obszaru kraju (zajmuje 3 pozycję wśród województw pod względem powierzchni). Terytorialnie obejmuje ono 20 powiatów (w tym 4 miasta na prawach powiatu) oraz 213 gmin. W województwie przeważają gminy wiejskie (171), gminy miejsko-wiejskie oraz miejskie są w mniejszości (odpowiednio 22 oraz 20). Do największych miast województwa należą: Lublin Chełm Zamość Biała Podlaska Lublin to największe miasto wojewódzkie i jednocześnie największe po prawej stronie Wisły. W 2010 r. województwo lubelskie zamieszkiwało ponad 2 mln osób 3. Z kolei Lublin, stolicę województwa lubelskiego obejmującą 147 km 2 powierzchni, zamieszkuje ponad 348 tys. osób 4. Gęstość zaludnienia miasta wynosi osób na km 2. Lubelski Obszar Metropolitalny (LOM) natomiast obejmuje powiat lubelski, lubartowski, łęczyński, świdnicki oraz Lublin. 3 Rocznik statystyczny województw, 4 Rocznik Demograficzny, 19

20 Powierzchnia tego obszaru wynosi około 4221 km 2, liczba ludności LOM przekracza 713 tys. osób 5. Gęstość zaludnienia Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego jest prawie dwukrotnie większa niż w województwie. W sąsiedztwie województwa lubelskiego znajduje się województwo mazowieckie, świętokrzyskie, podkarpackie oraz podlaskie. Od wschodu województwo graniczy z Białorusią i Ukrainą. Wschodnia granica województwa lubelskiego jest również wschodnią granicą Unii Europejskiej. Powyżej 70% gruntów na terenie województwa lubelskiego jest wykorzystana jako użytki rolne (wynik ten przekracza średnią krajową o 10 punktów procentowych), 3,6% zajmują grunty zabudowane i zurbanizowane (wskaźnik w skali kraju jest wyższy i wynosi 5%). Województwo lubelskie charakteryzuje się bardzo dobrymi glebami i korzystnymi warunkami (w tym klimatycznymi) sprzyjającymi produkcji rolnej. Przeprowadzona analiza desk research (źródeł wtórnych) na temat oceny społeczno-ekonomicznej miasta i regionu pokazała, iż prezentowane w literaturze podejścia do oceny atrakcyjności inwestycyjnej regionów różnią się. Różnice te wynikają głównie z liczby oraz składowych wskaźników opisujących ową skłonność do inwestowania w danym regionie, jak również z przyjętych metod oceny i interpretacji uzyskanych wyników Diagnoza w zakresie sytuacji gospodarczej i społecznodemograficznej Lublina Bazując na danych pozyskanych od Klienta, opracowaniach strategicznych dotyczących regionu, opracowaniach własnych Deloitte oraz innych źródłach, opisano potencjał społeczno gospodarczy województwa lubelskiego oraz miasta Lublina. Analiza została przeprowadzona w podziale na określone obszary, zaprezentowane na rysunku poniżej, determinujące łączną ocenę sytuacji gospodarczej i społeczno-demograficznej Lublina. Schemat 2. Obszary objęte opisem sytuacji społeczno-ekonomicznej Gospodarka Badania i Rozwój Demografia Potencjał społ.- gosp. Infrastruktura Szkolnictwo Rynek pracy Źródło: Opracowanie Deloitte 5 ski_obszar_metropolitalny.pdf 20

21 Gospodarka Kluczowe obserwacje dotyczące miasta i województwa Dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, iż województwo lubelskie cechuje najniższa wartość PKB na mieszkańca spośród województw w kraju. Województwo lubelskie ma względnie niewielki udział w wytworzeniu produktu krajowego brutto. Największy odsetek podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON reprezentuje handel i budownictwo. Na koniec 2010 roku w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej REGON województwa lubelskiego zarejestrowanych było ponad 162 tys. podmiotów gospodarczych (bez rolników indywidualnych). Podmioty w województwie lubelskim stanowią około 4% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w kraju 6. Największy udział podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON reprezentuje handel (ponad 37%) oraz budownictwo (ok. 14 %), a także przetwórstwo przemysłowe (ok. 9%). Wykres 1. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON według wybranych sekcji PKD w 2010 r. w województwie lubelskim (w tys.) Handel; naprawa pojazdów samochodowych 50,9 Budownictwo 19,2 Przetwórstwo przemysłowe Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Transport i gospodarka magazynowa Pozostała działalność usługowa Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 13,2 11,8 11,6 11,2 9,1 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Obsługa rynku nieruchomości 5,6 4,4 Źródło: Dane GUS, Vademecum Samorządowca, Województwo Lubelskie Największe przedsiębiorstwa w Lublinie to: Emperia Holding S.A. (dystrybucja artykułów spożywczych i FMCG) Tabal Sp.J.(metalurgia) Faelbud S.A. (prefabrykaty betonowe) Spółdzielnia Pszczelarska APIS (miody pitne) PERŁA - Browary Lubelskie S.A. (browarnictwo) Herbapol Lublin S.A. (wyroby zielarskie i spożywcze) SIPMA S.A. (maszyny i urządzenia rolnicze) Pol-Skone Sp. z o.o. (stolarka drzwiowa i okienna) Zakłady Chemiczne Permedia S.A. (pigmenty nieorganiczne). Na koniec 2009 r. województwo lubelskie wytworzyło produkt brutto o wartości mln PLN. Wytworzony w województwie lubelskim produkt uplasował je na 10 pozycji wśród województw. Wytworzona wartość produktu województwa 6 GUS, 21

22 lubelskiego stanowiła 3,8% produktu krajowego brutto 7. Poniższy wykres prezentuje ranking województwo według ich udziału w wytworzonym PKB kraju w 2009 r. Wykres 2. Ranking województw według udziału w PKB kraju w 2009 r. Opolskie Podlaskie Lubuskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Podkarpackie Lubelskie Zachodniopomorskie Kujawsko-Pomorskie Pomorskie Łódzkie Małopolskie Dolnośląskie Wielkopolskie Śląskie Mazowieckie 2,20% 2,30% 2,30% 2,60% 2,80% 3,80% 3,80% 3,90% 4,60% 5,70% 6,10% 7,40% 8,20% 9,50% 13,10% 21,90% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% Źródło: Dane GUS W 2009 r. PKB na jednego mieszkańca w województwie wynosiło PLN. Analizując wartość PKB na jednego mieszkańca województwo lubelskie znalazło się na ostatnim miejscu pod względem wartości tego wskaźnika (16 pozycja). W 2010 r. wartość wytworzonego w województwie lubelskim PKB per capita stanowiła ok. 67% średniej krajowej 8. Istotne znaczenie dla gospodarki odgrywają bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które umożliwiają szybszy rozwój regionów. W latach można było zaobserwować systematyczny spadek strumienia inwestycji zagranicznych w całym kraju, co było związane z awersją do ryzyka po światowym kryzysie finansowym. W okresie województwo lubelskie plasowało się na 9 miejscu wśród beneficjentów (województw) bezpośrednich inwestycji zagranicznych w skali całego kraju, osiągając z tego źródła średnioroczne wpływy na poziomie 250 mln EUR 9. Demografia Kluczowe obserwacje dotyczące miasta i województwa Województwo lubelskie charakteryzuje się przewagą liczby ludności zamieszkującej tereny wiejskie nad liczbą ludności zamieszkującą tereny miejskie. Zarówno województwo lubelskie, jak i Lublin cechuje zauważalny spadek ludności spowodowany spadkiem urodzeń oraz niekorzystnym saldem migracji. Głównymi kierunkami migracji (emigracji) na pobyt stały w 2010 r. było województwo mazowieckie, podkarpackie i małopolskie. Wśród kierunków zagranicznych dominuje kontynent europejski i amerykański. Spośród krajów europejskich, emigranci lubelscy wybierają najczęściej Niemcy, Wielką Brytanię, a także Włochy. Wśród emigrantów dominują osoby o wykształceniu średnim i wyższym. 7 GUS, Rocznik statystyczny województw 2011, s Ibidem, s MRR, Raport Polska

23 Na koniec 2010 r. województwo lubelskie zamieszkiwało ponad 2 mln osób, co stanowiło prawie 6% ludności Polski. Pod względem liczby ludności województwo lubelskie plasuje się na 8 pozycji wśród województw. Analizując natomiast udział ludności zamieszkałej na wsi województwo lubelskie znajduje się już w pierwszej trójce województw. Ludność obszarów wiejskich województwa lubelskiego przeważa nad liczbą ludności zamieszkującą tereny miejskie. Miasto Lublin natomiast zamieszkiwało osób, gęstość zaludnienia wynosiła 2 363/km 2. W województwie lubelskim obserwowany jest stopniowy spadek liczby ludności. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na zmiany w liczbie i strukturze ludności jest ujemne saldo migracji (w 2010 r. wynosiło osób) oraz ujemny przyrost naturalny (w 2010 r. wynosił osób). Ludność Lublina stale zmniejsza się od roku W przeciwieństwie do wyników województwa przyrost naturalny Lublina jest dodatni, saldo migracji jest jednak niekorzystne dla miasta. O zasobach siły roboczej na rynku pracy decyduje, m.in. struktura wieku ludności (w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym). W całym kraju, w konsekwencji przemian demograficznych odnotowuje się stały spadek udziału liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, podczas gdy odsetek osób w wieku poprodukcyjnym rośnie. Poniższa tabela wskazuje na udział ludności województwa w poszczególnych grupach wiekowych. Tabela 1. Udział ludności województwa lubelskiego w poszczególnych grupach wiekowych w 2010 r. Źródło: Dane GUS W województwie lubelskim w 2010 roku, ludność w poszczególnych grupach (wieku 0-19, 20-44, i 65 i powyżej) stanowiła odpowiednio 22,1%, 36,7%, 26,7% i 14,5% ogółu populacji. Trend wskazuje na wzrost (od 2000 r.) udziału ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, przy jednoczesnym spadku udziału osób w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i poniżej). Ponadto, według prognoz GUS-u w dalszym stopniu będzie postępować tendencja zmniejszania się liczby ludności województwa, na co wskazuje poniższy wykres. 23

24 Wykres 3. Prognozy liczby ludności województwa lubelskiego w poszczególnych latach (w tys. mieszkańców) Źródło: Opracowanie własne Deloitte na podstawie danych GUS Prognozy te wskazują, iż spadek ludności mieszkańców województwa w 2035 w stosunku do roku 2015 będzie wynosił ok. 11%, w porównaniu do ok. 5% spadku ludności w kraju w analogicznym okresie. Spadek liczby ludności województwa spowodowany jest nie tylko ogólnokrajowym (a także europejskim) trendem spadku dzietności, ale również ujemnym saldem migracji. Mieszkańcy regionu migrują głównie do innych województw w kraju. Głównymi kierunkami migracji na pobyt stały w 2010 r. było województwo mazowieckie, podkarpackie i małopolskie 10. Poniższa tabela przedstawia saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych w województwach Polski. Tabela 2: Saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych w województwach kraju w 2010 r. Miasto Napływ ludności Migracje wewnętrzne Odpływ ludności Migracje zewnętrzne Saldo Imigracja Emigracja Saldo Ogólne saldo migracji Polska n/d Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Urząd Statystyczny w Lublinie, Statystyczne Vademecum Samorządowca 2011 r. 24

25 Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: GUS, Rocznik demograficzny 2011 Poniższy wykres przedstawia migracje zagraniczne w województwie lubelskim na przestrzeni lat Największy odpływ ludności województwa lubelskiego do innych państw miał miejsce w 2006 r. Związane było to z procesem integracji Polski do UE. W 2009 r. odpływ ludności województwa lubelskiego za granicę został w znacznej mierze zatrzymany. Wykres 4. Migracje zagraniczne na pobyt stały (liczba zameldowań i wymeldowani w latach r.) Zameldowania Wymeldowania Źródło: Dane GUS, BDL Odpływ ludności budzi potrzebę analizy przyczyn decyzji mieszkańców o zmianie miejsca zamieszkania. W większości przypadków migracje podyktowane są względami ekonomicznymi (poszukiwaniem pracy). Analiza migracji mieszkańców obejmuje również szacunki dotyczące struktury emigrantów pod względem płci oraz ich wykształcenia i kwalifikacji zawodowych. W pierwszych latach (od 2004 r.) w grupie osób wymeldowanych (emigranci) dominowali mężczyźni, dopiero w ostatnich dwóch latach wśród wymeldowanych zauważa się przewagę kobiet. Wśród osób zameldowanych (imigranci) dominują natomiast mężczyźni. Wykres poniżej prezentuje odsetek osób wymeldowanych na pobyt stały za granicę według poziomu wykształcenia. 11 Zameldowania na pobyt stały z zagranicy (imigracja, wymeldowania z pobytu stałego za granicę (emigracja), kalkulowane na bazie porównań liczby osób zameldowanych (napływ) na pobyt stały w zestawieniu z liczbą osób wymeldowanych (odpływ) z pobytu stałego. 25

26 Wykres 5. Struktura wykształcenia migrantów - migracje zagraniczne na pobyt stały (według liczby wymeldowań) 2,5% 5,6% 4,6% 26,3% wyższe policealne 9,5% średnie zasadnicze zawodowe gimnazjalne 7,7% podstawowe 43,9% niepełne podstawowe i bez wykształcenia szkolnego Źródło: Opracowanie własne Deloitte na podstawie danych GUS, BDL Zdecydowana większość osób, które wymeldowały się w celu wyjazdu zagranicznego na pobyt stały to osoby z wykształceniem średnim. Drugą pod względem liczebności grupy stanowiły osoby z wykształceniem wyższym 12. Do pierwszej grupy osób (tj. ze średnim wykształceniem) zalicza się jednocześnie osoby dorosłe, które ukończyły edukację na stopniu średnim oraz młodzież, wyjeżdzającą na studia oraz w celach zarobkowych. W przypadku osób dorosłych przyczyna migracji może być związana za brakiem atrakcyjnych możliwości zarobkowych, natomiast migracja młodzieży wyjeżdżającej na studia za granicę może świadczyć o niedostatecznym poziomie edukacji na w wyższym stopniu. Aktualna sytuacja na rynku pracy, szczególnie niekorzystna dla ludzi młodych (z wyższym wykształceniem) może powodować wzrost wielkości populacji młodych emigrantów. Z punktu widzenia miasta, jego władz oraz potencjalnych inwestorów nie jest to korzystna sytuacja. Uszczuplenie grupy osób wykształconych w społeczności województwa zmniejsza atrakcyjność miasta w zakresie oceny potencjału ludzkiego. Najbardziej popularną lokalizacją do zamieszkania wśród emigrantów z województwa lubelskiego jest kontynent europejski (ponad trzy czwarte emigrantów) oraz amerykański (Ameryka Północna). Wśród krajów europejskich, emigranci lubelscy wybierają najczęściej Niemcy, Wielką Brytanię, a także Włochy, które oferują liczne możliwości zatrudnienia dla kobiet Statystyka nie obejmuje osób o nieustalonym wykształceniu (dane za rok 2005). 13 Według statystyk GUS Polacy najczęściej wybierają zachodnie kraje Unii Europejskiej. Najczęstszymi kierunkami migracji zarobkowych są Niemcy, Wielką Brytania, Holandia, Włochy, a także Francja, Hiszpania oraz Irlandia. 26

27 Szkolnictwo Kluczowe obserwacje dotyczące miasta i województwa Lublin jest istotnym ośrodkiem akademickim w kraju. Do czołowych uczelni należą, m.in. Uniwersytet Mari Curie-Skłodowskiej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Politechnika Lubelska. Województwo lubelskie zajmuje wysoka pozycję wśród województw krajowych pod względem relacji liczby studentów do liczby ludności (województwo lubelskie plasuje się na 6 miejscu tuż po województwie małopolskim, mazowieckim, dolnośląskim, wielkopolskim, pomorskim). Pod względem struktury kierunków kształcenia region lubelski zalicza się głównie do regionów o charakterze humanistycznym. Województwo lubelskie charakteryzuje się względnie niewielkim udziałem absolwentów kierunków technicznych i ścisłych w ogóle absolwentów. W województwie lubelskim funkcjonuje 18 (w Lublinie 14) uczelni wyższych. Do największych uczelni należą, m.in. Uniwersytet Mari Curie-Skłodowskiej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Politechnika Lubelska. Największym ośrodkiem naukowym w województwie jest jego stolica. Lublin jest ważnym ośrodkiem akademickim regionu i kraju. W roku akademickim 2009/2010 na wszystkich uczelniach w województwie studiowało ponad 100 tys. osób, z czego ponad 60% to kobiety. W 2010 r. zanotowano ponad 29,5 tys. absolwentów wszystkich uczelni wyższych w województwie. Przewagę kobiet notuje się również w przypadku liczby absolwentów szkół wyższych, jednak trend ten występuje w skali całego kraju. Analizując udział kobiet w liczbie absolwentów wybranych kierunków studiów, kobiety dominują liczebnie w naukach społecznych, ekonomicznych, medycznych, ale także w matematyczno-statystycznych. Mężczyźniabsolwenci w województwie lubelskim dominują liczebnie w kierunkach inżynieryjno-technicznych oraz informatycznych. W okresie obserwuje się stały wzrost liczby absolwentów, szczególnie ze szkół o profilu uniwersyteckim, wyższych szkół rolniczych oraz medycznych. Jedyny zanotowany spadek liczby absolwentów w tym okresie dotyczy studentów kończących uczelnie ekonomiczne. Z kolei, w tym samym okresie liczba studentów zarówno w skali kraju, jak i województwa lubelskiego dość wyraźnie się obniżyła. Poniższy wykres prezentuje zmiany w liczbie studentów w zależności od rodzajów uczelni. Wykres 6. Trend zmian liczby studentów na wybranych typach uczelni wyższych w województwie lubelskim w okresie uniwersytety wyższe szkoły rolnicze wyższe szkoły pedagogiczne wyższe szkoły techniczne wyższe szkoły ekonomiczne uniwersytety medyczne Źródło: Dane GUS, BDL 27

28 Zauważalny spadek obserwuje się w przypadku liczby studentów szkół o profilu uniwersyteckim, ekonomicznym i rolniczym, wzrost natomiast notuje się w liczbie studentów szkół medycznych oraz niewielki przyrost w liczbie studentów uczelni technicznych. Wzrostowy trend w zakresie zainteresowania kierunkami technicznymi i ścisłymi należy ocenić pozytywnie. Pomimo jednak korzystnego trendu w tym obszarze, liczba absolwentów kierunków technicznych i ścisłych jest relatywnie niska na tle innych województw. Ich promocja jest szczególnie ważna, ponieważ w istotnym stopniu budują one potencjał innowacyjny, a ich absolwenci są pilnie poszukiwanym zasobem na rynku pracy 14. Rynek pracy Kluczowe obserwacje dotyczące miasta i województwa Lublin posiada duży potencjał dotyczący kapitału ludzkiego, zarówno w zakresie liczby mieszkańców, jak i kwalifikacji zawodowych. Według danych za rok 2010 województwo lubelskie zanotowało 13,1% stopę bezrobocia (wskaźnik dla kraju wynosił w tym okresie 12,4%). Struktura zatrudnienia mieszkańców województwa lubelskiego wskazuje, iż ok. 46% ludności pracującej jest zatrudniona w rolnictwie. Województwo lubelskie cechują konkurencyjne koszty pracy w porównaniu do innych województw. Udział średniego wynagrodzenia brutto w województwie lubelskim w średnim krajowym wynagrodzeniu brutto wynosi ok. 90%. Na koniec 2010 r. odnotowano 1,36 mln osób w wieku produkcyjnym, co stanowiło 63,2% ogółu ludności województwa lubelskiego (udział osób w wieku produkcyjnym dla ludności Polski wynosił wówczas ponad 64%). Współczynnik aktywności zawodowej województwa lubelskiego wynosił w 2010 r. 56,3% ogółu ludności (Polska 55,8%). Według danych za rok 2010 województwo lubelskie zanotowało 13,1% stopę bezrobocia (wskaźnik dla kraju wynosił w tym okresie 12,4%). Wśród bezrobotnych przeważały kobiety. W powiatowych urzędach pracy zarejestrowanych było 119,7 tys. bezrobotnych (tj. więcej niż w roku poprzednim). Powiaty: włodawski, hrubieszowski, świdnicki, chełmski, opolski charakteryzują się najwyższą stopą bezrobocia (odpowiednio 23%; 18,3%; 18,1%; 17,7%; 16,3%) 15. Największą stopę bezrobocia notuje się w gminach miejsko-wiejskich. Poniższy wykres przedstawia stopę bezrobocia w okresie w województwie lubelskim na tle kraju. Tabela 3. Stopa bezrobocia (w %) w okresie w podziale na rodzaj gmin. gminy Lubelskie Polska Lubelskie Polska Lubelskie Polska Lubelskie Polska miejskie 7,6 5,8 6,7 4,8 8 6,5 8,3 6,8 miejskowiejskie 9,5 8,3 8,1 7,3 9,1 9,1 9,3 9,2 wiejskie 9,6 8,5 8 7,1 9 8,7 9,1 8,9 Źródło: Dane GUS, BDL Analizując strukturę zatrudnienia ludności pracującej województwie lubelskim można zaobserwować, że zdecydowana większość jest zatrudniona w rolnictwie (prawie 46% ludności pracującej). Duża część ludności pracującej 14 Gazeta Wyborcza, Nadal kształcimy za mało inżynierów, Urząd statystyczny w Lublinie, Statystyczne Vademecum Samorządowca 2011, Województwo Lubelskie 28

29 zatrudniona jest w usługach, ponad jedna szósta natomiast pracuje w przemyśle i budownictwie. Szczegółową strukturę zatrudnienia przedstawia poniższy wykres. Wykres 7. Struktura zatrudnienia ludności pracującej województwa lubelskiego (w %) rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 23,5% przemysł i budownictwo 2,5% 11,7% 45,7% handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości 16,6% pozostałe usługi Źródło: Dane GUS, BDL Z punktu widzenia kosztów pracy województwo lubelskie jest relatywnie atrakcyjne dla inwestora. Poniższy wykres wskazuje wysokość średniego wynagrodzenia brutto w województwie lubelskim w relacji do średniej krajowej. Wykres 8. Udział średniego wynagrodzenia brutto w województwie lubelskim w średnim krajowym wynagrodzeniu brutto w latach (w %) ,7 87,8 87, ,2 Źródło: Dane GUS, BDL Przeciętne wynagrodzenie brutto w województwie wynosiło w 2010 roku 2891 PLN, co stanowiło ok. 90% średniego wynagrodzenia brutto w kraju. Tempo wzrostu wynagrodzeń w województwie lubelskim jest przy tym wyższe niż wzrost wynagrodzeń w kraju. Infrastruktura Kluczowe obserwacje dotyczące miasta i województwa Pomimo perspektywicznego położenia województwo lubelskie charakteryzuje się relatywnie słabo rozwiniętą infrastrukturą na tle kraju. Gęstość dróg o twardej nawierzchni w województwie lubelskim wyniosła w 2010 r. 80,5 km / 100 km2 (wynik dla Polski to 87,6 km / 100 km2). Z kolei, gęstość linii kolejowych (normalno i wąskotorowych) wyniosła w 2010 r. 4,1 km / 100 km2 (gęstości dla kraju wynosiła 6,5 km / 100 km2). Ograniczeniem komunikacji w województwie jest w szczególności brak obwodnic, względnie niewiele dróg szybkiego ruchu oraz brak lotniska (w budowie). Lublin położony jest na przebiegu dróg tranzytowych łączących kraje Unii Europejskiej z Europą Wschodnią. Pomimo perspektywicznego położenia województwo lubelskie charakteryzuje się relatywnie słabo rozwiniętą infrastrukturą na tle kraju. 29

30 Do kluczowych dróg w rejonie należą drogi krajowe nr 12, 17 i 19, będące drogami ekspresowymi. Pierwsza z nich łączy Łęknicę, Kalisz, Radom, Lublin, Dorohusk. Druga łączy Warszawę. Lublin i Hrebenne. Trzecia z kolei łączy Kuźnicę Białostocką, Białystok, Lublin i Rzeszów. Pewnym graniczeniem komunikacji w województwie jest brak obwodnic, względnie niewiele dróg szybkiego ruchu oraz zły stan wielu dróg. Zauważalny jest natomiast pozytywny trend w zwiększaniu gęstości dróg o twardej nawierzchni (w 2010 r. zwiększyła się w skali roku o 2,5 km/100 km 2 ) 16. Zdecydowana większość (ponad 80%) dróg publicznych o twardej nawierzchni to drogi powiatowe i gminne. Poniższy schemat przedstawia stan realizacji inwestycji drogowych w województwie lubelskim. Schemat 3: Stan realizacji inwestycji w obszarze sieci dróg ekspresowych i autostrad w ramach Programu Budowy Dróg Krajowych na lata oraz mapa stanu budowy dróg w woj. lubelskim 18 Źródło: Opracowanie własne na bazie GDDKiA Analizując sieć kolejową, przez województwo przebiegają linie kolejowe o łącznej długości ponad 1000 km. Gęstość linii kolejowych wynosi ponad 4 km na 100 km 2 (dla porównania województwo podlaskie 3,8 km, mazowieckie 4,7 km, warmińsko-mazurskie 5 km, podkarpackie 5,8 km, małopolskie 7,4 km). Województwo lubelskie jako jeden z niewielu regionów w Polsce nie posiada jeszcze portu lotniczego. Obecnie w budowie jest port lotniczy w Świdniku, którego odbiór planuje się w drugiej połowie roku Brak krajowych i międzynarodowych połączeń lotniczych w istotnym stopniu ogranicza dostępność transportową regionu oraz niewątpliwie stanowi barierę dla jego rozwoju. 16 Urząd statystyczny w Lublinie, Statystyczne vademecum Samorządowca, Województwo Lubelskie. 17 Ministerstwo Infrastruktury, Program budowy dróg krajowych na lata , stan na 15 listopada 2010r. 18 GDDKiA, 30

31 Badania i Rozwój Kluczowe obserwacje dotyczące miasta i województwa Nakłady sektora przedsiębiorstw na działalność badawczo-rozwojową per capita w województwie lubelskim są względnie niewysokie na tle innych województw, lecz są rosnące. W sektorze szkolnictwa wyższego notuje się relatywnie wysokie wydatki na sferę badawczo-rozwojową (dwukrotnie wyższe niż w sektorze przedsiębiorstw). Dobrze rozwinięta (pod względem liczby zarejestrowanych klastrów) działalność klastrowa województwa lubelskiego. Nie notuje się jednak spektakularnej promocji regionu dzięki ich działalności. Na innowacyjność i jej wzrost w danym regionie wpływa wiele czynników. Niezbędne do rozwoju w tej dziedzinie są w szczególności zasoby ludzkie (odpowiednie wykształcenie), właściwa infrastruktura i kapitał przeznaczony na inwestycje. Analizując odsetek osób zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej w stosunku do osób aktywnych zawodowo, województwo lubelskie z wynikiem 0,62% znalazło się na 6 pozycji wśród 14 analizowanych województw (brak danych w przypadku dwóch województw) 19. Wysokość nakładów na działalność badawczo-rozwojową na 1 mieszkańca plasuje województwo lubelskie na 9 pozycji 20. Nakłady na tę działalność w sektorze przedsiębiorstw w województwie lubelskim na przestrzeni ostatnich lat systematycznie rosną, co należy ocenić pozytywnie. W innych województwach Polski wschodniej wyraźny trend wzrostowy tych nakładów zauważalny jest również w województwie świętokrzyskim i podkarpackim. Można zakładać, że wzrost ten jest wynikiem procesu nadrabiania wieloletnich opóźnień w tym zakresie. Poniższy wykres prezentuje wysokość nakładów na działalność badawczo-rozwojową w sektorze przedsiębiorstw (w mln PLN) w województwach Polski Wschodniej oraz w celach porównawczych województwie wielkopolskim. Wykres 9. Wysokość nakładów na działalność rozwojową w wybranych województwach (w mln PLN) lubelskie podkarpackie podlaskie świętokrzyskie wielkopolskie Źródło: Dane GUS, BDL 19 GUS, BDL 20 GUS, Rocznik statystyczny województw

32 Dane GUS wskazują także na tendencję wzrostową nakładów na działalność badawczo-rozwojową w sektorze szkolnictwa wyższego. Wartość tych nakładów w województwie lubelskim znacznie (ponad dwukrotnie) przekracza nakłady sektora przedsiębiorstw. Statystyki wskazują, iż w 2010 roku prawie 12% przedsiębiorstw z sektora usług to przedsiębiorstwa postrzegane jako innowacyjne. Odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych jest większy w przypadku przedsiębiorstw z sektora przemysłu, który w tym okresie wynosił 17%. Wyniki te plasują województwo lubelskie odpowiednio na 10 i 7 pozycji spośród 16 województw. W 2010 r. na terenie kraju działało 1767 jednostek badawczo-rozwojowych. W tym samym roku, w województwie lubelskim funkcjonowało 67 jednostek prowadzące działalność B+R, z czego 45 należało do sektora przedsiębiorstw. Pod względem liczby tych podmiotów, województwo znalazło się na 9 miejscu w kraju. Ranking województw pod względem liczby jednostek B+R przedstawia poniższy wykres. Wykres 10. Ranking liczby jednostek badawczo-rozwojowych w poszczególnych województwach w 2010 r ogółem w sektorze przedsiębiorstw Źródło: Dane GUS, BDL Dynamika przyrostu liczby jednostek B+R w województwie lubelskim w latach była względnie duża i wyniosła w tym okresie 13% (w porównaniu do średniej krajowej wynoszącej ok. 6%). Wyniki odnoszące się do tempa wzrostu liczby jednostek B+R plasuje lubelskie wśród pierwszej ósemki województw w kraju. Rozwój gospodarczy Lublina i okolic wspierany jest m.in. przez Lubelski Park Naukowo-Technologiczny, Centrum Innowacji i Transferu Technologii Lubelskiego Parku Naukowo-Technologicznego oraz poprzez działalność klastrów (23 największa liczba klastrów w kraju). Dotychczas żaden klaster w województwie lubelskim i w skali kraju nie odniósł tak spektakularnego sukcesu jak klaster Dolina Lotnicza. Dominującym obszarem zainteresowań klastrów w regionie jest zdrowa i regionalna żywność, turystyka, energetyka oraz motoryzacja. 32

33 Dostępność Gospodarka Potencjał umiędzynarodowienia Lublina Analiza wybranych wskaźników dot. potencjału umiędzynarodowienia Miasta Polskie miasta, aby skutecznie konkurować o pozyskiwanie inwestorów w ramach gospodarki globalnej muszą efektywnie rozbudowywać i wykorzystywać swój potencjał międzynarodowy. W celu wspierania tego procesu konieczne jest tworzenie odpowiednich warunków oraz instrumentów umożliwiających z jednej strony pozyskiwanie inwestorów zagranicznych, z drugiej natomiast, zapewniać warunki do ekspansji zagranicznej lokalnych, rodzimych przedsiębiorstw. Na ocenę potencjału umiędzynarodowienia miasta wpływ ma wiele czynników, m.in.: Czynniki o charakterze ekonomicznym (zdolność do absorbowania FDI, wielkość, dynamika i kierunki strumieni eksportu lokalnych przedsiębiorstw). Czynniki determinujące dostępność miasta m.in dla potencjalnych inwestorów, turystów zagranicznych (np. dostępność / czas dojazdu do najbliższego lotniska, przejścia granicznego drogowego, dostępność miejsc noclegowych). Czynniki o charakterze społecznym (np. dostępność usług dla obcokrajowców, co przekłada się na liczbę turystów zagranicznych, liczbę studentów międzynarodowych). Poniższa tabela przedstawia wybrane dane statystyczne (liczbowe) pozwalające na uproszczoną ocenę potencjału umiędzynarodowienia Lublina w odniesieniu do zidentyfikowanej wcześniej peer grupy miast polskich, tj. Olsztyna, Białegostoku oraz Poznania. Tabela 4. Dane statystyczne dotyczące oceny potencjału umiędzynarodowienia Miasto, Państwo Wartość FDI napływających do województwa (średniorocznie w latach ) Lublin Olsztyn Białystok Poznań 133 mln EUR 104 mln EUR 106 mln EUR 912 mln EUR Wartość FDI napływających do województwa (średniorocznie w latach ) per capita Wartość eksportu województwa (2007) Wartość eksportu per capita dla województwa (2007) Wzrost wartości eksportu w latach Czas dojazdu samochodem: 61 EUR Ostatnie miejsce w kraju 73 EUR 89 EUR 268 EUR 1,6 mld EUR 2,0 mld EUR 0,9 mld EUR 11,1 mld EUR 745 EUR 1411 EUR 774 EUR 3290 EUR 200% 220% 210% 310% - Do najbliższego lotniska Lublin Airport in Świdnik 10 km (w budowie) Warsaw Frédéric Chopin Airport 173 km (2,5-3h) Gdańsk Rębiechowo 183 km (3h) Warsaw Frédéric Chopin Airport 205 km (>3h) Poznań Ławica 5,7 km (0,6h) - Do granicy z Niemcami (najbliższe przejście graniczne) Frankfurt nad Odrą 627 km 8,5h Lubieszyn 472 km 7,3h Frankfurt nad Odrą 686 km 8,6h Frankfurt nad Odrą 186 km 2,5h 33

34 - Do granicy z Czechami (najbliższe przejście graniczne) - Do granicy ze Słowacją (najbliższe przejście graniczne) - Do granicy z Ukrainą (najbliższe przejście graniczne) Liczba udzielonych noclegów w turystycznych obiektach noclegowych (I kwartał 2012, w tys., dla woj.) Noclegi udzielone turystom zagranicznym w bazie noclegowej (I kwartał 2012, w tys., dla woj.) Cieszyn 422 km 6,25h Barwinek 256 km 4h Dorohusk 95 km 1,5h Cieszyn 561 km 8,3h Piwniczna-Zdrój 588 km 9,3h Dorohusk 470 km 7,3h Cieszyn 574 km 8,5h Barwinek 507 km 7,75h Dorohusk 282 km 5h Głuszyca Górna 268 km 4,3h Zwardoń 478 km 6,5h Dorohusk 551 km 7,6h 264,1 294,3 147,8 520,9 30,3 39,1 30,7 82,6 Źródło: Opracowanie własne Deloitte na podstawie danych: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Urząd Miasta Lublin, Urząd Miasta Olsztyn, Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Google Maps, Deutsches Studentenwerk. Powyższe zestawienie, jak również analiza dodatkowych danych jakościowych pozwalają na wskazanie następujących obserwacji: Pod względem łącznej wartości napływających inwestycji zagranicznych, województwo lubelskie plasuje się nieco powyżej analizowanych województw o porównywalnym potencjale (+ 28% vs. województwo warmińsko-mazurskie ze stolicą w Olsztynie, +25% vs. województwo podlaskie ze stolicą w Białymstoku) oraz znacząco poniżej lidera (województwa wielkopolskiego ze stolicą w Poznaniu). Przeliczając wartość FDI na 1 mieszkańca, województwo lubelskie plasuje się z wartością ok. 60 EUR na ostatnim miejscu w kraju. Wartość eksportu województwa lubelskiego (dane za 2007), w przeliczeniu na 1 mieszkańca, była porównywalna do województwa podlaskiego, natomiast niemal dwukrotnie niższa niż w województwie warmińsko-mazurskim oraz ponad czterokrotnie niższa niż w województwie wielkopolskim. Wzrost wartości eksportu województwa lubelskiego w latach był porównywalny do wzrostu w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim. Województwo wielkopolskie wykorzystało swój potencjał rozwoju eksportu w analogicznym czasie w znacząco wyższym stopniu. Do największych eksporterów województwa lubelskiego należą Zakłady Azotowe Puławy, Grupa Black Red White oraz Fabryka Łożysk Tocznych z Kraśnika. Niemniej jednak wszystkie trzy w/w przedsiębiorstwa zlokalizowane są poza Lublinem (kolejno w Puławach, Biłgoraju i Kraśniku). Pod względem skomunikowania z innymi państwami sytuacja Lublina przedstawia się następująco: o Planowane otwarcie lotniska dla Lublina w Świdniku powinno w istotnym stopniu wpłynąć na wzrost konkurencyjności Lublina (pod względem skomunikowania) w odniesieniu do innych miast polskich. Kluczowe przy tym jest pozyskanie przez władze lotniska linii lotniczych zapewniających włączenie miasta do międzynarodowej siatki połączeń lotniczych. 34

35 o o Położenie geograficzne i istniejąca infrastruktura drogowa powodują, że Lublin na tle peer grupy jest dobrze skomunikowany z Ukrainą oraz Słowacją. Czas dojazdu (samochodem) z Lublina do Niemiec jest porównywalny do Olsztyna i Białegostoku. Położenie geograficzne Poznania oraz istniejąca autostrada A2 powodują, że czas dojazdu z tego miasta do Niemiec jest znacznie krótszy. Z punktu widzenia wykorzystania bazy noclegowej województwo lubelskie plasuje się na poziomie porównywalnym z województwem warmińsko-mazurskim, powyżej województwa podlaskiego, natomiast poniżej wielkopolskiego. Biorąc pod uwagę noclegi udzielane turystom zagranicznym województwo lubelskie znalazło się na ostatnim miejscu w analizowanej grupie. Największą grupę turystów odwiedzających Polskę stanowią mieszkańcy krajów sąsiadujących w tym kolejno (dane za 2011 r.): Niemcy (25,7 mln. przyjazdów), Czesi (10,8 mln.), Ukraińcy (5,8 mln.), Słowacy (5,6 mln.), Białorusini (3,4 mln.) oraz Litwini (2,4 mln.) 21. Lublin, na tle innych miast polskich posiada stosunkowo wysoki odsetek studentów zagranicznych (ok. 1, 7% - dla porównania odsetek studentów zagranicznych w Poznaniu wynosi 1,5%). Wartości te są niemniej jednak znacząco niższe niż w wielu innych ośrodkach akademickich UE (np. odsetek studentów zagranicznych w Monachium wynosi 16%, w Lyonie - 12%) 22. Lublin posiada szeroko rozwiniętą sieć miast partnerskich 23. Niemniej jednak współpraca z wieloma z miast partnerskich realizowana jest w znikomym zakresie. Szacunki wpływu FDI na rynek pracy (przy zastosowaniu modelu regresji) Nawiązując do wniosku dotyczącego relatywnie niewielkiej wartości FDI na mieszkańca w województwie lubelskim, warto zastanowić się także nad wpływem FDI pod kątem ich efektu na rynek pracy. W tym celu dokonano szacunku liczby miejsc pracy, jakie mogą zostać wygenerowane przez inwestycje zagraniczne. Do analizy wykorzystane zostały elementy modelowania prognostycznego, opartego o regresję. Zmienną objaśnianą w opracowanym modelu regresji stanowiła liczba miejsc pracy utworzonych jako rezultat inwestycji zagranicznych. Danymi wsadowymi do analizy były: Wartości historyczne dotyczące liczby nowoutworzonych miejsc pracy, będących efektem inwestycji zagranicznych zrealizowanych przez 1389 firm w latach w latach w województwie lubelskim. Dane te zostały pozyskane przez Deloitte, jako efekt szeregu projektów doradczych/badawczych prowadzonych na przestrzeni ostatnich lat. Zmienne objaśniające (dane historyczne oraz prognozy) stanowiące grupę wybranych wskaźników społeczno-ekonomicznych za lata 21 Dane za 2012 r., Instytut Turystyki, 22 YG Young Germany, Lyon Tourist Office, 23 Zgodnie z informacjami zamieszczonymi na portalu UM sieć miast partnerskich Lublina obejmuje następujące miasta: Alcalá de Henares, Brześć, Debreczyn, Delmenhorst, Erie, Iwano-Frankiwsk, Lancaster, Lwów, Łuck, Ługańsk, Münster, Nancy, Nyköbing-Falster, Pernik, Poniewież, Rishon Le Zion, Starobielsk, Sumy, Tilburg, Viseu, Windsor. 35

36 (GUS). Dobór wskaźników bazował na ich potencjalnym wpływie na kształtowanie się wartości zmiennej objaśnianej. W przypadku zmiennych, których wartości dotyczące roku 2011 były niedostępne, wykorzystane zostały wartości prognozy, wyznaczonej na podstawie analiz trendu 24. Prace przebiegały zgodnie z poniższym schematem: Schemat 4. Etapy prac dotyczących analizy regresji Źródło: Opracowanie własne Deloitte Szacowana wartość liczby miejsc pracy w województwie lubelskim wskazana przez model wyniosła 3896 w roku 2012, a 4930 w roku Należy mieć, na uwadze, iż wyznaczone mają charakter teoretyczny i tym samym mogą w istotnym stopniu odbiegać od rzeczywistych wartości Analiza potencjału innowacyjnego miasta Dobrobyt nowoczesnych gospodarek (krajowych/regionalnych/globalnych) w coraz większym stopniu jest pochodną ich innowacyjności. W związku z tym zarówno tworzenie innowacji, jak i ich implementacja w działalności gospodarczej zyskują na znaczeniu. Działalność innowacyjna jest istotnym determinantem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Szczególnie istotną rolę w jej rozwoju odgrywają ośrodki akademickie/uniwersyteckie oraz przedsiębiorstwa, które w celu zwiększenia swojej wydajności pracują nad innowacjami (zarówno w sferze badawczo rozwojowej, jak i działalności innowacyjnej) lub je nabywają. Innowacje nie są pojmowane tylko i wyłącznie jako wynalazki. Jest to pojęcie szersze, obejmujące nowe i ulepszone produkty dla wprowadzających je przedsiębiorstw, jak i rynku oraz zmiany organizacyjne i procesowe. Potencjał innowacyjny natomiast można rozumieć jako zdolność do wypracowania nowych lub ulepszonych rozwiązań oraz możliwość przyjęcia ich przez rynek, 24 Rozbieżności w przyjętych przedziałach czasowych dla zmiennej objaśnianej i zmiennych objaśniających wynikają z faktu, iż inwestycje zazwyczaj planowane są z około dwuletnim wyprzedzeniem. Zatem zmienne objaśniające zostały wprowadzone do modelu jako zmienne opóźnione o 2 lata. 36

37 czyli zdolności do ich wykorzystania (absorbcji). Istotną kwestią z punktu widzenia zwiększenia potencjału innowacyjnego oraz przedsiębiorczości jest zarówno otoczenie instytucjonalno-prawne, system wspierania innowacji, sprawny system edukacji oraz infrastruktury (w tym informacyjnej). Według metodologii opracowanej przez Komisję Europejską Polska należy do krajów zaliczanych do grupy umiarkowanych innowatorów, jej wynik świadczący o wykorzystaniu potencjału innowacyjnego znajduje się znacznie poniżej średniej unijnej 25. Poniży schematpokazuje wykorzystanie potencjału innowacyjnego wśród krajów Unii Europejskiej, tj. ocenę wskaźnikową poziomu innowacyjności tych krajów. Schemat 5. Stopień wykorzystania potencjału innowacyjnego krajów europejskich w 2011 r. Źródło: Innovation Union Scoreboard 2011, European Commission Stopień wykorzystania potencjału innowacyjnego jest zróżnicowany również w skali kraju. Analiza krajów i regionów pod tym względem może sprawiać trudności z kilku przyczyn (np. faktu, iż proces budowania potencjału innowacyjnego jest procesem ciągłym i trudno obserwowalnym, co komplikuje jego pomiar, wyniki analiz porównawczych w dużym stopniu zależą od przyjętej definicji innowacyjności). Biorąc pod uwagę istotę potencjału innowacyjności krajów i miast dla ich rozwoju oraz budowania przewag konkurencyjnych, w tym w obszarze konkurowania o nowe inwestycje, podjęto działania mające na celu ocenę poziomu innowacyjności województwa lubelskiego. Badanie to dostarcza wartości dodanej tylko w porównaniu z innymi województwami, które z punktu widzenia województwa lubelskiego są potencjalnymi rywalami w wyścigu o nowy kapitał i miejsca pracy. Aby ocenić potencjał innowacyjny województwa lubelskiego przeprowadzono analizę wskaźnikową. W literaturze prezentowanych jest wiele wskaźników innowacyjności. Ponadto, dostęp do danych statystycznych umożliwia samodzielną konstrukcję nowych wskaźników. Na potrzeby analizy potencjału innowacyjności województwa lubelskiego opracowano 9 wskaźników, zaszeregowanych w 3 grupach, tj.: 25 Wskaźnik innowacyjności, na podstawie którego pracowano ranking krajów unijnych, składa się z 25 subwskaźników potencjału innowacyjności. Wskaźnik innowacyjności pokrywa swoją analizą 8 wymiarów: zasoby ludzkie, infrastrukturę badawczą, finanse i wsparcie, inwestycje w sektorze prywatnym, przedsiębiorczość i współpracę, aktywa niematerialne i prawne (w tym własność intelektualną), odsetek firm innowacyjnych, wyniki ekonomiczne. 37

38 w grupie wskaźników ogólnych, dotyczących przedsiębiorstw oraz w grupie wskaźników szeroko pojętego obszaru nauki. Do niniejszej analizy wykorzystano metodę taksonomiczną, pozwalającą pogrupować (zaklasyfikować) elementy zbioru w analizie są to województwa w podzbiory województw o zróżnicowanym potencjale innowacyjności 26. Następnie przedstawiono graficzną wizualizację otrzymanych wyników. W celu przeprowadzenia analizy dokonano kwantyfikacji wymienionych poniżej 9 wskaźników w 3 okresach 2004 rok bazowy (punkt odniesienia), 2007, Każdy ze wskaźników uzupełniono krótkim opisem wraz z uzasadnieniem jego wyboru oraz możliwymi ograniczeniami, które należy uwzględnić przy wnioskowaniu. Do analizy potencjału innowacyjnego województw wykorzystano wskaźniki opracowane przede wszystkim na bazie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Dobór danych opierał się o metodę jakościową, tj. burzę mózgów zespołu projektowego. W ten sposób otrzymano zestaw 9 wskaźników, które pokrywają istotne obszary z punktu widzenia potencjału innowacyjności. 1. Nakłady na B+R / PKB per capita Udział gospodarstw domowych z dostępem do internetu (jako % gospodarstw ogółem) 3. Liczba uzyskanych patentów / liczba ludności Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych i usługowych / liczba przedsiębiorstw ogółem Przedsiębiorstwa innowacyjne przemysłowe / ogół przedsiębiorstw przemysłowych Przedsiębiorstwa innowacyjne usługowe / ogół przedsiębiorstw usługowych Liczba aktywnych zawodowo z wykształceniem wyższym Liczba studentów szkół wyższych / liczba ludności w wieku produkcyjnym 9. Liczba absolwentów kierunków ścisłych i technicznych / liczba absolwentów ogółem. Poniżej zaprezentowano opis wybranych wskaźników do analizy potencjału innowacyjnego. Wskaźniki ogólne Nakłady na B+R / PKB per capita Wskaźnik przedstawia relację wartości nakładów na działalność B+R (wyrażoną w mln zł) do wartości PKB na mieszkańca (wyrażoną w cenach bieżących). Nakłady na B+R obejmują środki finansowe ogółem przekazywane na tego typu działalność przez przedsiębiorstwa, sektor szkolnictwa wyższego oraz sektor rządowy. 26 Taksonomia to dyscyplina naukowa, zajmująca się klasyfikacją przedmiotów zbioru w podzbiory, klasy bądź grupy, w: J. Pociecha, Rozwój metod taksonomicznych i ich zastosowań w badaniach społeczno-ekonomicznych. 27 Nakłady na B+R liczone są w cenach bieżących, za lata 2004, 2007, Obliczenia w cenach bieżących (nie stałych) nie zaburzają analizy oraz porównań, ponieważ dane porównywane są w ramach tego samego roku. 28 Dane pochodzą z raportów rocznych Urzędu Patentowego za lata 2004, 2007, Ze względu na brak danych w badanych okresach (2004, 2007, 2010) dane do obliczenia tego wskaźnika pochodzą z 2006, 2008 i 2010 roku. Dla województwa łódzkiego i podlaskiego wykorzystano dane dotyczące wielkości nakładów z roku 2009 (brak danych za rok 2010). 30 Ze względu na brak danych za rok 2004 do obliczenia wskaźnika wykorzystane dane za rok Ze względu na brak danych w badanych okresach (2004, 2007) do obliczenia wskaźnika wykorzystano dane za rok 2006, 2008, Wskaźnik ten nie obejmuje osób z wyższym wykształceniem, które nie są aktywne zawodowo. 38

39 Uzasadnienie wyboru Nakłady na działalność badawczo-rozwojową odzwierciedlają świadomość potrzeby budowania konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy ujętą w wartościach pieniężnych. PKB per capita odzwierciedla zamożność regionu, łącząc informacje dotyczącą zdolności wytwórczych regionu z liczbą mieszkańców. Ograniczenia Wskaźnik łączy cele działalności badawczo-rozwojowej sektora przedsiębiorstw i sektora nauki, co utrudnia interpretację, ze względu na ich rozbieżności (Przedsiębiorstwa z reguły prowadzą badania, których rezultat z założenia jest bardziej praktyczny, sektor naukowy natomiast prowadzi często badania z myślą o rozwoju nauki). Nakłady na B+R nie obejmują całkowitych nakładów na działalność innowacyjną. (Przedsiębiorstwa mogą bowiem stosować rozwiązania innowacyjne, bez konieczności prowadzenia własnych prac badawczych). Odsetek gospodarstw domowych z dostępem do internetu Wskaźnik przedstawia relację liczby gospodarstw domowych wyposażonych w możliwość korzystania z internetu do liczby gospodarstw domowych ogółem. Tym samym wskazuje on jaki odsetek łącznej liczby gospodarstw domowych w województwie posiada możliwość korzystania z internetu. Uzasadnienie wyboru Brak możliwości korzystania z internetu jest poważną barierą dostępu do wiedzy, dlatego pomiar dostępności internetu oraz dynamika jej wzrostu jest cenną miarą poziomu stopnia rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz poziomu dostępu do informacji. Ograniczenia Wskaźnik, którego niska wartość oznacza poważną barierę regionu, natomiast jego wysokie wartości nie są wystarczające, aby uznać region za wysoce innowacyjny. Liczba uzyskanych patentów / liczba ludności Wskaźnik przedstawia relację liczby uzyskanych patentów do liczby ludności ogółem (wyrażonej w mln osób). Liczbę uzyskanych patentów należy odróżnić od liczby wniosków patentowych. Tym samym wyżej wymieniony wskaźnik wskazuje ile patentów przypada średnio na 1 osobę w województwie. Uzasadnienie wyboru W literaturze spotyka się badanie poziomu innowacyjności regionów / uczelni poprzez analizę liczby wniosków patentowych oraz uzyskanych patentów do urzędu patentowego. Liczba uzyskanych patentów zdaje się być bardziej wiarygodnym wskaźnikiem pomysłowości oraz wyrazem uznania cech innowacyjności pomysłu niż liczba wniosków (w praktyce tylko część zgłoszeń kończy się uzyskaniem patentu) Ograniczenia Liczba uzyskanych patentów w pewnym stopniu wskazuje na pomysłowość lub potencjał do kreowania nowych rozwiązań, posiada jednak pewne ograniczenia. Nie koniecznie bowiem pokazuje on praktyczny charakter nowego rozwiązania. Wskaźniki dotyczące sektora przedsiębiorstw Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych i usługowych / liczba przedsiębiorstw ogółem Wskaźnik przedstawia relację nakładów (wyrażoną w tys. zł.) na działalność innowacyjną do liczby przedsiębiorstw ogółem (wyrażonej w liczbie podmiotów gospodarki narodowej, zarejestrowanych w REGON). Tym samym wyżej wymieniony wskaźnik przedstawia jaka jest średnia wysokość nakładów na działalność innowacyjną, ponoszonych przez jedno przedsiębiorstwo w województwie. 39

40 Uzasadnienie wyboru Wskaźnik przedstawia nakłady na działalność innowacyjną, która obejmuje także sferę badawczo-rozwojową. Szersze ujęcie działalności innowacyjnej (w przeciwieństwie do wskaźników opierających się głównie na działalności badawczo-rozwojowej) wynika z tego, że istotną miarą potencjału innowacyjności jest nie tyle sam proces prowadzenia badań, co rezultat tych badań mierzony wdrożeniami. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa często bardziej optymalnym działaniem jest zakup technologii niż własne prace nad nią. Ograniczenia Wartość wyżej wymienionego wskaźnika może być w pewnym stopniu zniekształcona przez wartość mianownika, który obejmuje szerszy zbiór jednostek niż liczba przedsiębiorstw. Podobnie, jak w przypadku wielu wskaźników odnoszących się do nakładów, trudno jest jednoznacznie stwierdzić przełożenie poniesionych nakładów na zwiększenie efektywności. Udział innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych w ogóle przedsiębiorstw przemysłowych Wskaźnik przedstawia odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych przemysłowych w ogóle przedsiębiorstw przemysłowych. Wskaźnik przedstawia odsetek przedsiębiorstw przemysłowych zaliczanych do grona przedsiębiorstw innowacyjnych, które wprowadziły innowacje rozumiane jako: Innowacja produktowa jest to wprowadzenie na rynek wyrobu lub usługi, które są nowe lub istotnie ulepszone w zakresie swoich cech lub zastosowań (przykładem innowacji produktowej jest margaryna redukująca poziom cholesterolu, tworzywa sztuczne przyjazne dla środowiska). Innowacja procesowa to zastosowanie nowych lub istotnie ulepszonych metod produkcji, dystrybucji i wspierania działalności w zakresie wyrobów i usług. Uzasadnienie wyboru Z obserwacji statystyk wynika, iż z reguły przedsiębiorstwa przemysłowe są bardziej skłonne do tworzenia innowacji w porównaniu z przedsiębiorstwami usługowymi. Ograniczenia Miernik nie uwzględnia pomiaru efektywności wynikającej z wprowadzenia innowacji. Wskaźnik nie bierze pod uwagę struktury wielkości przedsiębiorstw większe przedsiębiorstwa z reguły mają większe możliwości finansowe. Udział innowacyjnych przedsiębiorstw usługowych w ogóle przedsiębiorstw usługowych Wskaźnik przedstawia odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych usługowych w ogóle przedsiębiorstw usługowych. Wskaźnik przedstawia odsetek przedsiębiorstw przemysłowych zaliczanych do grona przedsiębiorstw innowacyjnych, które wprowadziły innowacje rozumiane jako: Innowacja produktowa jest to wprowadzenie na rynek wyrobu lub usługi, które są nowe lub istotnie ulepszone w zakresie swoich cech lub zastosowań (przykładem innowacji produktowej jest margaryna redukująca poziom cholesterolu, tworzywa sztuczne przyjazne dla środowiska). Innowacja procesowa to zastosowanie nowych lub istotnie ulepszonych metod produkcji, dystrybucji i wspierania działalności w zakresie wyrobów i usług. Uzasadnienie wyboru Pomimo, iż przedsiębiorstwa przemysłowe mają większy potencjał tworzenia innowacji, szczególnie produktowych (co wynika ze statystyk), nie powinno się pomijać w analizie możliwości innowacyjnych przedsiębiorstw usługowych. Kreowanie innowacji przez przedsiębiorstwa usługowe polega głównie na innowacjach / usprawnieniach procesowych oraz dotyczących rozwiązań organizacyjnych, które mogą być wykorzystane w przedsiębiorstwach o innym profilu (produkcyjnym, produkcyjno-usługowym). Ograniczenia Miernik nie uwzględnia pomiaru efektywności wynikającej z wprowadzenia innowacji. Wskaźnik nie bierze pod uwagę struktury wielkości przedsiębiorstw większe przedsiębiorstwa z reguły mają większe możliwości finansowe. 40

41 Wskaźniki dotyczące obszaru nauki / wykształcenia Liczba osób aktywnych zawodowo z wykształceniem wyższym Wskaźnik przedstawia liczbę osób z wykształceniem wyższym wśród ludności aktywnej zawodowo (wyrażony w mln osób). Do grupy aktywnych zawodowo zalicza się jednocześnie osoby pracujące, jak i bezrobotne. Uzasadnienie wyboru Można zakładać, iż ludzie o wyższym wykształceniu są z reguły bardziej kreatywni i otwarci na nowe rozwiązania i innowacje. Wskaźniki dotyczące poziomu wykształcenia społeczeństwa są powszechnie stosowanymi miarami w statystykach unijnych czy krajów OECD. Ograniczenia Miernik nie uwzględnia jakości edukacji, jaką prezentują uczelnie w regionie, nie zawsze bowiem ilość przekłada się na jakość. Liczba studentów szkół wyższych / liczba ludności w wieku produkcyjnym Wskaźnik przedstawia relację liczby studentów szkół wyższych do liczby ludności w wieku produkcyjnym. Liczba studentów zawiera studentów szkół publicznych i niepublicznych oraz studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych. Grupa ludności w wieku produkcyjnym obejmuje ludność pracującą oraz bezrobotnych. Uzasadnienie wyboru Wskaźnik informuje na temat możliwych przyszłych trendów na rynku pracy oraz potencjału poziomu wykształcenia wśród ludności w wieku produkcyjnym. Duży udział studentów do ogółu ludności w wieku produkcyjnym jest korzystnym zjawiskiem. Osoby o wyższym wykształceniu są z reguły bardziej kreatywne i otwarte na nowe rozwiązania i innowacje. Ograniczenia Ograniczeniem miernika jest fakt, iż nie uwzględnia on poziomu kształcenia oraz ewentualnych niedopasowań wymogów edukacyjnych na rynku pracy. Ponadto, wskaźnik nie bierze pod uwagę migracji studentów lub absolwentów. Liczba absolwentów kierunków ścisłych i technicznych / liczba absolwentów ogółem Wskaźnik przedstawia relację liczby absolwentów kierunków ścisłych i technicznych do ogółu absolwentów w poszczególnych województwach. Liczba absolwentów dotyczy jednocześnie absolwentów szkół publicznych i niepublicznych, zarówno studiów stacjonarnych oraz niestacjonarnych. Uzasadnienie wyboru Z licznych publikacji i badań wynika, że udział studentów wśród ludzi młodych w kraju rośnie, niepokojący jest natomiast niewielki odsetek studentów i absolwentów kierunków ścisłych i technicznych. Do konstrukcji tego wskaźnika uwzględniono liczbę absolwentów (nie studentów), ze względu na jej większą miarodajność na potrzeby analizy. Uczelnie techniczne charakteryzują się bowiem specyficznym rodzajem selekcji studentów relatywnie nieduży ich odsetek kończy podjęte studia. Ograniczenia Ograniczeniem tego wskaźnika jest fakt, iż liczba absolwentów nie przesądza o tym, że absolwenci ci zawodowo będą związani z kierunkiem, który ukończyli oraz, że zostaną w mieście, w którym się kształcili. Warto zwrócić uwagę na sposób interpretacji mierników w tabeli poniżej, tj. im wskaźnik wyższy tym wyższa ocena potencjału innowacyjności danego województwa. Poniższa tabela przedstawia wskaźniki w badanych trzech okresach, dla każdego z województw. 41

42 Tabela 5. Wybrane wskaźniki innowacyjności dla województw Wskaźnik Nakłady na B+R / PKB per capita Udział gospodarstw domowych z dostępem do internetu Liczba uzyskanych patentów / liczba ludności Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstw ach przemysłowych i usługowych / liczba przedsiębiorstw ogółem Przedsiębiorstwa innowacyjne przemysłowe / ogół przedsiębiorstw przemysłowych Przedsiębiorstwa innowacyjne usługowe / ogół przedsiębiorstw usługowych Liczba aktywnych zawodowo z wykształceniem wyższym Liczba studentów szkół wyższych / liczba ludności w wieku produkcyjnym Liczba absolwentów kierunków ścisłych i technicznych / liczba absolwentów ogółem Rok / Województwo Łódzkie 0,013 0,013 0,015 0,144 0,325 0,523 23,573 41,864 37,090 2,552 11,312 9,314 0,352 0,316 0,134 0,148 0,090 0,103 0,228 0,290 0,342 0,078 0,085 0,071 0,172 0,166 0,136 Mazowieckie 0,061 0,056 0,062 0,202 0,405 0,642 46,833 75,359 62,179 16,279 20,030 21,292 0,496 0,457 0,173 0,252 0,220 0,156 0,529 0,751 0,925 0,107 0,105 0,097 0,101 0,132 0,127 Małopolskie 0,031 0,030 0,031 0,200 0,418 0,636 21,471 46,965 49,545 5,439 5,104 4,094 0,391 0,388 0,163 0,191 0,140 0,128 0,250 0,310 0,365 0,094 0,100 0,101 0,198 0,217 0,190 Śląskie 0,015 0,018 0,025 0,183 0,422 0,641 25,528 50,708 50,260 10,014 10,975 10,251 0,512 0,425 0,203 0,238 0,173 0,124 0,354 0,404 0,553 0,068 0,065 0,060 0,155 0,203 0,201 Lubelskie 0,010 0,012 0,013 0,146 0,281 0,506 17,390 36,469 25,559 3,671 5,997 3,613 0,452 0,400 0,171 0,287 0,128 0,120 0,184 0,212 0,277 0,079 0,078 0,075 0,100 0,122 0,123 Podkarpackie 0,006 0,007 0,008 0,158 0,309 0,595 7,626 20,979 15,213 7,210 7,527 6,641 0,462 0,423 0,207 0,194 0,170 0,138 0,129 0,165 0,230 0,061 0,056 0,054 0,150 0,134 0,119 Podlaskie 0,003 0,002 0,003 0,174 0,339 0,526 4,990 11,738 9,257 5,485 5,074 3,275 0,472 0,328 0,170 0,227 0,093 0,083 0,082 0,107 0,138 0,072 0,070 0,070 0,161 0,174 0,147 Świętokrzyskie 0,001 0,001 0,005 0,110 0,222 0,522 6,984 17,247 19,747 3,238 4,307 3,398 0,446 0,371 0,165 0,264 0,126 0,114 0,105 0,123 0,172 0,073 0,064 0,057 0,091 0,152 0,125 Lubuskie 0,001 0,001 0,001 0,131 0,347 0,605 2,973 11,899 6,924 2,451 4,186 2,744 0,309 0,282 0,159 0,127 0,171 0,109 0,081 0,087 0,109 0,063 0,052 0,040 0,154 0,139 0,170 Wielkopolskie 0,014 0,017 0,023 0,141 0,365 0,594 12,778 27,164 27,782 5,242 6,013 4,508 0,379 0,331 0,162 0,168 0,132 0,124 0,232 0,262 0,359 0,075 0,080 0,074 0,131 0,148 0,147 Zachodniopomorskie 0,003 0,004 0,004 0,162 0,356 0,574 12,390 21,864 20,672 1,783 2,188 2,696 0,297 0,314 0,155 0,175 0,078 0,111 0,127 0,148 0,169 0,082 0,071 0,065 0,183 0,232 0,193 Dolnośląskie 0,012 0,012 0,015 0,171 0,362 0,593 21,431 76,084 50,732 4,516 6,435 6,745 0,392 0,380 0,166 0,238 0,205 0,133 0,227 0,287 0,337 0,088 0,091 0,089 0,167 0,215 0,172 Opolskie 0,001 0,001 0,002 0,131 0,343 0,573 14,265 40,498 27,222 3,574 3,600 2,906 0,424 0,402 0,193 0,175 0,096 0,137 0,058 0,072 0,088 0,057 0,056 0,059 0,118 0,180 0,131 Kujawsko-Pomorskie 0,006 0,004 0,012 0,149 0,336 0,586 14,021 20,328 16,912 4,887 10,551 6,073 0,366 0,327 0,179 0,135 0,146 0,094 0,142 0,124 0,184 0,066 0,064 0,063 0,114 0,140 0,122 Pomorskie 0,010 0,011 0,012 0,218 0,470 0,642 18,687 28,043 36,156 5,796 10,845 9,096 0,423 0,307 0,153 0,239 0,167 0,134 0,153 0,181 0,241 0,070 0,072 0,074 0,147 0,148 0,149 Warmińsko-Mazurskie 0,003 0,004 0,004 0,139 0,287 0,558 2,100 15,426 12,612 3,114 2,882 2,958 0,439 0,437 0,186 0,200 0,108 0,087 0,090 0,108 0,153 0,068 0,063 0,054 0,178 0,139 0,132 Polska 0,213 0,216 0,58 0,169 0,366 0,596 20,380 41,322 36,257 7,015 9,409 8,836 0,420 0,374 0,171 0,212 0,161 0,128 2,970 3,631 4,643 0,079 0,078 0,074 0,142 0,166 0,152 Źródło: Opracowanie własne Deloitte na podstawie Dane GUS, BDL 42 Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata

43 Po kalkulacji wskaźników dla każdego z województw obliczono łączną miarę, będącą średnią ważoną wskaźników. Na jej podstawie uszeregowano województwa w ranking według poziomu innowacyjności 33. Ranking województw opracowano dla danych z roku bazowego (2004) oraz roku Różnica pomiędzy miejscem rankingowym danego województwa w tych dwóch okrasach została odzwierciedlona na macierzy. Zmiana miejsca rankingowego wskazuje w jakim kierunku dokonała się zmiana (wyższa bądź niższa pozycja w rankingu) oraz jaka dynamika towarzyszyła tej zmianie (o ile miejsc w rankingu). Uszeregowanie województw pozwoliło także wyłonić klasy (grupy) województw o podobnych cechach. Cechy te dotyczą nie tylko obecnego poziomu innowacyjności województwa, ale także dynamiki jego zmian. Macierz zaprezentowana poniżej przedstawia klasyfikację województw według potencjału innowacyjnego na podstawie pozycji, jaką zajmowały w rankingu w roku 2004 (wymiar horyzontalny macierzy) oraz zmiany tej pozycji w stosunku do roku 2010 (wymiar wertykalny macierzy). Macierz dzieli województwa na 4 główne grupy w zależności od pozycji, w której znalazło się województwo: Zwiększające przewagę to województwa, które w roku bazowym znajdowały się wśród pierwszych ośmiu województw w kraju (zajmujące pozycje od 1 do 8 na osi Pozycja bazowa w rankingu w roku 2004 ), i które w roku 2010 poprawiły swoją pozycję w rankingu w stosunku do roku Zmniejszające przewagę to województwa, które w roku bazowym znajdowały się wśród pierwszych ośmiu województw w kraju (zajmujące pozycje od 1 do 8 na osi Pozycja bazowa w rankingu w roku 2004 ), i które w roku 2010 pogorszyły swoją pozycje w rankingu w stosunku do roku Zmniejszające opóźnienie to województwa, które w roku bazowym znajdowały się w drugiej ósemce województw w kraju (zajmujące pozycje od 9 do 16 na osi Pozycja bazowa w rankingu w roku 2004 ), i które poprawiły swoją pozycję w rankingu w stosunku do roku Zwiększające opóźnienie to województwa, które w roku bazowym znajdowały się w drugiej ósemce województw w kraju (zajmujące pozycje od 9 do 16 na osi Pozycja bazowa w rankingu w roku 2004 ), i które pogorszyły swoją pozycję w stosunku do roku Dodatkowo, uwzględniając uzyskane wyniki przez województwa w badanym obszarze pogrupowano je według pozycji w relacji do innych, biorąc pod uwagę także dynamikę i kierunek zmian: Stabilni leaderzy to województwa, które w roku bazowym zajmowały wysokie pozycje w rankingu, i które w roku 2010 utrzymują wysokie w nim miejsce. Progresywni to województwa, które poprawiły swoją pozycję w rankingu w roku 2010 w stosunku do roku bazowego (czyli te, które znajdują się powyżej wartości zero na osi Zmiana w 2010 r. w stosunku do roku 2004 ). Regresywni to województwa, które pogorszyły swoją pozycję w rankingu w roku 2010 w stosunku do roku bazowego (czyli te, które znajdują się poniżej wartości zero na osi Zmiana w 2010 r. w stosunku do roku 2004 ) Stagnaci to województwa, które nie zmieniły swojej pozycji w rankingu w roku 2010 w stosunku do roku bazowego. 33 Należy wziąć pod uwagę, iż uwzględnienie innych danych w analizie mogłaby wpłynąć na wyniki badania. 43

44 Schemat 6. Macierz potencjału innowacyjnego 34 DLŚ Dolnośląskie K-P Kujawsko-Pomorskie LUB - Lubelskie LUS - Lubuskie ŁD - Łódzkie MŁ - Małopolskie Źródło: Opracowanie własne Deloitte MZ - Mazowieckie OP - Opolskie POD - Podkarpackie PDL - Podlaskie POM - Pomorskie ŚL - Śląskie ŚW - Świętokrzyskie WLP - Wielkopolskie W-M Warmińsko-Mazurskie ZP - Zachodniopomorskie Województwo lubelskie znalazło się w gronie województw regresywnych (co jest spowodowane spadkiem pozycji w rankingu w stosunku do roku bazowego (2004)). Województwo lubelskie plasowało się na 7 pozycji pod względem potencjału innowacyjności, zatem znajdowało się wśród pierwszych ośmiu województw w kraju. Obecnie województwo lubelskie zajmuje 9 pozycję w kraju. Analizując wartości wskaźników w kolejnych latach dla województwa lubelskiego zauważa się w większości przypadków wzrost ich wartości, co wskazuje na stopniowy rozwój regionu w obszarze innowacyjności. Zatem spadek pozycji w rankingu w stosunku do roku bazowego nie musi oznaczać spadku rozwoju województwa czy też zmniejszonej dynamiki wzrostu potencjału innowacyjnego w porównaniu do lat ubiegłych. Pogorszenie pozycji w rankingu oznacza natomiast, iż tempo rozwoju innych województw ( Progresywnych ) przewyższyło tempo rozwoju województwa lubelskiego. Grupa regresywna to grupa województw, która w relacji do dynamiki rozwoju potencjału innowacyjnego innych województw pozwoliła się wyprzedzić w rankingu. W grupie progresywnych województw znajdują się m.in. te, które w 2004 roku plasowały się na pozycjach niższych niż województwo lubelskie, natomiast obecnie przeskoczyły o kilka pozycji wyżej w rankingu. Pozostałe województwa Polski Wschodniej plasują się poniżej oceny województwa 34 Pozycja danego województwa na macierzy potencjału innowacyjnego odpowiada ocenie Deloitte wynikającej z przeprowadzonej analizy wskaźnikowej. Źródłami danych do wyznaczenia wskaźników dla województw były w szczególności dane GUS, BDL. 44

45 lubelskiego. Analiza zmian pozycji województw w rankingu wskazuje, iż największymi rywalami województwa lubelskiego są województwa zachodniej Polski. Warto nadmienić, że rywalizacja pomiędzy województwami i miastami o wyższe miejsce w rankingu poziomu innowacyjności, często pokrywa się z konkurowaniem o nowe inwestycje. Szczególnie ma to znaczenie w przypadku sektorów, których działalność nie jest ściśle związana z lokalizacją. Przykładem tego rodzaju sektora jest BPO, który charakteryzuje się koncentracją na zasobach ludzkich, ich kwalifikacji, dostępności oraz wysokości kosztów ich pracy. Uwzględniając korzystne warunku do rozwoju tego biznesu w Lublinie, lokowanie przedsięwzięć sektora BPO w innych częściach kraju może wiązać się z niedostateczną promocją miasta w tym obszarze. Analizując przyczyny uzyskanej pozycji przez województwo lubelskie wzięto pod uwagę szczególnie te wskaźniki, które obniżają jego potencjał innowacyjny. Pomimo, bardzo wysokiej dynamiki wzrostu udziału gospodarstw domowych z dostępem do internetu w ogóle gospodarstw domowych na przestrzeni lat , województwo lubelskie plasuje się obecnie na ostatniej pozycji wśród województw (tylko połowa gospodarstw domowych posiada dostęp do internetu). Ponadto, województwo lubelskie charakteryzuje się względnie niewysokim wskaźnikiem nakładów na działalność innowacyjną w grupie przedsiębiorstw. Wysokość tego wskaźnika wyraźnie spadła na przestrzeni lat Zauważalne obniżenie wartości nakładów na tę działalność mogło być w pewnym stopniu spowodowana kryzysem finansowym, gdyż spadek tych wartości zanotowały także inne województwa. Siła tej zmiany (spadku) nie była jednak tak dotkliwa jak w województwie lubelskim. Można zatem stwierdzić, iż firmy w czasie dekoniunkturze wprowadzają pewne oszczędności, ograniczając w pierwszej kolejności wydatki prorozwojowe, tj. na innowacje. Wydatki na działalność innowacyjną oraz ich udział w budżecie są odzwierciedleniem priorytetów przedsiębiorstw oraz środowiska operacyjnego / biznesowego regionu. Struktura budżetu przedsiębiorstw obecnych na lokalnym rynku przedstawia bowiem obszary, które firmy chcą rozwijać i są istotne z punktu widzenia właścicieli firm i ich zarządzających. Kolejnym wskaźnikiem, który wpływa na obniżenie pozycji województwa lubelskiego w rankingu jest relatywnie niewysoka liczba absolwentów kierunków technicznych i ścisłych. Pomimo, iż Lublin jest największym ośrodkiem akademickim w regionie oraz istotnym także w skali kraju, w regionie dominują absolwenci kierunków humanistycznych, których rynek w skali kraju osiąga nasycenie. Dlatego ważna jest działalność promocyjna miasta i regionu w obszarze uświadamiania młodym ludziom, w którą stronę powinni się kształcić, aby skutecznie odpowiedzieć na oczekiwania rynku Analiza lokalnych warunków inwestowania w Lublinie Należy zakładać, iż każdy inwestor zanim dokona ostatecznej decyzji inwestycyjnej przeprowadza wnikliwą analizę atrakcyjności inwestycyjnej potencjalnych destynacji. Na łączną atrakcyjność danej lokalizacji wpływa szereg czynników, których waga jest zróżnicowana w zależności od typu działalności inwestora. Przykładowe kryteria selekcji lokalizacji przez inwestorów przedstawione zostały poniżej. 45

46 Schemat 7. Kryteria wyboru lokalizacji przez inwestora Przykładowe kryteria selekcji lokalizacji przez inwestora Zasoby ludzkie Dostęp do umiejętności Konkurencyjna obsługa organizacji Produktywność Jakość Znajomość języków Rotacja pracowników Edukacja prawna Nieruchomości Dostępność wyposażenia Łączność telekomunikacyjna Infrastruktura Udogodnienia/usługi Dostępność dodatkowych powierzchni Jakość środowiska naturalnego Źródło: Opracowanie Deloitte Dostępność Centrala Klienci Dogodność lotów Częstotliwość lotów Łączność Dostępność portów Dostawcy Środowisko operacyjne Ogólne Niezawodność infrastruktury Potencjal wzrostu rynku Klimat biznesowy Uwarunkowania prawne Dostępnośc mediów Przepustowość łączy telekomunik. i powiązane usługi Życie poza miejscem stałego zamieszk. i jakość życia Ryzyko Polityczne Finansowe Walutowe Naturalne Infrastrukturalne Ludzkie Koszty Jednorazowe Uzbrojenie Budynki Meble i wyposażenie Wyposażenie Sprzęty biurowe Relokacje/ przenisienie Szkolenia Profesjonalne usługi Wymagania kapiatłowe Stałe Wynajem Siła robocza Telekomunikacja Podatki i opłaty Media Podróże Zachęty inwestycyjne Początkowe Pomoc w uzyskiwaniu pozwoleń Granty, pożyczki Poprawa stanu terenu Doprowadzenie mediów Stałe Zwolnienia podatkowe Odpisy podatkowe Zwolnienia podatkowe Szkolenia Dostęp do mediów na preferencyjnych warunkach Nieruchomości Jednym z czynników wpływających na decyzje inwestycyjne firm jest rynek nieruchomości zarówno ich powierzchnia, jakość, cena. Niezbędne staje się w ostatnim czasie wyposażenie budynku w infrastrukturę najnowszej generacji (np. najnowsze systemy informatyczne i bezpieczeństwa, regulowaną klimatyzację, odpowiednią liczbą miejsc parkingowych, sal konferencyjnych etc.). Dodatkowym aspektem jest otoczenie budynków, a więc jakość środowiska wpływająca na jakość pracy. Odnosi się głównie do jakości terenów usługowych i rekreacyjnych, zlokalizowanych w otoczeniu budynków, w których swoją działalność lokalizują inwestorzy. Są to często zadbane tereny, z dużą ilością zieleni, których oferta również musi pozostać atrakcyjną dla wymagających użytkowników przestrzeni. Obecnie wysoko wykwalifikowani pracownicy oczekują doskonałej jakości swojego środowiska pracy. Wysoki odsetek obszarów chronionych jest jednym z wyznaczników dobrego stanu środowiska, który uznać należy za sprzyjający atrakcyjności inwestycyjnej dla sektora usług i sektora zaawansowanej technologii. 35 Podsumowanie oceny Lublina w obszarze nieruchomości Poniżej zaprezentowano kluczowe obserwacje wnioski z analizy desk research nt. bieżącej sytuacji na lubelskim rynku nieruchomości (rynku mieszkaniowym oraz rynku powierzchni biurowych) Rynek mieszkaniowy: Podaż na lubelskim rynku (pierwotnym) mieszkaniowym kształtują przede wszystkim oferty lokalnych deweloperów i spółdzielni mieszkaniowych oraz realizowane przez nie inwestycje. Aktualnie (stan na czerwiec 2012 r.) oferta lubelskiego rynku mieszkaniowego pierwotnego, reprezentowana przez 20 głównych deweloperów (w tym TBV, MNS Chrzanowscy, Orion, Zana, Graden, Jankowski Pulchny, Mak Dom, Wikana, JMZ, Willowa 2, 3d Developer, Żagiel, Nap Invest, Interbud, SM Felin, SM Rudnik, 35 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006, IBnGR,

47 Wlaszczyk Więckowski Nieruchomości, LUK Jacek Wysokiński, Budom) obejmowała ok wolnych mieszkań. Ostatni rok przyniósł spadek cen na lubelskim rynku mieszkaniowym. Średnia cena 1 metra kwadratowego powierzchni mieszkaniowej w Lublinie w pierwszej połowie 2012 r. kształtowała się w przedziale ok PLN (to jest zaledwie o ok. 500 PLN/m2 mniej niż w Poznaniu, pomimo bardziej znaczących rozbieżności w średniej wysokości wynagrodzeń pomiędzy obydwoma miastami) 36. Dla porównania średnie ceny za 1 metr kwadratowy powierzchni mieszkaniowych w Łodzi kształtowały się w analogicznym okresie na poziomie PLN. Istotny wpływ na cenę mieszkań ma aktualna sytuacja na polskim rynku kredytowym, przekładająca się na siłę nabywczą i skłonności zakupowe. Mechanizmy te są jednak analogiczne dla całej Polski i tym samym nie stawiają Lublina w sytuacji mniej lub bardziej uprzywilejowanej w odniesieniu do innych polskich miast. Rynek nieruchomości biurowych: Lublin charakteryzuje się relatywnie niewielką dostępnością powierzchni biurowych w relacji do wielkości Miasta. Schemat 8. Dostępność* nowoczesnej powierzchni biurowej w wybranych miastach Polskich (do końca 2012 r.) Źródło: Jones Lang LaSalle, kwiecień 2012 r. Lublin charakteryzuje się także stosunkowo niekorzystną relacją wysokości czynszów do ilości dostępnych opcji dla najemcy. W porównaniu do miast Polski Wschodniej (tj. Olsztyna, Kielc) wysokość czynszów w Lublinie prezentuje się mniej korzystnie dla najemców. Z kolei, pod względem dostępności lokali biurowych, Lublin ustępuje miastom Polski Zachodniej (np. Szczecinowi). Z punktu widzenia atrakcyjności rynku powierzchni biurowych przedsiębiorców istotny jest także charakter zabudowy danego miasta. Lublin charakteryzuje się względnie wysokim udziałem zabudowy historycznej, co ma wpływ m.in. na koszty rewitalizacji budynków i ich dostosowania do potrzeb inwestorów (np. trudności w budowie parkingów). Ceny wynajmu powierzchni nieruchomości komercyjnych w Lublinie są zróżnicowane i uzależnione są m.in. od standardu i lokalizacji 36 Wg. danych barometru cen mieszkań w Polsce portalu Money.pl. 47

48 danego obiektu biurowego. Ceny wynajmu powierzchni w nowo oddawanych budynkach biurowych kształtują się na poziomie od ok. 30 PLN do 80 PLN/m2 (biurowiec przy ul. Jana Pawła II 17 planowany do oddania do użytku w IVQ 2012 r.). Zgodnie ze stanem na kwiecień 2012 r. w 10 głównych lubelskich biurowcach oferujących wolne powierzchnie biurowe wielkość dostępnej powierzchni wynosiła łącznie ok. 7 tys. m2. Wartość ta wydaje się stosunkowo niska w odniesieniu do wielkości Miasta i jego potencjału. Należy przy tym zauważyć, że Lublin charakteryzuje się niewielką liczbą ofert większych powierzchni biurowych (powyżej 1000 m2), często poszukiwanych przez znaczących najemców np. dla ulokowania działalności BPO/SSC. Dostępność transportowa Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na atrakcyjność inwestycyjną danego obszaru jest dostępność transportowa. O jej poziomie rozstrzyga w głównej mierze położenie geograficzne regionu oraz wyposażenie w elementy infrastruktury transportu. Ponieważ z punktu widzenia potencjalnego inwestora liczą się walory użytkowe sieci decydujące o czasie i kosztach przewozu towarów oraz osób - oprócz aspektu ilościowego równie istotna jest jakość infrastruktury drogowej i lotniczej. Bez względu na rodzaj przedsięwzięcia ważnym elementem okazuje się czasowa i przestrzenna odległość od głównych aglomeracji dostarczających wykwalifikowanych pracowników, a czasem stanowiących istotny rynek zbytu. Niebagatelny wpływ na decyzję o lokalizacji przedsięwzięć mają przyszłe inwestycje usprawniające jakościowe parametry infrastruktury transportowej. Szczególnie widoczne jest to w zakresie transportu drogowego, jeśli chodzi o działalność przemysłową, natomiast dla branży usługowej i wysokich technologii coraz ważniejszy staje się rozwój sieci lotniczej (dostępność portów lotniczych, częstotliwość i dogodność lotów oraz ilość kierunków połączeń). Podsumowanie oceny Lublina w obszarze dostępności transportowej W raporcie opracowanym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, pt. Atrakcyjność inwestycyjna Województw i Podregionów 2010 województwo lubelskie zajęło 15. pozycję w kraju pod względem dostępności transportowej 37. Autorzy raportu jako kryterium uwzględnili m.in. odległość do granicy zachodniej oraz położenie względem dużych portów morskich, co już na wstępie stawia Lublin na trudniejszej pozycji. 37 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006, IBnGR,

49 Schemat 9. Odległość Lublina do niektórych miast w Polsce i za granicą 167 km 217 km Lwów Źródło: Opracowanie własne Deloitte Jednoznaczna ocena atrakcyjności lokalizacyjnej Lublina nie jest możliwa, ponieważ w głównej mierze zależy ona od preferencji indywidualnego inwestora. Korzystna jest m.in. odległość do wschodniej granicy z Ukrainą, Lublin od Lwowa dzieli nieco ponad 200 km. W województwie lubelskim znajduje się wiele przejść granicznych (6 drogowych, 4 kolejowe) 38. Istotnym kryterium oceny dostępności transportowej jest położenie danego miasta/regionu względem portów lotniczych (ze szczególnym naciskiem na porty międzynarodowe). Ukończenie budowy międzynarodowego lotniska zaowocuje wyższymi notami w rankingu dostępności inwestycyjnej. Środowisko operacyjne Kolejnym czynnikiem istotnym dla potencjalnych inwestorów jest środowisko operacyjne rozważanych lokalizacji. Przy planowaniu zaangażowania kapitałowego, przedsiębiorcy zagraniczni analizują podstawowe wielkości ekonomiczne. Duże znaczenie ma także klimat biznesowy, czyli m.in. stopień otwartości lokalnych władz na środowisko przedsiębiorców, o czym świadczą obroty przedsiębiorstw, przychody ze sprzedaży krajowej i eksportowej oraz poziom inwestycji. 39 Dodatkowo na działalność przedsiębiorstw wpływają zasoby infrastruktury zarówno technicznej jak i gospodarczej. Bardzo ważnym kryterium wyboru lokalizacji jest dostępność i przepustowość mediów podstawowych takich jak woda, energia, kanalizacja, gaz, ciepło oraz bardziej zaawansowanych technologicznie jak, informatyczna sieć przewodowa i bezprzewodowa. Zasoby infrastruktury gospodarczej w zasadniczej mierze determinują decyzje lokalizacyjne inwestorów. Szeroko rozwinięte usługi około-biznesowe umożliwiają zlecenie na zewnątrz niektórych czynności, co podnosi efektywność inwestycji, a także pozwala na wykorzystanie specjalistycznych usług wykraczających poza kompetencje danego przedsiębiorstwa. Infrastrukturę gospodarczą tworzą m.in. firmy prowadzące działalność finansową, ubezpieczeniową oraz z zakresu obsługi nieruchomości i firm Ważnym elementem infrastruktury gospodarczej są również imprezy targowo wystawiennicze, które umożliwiają m.in. pozyskiwanie nowych klientów i kooperantów, wzmocnienie kontaktów Badania klimatu biznesowego w regionach Polski w ramach EUROCHAMBRES European Economic Survey 2007, Krajowa Izba Gospodarcza,

50 z klientami, demonstrację i promocję produktów, sprzedaż produktów, tworzenie wizerunku firmy. Ważna jest również jakość życia w regionie inwestycji. Wysoki poziom rozwoju infrastruktury społecznej, a więc przede wszystkim szkolnictwa, ochrony zdrowia, instytucji kultury, turystyki, rozrywki i wypoczynku w dużym stopniu kształtuje dobre warunki życia. Napływ ludności przyczynia się zaś do pozytywnych zmian w zakresie zasobów pracy, co ma szczególne znaczenie dla sektora usługowego i zaawansowanego technologicznie. Podsumowanie oceny Lublina w obszarze środowisko operacyjne Województwo lubelskie pod względem warunków prowadzenia działalności biznesowej prezentuje się poniżej przeciętnej dla kraju 40. Na stosunkowo niską ocenę w tym zakresie wpływają m.in. ograniczone formy zorganizowanego wsparcia przedsiębiorców (m.in. niska efektywność klastrów, relatywnie niewielka liczba firm korzystających ze wsparcia Parku Naukowo-Technologicznego 41, niski poziom przedsiębiorczości w województwie lubelskim). Korzystna ocena województwa lubelskiego w tym obszarze dotyczy przede wszystkim jakości życia, szczególnie w zakresie opieki zdrowotnej, oferty kulturalnej oraz jakości (czystości) środowiska naturalnego. W Lublinie przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Lubelskiego funkcjonuje również regionalne Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów będące partnerem PAIiIZ. Działania Centrum koncentrują się na zapewnieniu kompleksowej obsługi inwestorów na poziomie województwa. Obserwacje Deloitte wykazały, że potencjał współpracy Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów oraz Wydziału Strategii i Obsługi Inwestorów UM Lublin nie jest w pełni wykorzystywany. Dlatego istnieje potrzeba podjęcia działań mających na celu określenie / uporządkowanie zasad współpracy pomiędzy obiema jednostkami w celu osiągnięcia możliwych w tym zakresie efektów synergii Koszty Nakłady inwestycyjne oraz koszty operacyjne działalności są jednym z najważniejszych kryteriów, jakimi kierują się inwestorzy podczas podejmowania decyzji lokalizacyjnych. Bardzo ważne stają się tu nakłady, jakie należy uwzględnić przy uzbrajaniu terenów pod inwestycje, które mogą być znacząco różne dla poszczególnych lokalizacji. Koszty pracy (średnie wynagrodzenie, dodatkowe koszty pracownika) są równie ważnym czynnikiem lokalizacyjnym, przez to, iż w znacznym stopniu determinują rentowność przedsiębiorstwa. Bardzo ważnym aspektem, jaki inwestorzy biorą pod uwagę są również koszty najmu i mediów oraz podatków i opłat, które mogą się różnić w dużej mierze w zależności od lokalizacji, dostawców oraz nastawienia władz lokalnych wobec inwestorów. 40 Analityka na potrzeby oceny tego obszaru objęła ocenę wysokości nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw per capita, poziom przedsiębiorczości (mierzony liczbą jednostek zarejestrowanych w rejestrze REGON na 100 tys. ludności) oraz szeroko rozumianą jakość życia. Inwestorzy podejmując decyzję co do lokowania inwestycji często kładą duży nacisk na inne aspekty miasta / regionu niż względy czysto finansowe. Ocena jakości życia po pracy oraz rozwoju dla rodziny (edukacja, opieka zdrowotna, rozrywka) stanowią nierzadko istotną wagę w ogólnej ocenie miejsca pod inwestycje. 41 Wśród aktualnych lokatorów Lubelskiego Parku Naukowo-Technologicznego dominują jednostki uniwersytetów oraz inne instytucje. Udział przedsiębiorstw w łącznej liczbie lokatorów jest niewielki. 50

51 Podsumowanie oceny Lublina w obszarze koszty Pod względem kosztów prowadzenia działalności biznesowej województwo lubelskie plasuje się na wysokiej pozycji na tle pozostałych województw (tzn. charakteryzuje się ogólnym niskim poziomem kosztów). Z punktu widzenia potencjalnego inwestora koszty pracy oraz wysokość podatków lokalnych są atrakcyjne. Poniższy wykres prezentuje stawki podatku od nieruchomości od gruntów w Lublinie w porównaniu z innymi miastami kraju. Wykres 11. Stawki podatku od nieruchomości od gruntów (grunty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej) / 1m2 powierzchni (w PLN). 0,90 0,85 0,80 0,75 0,70 0,65 0,60 Źródło: Opracowanie własne Deloitte na podstawie Uchwał poszczególnych Rad Miast w sprawie określenia stawek podatku od nieruchomości na rok 2012 Szczególnie atrakcyjnie Lublin prezentuje się na tle innych miast kraju w obszarze stawki podatku od nieruchomości od budynków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, co prezentuje poniższy wykres. Wykres 12. Stawki podatku od nieruchomości od budynków lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej / 1m2 powierzchni użytkowej (w PLN) Źródło: Opracowanie własne Deloitte na podstawie Uchwał poszczególnych Rad Miast w sprawie określenia stawek podatku od nieruchomości na rok

52 Nieco niższą ocenę otrzymuje Lublin z punktu widzenia kosztów zakupu i/lub najmu nieruchomości. Przykładowo, koszty najmu powierzchni biurowej w Lublinie nie odbiegają znacząco od kosztów w Poznaniu, a są znacząco wyższe niż w Łodzi. Podsumowując wysokość kosztów to najsilniejszy punkt Lublina w ocenie atrakcyjności regionu / miasta. Zasoby ludzkie Głównym czynnikiem decydującym o atrakcyjności lokalnych zasobów pracy dla potencjalnego inwestora jest ich liczebność oraz jakość. W przypadku lokalizacji działalności przemysłowej istotnym czynnikiem jest dostępność absolwentów szkół zawodowych i średnich technicznych. Z punktu widzenia prowadzenia nowoczesnej działalności usługowej i zaawansowanych technologii, najlepsze zasoby pracy, zarówno pod względem wielkości, jak i jakości oferują duże miasta silne ośrodki akademickie. Zgodnie z szacunkami analityków rynku, bazującymi na deklaracjach pracodawców, lista 10 najbardziej poszukiwanych zawodów w 2009 r. przedstawiała się następująco 42 : Polska: 1. Wykwalifikowani pracownicy fizyczni 2. Menedżerowie projektów 3. Przedstawiciele handlowi 4. Inżynierowie 5. Kierowcy 6. Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni 7. Pracownicy sekretariatu, asystenci dyrekcji, asystenci ds. administracji 8. Kucharze/ szefowie kuchni 9. Pracownicy produkcji 10. Pracownicy działu Obsługi Klienta i Wsparcia Klienta Europa: 1. Wykwalifikowani pracownicy fizyczni 2. Przedstawiciele handlowi 3. Technicy (produkcji, procesu produkcji i utrzymania ruchu) 4. Inżynierowie 5. Kierowcy 6. Członkowie zarządu/ kadra najwyższego szczebla 7. Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni 8. Pracownicy księgowości i finansów 9. Pracownicy ds. IT 10. Mechanicy Świat: 1. Wykwalifikowani pracownicy fizyczni 2. Przedstawiciele handlowi 3. Technicy (produkcji, procesu produkcji i utrzymania ruchu) 4. Inżynierowie 5. Członkowie zarządu/ kadra najwyższego szczebla 6. Pracownicy księgowości i finansów 7. Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni 8. Pracownicy produkcji 9. Pracownicy sekretariatu, asystenci dyrekcji, asystenci ds. administracji 10. Kierowcy. 42 Manpower Polska, 52

53 Rynek pracy niestety nie skorzystał na zmianach dokonanych w krajowym systemie edukacji. Ograniczenie dostępności szkół zawodowych oraz koncentracja na szkolnictwie wyższym (nie zawsze dobrej jakości) spowodował lukę m.in. w liczbie wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Ponadto, zauważalny jest również brak kompleksowego podejścia władz centralnych oraz lokalnych do kształtowania podaży runku pracy pod kątem oczekiwań pracodawców. Oprócz umiejętności związanych z posiadanymi kwalifikacjami, wykształceniem, znajomością języków, o jakości zasobów pracy pośrednio decyduje również poziom aktywności gospodarczej i społecznej ludności danego obszaru. Wysoki poziom aktywności gospodarczej zwiększa prawdopodobieństwo pozyskania pracowników najbardziej wartościowych. Ludzie tacy posiadają często specyficzną wiedzę i kontakty niedostępne dla inwestorów zewnętrznych. Poza tym, wysoki poziom przedsiębiorczości świadczy o skłonności do podejmowania ryzyka, decyzyjności i znacznej samodzielności. Wysoki poziom bezrobocia jest w ograniczonym stopniu czynnikiem atrakcyjności inwestycyjnej, gdyż dla większości przedsiębiorstw osoby długotrwale pozostające bez pracy, słabo wykształcone, nie są atrakcyjnymi pracownikami. Poziom bezrobocia ma większe znaczenie w przypadku działalności przemysłowej, mniejsze natomiast w przypadku usługowej. Liczba bezrobotnych nie ma natomiast praktycznie żadnego znaczenia w procesie lokalizacji działalności zaawansowanej technologicznie. Podsumowanie oceny Lublina w obszarze zasoby ludzkie Ogólna ocena zasobów ludzkich Lublina jest umiarkowanie pozytywna. Na ocenę tą wpływ mają wnioski z analizy wskaźnikowej obejmującej w szczególności aspekty demograficzne (udział ludzi młodych w populacji, wskaźnik obciążenia demograficznego ludźmi starszymi oraz saldo migracji), poziom wykształcenia lokalnej ludności (odsetek ludności z wyższym wykształceniem wśród aktywnych zawodowo do liczby ludności oraz liczba studentów w ogóle ludności). Silną stroną Miasta jest m.in. wysoki odsetek studentów, mnogość dostępnych kierunków kształcenia, corocznie znacząca liczba absolwentów lubelskich uczelni, niższe wymagania płacowe w stosunku do miast Polski centralnej i zachodniej. Słabą stroną Lublina jest m.in. stosunkowo niski odsetek absolwentów kierunków technicznych / specjalistycznych, migracje młodych wykształconych absolwentów do innych miast Polski np. Warszawy, Krakowa. Zachęty inwestycyjne Ważnym aspektem wpływającym na atrakcyjność inwestycyjną danej lokalizacji są wszelkie zachęty i ulgi, jakie mogą zaproponować potencjalnym inwestorom władze samorządowe oraz inne instytucje publiczne i niepubliczne. Jest to przede wszystkim wszelka pomoc w rozpoczęciu inwestycji i działalności w danej lokalizacji, a zwłaszcza: wsparcie w uzyskiwaniu wszelkich pozwoleń na realizację inwestycji, poprawa jakości terenu (w tym inwestycje infrastrukturalne, doprowadzenie mediów), pomoc w uzyskaniu pożyczek i grantów. Natomiast po rozpoczęciu działalności bardzo ważne staja się: jasność i prostota systemu podatkowego, podatki (stawka podatku CIT, stawka podatku PIT i obciążeń funduszu płac), zwolnienia lub inne ulgi podatkowe. Na atrakcyjność danej lokalizacji wpływają również inne zachęty inwestycyjne takie jak np.: bezpłatne lub dofinansowane szkolenia, usługi doradcze, dostęp do mediów na preferencyjnych warunkach. 53

54 Podsumowanie oceny Lublina w obszarze zachęty inwestycyjne Na terenie województwa lubelskiego funkcjonują 3 specjalne strefy ekonomiczne: Tarnobrzeska (na terenie województwa lubelskiego EURO-PARK WISŁOSAN obejmuje miasta: Łukowów, Janów Lubelski, Ryki, Kraśnik, Tomaszów Lubelski, Horodło) Starachowicka (Podstrefa Puławy przemysłowe tereny inwestycyjne) Mielecka (W skład obszaru SSE EURO-PARK MIELEC wchodzą tereny położone w Lublinie, Zamościu, Lubartowie i Radzyniu Podlaskim tereny przemysłowe) Specjalne strefy ekonomiczne oferują pomoc publiczną dla inwestorów w postaci zwolnień z podatku dochodowego. Wysokość zwolnienia z podatku dochodowego zależy od zainwestowanej kwoty. Pomoc publiczna udzielana w strefie może dotyczyć pomocy regionalnej z tytułu kosztów nowej inwestycji lub tworzenia nowych miejsc pracy 43. Tereny inwestycyjne dostępne w strefach są wyposażone w infrastrukturę techniczną, na stronach internetowych stref podkreślana jest także informacja o wydzieleniu nieruchomości zgodnie z potrzebami inwestora. Wyniki badań Ministerstwa Gospodarki dotyczących wpływu tworzenia i funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych wskazują, że są one czynnikiem w istotnym stopniu podnoszącym atrakcyjność inwestycyjną danego regionu 44. Niemniej jednak, istnieje ryzyko, że okres funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych będzie ograniczony jedynie do 2020 r. (czyli do końca następnej perspektywy finansowej Unii Europejskiej). Może to powodować, że w kolejnych latach postrzeganie atrakcyjności specjalnych stref ekonomicznych wśród potencjalnych inwestorów będzie systematycznie malało. Z punktu widzenia inwestora istotną zachętą do ulokowania biznesu w danymi mieście jest aktywna działalność instytucji okołobiznesowych. W województwie lubelskim funkcjonują 3 parki naukowo-technologiczne i przemysłowe: Lubelski Park Naukowo Technologiczny Puławski Park Przemysłowy Świdnik Regionalny Park Przemysłowy Dla rozwoju Miasta Lublin kluczowe znaczenie ma Lubelski Park Naukowo Technologiczny. Niemniej jednak, w opinii m.in. wybranych przedsiębiorców lubelskich, działania Lubelskiego Parku Naukowo Technologicznego nie są adekwatne do oczekiwań stawianych przed tym podmiotem. Wskazywano między innymi na wysoki udział podmiotów publicznych (np. jednostek naukowych uczelni) w strukturze lokatorów Parku, co negatywnie oddziałuje na możliwość rozwoju w Parku większej liczby start-upów / firm.. 43 Więcej informacji na temat ulg i przywilejów na: Ministerstwo Gospodarki, Koncepcja Rozwoju Specjalnych Stref Ekonomicznych, Warszawa,

55 3.4. Analiza międzynarodowych i polskich przykładów stymulacji rozwoju regionalnego Celem niniejszej sekcji jest wskazanie, poprzez jakie działania władze miast mogą stymulować rozwój lokalny oraz regionalny. Poprzez analizę wybranych przykładów dobrych praktyk wskazano możliwe sposoby aktywizacji potencjału miasta, stymulacji jego rozwoju, a tym samym poprawy atrakcyjności inwestycyjnej. Analizą dobrych praktyk objęto 5 miast, w tym 3 miasta Europy Zachodniej i 2 miasta z Polski: Berlin, Niemcy Lyon, Francja Birmingham, Wielka Brytania Gdynia, Polska Wrocław, Polska. Opis każdego przykładu dobrych praktyk podsumowuje sekcja lessonslearned, wskazująca na kluczowe czynniki sukcesu danego miasta w pozyskiwaniu i obsłudze inwestorów. Miasto, Państwo Dobra praktyka Przykład dobrej praktyki nr 1 Berlin, Niemcy Współpraca sektora prywatnego i publicznego w ramach spółki Berlin Partner GmbH, utworzonej w formie partnerstwa publicznoprywatnego (PPP) Charakterystyka miasta Berlin jest stolicą i siedzibą rządu i wielu instytucji publicznych Niemiec. Berlin to trzecie pod względem wielkości (po Londynie i Paryżu) miasto Unii Europejskiej 3,5 mln. mieszkańców. Berlin położony jest we wschodniej części Niemiec, nad rzekami Sprewą i Hawelą. Berlin uznawany jest za tzw. metropolię globalną 45, jest znaczącym węzłem komunikacyjnym Niemiec i Europy, ośrodkiem naukowym (m.in. Humboldt-Universität, Freie Universität, Technische Universität TU Berlin, Hertie School of Governance) oraz kulturalnym (m.in. Bodemuseum, Pergamonmuseum, Neues Museum, Alte Nationalgalerie, Altes Museum, które jako zespół Wyspy Muzeów w Berlinie - Museumsinsel wpisane zostały na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO). Berlin jest siedzibą głównych niemieckich związków i organizacji biznesowych. Berlin jest również jednym z głównych odbiorców FDI oraz preferowanych lokalizacji dla rozwijania działalności biznesowej (zgodnie z badaniami Deloitte, 2/3 decydentów głównych korporacji międzynarodowych wskazało Berlin, jako jeden z przykładów miast o ponadprzeciętnym wizerunku i doskonałej jakości nowej infrastruktury. W rankingu innowacyjności miast, Berlin zajął w 2010 r. miejsce Zgodnie z klasyfikacją Globalization and World Cities (GaWC) Research Network 46 Wg. rankingu Innovation Cities Top 100 Index, 2thinknow, 55

56 Opis dobrej praktyki Zadania w zakresie promocji biznesowej miasta, pozyskiwania inwestorów oraz wspierania przedsiębiorców / pomysłodawców w rozpoczęciu działalności biznesowej w Berlinie realizuje specjalnie do tego powołana spółka Berlin Partner GmbH. Berlin Partner GmbH ściśle współpracuje z Brandenburską Radą Rozwoju Gospodarczego (ZAB) 47 w celu promowania wzrostu gospodarczego miasta oraz całego regionu stolicy Niemiec. Berlin Partner GmbH funkcjonuje jako spółka powołana w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP), której partnerami jest ponad 170 przedsiębiorstw (liczba ta stale wzrasta 48 ) oraz ok. 30 instytucji, organizacji publicznych i fundacji. Berlin Partner GmbH oprócz działań promocyjnych oferuje również konkretne formy wsparcie dla nowych inwestorów (zarówno startupów, mikroprzedsiębiorstw, MSP jak i dużych przedsiębiorstw i korporacji międzynarodowych), rozpoczynających działalność w Berlinie. Zainteresowani przedsiębiorcy mogą skorzystać z jednego z 5 pakietów wsparcia oferowanego przez Berlin Partner GmbH: 1) Berlin Business Welcome Package wsparcie przez pierwsze 3 miesiące działalności w Berlinie poprzez dostęp do infrastruktury biurowej, w pełni wyposażony apartament dla przedsiębiorcy, karnet na komunikację miejską oraz pakiet usług doradczych dot. rozpoczęcia działalności biznesowej w Berlinie (2 h doradztwa ogólnoprawnego, 2 h doradztwa podatkowego i z obszaru zarządzania biznesem, 2 h doradztwa w zakresie PR i komunikacji, ponadto dodatkowe konsultacje dot. ubezpieczenia prowadzonej działalności gospodarczej). Koszt pakietu wynosi Euro netto. 2) Berlin Business Financing Package - wsparcie w formie dotacji pokrywających do 35% środków zainwestowanych w Berlinie, wsparcie w formie dostępu do rozbudowanych możliwości finansowania w formie m.in. kredytów konsorcjalnych 49, poręczeń i gwarancji państwa, wkładów do inwestycji kapitałowych. 3) Berlin Business Locating Package - w ramach w/w pakietu firmom oferowane są dwie formy wsparcia: a) dostęp do portalu o rynku nieruchomości, aktualizowanego w trybie ciągłym o informacje nt. dostępnych ofert publicznych oraz prywatnych właścicieli nieruchomości w Berlinie i Brandenburgii. Portal pozwala dokonać wstępnej selekcji nieruchomości na podstawie przedstawionych kryteriów i wymagań. Każda nieruchomość jest połączona linkiem z tzw. Berlin Economic Atlas portalem umożliwiającym pozyskanie szczegółowych danych dot. danej lokalizacji w Berlinie (w tym m.in. rzeczywistych zdjęć, informacji o stanie infrastruktury, dostępnych połączeniach transportowych). b) Indywidualne poszukiwanie optymalnej nieruchomości na zlecenie klienta, prezentacja wybranych propozycji w biurze Berlin Partner GmbH oraz podczas bezpośrednich spotkań w właścicielami/zarządcami wybranych nieruchomości. 4) Berlin Business Recruiting Package wsparcie inwestora w trakcie trwania projektu inwestycyjnego w poszukiwaniu specjalistów, podnoszeniu kwalifikacji rekrutowanego personelu poprzez pakiety szkoleń, wsparcie w uzyskiwaniu pozwolenia na pobyt i pracę, konsultacje w zakresie lokalnego rynku pracy. 5) Call Center Recruiting Package wsparcie inwestora w 47 Zukunfts Agentur Brandenburg - ZAB, 48 W 1994 r. w chwili rozpoczęcia działalności przez Berlin Partners Capital City Marketing, poprzednika Berlin Partner GmbH, spółka liczyła 17 udziałowców. 49 Kredyty udzielane przez grupę banków (co najmniej dwa) jednemu kredytobiorcy. 56

57 kompleksowej realizacji procesu rekrutacji personelu we współpracy z Federalną Agencją ds. Zatrudnienia (niem. Bundesagentur für Arbeit BA). Wsparcie obejmuje: a) bezpłatne umieszczenie ogłoszeń rekrutacyjnych w bazie ogłoszeń rekrutacyjnych JOBBÖRSE Agencji BA oraz na powiązanych z nią portalach rekrutacyjnych; identyfikacja i pozyskiwanie kandydatów korzystających z baz danych Agencji BA b) Organizacja pierwszego kontaktu pomiędzy inwestorem, a potencjalnymi kandydatami do pracy c) Wsparcie w procesie oceny kandydatów (weryfikacja dokumentów aplikacyjnych, wywiady telefoniczne, assessment center) d) Zakończenie procesu rekrutacji (identyfikacja najlepszych kandydatów, dodatkowe czynności administracyjne i prawne związane z zatrudnieniem nowych pracowników). W/w pakiety wsparcia oferowanego przez Berlin Partner GmbH skierowane są do firm spoza Berlina, które planują zainwestować w Berlinie po raz pierwszy lub chcą ponownie zainwestować w Berlinie, w szczególności w następujących branżach wspieranych przez miasto: usługi, biologia/farmacja, ICT, media i rozrywka, przemysł, mobilność (transport i logistyka), czyste technologie. Rezultaty W okresie od roku 2001 do 2011 ponad 1220 przedsiębiorstw ulokowało działalność biznesową w Berlinie. Od 2001 w Berlinie ulokowały się m.in.: 1) Przemysł, mobilność ( transport i logistyka), czyste technologie: MTU Aero Engines Coca-Cola GmbH Vattenfall Europe Generation Corning Cable Systems GmbH & Co. KG TNT Logistics Deutschland GmbH Mahle Nockenwellen GmbH ASKANIA Uhren AG Rollei GmbH Inventux Technologies AG Global Solar Energy Deutschland GmbH TAKATA-PETRI AG 2) Usługi: core connection GmbH & Co. KG BASF Shared Services Europe GmbH norisbank GmbH Sitel GmbH Skandia Versicherungen DMS GmbH Grupo Intercom Berlin GmbH PHORMS Berlin ggmbh Miami Ad School Europe GmbH MICE AG arvato services Mercedes-Benz Bank 3) ICT, media i rozrywka: Anschutz Entertainment Group Jamba Universal Music Group MTV Networks Germany Four Music Productions GmbH BREAD & butter GmbH SAP Deutschland AG & Co. KG Hitachi Software Engineering Europe AG Axel Springer Verlag AG Bild Redaktion (Axel Springer Verlag) arvato AG IMAX Corporation Sykes Enterprises 3) Biologia i farmacja: Scienion AG Capsulution Pharma AG Pfizer Pharma GmbH LS Shire Deutschland Wyeth 50 Kluczowe czynniki sukcesu miasta - lessons learned Koordynacja działań promocyjnych ukierunkowanych na pozyskiwanie inwestorów oraz wsparcie firm inwestujących w mieście w rękach jednej spółki utworzonej w formie partnerstwa publiczno prywatnego (PPP) podmiotów publicznych i prywatnych. Konkretne pakiety wsparcia oferowane przedsiębiorstwom lokującym działalność biznesową w mieście w obszarach krytycznych z punktu widzenia inwestora (tj. a) wsparcie logistyczne, administracyjne i prawne podczas pierwszych 3 miesięcy funkcjonowania w mieście; b) wsparcie w zakresie pozyskiwania finansowania; 50 Źródło: Berlin Partner GmbH; Berlin Business Location Center 57

58 c) wsparcie w zakresie poszukiwania właściwej lokalizacji / biura dla prowadzenia działalności biznesowej w mieście; d) wsparcie w zakresie pozyskiwania i podnoszenia kwalifikacji zasobów ludzkich; e) kompleksowa realizacja procesu rekrutacyjnego nowych pracowników na zlecenie inwestora. Zasada odpłatności - częściowej partycypacji finansowej inwestora w kosztach usług wsparcia (zasada ta umożliwia samofinansowanie się spółki świadczącej usługi wsparcia dla inwestorów). Dostępność atrakcyjnych pakietów wsparcia jedynie dla inwestorów z listy branż kluczowych dla rozwoju miasta. Miasto, Państwo Dobra praktyka Przykład dobrej praktyki nr 2 Lyon, Francja Budowanie silnego wizerunku i marki miasta Charakterystyka miasta Lyon to pod względem liczby mieszkańców trzecie miasto (460 tys. osób) oraz druga aglomeracją (1,6 mln. osób) Francji. Lyon położony jest w środkowowschodniej części kraju, nad rzekami Rodan i Saoną w pobliżu Alp. Jest stolicą regionu i departamentu Rodan. Lyon to ważny ośrodek gospodarczy Francji z rozwiniętym sektorem bankowym, przemysłem chemicznym, farmaceutycznym, biotechnologicznym, włókienniczym oraz informatycznym. W 2010 r. Lyon zajął 2 miejsce w rankingu ośrodków biznesowych Francji oraz 9 miejsce na świecie i 2 we Francji w rankingu innowacyjności. 51 Opis dobrej praktyki Lyon jest przykładem miasta, które stworzyło oraz przez wiele lat konsekwentnie wdraża globalną strategię komunikacji i promocji. ONLYLYON stał się znakiem i marką miasta, rozpoznawalną na całym świecie. Charakterystyczne logotyp ONLYLYON z wizerunkiem lwa, obecnym również w herbie miasta, jest od wielu lat efektywnie wykorzystywane do promocji miasta m.in. poprzez postery na głównych portach lotniczych Europy (CDG Paris Charles de Gaulle, LHR London Heathrow, BRU - Brussels, FRA - Frankfurt), spoty i filmy reklamowe emitowane w telewizji. Jednym z kluczowych kanałów komunikacji wykorzystywanych przez miasto Lyon jest portal internetowy ONLYLYON ( Portal promuje miasto jako nowoczesną metropolię z bogatymi tradycjami, miasto przyjazne zarówno mieszkańcom, turystom, studentom, jak i osobom odwiedzającym Lyon w celach biznesowych. Portal charakteryzuje się intuicyjną nawigacją, koncentrując się na przekazie informacji w 4 obszarach: - VISIT LYON (prezentacja oferty turystycznej miasta) - LIVE IN LYON (oferta Lyonu dla mieszkańców) - SET UP MY BUSINESS IN LYON (oferta dla potencjalnych inwestorów) - STUDY IN LYON (oferta dla potencjalnych studentów) Rezultaty W 2010 r. 66 nowych inwestorów ulokowało działalność biznesową 51 Wg. rankingu Innovation Cities Top 100 Index, 2thinknow, 58

59 w regionie Lyonu (wartość zbliżona do rekordowego roku nowych inwestorów) 1400 nowych miejsc pracy utworzonych przez nowych inwestorów w 2010 r. 144 tys. studentów w 2009, z tego 12% studentów zagranicznych. Kluczowe czynniki sukcesu miasta - lessons learned Kompleksowa strategia promocyjna, konsekwentnie wdrażana od wielu lat. Promocja miasta wśród szerokiego spectrum grup odbiorców, w tym potencjalnych nowych mieszkańców, turystów, przedsiębiorców i studentów. Dobór kanałów promocji do określonych grup odbiorców (np. promocja miasta ukierunkowana na potencjalnych inwestorów/przedsiębiorców poprzez postery reklamowe na głównych portach / hubach lotniczych Europy, w tym CDG Paris Charles de Gaulle, LHR London Heathrow, BRU - Brussels, FRA Frankfurt. Nowoczesny i intuicyjny portal internetowy podkreślający ofertę, zalety i unikalność miasta. Przykład dobrej praktyki nr 3 Miasto, Państwo Dobra praktyka Charakterystyka miasta Birmingham, Wielka Brytania Outsourcing funkcji w zakresie pozyskiwania inwestorów Birmingham to miasto w Wielkiej Brytanii, w środkowej Anglii, w hrabstwie West Midlands. Miasto Birmingham zajmuje wśród brytyjskich miast drugie miejsce (po Londynie) pod względem liczby ludności), z liczbą mieszkańców ok. 1 mln. osób (3,7 mln ośrodek metropolitalny Birmingham). Pomimo znacznej redukcji zakładów przemysłowych w ostatnich latach, Birmingham pozostaje nadal ważnym brytyjskim ośrodkiem przemysłowym (w Birmingham zlokalizowane są m.in. zakłady Jaguar Cars oraz Cadbury Trebor Bassett). Birmingham to również ważny ośrodek akademicki środkowej Anglii. W miescie ulokowane są trzy uniwersytety - University of Birmingham, Aston University, Birmingham City University oraz dwa college - Newman University College oraz University College Birmingham. Łączna liczba studentów w Birmingham szacowana jest na poziomie 65 tys. (drugie pod względem liczby studentów miasto akademickie w Wielkiej Brytanii po Londynie). Opis dobrej praktyki Realizacją działań w zakresie kształtowania oferty turystycznej i rekreacyjnej oraz inwestycyjnej realizuje specjalnie powołana do tego celu spółka Marketing Birmingham. Fundatorami oraz udziałowcami Marketing Birmingham są podmioty sektora prywatnego i publicznego w tym m.in. Rada Miasta Birmingham (Birmingham City Council), Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Funding) oraz ok. 400 lokalnych przedsiębiorstw. Wyzwanie, z jakim borykały się władze miasta Birmingham to powielanie podobnych funkcji z obszaru przyciągania inwestorów na poziomie krajowym, regionalnym oraz miejskim. Kwestia ta rozwiązana została poprzez zawarcie właściwej umowy (memorandum of understanding) pomiędzy Marketing 59

60 Birmingham, a UK Trade & Investment (UKTI) brytyjskim urzędem centralnym, którego zadaniem jest promocja eksportu i inwestycji. Na podstawie zawartej umowy, UKTI stał się pierwszym punktem kontaktu dla potencjalnych inwestorów, działającym w imieniu władz regionu Birmingham. Rezultaty W rezultacie umowy zawartej z Birmingham (oraz innymi brytyjskimi miastami) UKTI koordynuje i realizuje działania w obszarze wsparcia potencjalnych inwestorów zagranicznych, poprzez sieć współpracy z lokalnymi partnerami zlokalizowanymi w całej Wielkiej Brytanii (osiągając tym samym korzyści skali, angażując wyspecjalizowanych ekspertów, identyfikując możliwości dalszej ekspansji dla inwestorów). Centralizacja funkcji w zakresie wsparcia inwestorów na poziomie centralnym umożliwiła osiągnięcie również korzyści finansowych wynikających z ograniczenia kosztów działań operacyjnych. Kluczowe czynniki sukcesu miasta - lessons learned Konsolidacja funkcji i działań w zakresie pozyskiwania i wsparcia inwestorów (dla wielu miast) w rękach jednej jednostki centralnej. Skupienie działań miasta (w ramach specjalnie do tego powołanej spółki z udziałem podmiotów prywatnych) na działalności podstawowej tj. tworzeniu oferty inwestycyjnej oraz dogodnych warunków do prowadzenia działalności biznesowej. Przykład dobrej praktyki nr 4 Miasto, Państwo Dobra praktyka Charakterystyka miasta Gdynia, Polska Agencja Rozwoju Gdyni Gdynia jest jednym z największych miast Polski północnej, częścią aglomeracji trójmiejskiej. Populacja Gdyni wynosi ok. 250 tys. mieszkańców. Gdynia jest jednym z głównych miast portowych w mieście zlokalizowany jest drugi pod względem wolumenu przeładunków port w Polsce. Gdynia posiada również największy port pasażerski Trójmiasta. W ostatnich latach Gdynia staje się również ważnym ośrodkiem biznesowym Polski północnej, na co wpływ ma miedzy innymi rozwój sektora finansowego, teleinformatycznego oraz medialnego. Do głównych inwestorów z w/w branż, obecnych w Gdyni należą m.in. Nordea Bank, Polkomtel, Prokom Investments, Prokom Software, Vectra, Multimedia Polska. Rozwój sektora nowoczesnych technologii wspiera powstały w 2001 r. Pomorski Park Naukowo-Technologiczny. Opis dobrej praktyki Agencja Rozwoju Gdyni (ARG) to podmiot prawa handlowego powołany przez Miasto Gdynia. ARG Realizuje projekty w obszarach gospodarka-turystykakultura, ze szczególnym naciskiem, na zrównoważone podnoszenie jakości życia mieszkańców Miasta Gdyni. Celem działań ARG jest m.in.: a) uzyskanie efektu skali dzięki budowie sieci współpracy wewnętrznej (Gdynia, Region) oraz zewnętrznej (krajowej i międzynarodowej). b) Wykorzystywanie inkubatora innowacyjnych rozwiązań do stymulowania rozwoju Miasta. 60

61 c) Maksymalne wykorzystanie środków unijnych w celu budowy przewagi konkurencyjnej Gdyni. Obszary aktywności ARG obejmują w szczególności: wizerunek Miasta, turystyka, kultura, wspieranie przedsiębiorczości, przestrzeń publiczna, sport i rekreacja, badania i innowacje oraz ekorozwój. Agencja włącza się w procesy podnoszące potencjał i jakość gospodarki gdyńskiej, w tym rozwój atrakcyjnych miejsc pracy w nowych, perspektywicznych sektorach. Oprócz sektora turystycznego, Agencja skupia się na ofercie dedykowanej dla rozwoju MŚP, w tym w sektorze przemysłu kreacji, branży IT oraz sektorze usług edukacyjnych i doradczych. ARP współpracuje z wieloma organizacjami np.: Krajową Izbą Gospodarczą Polski Agencją Informacji i Inwestycji Zagranicznych czy Polską Organizacją Turystyczną. ARP rozwija platformę know-how w wybranych, strategicznych polach rozwoju miasta oraz najbardziej perspektywicznych obszarach aktywności przedsiębiorców i inwestorów prywatnych. Współpracuje z Pomorskim Park Naukowo Technologiczny oraz firmami IT z parku, uczelniami trójmiejskimi. Rezultaty W okresie ostatnich lat ARG zrealizowała szereg projektów i inicjatyw promujących Gdynię i wzmacniających konkurencyjność miasta, w tym m.in.: a) Międzynarodowe Forum Gospodarcze w Gdyni (Agencja realizuje w ramach umowy z UM w Gdyni działania organizacyjne, promocyjne, logistyczne oraz koncepcyjnomerytoryczne w zakresie organizacji Międzynarodowego Forum Gospodarczego w Gdyni). b) Akademia Marki Miejsc (Specjalna oferta edukacyjno szkoleniowa, dedykowana dla pracowników samorządów, instytucji kultury, sportu, edukacji, stowarzyszeń oraz przedsiębiorstw, zaangażowanych w działania marketingowe skoncentrowane na promocji i budowaniu atrakcyjnej marki miejsca). c) Szlak Kulinarny Centrum Gdyni to projekt promujący miasto wśród potencjalnych turystów, wykorzystując jego bogatą ofertę kulinarną. W ramach projektu prowadzone są akcje promujące restauracje gdyńskie, ich ofertę, aktywizujące i zachęcające restauratorów do wspólnych działań). d) Projekt unijny "Moja firma - moje miejsce pracy celem projektu było rozpoczęcie przez 35 osób prowadzenia własnej działalności gospodarczej. ARG przeprowadziła szkolenia dla uczestników w zakresie księgowości, finansów, marketingu, PR, prawa pracy oraz środków unijnych. Agencja organizuje również szereg towarzyszących wydarzeń. Przykładowo w dniach sierpniu 2012 będzie organizowany Weekend Architektury. To otwarte i bezpłatne wydarzenie kierowane do miłośników architektury, w tym turystów oraz mieszkańców metropolii. Wymiernym sukcesem ARG jest wysoki poziom samofinansowania się spółki - w pierwszym roku od rozpoczęcia działalności przychody Agencji jedynie 7% przychodów stanowiły środki z budżetu miasta. Kluczowe czynniki sukcesu miasta - lessons learned Kompleksowa koordynacja projektów miejskich w obszarze gospodarka, turystyka, kultura przez jeden wydzielony podmiot utworzony przez miasto w formie spółki prawa handlowego. Zaangażowanie do prac Agencji ekspertów, którzy posiadają 61

62 doświadczenie projektowe, m.in. w opracowywaniu i wdrażaniu strategii. Oparcie profilu i zakresu działania Agencji o najlepsze, sprawdzone rozwiązania światowe, m.in. Nowego Jorku, Londynu, Kopenhagi. Samofinansowanie się Agencji - w pierwszym roku od rozpoczęcia działalności przychody Agencji nie pochodzące z budżetu miasta Gdynia stanowiły 93% przychodów ogółem. Miasto, Państwo Dobra praktyka Przykład dobrej praktyki nr 5 Wrocław, Polska Agencja Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej Charakterystyka miasta Wrocław jest stolicą województwa dolnośląskiego. Wrocław to największe miasto Polski Południowo-Zachodniej, czwarte pod względem liczby ludności w kraju z liczbą mieszkańców na poziomie ok. 640 tys. Wrocław jest miastem o bogatej historii i mimo wielu zniszczeń z okresu II wojny światowej posiada liczne budynki zabytkowe (m.in. gotycki ratusz na Rynku, katedrę, liczne zabytkowe kościoły, neogotycki budynek Dworca Głównego, liczne zabytki modernistyczne XX w., tym Halę Stulecia wpisaną na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO). Wrocław to znaczący ośrodek akademicki w Polsce, ze szczególnie silną pozycją Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej. Miasto posiada również bogatą ofertę kulturalną (w 2011 r. zostało wybrane na Europejską Stolicę Kultury roku 2016). Wrocław był również jednym z miast gospodarzy UEFA EURO 2012, będzie także gospodarzem Mistrzostw Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn Od kilku lat Wrocław konsekwentnie buduje swoją pozycję, jako jednego z głównych centrów biznesowych w kraju. Miasto efektywnie wykorzystuje swój bogaty potencjał ludzki, szczególnie w obszarach technologicznych i ekonomicznych, stając się jednym z wiodących w Polsce ośrodków rozwoju usług BPO/SSC oraz informatycznych. Opis dobrej praktyki Agencja Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej (ARAW) odpowiedzialna jest za kompleksowe wsparcie rozwoju ekonomicznego oraz gospodarczego regionu dolnośląskiego. ARAW to spółka akcyjna z większościowym udziałem Gminy Wrocław. Powstała w roku 2005 w wyniku porozumienia pomiędzy ośmioma gminami aglomeracji. W chwili obecnej akcjonariuszami ARAW jest dwadzieścia osiem gmin. Głównymi celami działalności ARAWu są: zapewnienie rzetelnej i aktualnej wiedzy na temat potencjału aglomeracji wrocławskiej, zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej aglomeracji, zmniejszanie ryzyka prowadzenia biznesu i podnoszenie efektywności działalności samorządu terytorialnego. Obszary aktywności Agencji to w szczególności: a) Ożywianie rozwoju ekonomicznego regionu poprzez wspieranie bezpośrednich inwestycji w aglomeracji, stymulowanie procesów innowacji i dyfuzji wiedzy. b) Zachęta przedsiębiorców do inwestowania w nowe 62

63 technologie i naukę. c) Wsparcie dla inwestorów. Na swojej stronie ARAW posiada wyszukiwarkę terenów inwestycyjnych, gdzie można uzyskać informacje dotyczące największych inwestycji w regionie. Agencja oferuje potencjalnym inwestorom wsparcie typu onestop-shop. d) Pomoc w wyszukiwaniu odpowiednich terenów pod inwestycje oraz wspiera inwestora radą i dostarcza informacji w celu zapewnienia szybkiego zaistnienia firmy w Aglomeracji. Pozostałe obszary działania spółki: procedury w oparciu o przepisy ustawy prawo zamówień publicznych i kodeksu cywilnego, partnerstwo publiczno-prywatne, funkcjonowanie/działalność JST, projekty unijne, szkolenia i seminaria oraz wsparcie w obszarze zarządzania i planowania. ARAW wspiera także inicjatywy, które wzmacniają pozycję Aglomeracji i zwiększają jej szanse na konkurencyjnym rynku europejskim. Rezultaty W ciągu siedmiu lat działania ARAWu przyczynił się do zbudowania pozycji aglomeracji wrocławskiej, jako jednego z liderów w Polsce w promocji potencjału gospodarczego oraz przyciąganiu nowych inwestorów. Do tej pory, między innymi dzięki działaniom Agencji, w aglomeracji wrocławskiej ulokowały się takie inwestycje jak: 3M, Capgemini, Credit Suisse, FagorMastercook, Google, HP, IBM, Irevna, LG, McKinsey & Company, Nokia Siemens Networks, Siemens, Volvo, Whirlpool, Wipro i wiele innych. Do wymiernych skutków działalności ARAWu należy również: a) Budowa hali i pasaży kupieckich oraz Inkubatora Przedsiębiorczości w ramach Wrocławskiego Centrum Wspierania Przedsiębiorczości. b) Wdrażanie usprawnień zarządczych w partnerstwie dolnośląskich JST - projekt realizowany jest w partnerstwie 7 jednostek samorządu c) Akcelerator Designu - porozumienie spajające projektowanie wzornicze z zarządzaniem innowacjami oraz zarządzaniem produktem (usługą), a także stymulujące wymianę informacji, wiedzy i doświadczeń pomiędzy środowiskiem przedsiębiorców (lokalne MŚP) a designerami (lokalni projektanci, architekci, inżynierowie - absolwenci wrocławskich uczelni). d) Projekt gospodarki odpadami - projekt mający na celu stworzenie kompleksowego systemu gospodarki odpadami dla aglomeracji wrocławskiej. We Wrocławiu w 2011 r. ulokowanych było ponad 40 centrów usług dla biznesu. Zatrudnienie w obszarach BPO/SSC oraz R&D wyniosło prawie 13 tys, osób (3 miejsce w kraju). Kluczowe czynniki sukcesu miasta - lessons learned Silne zaangażowanie i wsparcie działań Agencji przez władze miasta, w szczególności przez Prezydenta. Synergie pomiędzy działaniami miasta do zbudowania gospodarki opartej na wiedzy (m.in. poprzez wspieranie technologicznych kierunków studiów, popularyzację nauk ścisłych wśród młodzieży, np. poprzez stypendia dla maturzystów zdających matematykę na poziomie rozszerzonym i podejmujących studia z zakresu nauk ścisłych i technicznych), a działaniami Agencji ukierunkowanymi na pozyskanie inwestorów w obszarach wykorzystujących potencjał absolwentów lokalnych uczelni wyższych. 63

64 4. Branże podstawowe i wspierające dla rozwoju Lublina 4.1. Wskazanie branż podstawowych i wspierających dla rozwoju miasta Cele Proces wyboru branż dla Lublina miał na celu wskazanie, jakie sektory są kluczowe z punktu widzenia obecnego i przyszłego rozwoju Miasta. Lista branż kluczowych dla rozwoju Lublina stanowić ma ponadto wskazówkę dla władz miasta, na jakich obszarach w szczególności powinny koncentrować się działania związane z pozyskiwaniem inwestorów. Obserwacje Deloitte, w tym rozmowy z przedstawicielami lubelskiego sektora przedsiębiorstw wskazały, że gospodarka Lublina nie posiada jednoznacznie sprecyzowanego profilu branżowego. Wysokie zróżnicowanie branżowe jest wynikiem m.in. transformacji ustrojowej, która przyczyniła się do powstania znaczącej liczby MSP oraz mikroprzedsiębiorstw poza obszarem sektorów tradycyjnie rozwiniętych w Lublinie, takich jak np. przetwórstwo rolnospożywcze. Celem procesu identyfikacji branż dla Lublina było również wyznaczenie listy potencjalnych inwestorów, którzy na kolejnym etapie prac projektowych zostali objęci wywiadami realizowanymi przez zespół projektowy Deloitte. Podejście do wyboru branż dla Lublina Proces wyboru branż dla Lublina składał się z następujących pięciu etapów: 1. Wypracowanie listy branż obecnych / rozwijanych w Mieście Lublin 2. Wypracowanie listy branż obecnych / rozwijanych przez miasta referencyjne 3. Skompilowanie krótkiej listy branż dla Lubina 4. Walidacja krótkiej listy branż i wskazanie 8 branż dla Lubina 5. Priorytetyzacja branż oraz wyróżnienie branż podstawowych i uzupełniających. Wizualizację procesu wyboru branż dla Lublina prezentuje poniższy schemat. 64

65 Schemat 10. Schemat logiczny procesu wyboru branż dla Lublina 1 Dokumenty strategiczne Miasta Lublin, raporty i opracowania zewnętrzne Analiza inwestycji zrealizowanych w Lublinie w ostatnich latach Analiza inwestycji utraconych (przyczyny) 2 Wybór i analiza miast referencyjnych (benchmarków) 3 miasta polskie Dokumenty strategiczne, strony internetowe, raporty i opracowania 3 miasta zagraniczne 3 Lista branż obecnych / rozwijanych w Mieście Lublin Lista branż obecnych / rozwijanych przez miasta referencyjne Lista branż obecnych / rozwijanych w Mieście Lublin Lista branż obecnych / rozwijanych przez miasta referencyjne Opracowanie krótkiej listy branż 4 5 Rzeczywiste dane dot. napływu FDI do Polski w poszczególnych branżach (wartość inwestycji, liczba nowoutworzonych miejsc pracy) w latach 2003 styczeń 2012, w sumie kilkaset transakcji biznesowych Walidacja krótkiejlisty branż Opracowania i analizy dot. branż szczególnie perspektywicznych w Polsce i na świecie (szczególnie szybko rosnących, generujących dużą liczbę nowych miejsc pracy) Ranking branż i jego zawężenie do listy 8 najwyżej ocenionych branż Priorytetyzacja branż Głosowania eksperckie nad listą 8 branż wg. 2 kryteriów Łatwość przyciągania inwestycji z branży Bariery dla ucieczki inwestycji z branży Podział branż dla Lublina na 3 branże podstawowe i 5 branż uzupełniających Akceptacja Klienta Lista 8 branż dla rozwoju Lublina, w tym: 3 branże podstawowe 5 branż wspierających Źródło: Opracowania własne Deloitte Ad. 1. Wypracowanie listy branż obecnych / rozwijanych w Mieście Lublin Działania: Pozyskanie i analiza dokumentów strategicznych Miasta Lublina oraz publikacji, raportów i opracowań zewnętrznych dot. rynku lubelskiego. Pozyskanie informacji nt. inwestycji realizowanych oraz dotychczas zrealizowanych w Lublinie w ostatnich latach. Analiza informacji na temat inwestycji w Lublinie, w tym inwestycji utraconych (analiza przyczyn rezygnacji inwestora z planowanej inwestycji / wycofania się z Miasta). Rezultat: Lista kluczowych branż obecnych oraz rozwijanych w Mieście Lublin. Ad. 2. Wypracowanie listy branż obecnych / rozwijanych przez miasta referencyjne Działania: Wybór miast referencyjnych krajowych i zagranicznych ( peer grupy ), w tym: o o Miast o zbliżonej charakterystyce do Lublina (pod względem takich czynników jak: wielkość, potencjał demograficzny, lokalizacja w tym odległość od głównego ośrodka decyzyjnego i ekonomicznego kraju). Miast będących liderami w zakresie rozwoju gospodarczego i pozyskiwania inwestycji. Określenie listy sektorów obejmującej sektory rozwinięte oraz sektory szczególnie promowane przez miasta referencyjne. 65

66 Miasta zagraniczne Miasta polskie Rezultat: Lista 6 miast referencyjnych ( peer grupy ) obejmującej Olsztyn, Białystok, Poznań, Cluj-Napoca, Cork. Schemat 11. Miasta referencyjne ("peer grupa") wybrane na potrzeby procesu selekcji branż dla rozwoju Lublina Miasta o zbliżonej charakterystyce / potencjale do Lublina Miasta "liderzy" w zakresie rozwoju gospodarczego i pozyskiwania inwestycji Olsztyn Białystok Poznań Źródło: Opracowania własne Deloitte Cluj-Napoca (Rumunia) Ostrava (Republika Czeska) Cork (Irlandia) o o o Olsztyn, Białystok (miasta polskie o charakterystyce zbliżonej do Lublina). Poznań (miasto polskie postrzegane, jako jeden z liderów w zakresie rozwoju gospodarczego i zdolności absorbowania inwestycji). Cluj-Napoca i Ostrava (miasto zagraniczne o charakterystyce i potencjale zbliżonym do Lublina). o Cork (miasto zagraniczne, postrzegane, jako jeden z liderów w zakresie rozwoju gospodarczego i zdolności absorbowania inwestycji). Lista branż obecnych oraz rozwijanych przez miasta referencyjne. Ad. 3. Skompilowanie krótkiej listy branż dla Lubina Działania: Zestawienie w jedną listę branż obecnych / rozwijanych przez Lublin oraz przez miasta referencyjne. Wykluczenie duplikatów, tj. branż powtarzających się dla analizowanych miast. Rezultat: Krótka lista branż dla rozwoju Lublina Ad. 4. Walidacja krótkiej listy branż i wskazanie 8 branż dla Lubina Działania: Walidacja krótkiej listy branż w oparciu o: o Rzeczywiste dane dot. napływu inwestycji bezpośrednich (FDI) do Polski w poszczególnych branżach (wartość 66

67 inwestycji, liczba nowoutworzonych miejsc pracy) w latach 2003 styczeń o Opracowania i analizy dot. branż szczególnie perspektywicznych w Polsce i na świecie (szczególnie szybko rosnących, generujących dużo nowych miejsc pracy) Kwantyfikacja wyników (sumy uzyskanych punktów) dla każdej branży z krótkiej listy. Stworzenie rankingu branż z krótkiej listy oraz wyselekcjonowanie 8 branż z najwyższą oceną. Rezultat: Finalna lista 8 branż dla rozwoju Lublina. Ad. 5. Priorytetyzacja branż oraz wyróżnienie branż podstawowych i uzupełniających. Działania: Pozyskanie opinii ekspertów z Polski i z zagranicy służących ocenie 8 branż wytypowanych dla Lublina z punktu widzenia następujących kryteriów52: o o Kryterium 1: Łatwość przyciągania inwestycji w danej branży przez miasto Kryterium 2: Bariery dla relokacji ( ucieczki ) inwestorów z danej branży z miasta Agregacja wartości ocen przyznanych poszczególnym branżom przez ekspertów Deloitte Wyróżnienie spośród listy 8 branż dla rozwoju Lublina zestawienia branż podstawowych (3 branże z najwyższą łączną oceną w dwóch w/w kryteriach) i wspierających (pozostałe 5 branż). Rezultat: Lista branż podstawowych oraz wspierających dla rozwoju Lublina, w tym 53 : o o 3 branże podstawowe (Przemysł spożywczy, BPO/SSC, ) 5 branż wspierających (Logistyka i transport, Energia odnawialna, Motoryzacja, Ochrona zdrowia i farmacja, Biotechnologia) 52 Tabela ze zagregowanymi wartościami ocen przyznanych przez ekspertów Deloitte poszczególnym sektorom stanowi załącznik do niniejszego opracowania 53 Kolejność odpowiada sumie punktów uzyskanych przez daną branżę, jako rezultat ocen nadanych przez ekspertów Deloitte. Branże logistyka i transport oraz energetyka odnawialna uzyskały analogiczną liczbę punktów i ulokowały się na 4-tej pozycji w rankingu branż. 67

68 Schemat 12. Macierz selekcji branż podstawowych i wspierających dla rozwoju Lublina Branże dla rozwoju Lublina: 1 1. Motoryzacja 2 2. Logistyka i transport 3 3. BPO/SSC 44. Energia odnawialna 55. Przemysł spożywczy 6 6. Biotechnologia 7 7. Ochrona zdrowia i farmacja Pozycja w rankingu branż Łatwości przyciągania inwestycji w danej branży przez miasto Niska Średnia Wysoka Branże podstawowe 1 Branże wspierające 88. telekom. (ICT) 3 Źródło: Opracowania własne Deloitte Niskie Średnie Wysokie Bariery dla relokacji ( ucieczki ) inwestorów z danej branży z miasta 4.2. Charakterystyka branż dla rozwoju Lublina Charakterystyka branż dla rozwoju Lublina W poniższej sekcji dokonano syntetycznej charakterystyki branż wskazanych dla rozwoju Lublina. Charakterystyka każdej z branż obejmuje przyjętą definicję danej branży, listę kluczowych determinantów atrakcyjności (potencjału) branży oraz wyzwań stojących przed jej rozwojem. Branże zaprezentowane zostały w kolejności, odpowiadającej pozycji danej branży w rankingu opracowanym przez zespół projektowy Deloitte, tj.: Przemysł spożywczy BPO/SSC Logistyka i transport Energia odnawialna Motoryzacja 54 Ochrona zdrowia i farmacja Biotechnologia. 54 Branże logistyka i transport oraz energetyka odnawialna uzyskały analogiczną liczbę punktów w rankingu Deloitte. 68

69 Przemysł spożywczy Branża spożywcza obejmuje producentów artykułów spożywczych (w tym produktów i półproduktów spożywczych). Do branży spożywczej zaliczono również dostawców technologii, usług i komponentów wykorzystywanych na potrzeby produkcji żywności oraz usług gastronomicznych. Determinanty atrakcyjności sektora Wyzwania Przemysł spożywczy stanowi jedną z głównych branż wytwórczych w Polsce, zatrudniając ok. 0,5 mln osób. Na branże spożywczą przypada ponad 20% ogólnej produkcji w Polsce. Województwo lubelskie stanowi jeden z głównych w kraju ośrodków przemysłu spożywczego. Na atrakcyjność województwa lubelskiego dla rozwoju branży spożywczej wpływ mają m.in.: o o Rolnicza struktura regionu ze znaczącą liczbą dostawców produktów rolnych wykorzystywanych w przemyśle spożywczym Bliskość do wschodnich granic kraju dostęp do znaczących odbiorców z rynków wschodnich Istotny wpływ na rozwój polskiego przemysłu spożywczego miało wejście Polski do struktur UE i otwarcie na nowe rynki zbytu. W ciągu trzech lat po wejściu Polski do Unii Europejskiej eksport zwiększył się ponad dwukrotnie 55. Główne wyzwania dla rozwoju polskiego (w tym lubelskiego) przemysłu spożywczego to m.in.: o o o o Brak stabilizacji na rynkach wschodnich (w szczególności Rosji), jednych z ważniejszych rynków zbytu dla polskich produktów spożywczych. Konkurencja ze strony eksportu wysoko przetworzonych produktów spożywczych z Europy Zachodniej. Wysokie wymagania pod względem higieny i bezpieczeństwa produktów ze strony regulacji UE. Pojawiające się przypadki negatywnego PR / informacji, deprecjonujących wizerunek polskich produktów spożywczych Centralna Biblioteka Rolnicza, 56 Przykładem jest tzw. afera solna dot. zastosowania soli przemysłowej w przetwórstwie spożywczym. 69

70 BPO/SSC Branża BPO/SSC obejmuje dostawców usług na rynku centrów usług wspólnych (ang. Shared Service Center - SSC) oraz usług obsługi outsourcingowej dla biznesu (ang. Business Process Outsourcing BPO), w tym m.in. w obszarach usług finansowo-księgowych, IT, prawnych, inżynieryjnych, obsługi klienta. Determinanty atrakcyjności sektora Zgodnie z opinią analityków rynku, znaczenie Polski jako lokalizacji dla centrów BPO i SSC systematycznie rocznie. Analiza aktualnych trendów wskazuje, że w przeciągu najbliższych lat zatrudnienie w sektorze BPO/SSC podwoi się w stosunku do stanu obecnego 57. Alternatywne szacunki Związku Liderów Sektora Usług Biznesowych wskazują, że obecne zatrudnienie w polskim sektorze BPO/SSC na poziomie ok. 40 tys. osób (generowane przez ok firm) zwiększy się w okresie najbliższych lat do poziomu 70 tys. osób. Do głównych czynników wpływających na pozytywne postrzeganie Polski, jako atrakcyjnej lokalizacji dla usług BPO/SSC należą m.in. dogodne położenie geograficzne, wykwalifikowani pracownicy ze znajomością różnych języków obcych, niższe oczekiwania płacowe w porównaniu do krajów Europy Zachodniej. Znaczenie w/w czynników pozytywnie lokuje Lublin wśród innych miast Polski. Istotne znaczenie dla rozwoju usług BPO/SSC ma zaplecze naukowe. Przedsiębiorstwa z sektora usług dla biznesu często współpracują z uczelniami wyższymi przy poszukiwaniu zasobów ludzkich58. Dlatego centra BPO/SSC szczególnie często lokowane są w miastach będących rozpoznawalnymi ośrodkami akademickimi. Tabela 6. Liczba zatrudnionych w głównych ośrodkach BPO/SSC, R&D w Polsce. Źródło: ARAW, Rozwój sektora BPO/SSC wspierają i promują w Polsce liczne organizacje i stowarzyszenia (m.in. Fundacja Instytutu Outsourcingu, Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych), których celem jest wspieranie rozwoju usług outsourcingowych oraz zacieśnianie relacji biznesowych. 57 CIMA, Chartered Institute of Management Accountants. 58 Sektor BPO/SSC szansą dla bezrobotnych, egospodarka.pl, 70

71 Wyzwania Firmy outsourcingowe przy poszukiwaniu lokalizacji, obok kryterium dostępności wykwalifikowanych zasobów ludzkich, w istotnym stopniu kierują się również kryterium dostępności wolnej powierzchni biurowej. Z analiz Deloitte wynika, że obecne zasoby infrastruktury biurowej Lublina wymają dalszej rozbudowy w celu dostosowania do potencjalnych inwestorów branży BPO/SSC. Istotne jest właściwe dostosowanie oferowanej powierzchni biurowej do specyficznych potrzeb najemców sektora BPO/SSC (zaawansowana infrastruktura teleinformatyczna o odpowiedniej przepustowości, wysoki udział przestrzeni niedzielonych tzw. openspace). Wymogi branży powinny być tym samym brane pod uwagę przez deweloperów już na etapie projektowania budynków. Mimo, iż prognozy dla sektora BPO/SSC na najbliższe lata są dla Polski optymistyczne, stały postęp technologiczny przyczynia się do stopniowej automatyzacji procesów biznesowych i zmian w wymaganiach stawianych pracownikom centrów obsługi biznesu 59. Konieczne jest tym samym śledzenie z wyprzedzanie trendów i właściwe planowanie inwestycji w edukację oraz pogłębianie wiedzy eksperckiej potencjalnych przyszłych pracowników sektora BPO/SSC. Przy lokowaniu inwestycji w sektorze BPO/SSC istotne znaczenie odgrywa dotychczasowe pozytywne doświadczenie danej lokalizacji/miasta w pozyskiwaniu inwestorów. Wyzwaniem stojącym przed Lublinem jest zbudowanie odpowiedniego portfolio ( success track ) zrealizowanych inwestycji BPO/SSC, stanowiącego magnes dla nowych inwestorów w tym sektorze. Schemat 13. Mapa lokalizacji kluczowych inwestycji BPO/SSC w Polsce Źródło: PAiIZ, 59 Wywiad z Łukaszem Maciakiem, Fundusz Nieruchomości "Arka", opublikowany w Gazecie Wyborczej Centrami biznesowymi konkurujemy z Indiami, 06 stycznia 2012 r. 71

72 (ICT) Branża ICT obejmuje przedsiębiorstwa świadczące usługi teleinformatyczne oraz producentów urządzeń, oprogramowania i podzespołów mających wykorzystanie w obszarze teleinformatyki. Determinanty atrakcyjności sektora Łączna wartość polskiego rynku teleinformatycznego wynosi ok. 25 mld EUR, z czego ok ¾ przypada na segment telekomunikacji, ¼ na informatykę. W segmencie informatyki, największy udział ma sprzedaż sprzętu cyfrowego, następnie usługi informatyczne oraz oprogramowanie. Pomimo wielkości, rynek ICT w Polsce wykazuje jeszcze istotny potencjał wzrostu (wartość polskiego rynku jest dwukrotnie niższa niż hiszpańskiego, pomimo porównywalnej liczby konsumentów). W wysoko rozwiniętych krajach UE, np. w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii oraz w Niemczech, wartość segmentu informatycznego jest porównywalna do telekomunikacyjnego. W Polsce znaczące dysproporcje pomiędzy dominującym segmentem telekomunikacyjnym, a znacznie mniejszym segmentem informatycznym, mogą wskazywać na istniejący znaczący potencjał rozwoju rynku informatycznego 60. W Polsce ok. 60% gospodarstw domowych posiada komputer, a 40% dostęp do szerokopasmowego internetu. W przybliżeniu 20% społeczeństwa korzysta z usług bankowości elektronicznej. W/w wskaźniki plasują Polskę poniżej średniej dla wysoko rozwiniętych gospodarek Europy Zachodniej, Ameryki Północnej czy Japonii, wskazując jednocześnie na potencjał rozwoju rynku ICT w Polsce. Wyzwania Dalsza informatyzacja kraju poprzez zbudowanie społeczeństwa informacyjnego jest również jednym z celów rządu polskiego, zgodnego m.in. z założeniami Strategii Lizbońskiej. Do głównych wyzwań, warunkujących dalszy rozwój rynku ICT zaliczyć można m.in.: o Konieczność kontynuacji procesu liberalizacji rynku telekomunikacyjnego, o o o o o Powstrzymanie odpływu polskich specjalistów ICT za granicę (w szczególności do innych państw UE), Konieczność promocji sektora ICT na poziomie centralnym przez rząd / instytucje publiczne, Konieczność dalszej cyfryzacji administracji publicznej, Rozszerzanie możliwości elastycznych form zatrudnienia przez pracodawców, Stosunkowo wysokie w relacji do zarobków ceny sprzętu informatycznego i usług telekomunikacyjnych. 60 Polska Izba informatyki i Telekomunikacji, 72

73 Logistyka i transport Branża logistyki i transportu obejmuje firmy, których działalność związana jest z realizacją usług transportu osób i towarów, magazynowania, spedycji i logistyki, a także dostawców usługi i systemów wspomagających w/w obszary działalności (tj. transport, magazynowanie, spedycję i logistykę). Determinanty atrakcyjności sektora Utrzymany w Polsce wzrost gospodarczy, pomimo światowego spowolnienia gospodarczego, oraz rosnąca wymiana handlowa wpływać powinny w długiej perspektywie na dalszy rozwój rynku logistyki i transportu w Polsce. Na wzrost rynku logistyczno-transportowego wpływ mają obecne tendencje związane z redukcją przez przedsiębiorstwa kosztów działalności operacyjnej. Sprawia to, że funkcje transportowe i logistyczne coraz częściej powierzane są wyspecjalizowanym firmom. W efekcie prowadzi to do stosunkowo stabilnego wzrostu rynku i pojawianiu się na nim nowych graczy. Tendencja do redukcji kosztów operacyjnych skutkuje coraz powszechniejszym zjawiskiem przenoszenia produkcji (całości bądź części) do regionów oferujących niższe koszty, w tym m.in. do państw Europy Środkowo-Wschodniej. Powoduje to wzrost zapotrzebowania na usługi transportowe i logistyczne. Lublin wydaje się być korzystnie ulokowany w ciągu tras tranzytowych łączących Europę Zachodnią z państwami Europy Wschodniej. Czynnikiem korzystnym z punktu widzenia rozwoju rynku transportowo-logistycznego w regionie lubelskim jest struktura lokalnego sektora produkcyjnego z istotnym udziałem produkcji rolnospożywczej. Bliskość wschodnich granic Polski powoduje, że Lublin może równolegle stanowić bazę dla firm transportowo-logistycznych obsługujących eksport żywności do krajów Europy Wschodniej. Wyzwania Szansą dla rozwoju sektora transportowego i logistycznego (także w regionie lubelskim) jest liberalizacja rynku transportowego i napływ do Polski przewoźników zagranicznych. W ostatnich latach obserwuje się wzrost popytu na nowe punkty przeładunkowe, zwłaszcza centra dystrybucyjne. Preferowane lokalizacje to okolice węzłów logistycznych oraz korytarzy transportowych, tereny o korzystnej lokalizacji komunikacyjnej i relatywnie niskiej cenie. Do efektywnego funkcjonowania systemu transportowo-logistycznego niezbędna jest odpowiednia infrastruktura drogowa. Obecny stan infrastruktury jest główną barierą dla funkcjonowania i rozwoju rynku transportowego oraz rynku obiektów magazynowych w Polsce, w tym w regionie Lublina. Zgodnie z wytycznymi nowego okresu programowania, udział środków UE na finansowanie twardej infrastruktury (w tym transportowej) w latach ulegnie istotnemu zmniejszeniu. W przypadku przewozów na trasach łączących kraje Europy Wschodniej z Europą Zachodnią, pomijając bariery o charakterze technicznym wynikające m.in. z różnic w szerokości torów, istotnym 73

74 zagrożeniem jest realizacja przewozów międzynarodowych z pominięciem terytorium Polski, głównie drogą morską 61. Barierą dla rozwoju rynku transportowego (w szczególności transportu drogowego) są rosnące koszty działalności przewoźników, w szczególności ceny paliw i koszty zatrudnienia. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami, trzy czwarte respondentów (przedstawicieli rynku transportowo-logistycznego) wśród głównych czynników utrudniających rozwój przedsiębiorstw transportowych i logistycznych, oprócz rosnących kosztów działalności, wymieniło niedobory wykwalifikowanych pracowników (w tym nie tylko kierowców, ale również specjalistów, np. spedytorów) 62. Energia odnawialna Branża energii odnawialnej obejmuje producentów i dostawców usług, rozwiązań i technologii znajdujących zastosowanie w obszarze energetyki, ze szczególnym uwzględnieniem energetyki wykorzystującej odnawialne źródła energii. Do branży tej zaliczono również firmy z obszary tzw. czystych technologii, tj. dostawców usług, rozwiązań i technologii służących ochronie środowiska, ograniczeniu zużycia surowców nieodnawialnych i/lub kreujących mniej odpadów w porównaniu do konwencjonalnych technologii. Determinanty atrakcyjności sektora W opinii analityków rynku, Europa Środkowo-Wschodnia, w tym Polska staje się coraz bardziej atrakcyjna dla inwestorów zagranicznych z sektora energetyki odnawialnej 63. Czynnikiem w istotnym stopniu stymulującym rozwój rynku jest aspekt regulacyjny - nałożony przez Unię Europejską obowiązek 20% udziału energii odnawialnej w produkcji całkowitej energii w państwach członkowskich UE w 2020 r. 64 Wywiązanie się z w/w obowiązku przez państwa członkowskie wymogło konieczność dostosowania polityki energetycznej, ustanowienia systemu kolorowych certyfikatów oraz nałożenie obowiązku zakupu energii wyprodukowanej ze źródeł odnawialnych. W dokumencie strategicznym Polityka energetyczna Polski do roku 2030 przyjętym przez polski rząd, plany wykorzystania odnawialnych zasobów energii zostały wskazane jako działania priorytetowe 65. Wypracowane przez UE plany wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE) wspierane są poprzez liczne możliwości finansowania inwestycji w tym zakresie, co przyczynia się do dalszej stymulacji rynku. Drugim, obok aspektów regulacyjnych, determinantem rozwoju energetyki odnawialnej jest obserwowany na przestrzeni ostatnich lat systematyczny wzrost cen konwencjonalnych nośników energii. 61 Przykładem pominięcia terytorium Polski może być umowa zawarta pomiędzy kolejami niemieckimi (DB) i rosyjskimi (RZD) o realizacji przewozów poprzez połączenie kolejowopromowe poprzez rosyjskie porty morskie. 62 Badanie przeprowadzone na zlecenie banku ING (Rynek transportu i logistyki w Polsce). 63 Raport analityczny Polska w czołówce krajów Europy Środkowo- Wschodniej w rozwoju rynku energii odnawialnej, Frost & Sullivan, 21 maja 2010 r. 64 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. 65 Uchwała Rady Ministrów nr 202/2009 w sprawie Polityki energetycznej Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki, 74

75 Wyzwania Polska, w tym w szczególności województwo lubelskie, posiada korzystne warunki dla rozwoju energetyki odnawialnej. Znaczący udział terenów rolniczych i przestrzeni otwartych tworzą korzystne warunki dla rozwoju m.in. energetyki wiatrowej oraz produkcji biomasy. Polska posiad wysoki potencjał, jeżeli chodzi o rozwój inwestycji w odnawialne źródła energii. Niemniej jednak, wzrostowi rynku towarzyszyć powinny odpowiednie rozwiązania prawne wychodzące naprzeciw wymaganiom, jakie niesie ze sobą rozwój tej gałęzi gospodarki. W opinii wielu ekspertów rynku energetycznego, obowiązujące w Polsce rozwiązania regulacyjne nadal wymagają dostosowania w celu minimalizacji istniejących barier rozwoju tego rynku. Wpływ władz miasta Lublin na ogólnokrajowe zmiany regulacyjne jest stosunkowo ograniczony. Motoryzacja Na potrzeby przyszłych działań władz miasta Lublin rekomenduje się przyjąć szeroką definicję branży motoryzacyjnej, rozumianej jako rynek producentów pojazdów mechanicznych (w tym samochodów osobowych, ciężarowych, autobusów i motocykli oraz pojazdów specjalnych, przemysłowych i rolniczych), ich poddostawców wytwarzających / dostarczających specjalistyczne części, podzespoły, urządzenia i technologie do pojazdów. W przyjętej definicji branża motoryzacyjna obejmuje również rynek usług serwisowych, części zamiennych i akcesoriów. Determinanty atrakcyjności sektora 60% przedsiębiorców działających w branży motoryzacyjnej ocenia, że Polska przez okres najbliższych 5-10 lat będzie bardzo atrakcyjnym rynkiem do lokowania nowych inwestycji 66. Szczególnie istotnym czynnikiem przyciągającym inwestorów z branży motoryzacyjnej jest polski rynek pracy, cechujący się dostępnością wykwalifikowanej i efektywnej siły roboczej o wysokiej jakości usług oraz kadrą kierowniczą o wysokim potencjale rozwoju. Przedstawiciele rynku motoryzacyjnego pozytywnie ocenili polski rynek pracy w kontekście dostępności wykwalifikowanej siły roboczej (43% pozytywnych wskazań), jakości i efektywności pracy (23%) oraz poziomu wykształcenia i potencjału kadry kierowniczej (20%) 67. Szansą dla dalszego rozwoju branży motoryzacyjnej w Polsce jest współpraca transgraniczna z innymi krajami regionu Europy Środkowo-Wschodniej68. Lublin w tym zakresie jest korzystnie usytuowany w stosunku do regionów Polski północnej (korzystniejsza odległość i czas dojazdu do granicy ze Słowacją i Czechami krajami Europy Środkowo-Wschodniej o wysokim udziale sektora motoryzacyjnego w gospodarce) 66 Raport: Polski rynek motoryzacyjny. Ocena otoczenia gospodarczego. Polska gospodarka w opinii przedsiębiorców z branży motoryzacyjnej, Raport stanowi podsumowanie wniosków z badania przeprowadzonego przez Deloitte wśród polskich przedsiębiorców z sektora motoryzacyjnego. 67 j/w 68 j/w 75

76 Wyzwania Z perspektywy sektora motoryzacyjnego, polski rynek lokalny w większości związany jest nie tyle z samymi producentami samochodów, ale przede wszystkim z poddostawcami różnych części i komponentów. Pozyskanie mniejszych inwestorów może stanowić szansę dla Lublina (z uwagi na ograniczone zasoby w porównaniu do większych miasta jak np. Poznań) W opinii przedsiębiorców branży motoryzacyjnej, aby w pełni wykorzystać potencjał Polski dla pozyskiwania inwestycji w branży motoryzacyjnej konieczne jest uelastycznienie zatrudnienia oraz aktywizacja jednostek samorządowych, które powinny stać się partnerami biznesowymi przedsiębiorstw lokujących na ich terenie swoje zakłady pracy. Niemal 1/2 badanych jest zdania, że obszar ten (elastyczność rynku pracy) wymaga zmian i dostosowania do potrzeb rynku 69. Przy tworzeniu właściwych warunków rozwoju branży motoryzacyjnej w Polsce istnieje potrzeba poszerzenia współpracy z różnego rodzaju jednostkami badawczymi oraz uczelniami wyższymi70. Wyzwaniem (oraz równolegle szansą) dla Lublina jest właściwe wykorzystanie istniejącego potencjału naukowo-badawczego w dziedzinie motoryzacji, m.in. zasobów Wydziału Mechanicznego Politechniki Lubelskiej. W opinii przedsiębiorców branży motoryzacyjnej istnieje konieczność zaktywizowania społeczności lokalnych w tym jednostek samorządowych, które powinny stać się partnerami biznesowymi przedsiębiorstw lokujących na ich terenie swoje zakłady pracy. Kooperacja z lokalną społecznością i samorządem terytorialnym jest elementem najbardziej niepokojącym i najtrudniejszym, który w ocenie 1/3 badanych został wskazany, jako najmniej satysfakcjonujący czynnik wpływający bezpośrednio na działalność w sektorze motoryzacyjnym 71. Ochrona zdrowia i farmacja Branża ochrony zdrowia i farmacji obejmuje firmy wytwarzające produkty (w tym leki i produkty farmaceutyczne) oraz świadczące usługi służące ochronie zdrowia. Determinanty atrakcyjności sektora Branża farmaceutyczna (obok biotechnologicznej) uznawana jest za wiodącą pod względem innowacyjności dziedzin gospodarki. Wartość rynku farmaceutycznego w 2011 r. osiągnęła wartość ok. 21 mld PLN (5 mld EUR). Przeciętne roczne tempo wzrostu wartości polskiego rynku farmaceutycznego w latach wyniosło 6,5%. Szacunki ekspertów wskazują, że do roku 2016 szacowana wartość rynku osiągnie ponad 60 mld PLN 72. Szacunki analityków rynku wskazują, że w 2013 roku wschodzące rynki farmaceutyczne, w tym Polska, odpowiadać będą nawet za 69 j/w 70 j/w 71 j/w 72 Sektor farmaceutyczny i biotechnologiczny w Polsce 2011, PAiIZ 76

77 połowę wzrostu globalnego rynku farmaceutycznego73. Polska należy do liderów tej grupy. Polskę charakteryzują korzystne uwarunkowania społecznogospodarcze i demograficzne dla rozwoju rynku farmaceutycznego (m.in. stabilny wzrost produktu krajowego, starzejące i bogacące się społeczeństwo). Wyzwania Na rozwój rynku farmaceutycznego w Polsce korzystny wpływ ma również powszechny dostęp do opieki medycznej i pakiet świadczeń gwarantowanych. Zdaniem analityków rynku farmaceutycznego, pozycja Polski, jako atrakcyjnego i obiecującego rynku, już obecnie przekłada się na zachowania biznesowe znaczących międzynarodowych koncernów farmaceutycznych oraz rozwój lokalnych, polskich przedsiębiorstw. Polska posiada wykwalifikowane kadry specjalistów w obszarze farmacji. W roku akademickim 2009/2010 na kierunkach farmaceutycznych kształciło się ponad 8 tys. osób. Najwięcej studentów farmacji było w województwach: śląskim, lubelskim i w małopolskim74. Zgodnie z danymi PAiIZ za 2010 r, spośród 30 największych globalnych przedsiębiorstw farmaceutycznych 16 posiada zakłady produkcyjne w Polsce. W okresie krótkoterminowym, w latach analitycy rynku spodziewają się się raczej umiarkowanego wzrostu sprzedaży na rynku farmaceutycznym z powodu planowanych ograniczeń w wydatkach państwa na refundację leków. Pewnym ograniczeniem dla rozwoju rynku jest również mniejsza siła nabywcza pacjentów w wyniku wzrostu cen leków refundowanych, jako rezultat zmian w ustawie refundacyjnej 75 Pod względem rozkładu geograficznego przedsiębiorstw farmaceutycznych, wyraźnie są dysproporcje pomiędzy poszczególnymi regionami Polski. Zauważalna jest przy tym wyraźna dominacja województwa mazowieckiego. Swoją siedzibę na terenie mazowieckiego ma blisko 1/3 wszystkich przedsiębiorstw farmaceutycznych w Polsce 76. Biotechnologia Branża biotechnologii obejmuje przedsiębiorstwa, których działalność związana jest z wykorzystaniem nauk przyrodniczych i inżynieryjnych (w szczególności w obszarze inżynierii genetycznej oraz biologii molekularnej) w celu wytwarzania produktów i świadczenia określonych usług. Do branży biotechnologicznej zaliczono również firmy dostarczające technologie, usługi oraz urządzenia wspomagające badania oraz produkcję w obszarze biotechnologii. Determinanty atrakcyjności sektora Biotechnologia znajduje się na liście kierunków zamawianych ustanowionej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Kierunek biotechnologia jest jednym z najpopularniejszych w Polsce 73 IMS Health, 74 PAiIZ, 75 PMR Publications, 76 PAIiZ, 77

78 - biotechnologię na 38 uczelniach wyższych studiuje prawie 26 tys. studentów, co daje ok. 6 tys. absolwentów rocznie (dane za rok akademicki 2009/2010). Innowacyjność branży determinuje wzrost wydatków na badania i rozwój w tym obszarze (z 2,8% ogólnej kwoty krajowych wydatków na B+R w 2005 roku do 4,6% w 2009 roku) Wg. FDI Intelligence Polska zajmuje 11 miejsce na świecie pod względem atrakcyjności lokowania inwestycji B+R w sektorze biotechnologii. Polskę charakteryzują konkurencyjne koszty pracy w porównaniu do państw Europy Zachodniej. Polska posiada rozwiniętą bazę surowcowo-technologiczną oraz zasoby dobrze wykwalifikowanego personelu. Na rozwój branży biotechnologicznej pozytywnie oddziałuję również wzrost sektorów około-biotechnologicznych, np. branży farmaceutycznej, kosmetycznej itp. Rozwój rynku biotechnologicznego w Polsce zasilany jest również przez stosunkowo wysoką pulę środków unijnych przeznaczonych na projekty biotechnologiczne. Obserwowany jest systematyczny wzrost zainteresowania zagranicznych instytucji usługami laboratoryjnymi świadczonymi w Polsce. Musi on jednak być stymulowany przez proaktywne zachowanie polskich laboratoriów tj. zaangażowanie na rzecz pozyskania zachodnich klientów i spełnienia ich wymagań. Wyzwania Konieczne jest wypracowanie w Polsce efektywnych zasad dystrybucji nakładów publicznych przeznaczanych na badania naukowe. Wymagane jest stworzenie krajowego systemu efektywnej redystrybucji grantów unijnych przeznaczonych na sprzęt, infrastrukturę oraz realizację badań, również w obszarze biotechnologicznym. Dla bardziej dynamicznego rozwoju rynku konieczna jest edukacja potencjalnych odbiorców badań biotechnologicznych (np. badań genetycznych) nt. ich istnienia i możliwości wykorzystania. Konieczna jest również promocja zakresu i wyników działań polskich instytucji i firm biotechnologicznych. 78

79 4.3. Efekty synergii pomiędzy branżami Istotne z punktu widzenia doboru branż dla Miasta jest poznanie, a następnie efektywne wykorzystanie istniejącego potencjału synergii pomiędzy nimi. Obecność potencjału synergii pomiędzy branżami wzajemnie stymuluje ich rozwój, tworzy atrakcyjny zróżnicowany rynek pracy oraz pozwala osiągnąć korzystne efekty transferu wiedzy i know-how. Poniższa tabela podsumowuje wyniki analizy powiązań i synergii pomiędzy branżami zidentyfikowanymi, jako kluczowe dla rozwoju Lublina. Schemat 14. Potencjał synergii pomiędzy ośmioma branżami dla rozwoju Lublina Przemysł spożyw czy BPO/SSC (ICT) Logistyka i transport Energia odnaw ialna Motoryzacja Ochrona zdrow ia i farmacja Biotechnologia Przemysł spożyw czy BPO/SSC (ICT) Logistyka i transport Energia odnaw ialna Motoryzacja Ochrona zdrow ia i farmacja Biotechnologia Źródło: Opracowanie własne Deloitte Synergie Neutralne oddziaływanie Mozliwość kanibalizacji potencjału Przykłady zidentyfikowanych synergii dotyczą między innymi rozwoju następujących branż: Biotechnologia oraz ochrona zdrowia i farmacja (synergie wynikające z możliwości wzajemnego transferu i przenikania się wiedzy, technologii, pracowników) Przemysł spożywczy oraz logistyka i transport (wzajemne wykorzystanie potencjału jednej branży logistyki i transportu, dla równoległego rozwoju drugiej przemysłu spożywczego) ICT oraz logistyka i transport (wykorzystanie produktów/usług jednej branży ICT, do rozwoju drugiej logistyki i transportu) BPO/SSC oraz ICT (stworzenie szerokiego atrakcyjnego rynku pracy dla absolwentów, podobne wymagania w zakresie np. dostępu do powierzchni biurowych). W określonych przypadkach mogą zaistnieć zagrożenia wzajemnej kanibalizacji potencjału poszczególnych branż. Zagrożenie takie może występować np. w przypadku branży spożywczej i energetyki odnawialnej, których rozwój uwarunkowany jest dostępnością ograniczonego zasobu, jakim są grunty orne (mogące być wykorzystane zarówno do produkcji rolnej, jak i produkcji paliw odnawialnych np. drewna, roślin oleistych). W tym przypadku konieczne są działania władz lokalnych mające na celu mitygację w/w zagrożeń (np. poprzez świadomą politykę informacyjną, planistyczną np. promowanie wykorzystania nadwyżek słomy do produkcji pellet - odnawialnych źródeł energii). 79

80 4.4. Wskazanie kluczowych inwestorów dla zidentyfikowanych branż wraz harmonogramem dotyczącym rozmów z inwestorami Jednym z kilku celów wywiadów indywidualnych IDI przeprowadzonych przez zespół projektowy Deloitte z przedsiębiorcami była identyfikacja grupy potencjalnych inwestorów, zainteresowanych ulokowaniem inwestycji w Lublinie. W tym celu przeprowadzono rozmowy z przedstawicielami ponad 400 firm, w tym przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych. Na podstawie wyników rozmów z przedsiębiorcami dokonano ich przypisania do jednej z trzech kategorii (grup): Wysoki potencjał inwestora Średni potencjał inwestora Niski potencjał inwestora. O przydzieleniu danej firmy do jednej z 3 w/w grup decydowała łączna ocena, jaka została jej przyznana przez zespół Deloitte w oparciu o przyjęty algorytm, zaprezentowany poniżej:, gdzie Priorytet inwestora skalkulowana wartość wskazująca na pozycję danego przedsiębiorstwa na liście priorytetów dla Miasta Lublin. Wartość ta jest wypadkową ocen parametrów Ranking branżowy i Prawdopodobieństwo ulokowania inwestycji. RB Ranking branżowy przyporządkowuje działalność przedsiębiorstwa do jednej z 3 grup branż (tj. podstawowych, wspierających lub innych - tzw. pomocniczych). Branże Podstawowe obejmują: przemysł spożywczy, informatykę i, BPO / SSC. Z kolei branże Wspierające obejmują : motoryzację, ochronę zdrowia i farmację, biotechnologię, logistykę i transport oraz energię odnawialną. Identyfikacja branży dla danego przedsiębiorstwa skutkuje przydzieleniem odpowiedniej liczby punktów branżom podstawowym 60 punktów, wspierającym 40 punktów. Waga w/w parametru w ocenie końcowej wynosi 0,6. PI Prawdopodobieństwo ulokowania inwestycji. W/w parametr wskazuje ocenę prawdopodobieństwa, że dane przedsiębiorstwo zainwestuje w Lublinie. Sposób przydzielania ocen dla w/w parametru opiera się na analizie odpowiedzi respondentów dot. zainteresowania Lublinem oraz ich wiedzy na temat Miasta. Dla w/w parametru, przedsiębiorstwo mogło uzyskać jedną z czterech ocen - Bardzo wysokie (50 punktów) potencjalni inwestorzy znający Lublin oraz zainteresowani inwestycją, wysokie (25 punktów) nieznający i zainteresowani, średnie (15 punktów) nieznający i niezainteresowani, niskie (10 punktów) znający i niezainteresowani. Waga w/w parametru w ocenie końcowej wynosi 0,4. Po wyznaczeniu wartości Priorytetu inwestora, konsultanci Deloitte dokonali dodatkowej oceny jakościowej poszczególnych przedsiębiorstw i ich odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie. W efekcie w/w działań przedsiębiorcy zostali zaklasyfikowani do jednej z 3 w/w grup. Charakterystyka każdej z nich została przedstawiona poniżej. 80

81 Ad 1. Wysoki priorytet inwestora Grupę tę stanowi 12 przedsiębiorstw, z którymi, w opinii Deloitte, władze Miasta Lublin powinny nawiązać kontakt w pierwszej kolejności. Są to w większości firmy z branż podstawowych, które równolegle charakteryzowały się znajomością Miasta Lublin oraz zadeklarowały plany związane z realizacją inwestycji w Mieście. Rekomenduje się, aby kontakt z przedsiębiorstwami z grupy wysoki priorytet nawiązany został przez Miasto Lublin nie później niż w 3Q 2012 r. Ad 2. Średni potencjał Inwestora Grupę tę stanowi 156 przedsiębiorstw, z którymi władze Miasta Lublin mogą nawiązać kontakt, jako z firmami o wysokim lub średnim potencjale dla Miasta (reprezentanci branży podstawowej/wspierającej lub pomocniczej), które w wysokim lub umiarkowanym stopniu zainteresowane są inwestycjami w Lublinie). W grupie tej mogą znaleźć się przedsiębiorstwa wysoko rokujące rekomendowany termin nawiązania kontaktu przez BOI (poprzedzonego wcześniejszą analizą profilu danej firmy) to 3Q-4Q 2012 r. Ad 3. Niski potencjał Inwestora Grupę tę stanowią 242 przedsiębiorstwa, które zaklasyfikowane zostały w dolnej części listy rankingowej Deloitte. Przynależność do tej grupy nie powoduje jednak, że dana firma nie może stać się atrakcyjnym inwestorem w Mieście. Kontakt z tymi przedsiębiorcami powinien być poprzedzony wcześniejszą analizą ze strony BOI zasadności prób pozyskania danego przedsiębiorstwa do Miasta. Działania te mogą zostać przesunięte do 4Q Szczegółowa lista potencjalnych inwestorów wraz z przypisaniem ich do jednej z 3 w/w grup stanowi załącznik do niniejszego Raportu Określenie wielkości i możliwości inwestycyjnych Sumując zadeklarowane wielkości inwestycji planowanych przez 410 przedsiębiorstw objętych wywiadami IDI, wyznaczono ich łączną wielkość możliwości inwestycyjnych. Sumarycznie, w przeciągu najbliższych 3 lat łączna wartość inwestycji planowanych przez wszystkie firmy objęte wywiadami IDI oszacowano na poziomie ok. 2,3 mld PLN. Z tego deklarowany potencjał inwestycyjny: 12 firm z grupy wysokiego potencjału wynosi łącznie ok. 160 mln PLN 156 firm z grupy średniego potencjału wynosi łącznie ok. 850 PLN 242 firm z grupy niskiego potencjału wynosi łącznie ok. 1,3 mld PLN Tym samym zadeklarowana średnia roczna wartość inwestycji przypadających na 1 inwestora wynosi 1,9 mln PLN. 81

82 5. Wnioski z badań przeprowadzonych na potencjalnych inwestorach 5.1. Cel i metodyka badań W celu uzyskania niezbędnych danych dla zaadresowania kluczowych pytań badawczych, zespół Deloitte oprócz analizy desk research przeprowadził cykl rozmów z przedsiębiorcami. Przedsiębiorcy objęci badaniem stanowią grupę potencjalnych inwestorów oraz przedstawicieli firm już obecnych w mieście Lublin. Techniki badawcze zastosowane w badaniach na inwestorach objęły: Pogłębione wywiady indywidualne IDI Badanie CATI Badanie CAPI Spotkania fokusowe FGI. Badanie ankietowe IDI Wywiady pogłębione Deloitte objęły przedstawicieli ponad 400 przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych, z branż wyselekcjonowanych, jako kluczowe dla rozwoju miasta Lublina (w tym branż pomocniczych, tzn. tych, których obecność wspomaga rozwój branż głównych - np. producenci maszyn znajdujących zastosowanie w przemyśle motoryzacyjnym) 77. Respondentami wywiadów były w szczególności osoby wyższego i średniego kierownica przedsiębiorstw, zaangażowane w obszary strategii, rozwoju biznesu, sprzedaży i marketingu (np. osoby zajmujące stanowiska Business Development Director / Manager, Sales & Marketing Director / Manager). W przypadku mniejszych przedsiębiorstw, rozmowy prowadzone były również z właścicielami / współwłaścicielami firm. Uczestnicy badania (respondenci) udzielali odpowiedzi na 13 pytań merytorycznych zawartych w kwestionariuszu ankietowym. W celu dotarcia do możliwie szerokiej grupy respondentów, formularz opracowany został w języku polskim, angielskim i niemieckim. Wzór wykorzystanego formularza do wywiadu IDI stanowi załącznik do niniejszego Raportu. 77 Szczegółowe zestawienie respondentów badania IDI uwzględnione jest w załączniku do niniejszego Raportu. 82

83 Badanie CATI Badanie ankietowe CATI objęło przedstawicieli globalnych koncernów międzynarodowych, uczestniczących w procesie podejmowania decyzji dot. nowych kierunków ekspansji i lokalizacji biznesu. Badanie przeprowadzone zostało przez konsultantów Global Location & Facility Services Deloitte zlokalizowanego w Holandii zespołu konsultantów Deloitte świadczących usługi doradcze w zakresie lokowania inwestycji, m.in. na zlecenie wiodących korporacji międzynarodowych. Respondentami badania CATI było 14 koncernów, w tym: Codexis Daimler DHL Euroclear GSK Henkel IGT International Paper JLI Meggitt Sandoz Schneider Electric Sony TNT. Wzór formularza wykorzystanego do badania CATI stanowi załącznik do niniejszego Raportu. Spotkania fokusowe FGI i badanie CAPI W celu pogłębienia wstępnych hipotez i wniosków uzyskanych z badań ankietowych zespół projektowy Deloitte zorganizował również (m.in. we współpracy z przedstawicielami Wydziału Strategii i Obsługi Inwestorów) cykl spotkań fokusowych z przedsiębiorcami. Celem nadrzędnym spotkań fokusowych było pozyskanie opinii przedsiębiorców nt.: Możliwości poprawy wizerunku Lublina w oczach potencjalnych inwestorów i lokalnych przedsiębiorców. Potencjalnych sposobów na podniesienie skuteczności Miasta w pozyskiwaniu inwestorów. 83

84 Schemat 15. Cele spotkania fokusowego z przedsiębiorcami Cel nadrzędny: Odpowiedź na pytanie : 1. Jak poprawić atrakcyjność Miasta w oczach potencjalnych inwestorów i lokalnych przedsiębiorców pomysły operacyjnych rozwiązań? 2. Jak zwiększyć skuteczność Miasta w pozyskiwaniu inwestorów? Główne dysfunkcje w działaniach władz Miasta w stosunku do przedsiębiorców? / Jakie są oczekiwania przedsiębiorców w stosunku do władz Miasta? Jak zaistnieć w świadomości inwestorów jako potencjalne miejsce do ulokowania inwestycji? W jaki sposób docierać do potencjalnych inwestorów z ofertą i co oferować? Źródło: Opracowanie własne Deloitte Spotkania fokusowe prowadzone były w formie prezentacji, a następnie dyskusji z przedsiębiorcami moderowanej przez konsultantów Deloitte. W trakcie realizacji spotkań fokusowych wykorzystano narzędzie InterAct służące priorytetyzacji zgłoszonych wcześniej propozycji i pomysłów. Schemat spotkania fokusowego przedstawia poniższy schemat. Schemat 16. Struktura spotkania fokusowego z przedsiębiorcami Część 1: Wprowadzenie Wprowadzenie - cel spotkania fokusowego Kluczowe informacje o Lublinie / województwie lubelskim Wybrane opinie i komentarze przedsiębiorców nt. Miasta Lublin Część 2: Dyskusja panelowa oraz głosowanie nad wybranymi zagadnieniami Oczekiwania przedsiębiorców w stosunku do władz Miasta w którym prowadzą działalność Główne dysfunkcje w działaniach władz Miasta w stosunku do przedsiębiorców/inwestorów Prezentacja modelu Skłonności inwestycyjnej przedsiębiorstw (Corporate readiness state) Głosowanie nad wybranymi inicjatywami z zakresu przyciągania inwestorów przy użyciu narzędzia InterAct Część 3: Pytania pomocnicze i prezentacja wyników głosowań Dodatkowe pytania pomocnicze Prezentacja wyników głosowań Źródło: Opracowanie własne Deloitte Drugim, obok spotkań fokusowym źródłem informacji od przedsiębiorców lubelskich było badanie CAPI (ang. Computer Assisted Personal Interviewing). Badanie przeprowadzone zostało na podstawie formularza ankietowego, poprzez który respondenci m.in. oceniali warunki prowadzenia biznesu w Lublinie, wskazywali na swoje dalsze plany w odniesieniu do kontynuowania działalności biznesowej. Badanie CAPI służyło również do pozyskania dodatkowych informacji nt. możliwych działań władz Lublina, służących 84

85 poprawie atrakcyjności Miasta w zakresie oferowanych przez nie warunków do lokowania i prowadzenia biznesu Obserwacje i wnioski z przeprowadzonych badań W niniejszej sekcji przedstawiono kluczowe obserwacje i wnioski z badań przeprowadzonych na przedsiębiorcach. Obserwacje i wnioski zostały pogrupowane wg. zastosowanych technik badawczych na: Obserwacje i wnioski z pogłębionych wywiadów indywidualnych IDI Obserwacje i wnioski z badania CATI Obserwacje i wnioski ze spotkań fokusowych oraz badania CAPI. Obserwacje i wnioski z wywiadów pogłębionych IDI W badaniu IDI udział wzięły przedsiębiorstwa (ponad 400 przedsiębiorstw) z branż podstawowych i wspierających, a także firmy z branż pomocniczych 78, tzn. tych, których obecność wspomaga rozwój branż głównych. Największy odsetek respondentów reprezentuje branżę informatyczną i telekomunikacyjną, branżę energii odnawialnej oraz motoryzacyjną. Respondenci pochodzący z branży biotechnologicznej, logistycznej i transportowej, ochrony zdrowia oraz przemysłu spożywczego łącznie stanowią około jednej czwartej wszystkich respondentów biorących udział w wywiadach. Najmniejszą grupę respondentów stanowią przedstawiciele firm z branży BPO/SSC, co wynika z faktu, iż rynek ten jest relatywnie niewielki pod względem liczby firm działających w tej branży. Wykres 13. Rozkład branżowy respondentów wywiadów IDI 0,5% 16,6% 28,3% Energia odnawialna Motoryzacja 5,2% Biotechnologia 5,5% Logistyka i transport 5,5% Ochrona zdrowia i farmacja 6,2% 18,9% Przemysł spożywczy 13,4% BPO / SSC Inne Źródło: Opracowanie własne Deloitte Struktura respondentów pod kątem kraju pochodzenia, wielkości oraz sektora działalności zaprezentowana została na wykresach poniżej. Rozkład respondentów zarówno pod względem profilu działalności przedsiębiorstw 78 Branże te oznaczone zostały jako Inne. 85

86 (tj. produkcyjny, usługowy produkcyjno-usługowy), jak i ich wielkości (mikro przedsiębiorstwa zatrudniające od 1-9 osób, małe 10-49, średnie oraz duże 250 i powyżej) jest stosunkowo równomierny. Uzyskana w badaniu proporcja liczby respondentów polskich i zagranicznych wynika m.in. z faktu, iż respondenci deklaratywnie podawali miejsce siedziby firmy. Tym samym, w wybranych przypadkach, jako miejsce siedziby wskazana została Polska, pomimo, iż główna siedziba firmy znajduje się za granicą. Wykres 14. Rozkład puli respondentów wg. kraju pochodzenia, rodzaju sektora oraz wielkości zatrudnienia 41% 38% 30% 20% 23% Badanie wskazuje, 59% iż ponad jedna trzecia badanych w 34% 27% 33% Polska zagranica Produkcyjny Usługowy Produkcyjno-usługowy i powyżej Źródło: Opracowanie własne Deloitte Co trzeci respondent wskazuje, że w okresie najbliższego roku jego firma nie planuje nowych inwestycji prorozwojowych. Prawie połowa respondentów zakłada niskie prawdopodobieństwo lub brak inwestycji. Również połowa respondentów deklaruje wysoką lub średnią skłonność do podejmowania inwestycji prorozwojowych w okresie nieprzekraczającym 12 miesięcy. Wykres 15. Skłonność przedsiębiorstw do inwestycji prorozwojowych w okresie krótkoterminowym (do 1 roku) 40% 30% 20% 10% 0% 25% 26% 14% 35% Wysoka Średnia Niska Nie planujemy inwestycji Źródło: Opracowanie własne Deloitte Skłonność przedsiębiorstw do inwestycji wzrasta w perspektywie średnioterminowej. Łącznie 62% respondentów deklaruje wysokie lub średnie prawdopodobieństwo inwestycji prorozwojowych, natomiast 35% badanych nie zakłada nowych inwestycji ich firmy. Poniższy wykres prezentuje odpowiedzi respondentów na temat ich planów inwestycyjnych okresie najbliższych 3 lat. 86

87 Wykres 16. Skłonność przedsiębiorstw do inwestycji prorozwojowych w okresie średnioterminowym (1-3 lata) 40% 30% 20% 10% 0% 31% 31% 14% 25% Wysoka Średnia Niska Nie planujemy inwestycji Źródło: Opracowanie własne Deloitte Największy odsetek respondentów deklarujących chęć / plany inwestycji w ciągu najbliższych 3 lat, szacuje ich wartość na poziomie poniżej 0,5 mln PLN oraz w przedziale 1-10 mln PLN (łącznie ponad 40%). Zaledwie 6% respondentów zadeklarowało, że skumulowana wartość inwestycji prorozwojowych w okresie trzech lat przekroczy 50 mln PLN. Wykres 17. Szacunkowa, skumulowana wartość planowanych inwestycji przeznaczonych na rozwój działalności / biznesu w perspektywie 3 lat 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Powyżej 50 mln PLN 6% mln PLN 10% 1-10 mln PLN 20% 0,5-1 mln PLN 15% Poniżej 0,5 mln PLN 21% W okresie 3 lat nie planujemy inwestycji 27% Źródło: Opracowanie własne Deloitte Prawie połowa respondentów zadeklarowała, że szacunkowa skumulowana liczba miejsc pracy wygenerowanych poprzez inwestycje ich firmy nie przekroczy 10. Co 5-ty respondent szacuje, że w wyniku nowych inwestycji utworzy nowych miejsc pracy. Wykres 18. Szacunkowa, skumulowana liczba nowoutworzonych miejsc pracy będących efektem inwestycji przeznaczonych na rozwój działalności / biznesu w perspektywie 3 lat 0% 10% 20% 30% 40% 50% 250 i powyżej od 100 do 249 od 50 do 99 od 10 do 49 od 1 do 9 W okresie 3 lat nie planujemy inwestycji 2% 4% 4% 21% 24% 45% Źródło: Opracowanie własne Deloitte 87

88 Zdecydowana większość respondentów nie planuje / rozważa podjęcia działań inwestycyjnych w Lublinie oraz na terenie województwa lubelskiego (w tym w Lubelskim Obszarze Metropolitalnym). Co 10 osoba która udzieliła odpowiedzi na to pytanie, wskazała na zainteresowanie Lublinem w kontekście inwestycji, natomiast 2% z respondentów zadeklarowało, że już funkcjonuje na rynku lubelskim. Firmy potencjalnie zainteresowane inwestycjami w Lublinie reprezentują w szczególności branżę ICT, energetykę odnawialną oraz motoryzację, a także branże pomocnicze, zakwalifikowane do kategorii Inne. Wynika to m.in. z faktu, że w/w branże były najliczniej reprezentowane przez respondentów. Struktura firm potencjalnie zainteresowanych inwestycjami w Lublinie wskazuje na przewagę małych i średnich przedsiębiorstw, w szczególności firm krajowych. Około 60% respondentów zadeklarowało, iż planowane przez nich inwestycje wygenerują średnio nie więcej niż 50 nowych miejsc pracy (w tym ponad połowa z nich szacuje utworzenie do 10 miejsc pracy). Niektóre z firm (głównie zagranicznych) są potencjalnie zainteresowane kontaktem ze strony Miasta, jednak oczekują konkretnej oferty oraz szczegółowego pakietu materiałów informacyjnych. Wykres 19. Plany inwestycyjne dotyczące Lublina 2% 10% Jesteśmy w trakcie realizacji inwestycji w Lublinie Planujemy 88% Nie planujemy Źródło: Opracowanie własne Deloitte ( ) Próby nawiązywania przez Miasto bezpośredniego kontaktu z przedsiębiorcą zlokalizowanym poza Polską nie wydają mi się efektywnym rozwiązaniem. Miasto musi uwierzytelnić swoją ofertę, aby nie została ona potraktowana jako spam. ( ) Dobrym sposobem na uwierzytelnienie oferty Miasta w oczach zagranicznego inwestora są podmioty pośredniczące izby przemysłowo handlowe, konsulaty, wydziały handlowe ambasad. ( ) - opinia przedsiębiorcy z Włoch Należy mieć na uwadze, że odpowiedź Planujemy inwestycje w Lublinie nie należy traktować, jako pewnej zapowiedzi inwestycji ze strony firmy, lecz raczej jako deklarację planów / zamierzeń inwestycyjnych. Firma zaznaczając tę odpowiedź może jedynie rozważać Lublin jako potencjalne miejsce inwestycji. Z kolei, sformułowanie Nie planujemy nie jest tożsame z całkowitym brakiem zainteresowania inwestycją w mieście, a może być wynikiem braku konkretnych decyzji firmy lub wiedzy respondenta nt. planów inwestycyjnych spółki. Warto zaznaczyć, iż nie wszyscy przedstawiciele przedsiębiorstw biorących udział w badaniu udzielili odpowiedzi na powyższe pytanie. Brak odpowiedzi mógł być również wynikiem niesprecyzowanych planów inwestycyjnych firmy w momencie przeprowadzania wywiadu lub niedostatecznej wiedzy na temat Miasta. Podsumowując, zainteresowanie inwestycjami w Lublinie może pojawić się w grupie firm, które wskazały, iż planują inwestycje w Lublinie, odpowiedziały 88

89 negatywnie na w/w pytanie jak również wśród tych, które pozostawiły pytanie bez odpowiedzi. Ponad połowa respondentów badania twierdzi, iż koszty prowadzenia działalności są bardzo istotnym dla nich czynnikiem wpływającym na decyzję inwestycyjną. 40% respondentów uważa za równie istotny potencjał zasobów ludzkich (kwalifikacje, dostępność). Analiza otrzymanych wyników wskazuje, iż firmy zagraniczne cenią sobie przede wszystkim dostępność wykwalifikowanej kadry (w tym kadry kierowniczej średniego stopnia), natomiast dla firm polskich szczególnie istotna jest wysokość kosztów oraz dostępność transportowa. Poniższy wykres prezentuje odpowiedzi respondentów na temat kluczowych czynników decydujących o lokalizacji działalności biznesowej. Wykres 20. Czynniki determinujące decyzje przedsiębiorców dot. lokalizacji inwestycji Koszty prowadzenia działalności 4% 14% 30% 53% Warunki prowadzenia działalności 7% 27% 25% 41% Lokalizacja Infrastruktura 12% 10% 18% 23% 32% 32% 33% 39% Nieistotny - 1 Raczej istotny - 2 Istotny - 3 Bardzo istotny - 4 Zasoby ludzkie 7% 20% 34% 40% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne Deloitte Kluczowe czynniki rozwoju miasta zachęcające do inwestowania w Lublinie to przede wszystkim: Atrakcyjne koszty prowadzenia działalności biznesowej (w tym koszty pracy, zakupu / wynajmu / utrzymania powierzchni biurowych i terenów inwestycyjnych, mediów) Wysoka jakość zasobów ludzkich, szczególnie w kierunkach nietechnicznych. Należy podkreślić fakt, iż około połowa badanych przedstawicieli przedsiębiorstw nie zna Lublina lub nie posiada wystarczającej wiedzy na temat Miasta, aby je ocenić pod kątem atrakcyjności inwestycyjnej. Odsetek osób nieposiadających dostatecznej wiedzy na temat Miasta jest szczególnie wysoki wśród przedsiębiorstw zagranicznych. Respondenci, którzy zadeklarowali, iż posiadający wiedzę na temat Lubina, najczęściej wskazywali na atrakcyjne koszty prowadzenia działalności w Mieście oraz wysokiej jakości zasoby ludzkie. Lokalizacja (dostępność) Lublina to obszar najniżej oceniony przez respondentów. Wskazywano przy tym często na brak lotniska oraz niekorzystne skomunikowanie drogowe. 89

90 Wykres 21. Ocena Miasta Lublin z punktu widzenia kluczowych czynników determinujących decyzje przedsiębiorców dot. lokalizacji inwestycji Koszty prowadzenia działalności 4% 23% 33% 40% Warunki prowadzenia działalności 13% 12% 32% 43% Lokalizacja 8% 22% 33% 37% Nieatrajcyjny - 1 Raczej atrakcyjny - 2 Infrastruktura 10% 17% 31% 43% Atrakcyjny - 3 Bardzo atrakcyjny - 4 Zasoby ludzkie 6% 24% 23% 48% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne Deloitte Od Miasta respondenci najczęściej oczekują zachęt finansowych, tj. zwolnień z podatku od nieruchomości i ulg inwestycyjnych. Wysoko pożądane przez potencjalnych inwestorów jest również wsparcie Miasta w poszukiwaniu terenów inwestycyjnych (2/3 respondentów wskazało tę formę wsparcia jako bardzo istotną lub istotną). Z punktu widzenia potencjalnych inwestorów istotna jest wiedza na temat rynku pracy oraz trendów zmian. Potrzebę wsparcia w zarówno w obszarze poszukiwania pracowników oraz monitoringu rynku pracy zgłaszali przede wszystkim przedstawiciele przedsiębiorstw zagranicznych, głównie produkcyjnych. Poniższy wykres prezentuje odpowiedzi respondentów na temat pożądanych działań ze strony władz miasta. 90

91 ( ) Nie planujemy przenoszenia produkcji poza Niemcy. Naszą przewagą konkurencyjną jest jakość produktów, utożsamiana ze znakiem Made in Germany. ( ) W Polsce jest również wielu producentów wysokiej jakości produktów. Nie wstydźcie się swoich marek, promujcie marki lokalne. Made in Poland, Made in Lublin może być przekonującą alternatywą dla zalewających całą Europę produktów z Azji. ( ) - opinia przedsiębiorcy z Niemiec ( ) W przypadku obsługi inwestora, ważne jest, aby była jedna osoba / wydział, który przeprowadzi przedsiębiorcę przez wszystkie etapy procesu inwestycyjnego a nie odsyłał go od drzwi do drzwi ( ) - opinia przedsiębiorcy z Polski Wykres 22. Najbardziej pożądane przez przedsiębiorców działania władz miasta Współpraca z uczelniami w zakresie tworzenia dedykowanych kierunków studiów Wsparcie ze strony dedykowanego przedstawiciela miasta w przygotowaniach do inwestycji Ulgi inwestycyjne funkcjonujące np. w specjalnych strefach ekonomicznych Wsparcie w poszukiwaniu oraz podnoszeniu kwalifikacji pracowników, bieżące monitorowanie rynku pracy Zwolnienie z podatku od nieruchomości Wsparcie miasta w poszukiwaniu terenów inwestycyjnych (np. poprzez utworzenie i prowadzenie bazy terenów inwestycyjnych, Utworzenie i działanie Biura Obsługi Inwestora 5% 8% 8% 10% 17% 28% 30% 25% 14% 13% 24% 31% 30% 23% 29% 36% 22% 25% 13% 21% 37% 28% 21% 32% 27% 20% 58% 64% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Nieistotne - 1 Raczej istotne - 2 Istotne - 3 Bardzo istotne - 4 Źródło: Opracowanie własne Deloitte Według respondentów (w szczególności krajowych) najskuteczniejszą formą kontaktu z miastem są kontakty personalne / bezpośrednie. Na taką formę promocji wskazała połowa respondentów. Przykładem tego typu kontaktów są spotkania Władz Miasta z przedsiębiorcami (warsztaty, sesje strategiczne), które pełnią rolę konsultacji, zapoznania się z opinią drugiej strony. Ponad 70% badanych wskazała, że promocja poprzez kontakty z organizacjami biznesowymi jest skuteczna. Poprzez kontakty z tymi instytucjami możliwe jest dotarcie do szerszego grona potencjalnych inwestorów, a co więcej miasto uwierzytelnia swoją ofertę inwestycyjną. Większość respondentów podkreślała rolę targów, jako efektywnego kanału komunikacji oraz promocji dla miasta, zaznaczając jednak, że oferta przygotowana przez miasto dla inwestorów powinna być dedykowana przedsiębiorcom z konkretnych branż. 91

92 Obserwacje i wnioski z badania CATI Zdaniem respondentów (przedstawicieli korporacji międzynarodowych) największy potencjał dla relokacji działalności biznesowej istnieje w obszarach: Centrów usług dla biznesu Back-office Produkcja. Spodziewana wartość większości planowanych przez respondentów inwestycji waha się w przedziale 10 50mln EUR (generując do 50 nowych miejsc pracy). Wykres 23. Planowane zwiększenie zatrudnienia, jako efekt inwestycji prorozwojowych (l. nowozatrudnionych osób) 0% 7% Powyżej % 40% Od 100 do 249 Od 50 do 99 Od 10 do 49 13% 13% Poniżej 10 Nie dotyczy Źródło: Opracowanie własne Deloitte Głównymi konkurentami Europy Środkowo-Wschodniej w obszarze lokowania nowych inwestycji są państwa azjatyckie oraz Europa Zachodnia. Schemat 17. Atrakcyjność inwestycyjna Europy Środkowo-Wschodniej w relacji do innych regionów świata Zupełnie nie atrakcyjne Not attractive at all Bardziej atrakcyjne Significantly more attractive Mniej atrakcyjne Significantly less attractive Africa Afryka Asia-Pacific Azja Wschodnia Central Ameryka America Środkowa North Ameryka America Północna Western Europa Europe Zachodnia Equally attractive Podobnie atrakcyjne Źródło: Opracowanie własne Deloitte 92

93 40% respondentów planuje umocnić swoją obecność na kontynencie europejskim, 33% utrzymać obecność na dotychczasowym poziomie, 27% skonsolidować (zmniejszyć) liczbę lokalizacji w Europie. Wykres 24. Plany korporacji międzynarodowych w zakresie ekspansji biznesu w Europie 27% 33% 40% Zwiększenie liczby lokalizacji w Europie Utrzymanie dotychczasowej liczby lokalizacji w Europie Konsolidacja liczby lokalizacji Źródło: Opracowanie własne Deloitte Wybrane miasta polskie zajmują górne pozycje na listach preferencji inwestorów zagranicznych (korporacji międzynarodowych), głównie ze względu na jakość zasobów ludzkich oraz infrastruktury. Główne bariery dla inwestycji w Europie Środkowo-Wschodniej to zdaniem respondentów: Bariery administracyjne i regulacyjne Korupcja Infrastruktura drogowa i logistyczna Dostęp do wykwalifikowanych zasobów ludzkich Dostęp do rynków zbytu Znajomość języków obcych Bezpieczeństwo. Wykres 25. Główne bariery dla inwestycji w Europie Środkowo-Wschodniej 5% 9% 9% 9% 9% 5% 14% 27% 14% Regulacje prawne Korupcja Infrastruktura drogowa i logisyczna Dostęp do wykwalifikowanej kadry Rynek zbytu Znajomośd języków obcych Bezpieczeostwo Otoczenie polityczne System podatkowy Źródło: Opracowanie własne Deloitte 93

94 Obserwacje i wnioski ze spotkań fokusowych oraz badania CAPI ( ) Ok 7 lat temu rozważaliśmy dwa miasta - Lublin oraz Tarnobrzeg, jako potencjalne lokalizacje dla naszego nowego biura lokalnego. Kluczowym czynnikiem decydującym o wyborze Tarnobrzegu był fakt, że to właśnie prezydent tego miasta odpowiedział na nasze pytanie wystosowane do niego drogą mailową. Zapytanie wysłane do Lublina pozostało bez odpowiedzi, co zadecydowało o skreśleniu tego miasta z listy rozważanych lokalizacji ( ) - wypowiedź przedsiębiorcy z Warszawy, uczestnika jednego ze spotkań fokusowych Obserwacje i wnioski ze spotkań fokusowych oraz badania CAPI mają w szczególności charakter jakościowy. Przedstawiają się one następująco: Główne dysfunkcje w działaniach miasta wskazywane przez przedsiębiorców (w tym przedsiębiorców lubelskich) to m.in.: Brak lub opóźnienia w reakcji urzędników Ograniczona dostępność, nieelastyczne godziny urzędowania Niewłaściwe nastawienie urzędników: reaktywność w podejściu, brak profesjonalizmu, robienie łaski Skomplikowane procedury, brak przejrzystości podejmowanych decyzji oraz biurokracja Trudności w dotarciu do właściwych źródeł informacji będących w gestii UM Brak planów zagospodarowania przestrzennego (lub ich nieaktualność) Brak zinstytucjonalizowanych form komunikacji i interakcji pomiędzy władzami miasta a przedsiębiorcami. Kluczowe oczekiwania przedsiębiorców (w tym przedsiębiorców lubelskich) wobec władz miasta obejmują w szczególności: Zaangażowanie i proaktywność działania urzędników One-stop shop ( załatw wszystko w jednym miejscu ) Szybkość reakcji urzędników oraz skrócenie czasu wydawania decyzji Dostępność źródeł informacji kluczowych dla przedsiębiorców Dedykowana oferta (mikro-strategie branżowe) Zapewnienie wsparcia w pozyskiwaniu finansowania przez przedsiębiorców (w tym poręczenia kredytowe dla przedsiębiorców rozpoczynających działalność gospodarczą, wsparcie w przygotowywaniu wniosków o dofinansowanie z funduszy UE). Takie czynniki jak dostępność urzędników/szybkość reakcji mogą mieć decydujący wpływ na to czy firma zdecyduje się ulokować inwestycję w mieście. Zdaniem wybranych respondentów, pula środków pomocowych (głównie z funduszy UE) przeznaczana na szkolenia jest zbyt wysoka. W konsekwencji, zbyt mało środków przeznaczanych jest na wsparcie działań promocyjnych przedsiębiorstw (np. poprzez dofinansowanie uczestnictwa w targach/imprezach branżowych). Zdaniem lubelskich przedsiębiorców pomimo bogatej oferty edukacyjnej, program nauczania lubelskich uczelni wyższych nie jest w pełni dostosowany do potrzeb lokalnego rynku pracy (zauważalny jest m.in. niedobór kierunków technicznych, przewaga studentów kierunków humanistycznych). Jakość nauczania na poziomie akademickim oceniana jest przez respondentów (przedsiębiorców lubelskich) stosunkowo nisko. Zdaniem przedsiębiorców powoduje to odpływ młodych ludzi do innych ośrodków akademickich (np. Krakowa, Warszawy, Poznania). 94

95 Respondenci (przedsiębiorcy lubelscy) wysoko oceniają jakość nauczania w Lublinie na poziomie szkół średnich (w szczególności wysoko oceniono jakość nauczania w liceach ogólnokształcących). Podkreślana jest potrzeba rozwoju szkolnictwa zawodowego na poziomie szkół średnich. Zauważalne są braki lokalnej kadry kierowniczej na poziomie niższego i średniego szczebla Oferta inwestycyjna miasta dla inwestorów z branż podstawowych i wspierających Zgodnie z oczekiwaniami respondentów badań przeprowadzonych przez Deloitte, oferta inwestycyjna miasta dla inwestorów z branż podstawowych i wspierających powinna koncentrować się w szczególności na: W przypadku firm zagranicznych: Zapewnieniu dostępu do wysoko wykwalifikowanych zasobów ludzkich (w tym m.in. kadry kierowniczej średniego szczebla oraz osób z wykształceniem technicznym). Zapewnieniu rzetelnej informacji na temat kierunków rozwoju lokalnego rynku pracy (w tym udostepnieniu projekcji nt. zasobów ludzkich o określonych kwalifikacjach, jakie dostępne będą w Mieście w perspektywie kolejnych kilku lat). Zapewnieniu szczegółowych, aktualnych danych na temat potencjału rozwoju poszczególnych branż, trendów rynkowych, otoczenia konkurencyjnego, szans oraz zagrożeń rynkowych (np. w formie strategii mikro-branżowych). One-stop shop możliwości załatwienia wszystkich formalności w jednym miejscu, a także zapewnienie kompleksowej obsługi inwestorów w językach obcych (przynajmniej w języku angielskim). W przypadku firm krajowych: Zapewnieniu wsparcia o charakterze finansowym w realizacji zamierzeń biznesowych (np. doradztwa w zakresie możliwych źródeł pozyskiwania finansowania, wsparcia w przygotowywaniu wniosków o dofinansowanie ze środków UE, ulg inwestycyjnych). Skonkretyzowaniu oferty dla poszczególnych branż oraz dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Zapewnieniu aktualnych informacji na temat dostępnych terenów inwestycyjnych. Zapewnieniu możliwości uzyskania dofinansowania do działań promocyjnych (np. w zakresie współfinansowania przez Miasto uczestnictwa przedsiębiorstw w targach branżowych). Przyspieszeniu procesu wydawania decyzji istotnych z punktu widzenia zamierzeń inwestycyjnych oraz nadaniu priorytetów dla inwestorów kluczowych dla rozwoju Miasta. 95

96 One-stop shop zapewnieniu możliwości załatwienia większości/wszystkich formalności związanych z procesem inwestycyjnym w jednym miejscu. 96

97 6. Strategia komunikacyjna dla nowych inwestorów Wprowadzenie Etap 2 - Diagnoza Makrotrendy BOI Strategia 6.1. Wprowadzenie Niniejszy rozdział dotyczący Strategii komunikacji dla nowych inwestorów zostanie opisany według schematu poniżej. Schemat 18. Elementy strategii komunikacji dla nowych inwestorów Cele strategiczne Grupy docelowe Przekaz i kanały komunikacji Zasoby 1 Wprowadzenie Monitoring strategii 2 Etap 2 - Diagnoza Makrotrendy BOI 3 Strategia Cele strategiczne Grupy docelowe Przekaz i kanały komunikacji Zasoby Monitoring strategii Źródło: Opracowanie własne Deloitte Dążenie miast do przyciągania inwestorów jest powszechną aktywnością wpisaną w rolę ich gospodarzy. Działania zmierzające do zachęcania inwestorów do tego, aby poważnie zainteresowali się miastem wymagają skoordynowania w kilku obszarach, np. przeprowadzenia diagnozy miasta pod kątem jego potencjału, opracowania strategii rozwoju miasta oraz strategii przyciągania inwestorów wraz z systemem skutecznej komunikacji. Poniższy schemat pokazuje, że działania zmierzające do przyciągania inwestorów, które wiążą się także z promocją miasta nie mogą być podejmowane w oderwaniu od siebie, powinny stanowić element kompleksowego podejścia. 97

98 Schemat 19. Koordynacja działań miast w różnych obszarach Strategia rozwoju Miasta Strategia promocyjnomarketingowa Miasta Strategia współpracy Miast Strategia kulturalna Strategia Miasta transportowa Miasta Strategia sukcesu Miasta Strategia przyciągania inwestorów do Miasta Źródło: Opracowanie własne Deloitte Z tego powodu działania zapisane w strategii komunikacji dla inwestorów oraz w międzynarodowej promocji miasta w celu przyciągania (zagranicznych) inwestycji bezpośrednich nie powinny być podejmowane bez szerszego ich ujęcia w strategii marketingowej miasta. 1 2 Wprowadzenie Etap 2 - Diagnoza Makrotrendy BOI 6.2. Diagnoza Diagnoza obejmuje analizę makrotrendów w zakresie praktyk stosowanych w celu pozyskania inwestorów oraz analizę działalności podmiotu powołanego w celu obsługi inwestorów. 3 Strategia Cele strategiczne Grupy docelowe Przekaz i kanały komunikacji Zasoby Monitoring strategii Diagnoza trendów w zakresie procesu podejmowania decyzji dotyczących lokowania inwestycji Kładąc nacisk na właściwe określenie celów strategii komunikacji oraz jej grup docelowych przeprowadzono analizę trendów w zakresie lokowania inwestycji. Poniższe obserwacje pochodzą z badań Deloitte Global Location & Service Facility, grupy specjalizującej się w analizie oraz doradztwie w obszarze wyboru destynacji pod inwestycje. Wnioski z niniejszych obserwacji stanowią istotną informację nie tylko przy formułowaniu strategii, ale także rekomendacji co do promocji miasta oraz narzędzi wykorzystywanych w tym celu. Decydenci, dokonujący wyboru lokalizacji inwestycyjnej często opierają swoje decyzje na opinii innych przedsiębiorstw z branży, artykułach prasowych, pismach branżowych oraz rankingach i badaniach. Jedną z najbardziej efektywnych metod oddziaływania wpływu na decydentów mających kluczowy głos przy wyborze miejsca inwestycji jest organizacja wizyt potencjalnych inwestorów na terenie miasta oraz opracowanie strony internetowej miasta / portalu poświęconego bezpośrednim inwestycjom zagranicznym. Innymi skutecznymi narzędziami jest organizacja w mieście wydarzeń biznesowych tj. konferencji branżowych / tematycznych, targów. Około 50% zagranicznych firm zwraca się o profesjonalną rekomendację na temat wyboru destynacji inwestycji do wyspecjalizowanych doradców. Najczęściej są to: pośrednicy w obrocie nieruchomościami, konsultanci specjalizujący się w selekcji destynacji inwestycji oraz doradcy z firm prawniczych. 98

99 Diagnoza makrotrendów Kluczowe wnioski Około 50% decydentów oraz ich doradców korzysta ze strony internetowej miasta podczas gromadzenia informacji na temat potencjalnej lokalizacji. Z tego źródła korzystają w szczególności konsultanci zajmujący się selekcją lokalizacji. Obserwacje dotyczące oceny użyteczności strony internetowej miasta Istotnym źródłem informacji jest strona internetowa miasta oraz portalu Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (lub innego organu powołanego do świadczenia usług dla podmiotów zagranicznych, które są skłonne do rozszerzenia swojej działalności na terenie kraju). Rekomendacje co do zawartości strony internetowej oraz jej użyteczności zostały przedstawione w dalszej części raportu. Kluczową kwestią jest, aby portal inwestycyjny miasta był przyjazny użytkownikowi (intuicyjny, łatwy w nawigacji), oraz aby pokrywał poniższe obszary: porównanie do potencjalnych konkurentów (innych miast), bazy danych dotyczących dostępnych budynków i terenów inwestycyjnych, informacje demograficzne, zachęty inwestycyjne, lokalni inwestorzy oraz ich referencje, oferta edukacyjna (szkolnictwo wyższe), aktualności inwestycyjne, informacje na temat jakości życia w mieście oraz dostępności do zasobów ludzkich, dane kontaktowe do osób pracujących w komórce zajmującej się obsługą Inwestora, możliwość interakcji z użytkownikami (blog, forum), dostępność dokumentów filmowych na stronie. Powyższe informacje powinny być dostępne w języku ojczystym oraz w języku angielskim (najlepiej w kilku językach obcych), w szczególności w językach krajów, z których miasto oczekuje napływu inwestycji. Decydenci w zakresie wyboru miejsca inwestycji oprócz informacji dostępnych na stronach internetowych korzystają także z portali społecznościowych. Wśród nich portal LinkedIn jest dominującym kanałem komunikacji; ponad połowa decydentów korzysta z tego źródła wiedzy. Facebook plasuje się na drugiej pozycji, jednak jego dotychczasowa użyteczność w tym obszarze jest o dużo mniejszym znaczeniu. Dodatkowo, media drukowane są ważnym źródłem informacji na temat potencjalnej lokalizacji, szczególnie dla średniej wielkości przedsiębiorstw oraz konsultantów profesjonalnie zajmujących się doradztwem w zakresie wyboru optymalnej lokalizacji pod inwestycje. Do grupy tej można zaliczyć prasę biznesową, publikacje ekonomiczne, szczególnie prasę specjalistyczną oraz gazety lokalne. Kluczowe wnioski z diagnozy dotyczą kilku kwestii, które należy wziąć pod uwagę przy formułowaniu celów oraz adresatów strategii, a także podczas jej realizacji, tj.: Adresaci strategii nie powinni ograniczać się wyłącznie do inwestorów bezpośrednich. Promocja miasta powinna obejmować wiele kanałów komunikacji, jednak rekomenduje się, aby szczególnie koncentrować się na internetowych źródłach informacji (w tym szczególny nacisk powinien być położony na stronę internetową miasta). Należy określić rolę oraz wymagane kompetencje Biura Obsługi Inwestora oraz jego pracowników. Rekomendacje na poziomie operacyjnym w wyżej wymienionych obszarach zostaną przedstawione w dalszej części rozdziału Diagnoza Biura Obsługi Inwestora Analiza czynników lokalizacji oraz przyczyn lokowania biznesu przez inwestorów wskazuje, iż jednym z podstawowych czynników lokalizacji są 99

100 zasoby ludzkie, zarówno w kontekście ich dostępności, jak i kwalifikacji. Kapitał ludzki w tej części opracowania rozumiany jest głównie jako osoby, dzięki którym nawiązywany jest lub utrzymywany kontakt z inwestorem. Warto przeanalizować zasoby Biura Obsługi Inwestora (BOI), jakimi dysponuje Miasto. Ponieważ głównym podmiotem zajmującym się tymi działaniami w mieście jest Referat ds. obsługi inwestorów, działający w Urzędzie Miasta, rekomendacje usprawnień zaprezentowane w dalszej części rozdziału będą w szczególności dotyczyć wyżej wymienionej komórki 79. Diagnoza działalności Biura Obsługi Inwestora bazuje na wywiadach z pracownikami BOI oraz obserwacjach. Przeprowadzoną analizę ujęto w trzy obszary zaprezentowane na schemacie poniżej. Schemat 20. Obszary analizy działalności BOI Obszary analizy BOI Organizacja Zasoby i kompetencje Działania i efektywnośd Źródło: Opracowanie własne Deloitte Badanie sprawności organizacji BOI objęło analizę procedur w zakresie obowiązków pracowników, możliwości korzystania z infrastruktury technicznej oraz sposobie komunikacji. Poniżej przedstawiono obserwacje dotyczące funkcjonowania obszaru organizacji. Organizacja BOI w zakresie regulaminów / opisów stanowisk prezentuje względnie ogólny poziom szczegółowości. Zadania nie są sprecyzowane oraz nie są dedykowane poszczególnym funkcjom, jakie pełni komórka. Podział zadań nie jest do końca przejrzysty; ograniczona specjalizacja pracowników. BOI nie posiada dedykowanego kierownika operacyjnego. Pracownicy BOI raportują bezpośrednio do Dyrektora WSOI. Biuro nie dysponuje sprecyzowanymi procedurami dotyczącymi kwestii stricte organizacyjnych, tj. wypożyczania / korzystania z samochodów (służbowych / prywatnych), rezerwacji oraz korzystania z sal konferencyjnych, zasad komunikacji, przepływu informacji umożliwiających sprawne działanie w zakresie obsługi inwestora (tj. pod kątem jakości i czasu obsługi). Brak jest przejrzystych ścieżek komunikacji pomiędzy pracownikami BOI, oraz, w szczególności, innymi komórkami / wydziałami zaangażowanymi w proces obsługi inwestora. Brak jest sprecyzowanego harmonogramu spotkań w ramach wymiany wiedzy z komórkami / wydziałami zaangażowanymi w proces obsługi inwestora. Brak jest zinstytucjonalizowanego systemu wymiany wiedzy (bazy wiedzy). Współpraca z niektórymi komórkami / podmiotami / instytucjami w zakresie obsługi inwestora nie jest w pełni efektywna. 79 Referat ds. obsługi inwestorów działa jako podmiot Urzędu Miasta Departamentu Prezydenta, jako część Wydziału Strategii i Obsługi Inwestorów. 100

101 Badanie zasobów i kompetencji BOI objęło przede wszystkim analizę kompetencji jakie są potrzebne do wykonywania zadań BOI. Poniżej przedstawiono obserwacje. BOI składa się z kilkuosobowego, młodego zespołu, ze znajomością języków obcych, co należy ocenić korzystnie. Niemniej jednak, młody wiek pracowników BOI może powodować, iż możliwość ich oddziaływania na innych (starszych i bardziej doświadczonych pracowników UM) jest ograniczona. Nie wszyscy pracownicy BOI posiadają wcześniejsze doświadczenie biznesowe, pomagające w kontaktach z sektorem prywatnym. W kilku obszarach zauważa się potrzebę szkoleń pracowników, które dotyczą w szczególności kwestii prawnych, podatkowych oraz z zakresu szczegółowego opisu zachęt inwestycyjnych, a także zasad ich uzyskiwania. Pracownicy biura posiadają ograniczony dostęp do wybranych narzędzi wspierających realizowane przez nie działania (tj. dostęp do samochodów służbowych oraz sal konferencyjnych, niezawodnego sprzętu informatycznego oraz dostępu do portali internetowych (np. LinkedIn). Obszar działań Referatu oraz jego efektywności obejmuje analizę funkcjonowania komórki w ramach obsługi inwestorów oraz pomiaru ich efektywności. Ograniczone zastosowanie parametryzacji efektów działań realizowanych przez BOI. Nie występuje formalny podział zadań pracowników BOI na obsługę nowych inwestorów oraz przedsiębiorstw obecnych już na lokalnym rynku (tzw, obszar after-care). Brak jest na chwilę obecną oferty dedykowanej inwestorom, w zależności od rodzaju branży. Biuro nie dysponuje wybranymi sformalizowanymi procedurami, kluczowymi z punktu widzenia obsługi inwestora, np. planem organizacji wizyt studyjnych, sprecyzowanym opisem standardów dotyczących kompleksowego podejścia do obsługi inwestora (w tym przyspieszonych standardów obsługi). Działania w zakresie przygotowania strony internetowej miasta dla inwestorów należy ocenić korzystnie, zarówno pod kątem treści zawartych na stronie, jak i jej przejrzystości. Strona wymaga niewielkiego uzupełnienia (obszary wymagające uzupełnienia wskazano w dalszej części Raportu). W ramach audytu działań i zasobów BOI przeprowadzono również analizę strony internetowej Miasta w zakresie informacji dedykowanych inwestorom. Jak wskazano w Diagnozie makrotrendów strona internetowa miasta jest jednym z pierwszych źródeł informacji, z jakich korzystają potencjalni inwestorzy, aby zebrać informację na temat miasta. Warto zatem przeprowadzić diagnozę zawartości strony oraz jej przejrzystości z punktu widzenia inwestora (często także inwestora zagranicznego). 101

102 % respondentów Analizę zasobu strony internetowej poprzedzono analizą wniosków z badania badaniem potrzeb informacyjnych w tym zakresie. Poniższy wykres przestawia preferencje informacyjne potencjalnych inwestorów 80. Wykres 26. Pożądane informacje na stronie internetowej miasta 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Źródło: Opracowanie własne Deloitte Wykres prezentuje, iż największy odsetek respondentów wskazał, że dane na temat zachęt inwestycyjnych, demografii oraz dostępnych terenów inwestycyjnych / budynków pod wynajem są najbardziej pożądanymi informacjami. Wysokie notowania osiągnęły także informacje dotyczące największych / najistotniejszych pracodawców w mieście oraz analizy porównawczej względem innych miast, co wskazuje na dużą potrzebę informacji praktycznych. Poniższa tabela przedstawia ocenę strony internetowej Lublina, dedykowanej inwestorom (w tym inwestorom zagranicznym) pod kątem obecnego zestawu informacji. Kryteriami oceny są te obszary, które w ocenie potencjalnych inwestorów powinny się znaleźć na stronie ze względu na wysoki stopień użyteczności. Tabela 7. Ocena zawartości strony internetowej Miasta Pożądane informacje na stronie internetowej Analiza porównawcza miasta z konkurencyjnymi lokalizacjami (np. pod względem kosztowym) Ocena Deloitte strony Lublina Komentarz Porównanie z miastami referencyjnymi, krajowymi, brak porównań z miastami zagranicznymi Katalog dostępnych terenów inwestycyjnych / budynków pod wynajem Szczegółowy opis, zawierający zdjęcia / obrazy 80 Wykres bazuje na doświadczeniu oraz danych Deloitte Global Location & Facility Service uzyskanych podczas realizacji kilkudziesięciu projektów badawczych i doradczych. 102

103 Informacje demograficzne (populacja, średnie wynagrodzenie, struktura wieku) Dostępne, jednak trudno do nich dotrzeć Zachęty inwestycyjne Bezpośredni link dostępny na stronie Katalog najistotniejszych lokalnych pracodawców Edukacja (informacje na temat lokalnych uniwersytetów) Mapy Aktualności na temat aktualnie prowadzonych inwestycji Informacje na temat jakości / warunków życia (np. rozrywka) Dane kontaktowe do członków zespołu Referatu ds. obsługi inwestorów Informacje na temat branż pożądanych / docelowych w mieście Referencje firm obecnych na lokalnym rynku Bezpośredni link dostępny na stronie Informacje trudne do znalezienia Bezpośredni link dostępny na stronie, informacje w języku polskim Brak Informacje trudne do znalezienia Bezpośredni link dostępny na stronie Brak Brak Sekcja dla użytkowników (Blog / Forum) Brak Video / materiały audiowizualne Brak Dane dotyczące zasobów ludzkich (dostępność, kwalifikacje, wykształcenie) Bezpośredni link dostępny na stronie Źródło: Opracowanie własne Deloitte Łączna ocena strony internetowej Lublina jest stosunkowo korzystna (zarówno pod kątem zawartości strony, jak i jej przejrzystości). Strona miasta posiada dedykowaną sekcję dla inwestorów, informacje tam przedstawione są dostępne także w innych językach obcych (angielski, ukraiński, niemiecki). Sugeruje się, aby w większym stopniu wykorzystać portale społecznościowe (głównie LinkedIn) do promocji Lublina oraz strony internetowe Miasta. Zawartość informacji na stronie internetowej Lublina w porównaniu do innych miast należy ocenić korzystnie. Miastami, które otrzymały wyższa ocenę są Poznań oraz Ostrava. Głównymi obszarami wymagającymi uzupełnienia są informacje na temat firm oraz branż obecnych na rynku lokalnym, branż docelowych, szczególnie ważnych dla rozwoju miasta oraz sekcji dla użytkowników, ułatwiającej interakcję z nimi. 103

104 Podsumowanie oceny strony internetowej Lublina na tle innych miast prezentuje kolejna tabela. Jest to zestawienie i ocena zasobu informacji dedykowanych potencjalnym inwestorom na stronach internetowych kilku miast, w tym Lublina. Miastami, których strony internetowe zostały poddane analizie są: Poznań, Białystok, Olsztyn, oraz miasta zagraniczne, Ostrawa (Czechy), Cluj-Napoca (Rumunia). 104

105 Schemat 21. Porównanie zawartości strony internetowej Lublina do innych miast Pożądane informacje na stronie internetowej Lublin Poznań Białystok Olsztyn Ostrava Cluj-Napoca Analiza porównawcza miasta z konkurencyjnymi lokalizacjami (np. pod względem kosztowym) Katalog dostępnych terenów inwestycyjnych / budynków pod wynajem Informacje demograficzne (populacja, średnie wynagrodzenie, struktura wieku) Zachęty inwestycyjne Katalog najistotniejszych lokalnych pracodawców Edukacja (informacje na temat lokalnych uniwersytetów) Mapy Aktualności na temat aktualnie prowadzonych inwestycji Informacje na temat jakości / warunków życia (np. rozrywka) Dane kontaktowe do członków zespołu Referatu ds. obsługi inwestorów Informacje na temat branż pożądanych / docelowych w mieście Referencje firm obecnych na lokalnym rynku Sekcja dla użytkowników (Blog / Forum) Video / materiały audiowizualne Dane dotyczące zasobów ludzkich (dostępność, kwalifikacje, wykształcenie) Źródło: Opracowanie Deloitte 105 Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata

106 6.3. Cele strategii komunikacyjnej Wprowadzenie Etap 2 - Diagnoza Makrotrendy BOI Strategia Cele strategiczne Grupy docelowe Przekaz i kanały komunikacji Zasoby Przed prezentacją celów strategii warto poddać analizie proces decyzyjny potencjalnego inwestora, którego uproszczony schemat przedstawiono poniżej. Schemat 22. Model Corporate readiness state - Gotowość firmy do podjecia decyzji inwestycyjnej Monitoring strategii Źródło: Opracowanie własne Deloitte Schemat Corporate readiness state pokazuje jakie przełożenie na przyszłe decyzje inwestycyjne dotyczące lokalizacji ma aktualny stan świadomości i wiedzy inwestorów na temat miasta. Schemat ten wskazuje, że szczególny nacisk powinien zostać położony na fazę uświadamiająca potencjalnego inwestora na temat miasta, aby miasto zostało zaznaczone na mapie, jako rozważana lokalizacja. Istotną kwestią oprócz szerzenia wiedzy na temat miasta jest dbałość o jego wizerunek, w tym ten inwestycyjny / biznesowy oraz związany z jakością życia, co zwiększa sympatię wobec miasta. O wyborze lokalizacji inwestycji decydują bowiem nie tylko względy czysto ekonomiczne, ale także emocjonalne (np. miejsce pochodzenia lub pozytywne skojarzenia). Istotne jest, aby miasto wzbudziło sympatię inwestora. Ciemniejsze słupki wykresu wskazują jak niewielka jest aktualna świadomość potencjalnych inwestorów na temat miasta. Model przedstawia więc jak istotne dla Władz Miasta powinny być działania związane z jego promocją. Wracając do celów strategii komunikacji dla nowych inwestorów, można stwierdzić, iż sprowadza się ona do osiągnięcia jak najwyższych słupków na każdym z 6 etapów modelu. Celem nadrzędnym jest pozyskanie inwestorów, ale poprzez działania ukierunkowane w szczególności na zwiększanie świadomości na temat miasta oraz w dalszej kolejności prezentację jego oferty, przy jednoczesnym wsparciu inwestorów obecnych już na rynku lubelskim. 106

107 Aby skutecznie zwiększyć świadomość i wiedzę potencjalnych inwestorów na temat miasta, a przez to realizować cel nadrzędny, tj. pozyskiwać nowych inwestorów do miasta, należy zrealizować 3 cele strategiczne, tj: dotrzeć do zidentyfikowanej grupy docelowej (adresatów), opracować przekaz oraz zastosować właściwe kanały komunikacji, odpowiednio alokować zasoby. Zestawienie celów strategicznych prezentuje poniższy schemat. Schemat 23. Cele strategii komunikacji Cel Pozyskanie nowych inwestorów do Miasta Identyfikacja grupy docelowych Opracowanie przekazu i kanałów komunikacji Odpowiednia alokacja zasobów Źródło: Opracowanie własne Deloitte Podsumowaniem powyższego schematu jest odpowiedź na pytanie Do kogo władze miasta powinny się zwrócić (adresaci), co powinny przedstawić (jaki przekaz / ofertę), w jaki sposób to przekazać (jakimi kanałami), aby osiągnąć cel nadrzędny? A także, kogo zaangażować w realizację niniejszych działań, jakie zasoby wykorzystać (kompetencje, zasoby finansowe), aby osiągnąć cel nadrzędny? Grupy docelowe Cel Identyfikacja grupy docelowych Pozyskanie nowych inwestorów do Miasta Opracowanie przekazu i Odpowiednia alokacja kanałów komunikacji zasobów Sformułowanie strategii komunikacji wymaga określenia kto będzie jej odbiorcą. Właściwe wskazanie grupy docelowej jest jednym z filarów sukcesu strategii komunikacji, pozwalając na dobór najbardziej skutecznego środka przekazu (tj. wskazanie odpowiedniego kanału komunikacji). Grupa docelowa (tzw. target group) to odbiorcy, do których adresowany jest komunikat (przekaz). Mając na celu skuteczną komunikację wiedza na temat grup docelowych jest kluczowa, ponieważ wszelkie ukierunkowane działania (szczególnie jeśli mowa o promocji) przynoszą lepsze efekty niż, gdyby były uniwersalne. Każda z grup bowiem ma inne potrzeby informacyjne. Obserwacje z diagnozy trendów w zakresie lokowania inwestycji wskazują, iż skierowanie strategii tylko i wyłącznie do inwestorów bezpośrednich (końcowych) nie jest wystarczające, ponieważ ogranicza możliwą pulę adresatów. Poniższy schemat prezentuje szerokie spojrzenie na zakres grupy docelowej. 107

108 Schemat 24. Grupy docelowe strategii komunikacji z inwestorami Grupy docelowe strategii komunikacji z inwestorami Adresaci bezpośredni Adresaci pośredni Inwestorzy lokalni Przykłady adresatów Inwestorzy pośredni lokalni, krajowi i zagraniczni Przykłady adresatów Przedsiębiorstwa obecne na rynku lubelskim, Mieszkańcy, którzy mają zamiar prowadzić własną działalność gospodarczą Deweloperzy pośredni Pośrednicy w obrocie nieruchomościami Fundusze inwestycyjne Inwestorzy krajowi Przykłady adresatów Przedsiębiorstwa krajowe, które mogą rozszerzyć lub przenieść swoją działalność (decydenci / działy inwestycji / strategii) Deweloperzy bezpośredni Mieszkańcy innych miast, którzy mogą zainwestować w mieście Byli mieszkańcy, którzy wyjechali z miasta i byliby skłonni wrócić i zainwestować w mieście Adresaci pośredni, mający bezpośredni lub pośredni wpływ na opinię decydentów Przykłady adresatów Firmy doradcze (prawnicze, consultingowe) Firmy doradcze profesjonalnie zajmujące się doradztwem w zakresie lokowania inwestycji Turyści, którzy mogą być potencjalnymi inwestorami Podmioty opiniotwórcze, które mogą mieć wpływ na postrzeganie miasta (np. dziennikarze) Inwestorzy zagraniczni Przykłady adresatów Przedsiębiorstwa zagraniczne, które mogą rozszerzyć lub przenieść swoją działalność (decydenci / działy inwestycji / strategii) Deweloperzy bezpośredni Inwestorzy zagraniczni, związani z regionem (np. pochodzenie), którzy mogą zainwestować w mieście Byli mieszkańcy, którzy wyjechali za granicę, i którzy byliby skłonni wrócić i zainwestować w mieście Źródło: Opracowanie własne Deloitte Głównymi grupami docelowymi, do których powinien dotrzeć przekaz na temat wizerunku miasta (w tym biznesowego) są jego mieszkańcy (obecni oraz przyszli), inwestorzy (krajowi i zagraniczni, bezpośredni i pośredni) oraz turyści. Komunikacja w tym zakresie powinna stanowić element szerszego podejścia marketingowego miasta, które uwzględniałoby wyżej wymienione trzy grupy główne. 108

109 Z punktu widzenia miejsca pochodzenia adresatów (potencjalnych inwestorów) strategii dzielimy na lokalnych, krajowych i zagranicznych. Tabela 8. Podział inwestorów według miejsca ich pochodzenia Inwestorzy według miejsca pochodzenia Inwestorzy lokalni Inwestorzy krajowi Inwestorzy zagraniczni Grupa przedsiębiorstw, która jest obecna na rynku lubelskim oraz z racji funkcjonowania w mieście świadoma jego mocnych i słabych stron. Działania proinwestycyjne podejmowane w ramach tej grupy powinny obejmować poprawę wizerunku miasta w obszarze klimatu biznesowego, wsparcia władz w zakresie lokalnej przedsiębiorczości (w tym aktywności w ramach after-care inwestora) oraz utwierdzania przedsiębiorstw w przekonaniu, że jest to właściwe miejsce do prowadzenia biznesu, że warto tu zostać, tworzyć nowe miejsca pracy, itp. Grupa polskich przedsiębiorstw, którzy nie są jeszcze obecni w mieście. Wracając do schematu Corporate readiness state, promocja miasta w tym zakresie koncentruje się głównie na poszerzaniu wiedzy potencjalnych inwestorów na temat miasta, zwiększaniu sympatii wobec miasta, skłonieniu inwestorów do wizyty w mieście oraz przekonania ich, ze jest ono najbardziej optymalnym wyborem dla lokalizacji inwestycji. Grupa przedsiębiorstw, których siedziba główna znajduje się poza granicami kraju. Zwiększanie świadomości na temat miasta, o którego walorach inwestorzy zagraniczni mogą nie wiedzieć, to podstawowy cel działań komunikacyjnych skierowanych do tej grupy. W tym przypadku, inwestorzy przechodzą przez wszystkie etapy zaprezentowane w modelu Corporate Readiness State (tj. od zwiększania świadomości, przez zwiększanie wiedzy, sympatii, po kształtowanie preferencji, budowanie przekonania, aż po podjęcie decyzji). Zwiększanie świadomości na temat miasta, szczególnie w grupie inwestorów zagranicznych, powinno odbywać się głównie poprzez przekaz do inwestorów pośrednich, którzy świadczą im usługi doradcze w zakresie wyboru destynacji inwestycji. Podstawową zasadą działającą w zakresie zwiększania świadomości na temat miasta jest zatem dotarcie z informacją do tych podmiotów, które w sposób (pośredni lub bezpośredni) mają wpływ na opinię decydentów w zakresie wyboru miejsca inwestycji Przekaz i kanały komunikacji Cel Identyfikacja grupy docelowych Pozyskanie nowych inwestorów do Miasta Opracowanie przekazu i Odpowiednia alokacja kanałów komunikacji zasobów Po określeniu odbiorców strategii komunikacji kolejnym krokiem jest przyporządkowanie najbardziej efektywnego przekazu oraz wybór kanałów komunikacji. Rodzaje kanałów komunikacji zostały poddane analizie pod kątem dwóch kryteriów. Ich analiza obejmuje ocenę reakcji (skuteczności odbioru) adresatów oraz kosztów wykorzystania danego kanału. Poniższa analiza prezentuje charakterystykę różnych kanałów komunikacji pod kątem tych dwóch kryteriów oceny, tj. skuteczności odbioru i kosztów. 109

110 Tabela 9. Kanały komunikacji wykorzystywane w celu zwiększenia świadomości potencjalnego inwestora na temat miasta Cel wykorzystania kanału komunikacji Zwiększenie świadomości oraz wiedzy potencjalnego inwestora Kanał komunikacji Komentarz Skuteczność dotarcia do odbiorców Koszty Prasa Przygotowanie artykułów przez pracowników Referatu ds. obsługi inwestorów wymaga od zespołu Referatu odpowiednich kompetencji w tym zakresie. Informacja w prasie wymaga kontaktu / relacji z dziennikarzami zajmującymi się tematyką gospodarczą / inwestycyjną. Ten kanał komunikacji wymaga zaangażowania relatywnie niewielkich kosztów; możliwość korzystania z bezpłatnych artykułów promujących przy wykupieniu reklamy. Skuteczność tego kanału komunikacji jest trudna w pomiarze. Niska Niskie Reklama Aby osiągnąć wymierny rezultat ten kanał komunikacji wymaga cyklicznego powtarzania. Reklama jest względnie drogim kanałem komunikacji. Wybór miejsca reklamy, np. w czasopismach branżowych, pozwala na selekcję grupy odbiorców. Niskie Wysokie Targi / wystawy Wysokie koszty organizacji targów związane z przygotowaniem oraz wynajęciem miejsca pod stoisko targowe. Koszty targów obejmują także koszty podróży oraz zakwaterowania. Obecność konkurencji na targach redukuje potencjalne korzyści wynikające z targów. Średnia Wysokie Billboards, plakaty i inne Brak mierników służących pomiarowi skuteczności odbioru. Niska Niskie Materiały audiowizualne Brak interakcji odbiorców. Niska Wysokie Internet Ograniczone koszty. Interakcja po stronie użytkownika. Średnia Niskie Źródło: Opracowanie własne Deloitte 110 Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata

111 Tabela 10. Kanały komunikacji wykorzystywane w celu utrzymania zainteresowania miastem potencjalnego inwestora Cel wykorzystania kanału komunikacji Utrzymanie zainteresowania potencjalnego inwestora / pogłębienie jego wiedzy Kanał komunikacji Komentarz Skuteczność dotarcia do odbiorców Koszty Skuteczność dotarcia się do odbiorcy (tj. wyższy współczynnik odpowiedzi) uzależniona jest od wcześniejszego procesu wnikliwej analizy bazy kontaktów. Marketing bezpośredni Analiza bazy kontaktów powinna być przeprowadzona pod kątem stanowisk i decyzyjności. W pierwszej kolejności powinien się odbyć kontakt do osób decyzyjnych. Każdy kontakt powinien być spersonalizowany pod kątem adresata. Wymaga opracowania oferty dedykowanej danemu odbiorcy. Wysoka Średnie Kontakt poprzez ambasady oraz konsulaty Ten kanał komunikacji jest relatywnie tanią alternatywą kontaktu z podmiotami ulokowanymi daleko od siedziby biura / referatu ds. obsługi inwestorów Średnia Niskie Uczestnictwo / zaangażowanie w izbach gospodarczych / kontakt poprzez izby gospodarcze Wymaga uczestnictwa w wydarzeniach danej organizacji. Kontakt oraz próba jego utrzymania odbywa się m.in poprzez wymianę artykułów, materiałów, informacji. Wysoka Niskie Badania ankietowe Odpowiednie opracowanie formularza ankietowego (krótkie i jasne pytania zamknięte), zwiększą współczynnik odpowiedzi (zwrot z ankiet). Wysoka Wysokie Źródło: Opracowanie własne Deloitte 111 Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata

112 Rekomendacje w ramach tego obszaru obejmują m.in: Wykorzystanie wielu kanałów komunikacji w celu pozyskania nowych inwestorów. Kanały komunikacji powinny być przyporządkowane do celu, jaki mają pełnić, tj. zwiększyć świadomość inwestorów na temat miasta, utwierdzić ich w przekonaniu, że Lublin to właściwe miejsce do inwestycji (przyporządkowanie według przykładów w tabelach powyżej). Przekaz powinien być dostosowany do potrzeb inwestora, tj. oferta powinna uwzględniać wybrane branże o koncentrować się na obszarach istotnych z punktu widzenia inwestorów z branży. Strona internetowa powinna zwierać informacje przedstawione w tabeli. Uzupełnieni strony wymagają m.in. obszar branż obecnych na rynku lokalnym, branż docelowych, szczególnie ważnych dla rozwoju miasta oraz sekcji dla użytkowników, ułatwiającej interakcję z nimi Zasoby Cel Identyfikacja grupy docelowych Pozyskanie nowych inwestorów do Miasta Opracowanie przekazu i Odpowiednia alokacja kanałów komunikacji zasobów Opracowanie rekomendacji zostało poprzedzone diagnozą działania Referatu. Wnioski z przeprowadzonej diagnozy zostały podzielone na 3 podstawowe obszary: jego organizację, zasoby i kompetencje oraz działania i ich efektywność; obszary te zaprezentowano w schemacie w części diagnostycznej. Poniżej przedstawiono obserwacje oraz propozycje usprawnień dotyczące sprawności organizacji. Organizacja BOI powinna być oparta na przejrzystej strukturze organizacyjnej oraz rzetelnym opisie stanowisk pracowników. Biorąc pod uwagę nadrzędny cel strategii, struktura BOI oraz Urzędu (wydziałów zaangażowanych w proces obsługi inwestora) powinna być dostosowana pod kątem jasnego podziału kompetencji, aby nie ograniczała obsługi inwestora (np. aby nie opóźniać procesu wydawania pozwoleń). Zadania BOI oraz Wydziału nie powinny się powielać. Istotne jest, aby inwestor wiedział do kogo powinien się zwrócić. Sprawne działanie BOI ułatwi wskazanie kierownika operacyjnego, który usprawni proces zarządzania jednostką. Poniżej zaprezentowano przykładową strukturę organizacyjną, która mogłaby służyć optymalizacji procesu obsługi inwestora. 112

113 Schemat 25. Przykład struktury organizacyjnej BOI Źródło: Opracowanie własne Deloitte Jak wynika z wykresu podstawowy podział obowiązków może przebiegać na płaszczyźnie stricte merytorycznej (obsługa inwestorów) i funkcji wsparcia (administracja, badania, marketing). Podział zadań pomiędzy BOI a Wydział Strategii i Obsługi Inwestorów (np. w kontekście działań promocyjnych) nie powinien ograniczać konsultacji pomiędzy tymi jednostkami. Podstawowy zakres obowiązków oraz pożądane kompetencje do ich realizacji wymagają doprecyzowania. Opisy stanowisk powinny obejmować nie tylko zadania (zróżnicowane pod kątem celów działania poszczególnych stanowisk), ale także plan szkoleń, dostosowanych do potrzeb szkoleniowych pracowników. BOI powinien posiadać procedury dotyczące kwestii stricte organizacyjnych, tj. wypożyczania / korzystania z samochodów (służbowych / prywatnych), rezerwacji oraz korzystania z sal konferencyjnych, zasad komunikacji, przepływu informacji, aby obsługa inwestora przebiegała sprawnie (pod kątem jakości i czasu). Istotną kwestią warunkującą sprawne funkcjonowanie każdej organizacji jest komunikacja. W przypadku niewielkiej liczby pracowników biura / wydziału komunikacja odbywa się w sposób naturalny bez konieczności jej formalizacji. Pomimo faktu, iż zespół BOI nie jest liczny, sugeruje się jednak, aby określono ścieżki komunikacji oraz usprawniono przepływ komunikacji (głównie) z Wydziałem Strategii i Obsługi Inwestorów i pracownikami innych wydziałów zaangażowanych w proces obsługi inwestora. Rekomenduje się także sformułowanie zasad wymiany wiedzy pomiędzy pracownikami BOI oraz wydziałów, z którymi współpracują. Wymiana wiedzy może odbywać się poprzez określenie cyklicznych spotkań (częstotliwość spotkań powinna zostać ustalona na podstawie doświadczeń i potrzeb informacji; spotkania powinny być rozpisane w harmonogramie). Tematyka spotkań powinna być ustalana z odpowiednim wyprzedzeniem oraz powinna obejmować kwestie bieżące wymagające przedyskutowania, wymiany informacji oraz wiedzy. Przydatnym narzędziem wymiany wiedzy jest baza wiedzy lub intranet, gdzie gromadzone byłyby informacje dostępne dla pracowników Referatu (np. baza pism, tłumaczeń, procedur, gotowych ofert, kwestii prawnych). Należy przeprowadzić inwentaryzację potrzeb i korzyści wynikających ze współpracy z podmiotami partnerskimi (organizacjami biznesowymi, uczelniami, miastami) pod kątem ich realnego 113

114 i wymiernego wpływu na rozwój regionu. Sugeruje się uporządkowanie współpracy z innymi komórkami Urzędu Miasta, np. z BOI współpracy międzynarodowej w zakresie tej współpracy oraz opracowanie planu działań z podmiotami partnerskimi. Poniżej przedstawiono obserwacje oraz propozycje usprawnień w obszarze zasobów i kompetencji. Sugeruje się włączenie opisu kompetencji pracowników do opisu stanowisk oraz przyporządkowanie szkoleń do kompetencji pracowników. W ramach rozwoju kompetencji zespołu proponuje się identyfikację luk kompetencyjnych członków zespołu BOI, które powinny być niwelowane szkoleniami. Pracownicy BOI ds. obsługi inwestorów powinni posiadać wiedzę na tematy związane z inwestycjami w mieście, tj. kwestiami prawnymi i podatkowymi. Rekomendowane szkolenia dotyczą zarówno szkoleń merytorycznych (specjalistycznych), np. z obszaru specjalnych stref ekonomicznych, ulg podatkowych, jak również szkoleń miękkich (interpersonalnych) z zakresu obsługi klienta, umiejętności sprzedażowych, negocjacji, wystąpień publicznych itp. oraz szkoleń językowych. Zasoby BOI obejmują nie tylko pracowników, ale także wyposażenie biur (np. sprzęt techniczny), narzędzi z jakich pracownicy mogą korzystać. Rekomenduje się zatem zwiększenie możliwości wykorzystania sprzętu technicznego oraz dopasowanie zasobów (oraz procedur z tym związanych) do realizowanych funkcji i realnych potrzeb BOI. Narzędzia te obejmują: Możliwość korzystania z samochodów służbowych na potrzeby obsługi inwestorów odbywających wizyty w mieście, Możliwość korzystania z sal konferencyjnych (o wymaganych parametrach), Możliwość korzystania ze sprzętu komputerowego z dostępem do internetu, Dostęp do korzystania z niektórych witryn internetowych służących promocji Miasta i nawiązywaniu relacji z potencjalnymi inwestorami (np. LinkedIn). Istotną kwestią są także zasoby finansowe. Budżet BOI nie powinien w znaczny sposób ograniczać jego działań. Proporcje zadań wydziału oraz BOI do posiadanego budżetu nie powinny być zaburzone. Ważną kwestią jest podział zadań pomiędzy BOI a Wydziałem Strategii i Obsługi Inwestorów oraz związany z tym podział budżetu. W ramach oszczędności proponuje się np. wykorzystanie zasobów (merytorycznych) innych wydziałów w celu przeprowadzenia szkoleń przez pracowników tych wydziałów dla pracowników BOI w obszarze prawnym / podatkowym. Rekomendowane są także szkolenia kaskadowe, w ramach których pracownicy po odbytym szkoleniu zewnętrznym (płatnym) szkolą członków zespołu (bezpłatnie). 114

115 Poniżej zaprezentowano propozycje usprawnień i rekomendacji w obszarze działań BOI oraz jego efektywności. Rekomenduje się parametryzację efektywności wybranych działań miasta w obszarze obsługi inwestorów (np. czas reakcji na zapytania ze strony inwestorów). Ustalenie parametrów oceny działań (KPI) i ich targetów dla BOI, ich monitoring oraz kontrolę, a także ewentualne działania zaradcze pozwolą na analizę pod kątem ich przyszłych usprawnień. Mierniki powinny możliwie odzwierciedlać rezultaty działań BOI; powinny być realne, aplikowalne do wykonywanych zadań oraz mierzalne. Pomiar efektywności powinien obejmować aktualizację mierników oraz ich gruntowną analizę co ok. 3 lata. Tradycyjne mierniki koncentrują się na wykonanych zadaniach (odzwierciedlonych liczbowo), a nie na rezultatach tych działań. Do możliwych mierników należy np. liczba wydarzeń / imprez promocyjnych, na których BOI był obecny, liczba opracowanych publikacji oraz materiałów promocyjnych, liczba wizyt zorganizowanych przez pracowników BOI do potencjalnych inwestorów, liczba utworzonych miejsc pracy. Pewną alternatywą dla powyższych mierników są te, zorientowane na wyniki, np. liczba podpisanych umów o współpracę z podmiotami partnerskimi, liczba pośrednio utworzonych miejsc pracy (za pośrednictwem BOI). Kluczową kwestią jest odpowiedzialność całego zespołu BOI za osiągane wyniki i ich pomiar oraz świadomość, że każdy z pracowników ma wpływ na rezultaty działań Referatu ds. obsługi inwestorów. BOI powinien dysponować ofertą branżową dla inwestorów (konkretne zapisy, gotowe materiały, rzetelne informacje na temat warunków inwestowania). Warto rozważyć ewentualny rozdział funkcji BOI na G2G oraz G2B oraz ich wsparcie. Propozycja rozdziału funkcji BOI G2G (Government-to-Government) zadaniem osób realizujących funkcję G2G jest szybka reakcja na potrzebę zaangażowania innych podmiotów administracji publicznej, np. PAIIZ, podmiotów wydających pozwolenia w procesie obsługi inwestora lub posiadających informacje, które są istotne z punktu widzenia inwestora (np. na temat rynku pracy). G2B (Government-to-Business) zadaniem osób jest pośredni oraz bezpośredni kontakt z potencjalnymi inwestorami. Praca w kontakcie z biznesem wymaga odpowiedniego podejścia, uwzględniającego punkt widzenia przedsiębiorcy. Pracownicy wykonujący zadania w tym zakresie powinni także posiadać zdolności interpersonalne (umiejętności nawiązywania kontaktu i wzbudzania zaufania, umiejętności sprzedażowe, negocjacyjne oraz znajomość języków obcych). Funkcje wsparcia osoby pracujące jako zespół wsparcia (zarówno dla zespołu G2G oraz G2B) powinni posiadać umiejętności analityczne, organizacyjne. 115

116 Czynności w ramach obsługi inwestora powinny być podzielone na działania związane z pozyskiwaniem inwestorów oraz ich obsługą w trakcie realizacji inwestycji, a taże po inwestycji (after-care). Obsługa potencjalnych inwestorów powinna koncentrować się na rozumieniu ich potrzeb, nie tylko w sensie parametrów inwestycji, ale także jakości obsługi oraz minimalizacji ryzyka inwestycji. Ocena obsługi inwestorów obejmuje m.in.: Jakość usługi / obsługi dotyczy przyjęcia inwestora / pierwszego kontaktu, jakości dostarczanych materiałów (głównie pod względem ich użyteczności dla potencjalnego inwestora) Szybkość - dotyczy głównie czasu reakcji na zapytanie potencjalnego inwestora. Rekomendacje w tym zakresie odnoszą się do czasu reakcji wyrażonego w godzinach: Odpowiedź na telefon w ciągu 2 godzin Odpowiedź na zapytanie mailowe w ciągu 4 godzin Wszelkie zapytania powinny uzyskać odpowiedź w ciągu tygodnia. Elastyczność dotyczy zarówno treści (oferty) dostarczanych materiałów, dostosowanych do potrzeb potencjalnego inwestora, jak i miejsca spotkania z nim (np. napięty grafik potencjalnego inwestora może pozwolić mu na spotkanie jedynie na lotnisku). Elastyczność obejmuje także elastyczność czasową, tj. w wyjątkowych przypadkach poza godzinami pracy. Obsługa lokalnych inwestorów (after-care) powinna być równorzędną funkcją do obsługi potencjalnych inwestorów. Zadania w ramach tego rodzaju obsługi zorientowane są na utrzymanie lokalnych przedsiębiorstw w mieście / regionie oraz poprzez wsparcie ich rozwoju i dalsze tworzenie miejsc pracy. BOI powinien posiadać spisane procedury obsługi inwestora, np. plan organizacji wizyt studyjnych. Procedury obsługi inwestora powinny obejmować także terminy skrócone (fast track / zielone karty ) dla niektórych inwestorów. Należy w tym obszarze opracować standard przyspieszonego wydawania pozwoleń w procesie decyzyjnym. Procedury powinny obejmować także obsługę after-care (składającą się m.in. z długoterminowego planu budowania i utrzymywania relacji z przedsiębiorstwami, działania zaradcze w przypadku ewentualnego ryzyka relokacji lokalnej inwestycji, planu komunikacji z partnerami) oraz plan jej aktualizacji wraz z celami Monitorowanie efektów działań realizowanych w ramach strategii komunikacyjnej Osiągnięcie zamierzonych celów strategicznych i kierunków rozwoju wymaga stworzenia efektywnych mechanizmów gwarantujących konsekwentne wdrażanie, monitorowanie i ewaluację efektów Strategii komunikacji. 116

117 1 cykl monitorowania i ewaluacji procesu wdrażania Strategii EPT 12 miesięcy System wdrażania i monitorowania strategii Wdrażanie planów strategicznych, ich monitorowanie oraz ewaluacja są działaniami nierozerwalnie związanymi z procesem planowania strategicznego. Wdrażanie strategii jest procesem, w którym sformułowane w Strategii długoterminowe cele i kierunki działań przekładane są na poziom programów i działań operacyjnych. Elementem procesu wdrażania Strategii są również działania związane z propagowaniem i upowszechnianiem informacji na temat jej założeń oraz zawartości. Działania te mają na celu w szczególności aktywizację wybranych gruo / osób do współudziału w realizacji Strategii. Monitorowanie strategii jest procesem polegającym na bieżącej analizie postępów w osiąganiu zakładanych celów strategicznych. Na proces ten składa się szereg działań takich jak m.in. zbieranie danych i informacji, analiza uzyskanych danych, wyznaczanie wartości określonych wskaźników efektywności (ang. KPIs key performance indicators) oraz ich porównanie z przyjętymi celami efektywnościowymi, ocena finalnych wyników i przygotowywanie cyklicznych raportów z oceny realizacji Strategii. W przypadku, gdy proces realizacji określonych celów strategicznych oceniony zostanie negatywnie, istnieje potrzeba identyfikacji źródeł ewentualnych odchyleń od zakładanych celów efektywnościowych, wypracowanie planu działań korekcyjnych oraz jego wdrożenie. Schemat procesu monitorowania Strategii komunikacji prezentuje poniższa wizualizacja. Schemat 26. Proces monitorowania Strategii komunikacji Zbieranie danych i informacji Analiza uzyskanych danych Wdrożenie działań korekcyjnych Wyznaczenie wartości KPIs Opracowanie i akceptacja planu działań korekcyjnych Porównanie wartości KPIs z przyjętymi celami efektywnościowymi Identyfikacja źródeł odchyleń od przyjętych celów efektywnościowych Analiza wyników i przygotowanie Raportu z oceny realizacji Strategii Negatywna ocena realizacji Strategii Pozytywna ocena realizacji Strategii Źródło: Opracowanie własne Deloitte 117

118 W praktyce proces monitorowania Strategii przeprowadzany będzie bieżąco, w cyklach corocznych, a do jego realizacji wyznaczone zostaną dedykowane osoby reprezentujące głównych interesariuszy Strategii, w tym w szczególności kierownictwo Wydziału Strategii i Obsługi Inwestorów UM Lublin Oczekiwane wskaźniki osiągnięć i ewaluacja założeń strategii Efektem procesu monitorowania Strategii komunikacji z inwestorami będą coroczne Raporty roczne z realizacji Strategii, zawierające w szczególności zestawienia wartości zdefiniowanych i monitorowanych w danym okresie wskaźników efektywności realizacji poszczególnych celów strategicznych. W poniższym zestawieniu tabelarycznym ujęto przykłady wskaźników efektywności (KPIs), które wykorzystane mogą zostaną w procesie monitorowania i ewaluacji procesu wdrażania Strategii komunikacji. Zaproponowane wskaźniki efektywnościowe (KPIs) stanowią zbiór otwarty, tj. w trakcie realizacji celów strategicznych i poszczególnych działań mogą ulegać one zmianom, korektom, rozszerzeniom o dodatkowe wskaźniki. Tabela 11. Przykładowe wskaźniki efektywności (KPIs) dla Strategii komunikacji Pozyskanie nowych inwestorów do Miasta Lp. 1. Wskaźnik [nazwa wskaźnika] Liczba podpisanych umów z podmiotami partnerskimi Jednostka Liczba umów Zakładany poziom w roku n WZÓR Rzeczywisty poziom w roku n Odchylenie od zakładaneg o poziomu [%] 2. Liczba wizyt w Mieście zorganizowanych dla inwestorów Liczba wizyt 3. Liczba kontaktów uzyskanych przez Miasto dzięki imprezom promocyjnym Liczba uzyskanych kontaktów 4. Liczba wydarzeń w obszarze promocji i oferty inwestycyjnej Lublina, w których uczestniczyli przedstawiciele BOI Liczba wydarzeń 118

119 5. Liczba podpisanych listów intencyjnych z przedsiębiorcami / organizacjami okołobiznesowymi Liczba podpisanych listów intencyjnych Źródło: Opracowanie własne Deloitte W przypadku, gdy wartości określonych KPIs w istotny sposób odbiegać będą od założonych wartości (celów), przeprowadzone zostaną dodatkowe analizy mające na celu zidentyfikowanie źródeł odchyleń oraz zaproponowane zostaną adekwatne działania naprawcze. Działania te uwzględnione zostaną w planach operacyjnych na kolejny rok.. 119

120 7. Załączniki 7.1. Wzór ankiety indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI) 120

121 121

122 122

123 123

124 7.2. Wzór ankiety wspomaganego komputerowo wywiadu telefonicznego (CATI) 124