ZARZĄDZANIE GRANICAMI, POLITYKA WIZOWA, AZYLOWA I IMIGRACYJNA. Materiały DEMO IWEP

Transkrypt

1

2 ZARZĄDZANIE GRANICAMI, POLITYKA WIZOWA, AZYLOWA I IMIGRACYJNA

3 Spis treści Wykaz akronimów... xi Wykaz skrótów... xiii Wstęp... xv 1. Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich w obszarze polityki imigracyjnej, azylowej, wizowej i przekraczania granic zewnętrznych... XI Współpraca przed wejściem w życie Traktatu o Unii Europejskiej... XI Współpraca w ramach Schengen... XI Współpraca w ramach prawnych Unii Europejskiej i Wspólnoty Europejskiej ewolucja traktatowa... XI Program sztokholmski otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli... XI Traktat z Lizbony zniesienie struktury filarowej... XI.2-13 Literatura uzupełniająca... XI.2-13 Podstawowe dokumenty... XI.2-14 Pytania podsumowujące... XI Obowiązujące rozwiązania systemowe w Tytule V Części trzeciej TFUE... XI Cel Unii Europejskiej zapewnienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości... XI Przestrzeń... XI Wolność... XI Bezpieczeństwo... XI Sprawiedliwość... XI Przedmiotowy i podmiotowy zakres współpracy... XI Terytorialny zakres współpracy... XI Zakres udziału Zjednoczonego Królestwa i Irlandii... XI.2-23

4 vi Spis treści Udział Danii... XI Udział nowych państw członkowskich we współpracy w ramach Schengen... XI Udział Islandii i Norwegii we współpracy w ramach Schengen... XI Udział Szwajcarii... XI Udział Liechtensteinu... XI Charakter kompetencji... XI Szczególne rozwiązania Tytułu V TFUE... XI Klauzula porządku publicznego... XI Sytuacje nadzwyczajne... XI.2-29 Literatura uzupełniająca... XI.2-30 Podstawowe dokumenty... XI.2-30 Pytania podsumowujące... XI Instrumenty unijnego prawa pochodnego... XI Wprowadzenie... XI Rozporządzenia... XI Dyrektywy... XI Decyzje... XI Umowy międzynarodowe z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi... XI Umowy stowarzyszeniowe... XI Instrumenty niewiążące... XI.2-35 Literatura uzupełniająca... XI.2-36 Podstawowe dokumenty... XI.2-37 Pytania podsumowujące... XI Zagadnienia instytucjonalne... XI Zakres kompetencji i rola instytucji... XI Rada Europejska... XI Rada Unii Europejskiej... XI Uwagi ogólne... XI Sekretariat Generalny... XI Funkcje... XI Komisja Europejska... XI Uwagi ogólne... XI Funkcje... XI Parlament Europejski... XI Uwagi ogólne... XI Funkcje... XI Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej... XI Uwagi ogólne... XI.2-44

5 Spis treści vii Zakres jurysdykcji w Rozdziale II Tytułu V... XI Pilny tryb prejudycjalny... XI Inne organy uczestniczące w procesie decyzyjnym w ramach Rozdziału II Tytułu V TFUE... XI Komitet Stałych Przedstawicieli... XI Strategiczny Komitet do spraw Migracji, Granic i Azylu... XI Grupy robocze... XI Zakres kompetencji i rola organów sui generis i agencji... XI Stały Komitet Współpracy Operacyjnej w zakresie Bezpieczeństwa Wewnętrznego... XI Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej... XI Sieć oficerów łącznikowych do spraw imigracji... XI Ośrodek Informacji, Dyskusji i Wymiany Danych na temat Przekraczania Granic i Imigracji... XI Sieć EURASIL... XI Grupa Robocza Wysokiego Szczebla do spraw Azylu i Migracji... XI Procedura stanowienia prawa pochodnego w Tytule V TFUE... XI.2-52 Literatura uzupełniająca... XI.2-53 Podstawowe dokumenty... XI.2-54 Pytania podsumowujące... XI Polityka zintegrowanego zarządzania granicami zewnętrznymi... XI Przekraczanie granic zewnętrznych... XI Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych... XI Uproszczone zasady przekraczania granic... XI Pojęcie tymczasowych granic zewnętrznych... XI Ochrona granic i Europejski System Nadzorowania Granic (EUROSUR)... XI Agencja FRONTEX... XI Mechanizm tworzenia zespołów szybkiej interwencji na granicy... XI.2-71 Literatura uzupełniająca... XI.2-72 Podstawowe dokumenty... XI.2-73 Pytania podsumowujące... XI.2-74

6 viii Spis treści 6. Polityka wizowa... XI Wprowadzenie... XI Procedury i warunki wydawania wiz przez państwa członkowskie... XI Definicja i rodzaje wiz... XI Wiza jednolita... XI Wiza o ograniczonej ważności terytorialnej... XI Wiza lotniskowa... XI Wizy długoterminowe... XI Wizy wydawane na granicy... XI Jednolity wzór wizy... XI Lista państw trzecich, których obywatele są zwolnieni z obowiązku wizowego... XI Mechanizm wzajemności... XI Sytuacja mieszkańców obwodu kaliningradzkiego... XI Umowy o ułatwieniach wizowych... XI Umowy o zniesieniu wiz krótkoterminowych... XI.2-89 Literatura uzupełniająca... XI.2-90 Podstawowe dokumenty... XI.2-91 Pytania podsumowujące... XI Polityka imigracyjna... XI Imigracja legalna... XI Wprowadzenie... XI Dokumenty pobytowe i zasady przemieszczania się cudzoziemców po terytorium państw członkowskich... XI Prawo do połączenia z rodziną... XI Zasady przyjmowania naukowców obywateli państw trzecich... XI Warunki pobytu studentów... XI Warunki pobytu rezydentów długoterminowych... XI Niebieska karta zezwolenie na pobyt i pracę dla pracowników wysoko wykwalifikowanych... XI Przeciwdziałanie i zwalczanie nielegalnej imigracji... XI Wprowadzenie... XI Zapobieganie nielegalnej imigracji... XI Zapobieganie przemytowi ludzi... XI Zwalczanie handlu ludźmi... XI Zobowiązania przewoźników... XI Odsyłanie osób przebywających nielegalnie wspólna polityka powrotów... XI.2-125

7 Spis treści ix Minimalne standardy dotyczące powrotów nielegalnych imigrantów... XI Współpraca i wzajemna pomoc techniczna... XI Umowy o readmisji... XI Nielegalne zatrudnienie... XI Literatura uzupełniająca... XI Podstawowe dokumenty... XI Pytania podsumowujące... XI Polityka azylowa... XI Wprowadzenie... XI Podstawa traktatowa i Wspólny Europejski System Azylowy... XI Zakres podmiotowy WESA... XI Określenie państwa właściwego dla rozpatrywania wniosku azylowego... XI Minimalne normy przyjmowania w państwach członkowskich osób ubiegających się o azyl... XI Warunki ubiegania się o przyznanie statusu uchodźcy... XI Rozpatrzenie wniosku o udzielenie międzynarodowej ochrony... XI Status uchodźcy... XI Ochrona uzupełniająca... XI Zakres praw przyznanych na mocy dyrektywy... XI Minimalne normy dotyczące procedury nadania lub cofnięcia statusu uchodźcy... XI Procedura nadania i cofnięcia statusu uchodźcy... XI Zasady i gwarancje proceduralne przyznane wnioskodawcy... XI Obowiązki osób ubiegających się o azyl... XI Postępowanie w pierwszej instancji... XI Procedura odwoławcza... XI Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu... XI Ochrona czasowa... XI Literatura uzupełniająca... XI Podstawowe dokumenty... XI Pytania podsumowujące... XI.2-174

8 x Spis treści 9. Współpraca administracyjna... XI Wprowadzenie... XI Europejska Agencja ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości... XI System Informacyjny Schengen II... XI Ustanowienie bezpiecznej internetowej sieci informowania i koordynacji dla służb imigracyjnych państw członkowskich... XI Współpraca w ramach Wizowego Systemu Informacyjnego... XI Ustanowienie mechanizmu wymiany informacji dotyczących środków państw członkowskich w obszarze azylu i imigracji... XI Europejska Sieć Migracyjna... XI Program ARGO... XI Literatura uzupełniająca... XI Podstawowe dokumenty... XI Pytania podsumowujące... XI Fundusze w ramach programu Solidarność i zarządzanie przepływami migracyjnymi... XI Wprowadzenie... XI Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców... XI Fundusz Granic Zewnętrznych... XI Europejski Fundusz Powrotów Imigrantów... XI Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich... XI Literatura uzupełniająca... XI Podstawowe dokumenty... XI Pytania podsumowujące... XI Zewnętrzny wymiar przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości... XI Literatura uzupełniająca... XI Podstawowe dokumenty... XI Pytania podsumowujące... XI Zakończenie... XI Indeks... XI.2-205

9 Wykaz akronimów AENEAS ARGO CARDS CELAD CIRCA CIREA CIREFI COREPER program pomocy finansowej i technicznej dla państw trzecich w dziedzinie migracji i azylu program współpracy administracyjnej w dziedzinie granic zewnętrznych, wiz, azylu i imigracji Program Wsparcia Odbudowy, Rozwoju i Stabilizacji Państw Bałkańskich Komitet do spraw Zwalczania Narkotyków sieć elektronicznej wymiany danych między administracjami Centrum do spraw Wymiany Informacji i Dyskusji w sprawach Azylu Ośrodek Informacji, Dyskusji i Wymiany Danych na temat Przekraczania Granic i Imigracji Komitet Stałych Przedstawicieli (do spraw socjalnych i ekonomicznych) COREPER II Komitet Stałych Przedstawicieli (do spraw polityki unijnej, finansów i polityki zagranicznej) COSI DG Stały Komitet Współpracy Operacyjnej w zakresie Bezpieczeństwa Wewnętrznego Dyrekcja Generalna Dz. Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz. Urz. WE Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich EFU Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców EKPCz Europejska Konwencja o Ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ESM Europejska Sieć Migracyjna ETPCz Europejski Trybunał Praw Człowieka ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości (Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich) EURASIL sieć osób zawodowo zajmujących się sprawami azylowymi

10 xii Wykaz akronimów EURODAC EUROSUR FRONTEX FRTD FTD HLWG ICONet IOM JAE JURI KWUS LIBE MEDA NATO ONZ PHARE PWBiS SCIFA SIS TACIS europejska baza odcisków palców Europejski System Nadzorowania Granic Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej Dokument Ułatwionego Tranzytu Kolejowego Dokument Ułatwionego Tranzytu Grupa Robocza Wysokiego Szczebla do spraw Azylu i Migracji bezpieczna internetowa sieć informowania i koordynacji dla służb imigracyjnych państw członkowskich Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji Jednolity Akt Europejski Komisja do spraw Prawnych Parlamentu Europejskiego Konwencja wykonawcza do Układu z Schengen Komisja do spraw Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Parlamentu Europejskiego Program Wsparcia dla Krajów Partnerskich Basenu Morza Śródziemnego Pakt Północnoatlantycki Organizacja Narodów Zjednoczonych program pomocy materialnej dla państw kandydujących do Wspólnot Europejskich (obecnie Phare ) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Strategiczny Komitet do spraw Migracji, Granic i Azylu System Informacyjny Schengen Program Pomocy Technicznej dla Wspólnoty Niepodległych Państw Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Traktat o Unii Europejskiej Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską Unia Europejska Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców TEWG TFUE TSUE TUE TWE UE UNHCR

11 Wykaz skrótów xiii VIS WE WESA WIK WP Wizowy System Informacyjny Wspólnota Europejska (Wspólnoty Europejskie) Wspólny Europejski System Azylowy Wspólne Instrukcje Konsularne Wspólny Podręcznik ang. art. cz. dok. itp. lit. m.in. angielski artykuł część dokument i tym podobne litera między innymi n. następny np. nr pkt por. poz. red. na przykład numer punkt porównaj pozycja redakcja r. rok s. strona tzw. ust. tak zwany ustęp w. wiek Wykaz skrótów z. zeszyt zob. zobacz

12 Wstęp Jedną z najprężniej rozwijających się dziedzin prawa Unii Europejskiej, począwszy od wejścia w życie Traktatu z Amsterdamu w dniu 1 maja w 1999 r., jest współpraca w zakresie polityki azylowej, imigracyjnej, wizowej i przekraczania granic, uregulowana obecnie w Tytule V Części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Asumpt do tego dało niewątpliwie objęcie ich w 1999 r. metodą wspólnotową. Tym samym dziedziny postrzegane tradycyjnie jako należące do suwerennych kompetencji państw zyskały nowy wymiar. W obecnym stanie prawnym Unia Europejska stała się następcą prawnym Wspólnoty Europejskiej, a podział na filary został uchylony. W ten sposób ujednolicono metodę przyjmowania instrumentów prawnych w obrębie całości materii przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości UE. Niniejsze, drugie już wydanie podręcznika uwzględnia w pełni konsekwencje wejścia w życie Traktatu z Lizbony. Podręcznik stanowi próbę systemowego podejścia do wymienionych obszarów współpracy. W związku z tym omówione tu zostały zarówno tło historyczne, jak i problematyka instytucjonalna oraz materialnoprawna poszczególnych dziedzin. Ze względu na podkreślany już wcześniej dynamizm współpracy zarysowane zostały również główne kierunki rozwoju oraz działania poszczególnych instytucji, będące obecnie jeszcze w stadium projektów legislacyjnych. Tam, gdzie jest to pożądane, cytowane są orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Należy podkreślić, że choć liczba orzeczeń Trybunału w dziedzinie azylu, imigracji i przekraczania granic nadal nie należy do imponujących, to jednak orzeczenia te doskonale wkomponowują się w treści zawarte w podręczniku i znacznie je wzbogacają. Podręcznik jest skierowany przede wszystkim do studentów tych kierunków, w których problematyka przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości UE i szerzej: prawa unijnego stanowi część programu nauczania. Dotyczy to zwłaszcza kierunków prawniczych i administracyjnych, studiów z zakresu nauk politycznych, stosunków międzynarodowych bądź europeistyki, ale też innych, w których problematyka prawa unijnego pojawia się w różnych kontekstach. Po każdym z rozdziałów zamieszczamy wykaz literatury uzupełniającej i podstawowych dokumentów oraz pytania podsumowujące. Publikacja uwzględnia stan prawny na dzień 6 listopada 2011 r. Autorki

13 1. Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich w obszarze polityki imigracyjnej, azylowej, wizowej i przekraczania granic zewnętrznych 1.1. Współpraca przed wejściem w życie Traktatu o Unii Europejskiej Traktaty założycielskie Wspólnot nie odnosiły się do obywateli państw trzecich. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (TEWG) zawierał jedynie postanowienia dotyczące zniesienia barier w przemieszczaniu się między państwami członkowskimi pracowników migrujących, osób korzystających ze swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług oraz członków ich rodzin. Uregulowania przyjęte w tym zakresie traktowały tak samo członków rodzin, którzy nie byli obywatelami państw członkowskich. W rezultacie ta kategoria imigrantów stała się pierwszą grupą obywateli państw trzecich, których status został uregulowany w prawie wspólnotowym, ale jedynie w sytuacji, kiedy głowa rodziny korzysta ze swobody przepływu osób. Do połowy lat 80. XX w. zagadnienie napływu obywateli państw trzecich było przedmiotem współpracy międzyrządowej a więc poza ramami prawnymi i instytucjonalnymi Wspólnot w obszarze spraw wewnętrznych, przede wszystkim w ramach powołanej w 1976 r. grupy współpracy policyjnej TREVI1. Współpraca państw członkowskich dotyczyła wówczas prawie wyłącznie bieżących problemów związanych z napływem cudzoziemców poszukujących azylu oraz nielegalnych imigrantów i zjawisk z tym powiązanych, takich jak zagrożenie terroryzmem. 1 Szerzej na ten temat zob.: tom XI część 1 serii Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych.

14 XI Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich Ważnym krokiem w historii integracji europejskiej było wejście w życie w 1987 r. Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE). Na mocy art. 13 JAE do Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej wprowadzono art. 8a (dawny art. 14 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską TWE, obecnie art. 26 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej TFUE). W swej pierwotnej wersji stanowił on, że Wspólnota podejmuje odpowiednie środki w celu stopniowego ustanowienia rynku wewnętrznego do 31 grudnia 1992 r. Rynek wewnętrzny został zdefiniowany jako obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami Traktatu. W ramach przygotowań do wprowadzenia rynku wewnętrznego utworzono nowe gremia robocze, w tym Grupę ad hoc do spraw Imigracji (1986 r.) oraz Grupę Koordynatorów do spraw Przepływu Osób, tzw. Grupę Rodos (1988 r.). Grupa ad hoc do spraw Imigracji działała poza systemem instytucjonalnym Wspólnot, podobnie jak Grupa TREVI, ale w jej pracach uczestniczyli obserwatorzy z Komisji Europejskiej, a stały sekretariat znajdował się w siedzibie Rady UE. Głównym zadaniem Grupy było przygotowywanie okresowych spotkań ministrów resortów odpowiedzialnych za sprawy migracji poszczególnych państw członkowskich. Grupa ta opracowała m.in. projekt Konwencji w sprawie określania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o azyl złożonego w jednym z państw członkowskich Wspólnot Europejskich 2, która została podpisana w Dublinie w dniu 15 czerwca 1990 r. (weszła w życie 1 września 1997 r.). Konwencja wprowadziła zasadę, że wniosek o udzielenie azylu złożony na terytorium Wspólnot może być rozpatrzony tylko przez jedno państwo członkowskie, którego właściwość w tym zakresie była określana według kryteriów przyjętych w Konwencji 3, a decyzja o udzieleniu lub też o odmowie udzielenia azylu wydana przez władze właściwego państwa była respektowana przez pozostałe państwa członkowskie 4. Grupa Koordynatorów do spraw Przepływu Osób zajmowała się z kolei przygotowaniami do zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych państw członkowskich Wspólnot. W jej skład wchodzili wysocy rangą przedstawiciele 2 Konwencja w sprawie określania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o azyl złożonego w jednym z państw członkowskich Wspólnot Europejskich, Dz. U. z 2004 r. Nr 158, poz Takich jak posiadanie w jednym z państw członkowskich krewnych, którym nadano już status uchodźcy, miejsce wjazdu na terytorium Wspólnot. 4 Konwencja dublińska miała rozwiązać dwa problemy, z którymi borykały się państwa członkowskie, doświadczające na przełomie lat 80. i 90. XX w. napływu cudzoziemców składających wnioski azylowe na niespotykaną wcześniej skalę: tzw. orbitowanie uchodźców (ang. refugees in orbit), czyli uznawanie się przez kolejne państwa członkowskie za niewłaściwe do rozpatrzenia takiego wniosku, oraz tzw. asylum shopping, czyli ubieganie się przez tę samą osobę o udzielenie azylu w kilku państwach członkowskich, zwykle w celu korzystania ze świadczeń socjalnych lub uniknięcia wydalenia.

15 1.2. Współpraca w ramach Schengen XI.2-3 resortów spraw wewnętrznych państw członkowskich. Spotkania Grupy odbywały się kilkakrotnie w ciągu półrocza, a jej podstawowym zadaniem było koordynowanie wszelkich działań związanych z przepływem osób w ramach: TREVI, Mutual Assistance Group (kontrole celne), CELAD (narkotyki), Horizontal Group i Grupy ad hoc do spraw Imigracji, w celu przygotowania państw Wspólnoty do ustanowienia obszaru bez granic wewnętrznych poprzez współpracę w zwalczaniu zagrożeń, takich jak nielegalna imigracja, terroryzm, przestępczość międzynarodowa czy przemyt narkotyków. Po wejściu w życie Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) Grupa Koordynatorów i Grupa ad hoc do spraw Imigracji zostały włączone do Komitetu Koordynacyjnego ustanowionego na podstawie art. K.4 TUE. W czerwcu 1989 r. Grupa Koordynatorów przedstawiła raport (tzw. Dokument z La Palma) określający plan działań poprzedzających zniesienie wymienionych kontroli, w którym zaleciła m.in. harmonizację krajowych polityk wizowych i azylowych. Przykłady współdziałania państw członkowskich w początkach współpracy Przyjęcie Konwencji dublińskiej w sprawie określania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o azyl złożonego w jednym z państw członkowskich Wspólnot Europejskich (1990). Wypracowanie projektu konwencji w sprawie granic zewnętrznych (1991), która jednak nie została przedłożona do podpisu ze względu na spór dotyczący jej stosowania na terytorium Gibraltaru. Utworzenie Centrum do spraw Wymiany Informacji i Dyskusji w sprawach Azylu (ang. Centre for Information, Discussion and Exchange on Asylum CIREA, 1992). Przyjęcie zalecenia w sprawie państw, w których nie istnieje poważne ryzyko prześladowania (1992), uchwały w sprawie oczywiście bezzasadnych wniosków azylowych (1992), uchwały w sprawie harmonizacji pojęcia kraju pierwszego azylu (1992) Współpraca w ramach Schengen W dniu 14 czerwca 1985 r. Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Niemcy podpisały w Schengen Układ w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach 5. Głównym celem Układu z Schengen było całkowite 5 Układ między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, Dz. Urz. WE 2000 L 239/13.

16 XI Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich zniesienie kontroli na granicach między państwami stronami porozumienia, co miało nastąpić najpóźniej do dnia 1 stycznia 1990 r. Wśród środków przewidzianych do realizacji głównego celu Układu znalazły się działania związane z napływem obywateli państw trzecich, m.in.: jak najszybsze ujednolicenie polityki wizowej, wzmocnienie współpracy, w tym wymiany informacji między władzami celnymi i policyjnymi w zakresie walki z przestępczością, a zwłaszcza z niedozwolonymi wjazdami i niedozwolonym pobytem, zniesienie kontroli na wspólnych granicach i przeniesienie ich na granice zewnętrzne, m.in. poprzez podjęcie działań mających na celu zapobieganie nielegalnemu wjazdowi osób, które nie są obywatelami państw członkowskich, oraz ujednolicenie polityki wizowej i warunków wjazdu. W dniu 19 czerwca 1990 r. podpisano Konwencję wykonawczą do Układu z Schengen (KWUS) 6. Jej podstawowy przepis stanowi, że granice wewnętrzne mogą być przekraczane w jakimkolwiek miejscu bez przeprowadzania kontroli osób przekraczających granicę. Aby zapobiec ryzyku zaistnienia zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego państw obszaru Schengen i zapewnić skuteczną kontrolę granic zewnętrznych, w KWUS przyjęto kompleks tzw. przepisów kompensacyjnych, z których szereg odnosi się do obywateli państw trzecich. Należy tu wymienić m.in.: warunki przekraczania granic zewnętrznych, wspólne zasady wydawania wiz krótko- i długoterminowych, zasady poruszania się obywateli państw trzecich na terytorium wszystkich państw stron KWUS, przepisy dotyczące odpowiedzialności przewoźnika za przywiezienie do granicy zewnętrznej cudzoziemca niespełniającego warunków wjazdu, zasady określania odpowiedzialności za rozpatrywanie wniosków o udzielenie azylu, utworzenie Systemu Informacyjnego Schengen ( SIS), w którym gromadzone są m.in. dane cudzoziemców niemających prawa wjazdu na terytorium państw obszaru Schengen. W celu stosowania postanowień Konwencji został powołany Komitet Wykonawczy, w skład którego wchodziło po jednym przedstawicielu państwa strony Układu. Komitet podejmował uchwały jednomyślnie. 6 Konwencja wykonawcza do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, Dz. Urz. WE 2000 L 239/19.

17 1.2. Współpraca w ramach Schengen XI.2-5 Realizacja KWUS w dziedzinie azylu, imigracji, wiz i przekraczania granic zaowocowała m.in.: wydaniem Wspólnego Podręcznika (WP), zawierającego praktyczne wskazówki dotyczące warunków wjazdu i przeprowadzania kontroli na granicach zewnętrznych, przeznaczonego dla służb granicznych (Dz. Urz. UE 2002 C 313/97), wydaniem Wspólnych Instrukcji Konsularnych (WIK) skierowanych do placówek dyplomatycznych i konsularnych stron Konwencji, określających warunki wydawania ujednoliconych wiz ważnych na terytorium wszystkich państw Schengen (Dz. Urz. WE 2002 C 313/1), przyjęciem umowy o readmisji między Schengen a Polską, która stała się wzorem dla późniejszych porozumień tego typu. Przykłady instrumentów przyjętych przez Komitet Wykonawczy Schengen Decyzja z dnia 21 listopada 1994 r. w sprawie uzyskiwania wspólnych pieczęci wjazdu i wyjazdu (Dz. Urz. WE 2000 L 239/166). Decyzja z dnia 22 grudnia 1994 r. w sprawie wymiany informacji statystycznych dotyczących wydawania wiz jednolitych (Dz. Urz. WE 2000 L 239/173). Decyzja z dnia 15 grudnia 1997 r. w sprawie wykonania wspólnego działania dotyczącego jednolitego wzoru dokumentów pobytowych (Dz. Urz. WE 2002 L 157/1). Decyzja z dnia 15 grudnia 1997 r. w sprawie zasad przewodnich dla środków dowodowych i poszlak w ramach umów o readmisji między państwami Schengen (Dz. Urz. WE 2000 L 239/188). Traktat z Amsterdamu przewidywał na mocy Protokołu nr 2 (obecnie Protokół nr 19) włączenie dorobku Schengen do prawa UE. Z chwilą wejścia w życie w dniu 1 maja 1999 r. dorobek prawny Schengen (Układ z Schengen, KWUS, umowy o przystąpieniu do nich kolejnych państw, a także instrumenty przyjęte przez Komitet Wykonawczy i Grupę Centralną) stał się częścią prawa Unii Europejskiej, a na mocy dalszych decyzji Rady UE został rozdzielony pomiędzy I i III filar UE. Dziedziny wiz, azylu, imigracji i inne związane ze swobodnym przepływem osób zostały uwspólnotowione, tj. wprowadzone do TWE jako jego Tytuł IV (w części trzeciej).

18 XI Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich Relacje między dorobkiem prawnym Schengen i prawem wspólnotowym (unijnym) Zarówno KWUS, jak i Protokół nr 2 stanowią, że dorobek Schengen musi być zgodny z prawem wspólnotowym (unijnym). Reguła ta została potwierdzona w wyroku TS w sprawie C-503/03 KE przeciwko Hiszpanii z dnia 31 stycznia 2006 r. Zasadzie pierwszeństwa prawa unijnego nie tylko podporządkowany jest nie tylko dorobek Schengen, lecz także środki przyjęte w celu jego rozwoju. Poszczególne postanowienia KWUS są obecnie stopniowo uchylane i zastępowane nowo przyjmowanymi instrumentami wspólnotowymi/unijnymi. W tym sensie dorobek prawny Schengen jest w dalszym ciągu rozwijany. Przykładowo art. 2 8 KWUS zostały uchylone, a w ich miejsce przyjęto rozporządzenie nr 562/2006 ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice. Wyroki TS z dnia 18 grudnia 2007 r.: sprawy C-77/05 Zjednoczone Królestwo przeciwko Radzie UE i C-137/05 Zjednoczone Królestwo przeciwko Radzie UE Europejski Trybunał Sprawiedliwości wypowiedział się tu na temat środków stanowiących rozwinięcie dorobku Schengen poprzez dokonanie analizy pojęcia propozycje i inicjatywy formułowane na podstawie dorobku Schengen, zawartego w art. 5 ust. 1 Protokołu nr 2 w sprawie Schengen. Według Trybunału środki objęte zakresem stosowania tego postanowienia bazują na dorobku Schengen w rozumieniu art. 4 (Protokołu nr 2) i stanowią jedynie wykonanie tego dorobku lub jego dalsze rozwinięcie. Takie środki powinny być zgodne z postanowieniami, których wykonanie stanowią lub które rozwijają, tak że zakładają one akceptację zarówno owych postanowień, jak i zasad, które leżą u ich podstaw. Ma to swoje konsekwencje dla państw, które uczestniczą we współpracy w ramach Schengen na innych zasadach (m.in. dla Zjednoczonego Królestwa), ponieważ ich uczestnictwo w przyjmowaniu środka w trybie art. 5 ust. 1 Protokołu z Schengen jest możliwe tylko w zakresie, w jakim państwo to zaciągnęło zobowiązanie w dziedzinie dorobku Schengen, w który wpisuje się przyjmowany środek lub którego rozwój środek ten stanowi.

19 1.3. Współpraca w ramach prawnych Unii Europejskiej XI Współpraca w ramach prawnych Unii Europejskiej i Wspólnoty Europejskiej ewolucja traktatowa W pierwotnym Traktacie o Unii Europejskiej ( Traktacie z Maastricht) z 1992 r. przyjęto nową formułę integracji europejskiej. Do polityk wspólnotowych (I filar) dodano dotychczasowe formy współpracy międzyrządowej: Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (II filar) oraz wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne (III filar). Traktat z Maastricht miał fundamentalne znaczenie dla rozwoju polityk dotyczących obywateli państw trzecich, ponieważ w jego Tytule VI w obrębie III filaru ustanowiono podstawy prawne, katalog instrumentów prawnych oraz ramy instytucjonalne współpracy w tej dziedzinie. Zgodnie z ówczesnym art. K.1 dla realizacji celów Unii, a w szczególności swobodnego ruchu osobowego, bez naruszania uprawnień Wspólnoty Europejskiej, państwa członkowskie uznały za przedmiot wspólnego zainteresowania m.in. następujące dziedziny: polityka azylowa, zasady regulujące przekraczanie zewnętrznych granic państw członkowskich i sprawowanie nad nimi kontroli, polityka imigracyjna i polityka dotycząca obywateli państw trzecich: zasady wjazdu i przemieszczania się obywateli państw trzecich po terytorium państw członkowskich; zasady pobytu obywateli państw trzecich na terytorium państw członkowskich wraz z łączeniem rodzin i możliwością zatrudnienia oraz walkę z nielegalną imigracją, pobytem i pracą obywateli państw trzecich na terytorium państw członkowskich. Jednocześnie do TWE wprowadzono art. 100c, zgodnie z którym część kwestii z zakresu polityki wizowej została przekazana do kompetencji Wspólnoty. Rada UE uzyskała prawo do określenia w formie rozporządzenia jednolitego wzoru wizy oraz listy państw i terytoriów, których obywatele muszą posiadać wizę przy przekraczaniu granic zewnętrznych Unii Europejskiej. Problematyka przekraczania granic zewnętrznych przez obywateli państw trzecich została tym samym rozdzielona pomiędzy I i III filar. Wyrok TS z dnia 12 maja 1998 r. w sprawie C-170/96 W sprawie tej Komisja wystąpiła o uchylenie wspólnego działania dotyczącego tranzytowych wiz portowych. Stwierdziła ona, że ze względu na przedmiot regulacji akt ten powinien zostać przyjęty na podstawie art. 100c TWE, a nie art. K.3 TUE. Trybunał uznał się za właściwy do rozpatrzenia skargi i analizy wspólnego działania (instrumentu

20 XI Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich Tytułu VI TUE) w świetle art. 100c TWE w celu ustalenia, czy narusza on kompetencje Wspólnoty, a także do ewentualnego jego uchylenia w przypadku stwierdzenia naruszenia TWE. Trybunał oddalił wniosek Komisji. Zagadnienia wymienione w ówczesnym art. K.1 TUE miały być rozwiązywane zgodnie z Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPCz) z dnia 4 listopada 1950 r. i Konwencją o Statusie Uchodźców z dnia 28 lipca 1951 r. i w poszanowaniu ochrony przyznawanej przez państwa członkowskie osobom prześladowanym z przyczyn politycznych (ówczesny art. K.2 ust. 1 TUE). Działania podejmowane na podstawie Tytułu VI TUE nie mogły ponadto ograniczać wykonywania obowiązków spoczywających na państwach członkowskich, związanych z utrzymaniem prawa i porządku oraz z ochroną bezpieczeństwa wewnętrznego (ówczesny art. K.2 ust. 2 TUE). Katalog instrumentów prawnych właściwych dla filaru III zawarto w ówczesnym art. K.3 TUE. Współpraca w ramach III filaru UE miała charakter międzyrządowy, przyjęto w nim zatem instrumenty prawne charakterystyczne dla prawa międzynarodowego publicznego, inne niż w filarze I UE (wspólnotowym). I tak, państwa członkowskie zostały zobowiązane do informowania się i wzajemnego konsultowania w ramach Rady UE w celu skoordynowania swoich działań i zorganizowania współpracy między odpowiednimi służbami swoich administracji (ówczesny art. K.3 ust. 1 TUE). Rada uzyskała kompetencje do: przyjmowania wspólnych stanowisk i wspierania, przy użyciu odpowiednich form i procedur, wszelkiej współpracy przyczyniającej się do osiągnięcia celów Unii, podejmowania wspólnych działań, o ile cele Unii ze względu na skalę lub efekt przewidywanego działania mogły zostać osiągnięte przez wspólne działanie lepiej niż przez państwa członkowskie działające indywidualnie, opracowywania konwencji, które miały być zalecane do przyjęcia państwom członkowskim zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi (ówczesny art. K.3 ust. 2 TUE). W realizacji dziedzin wymienionych w ówczesnym art. K.1 TUE główną rolę odgrywały państwa członkowskie zobowiązane do informowania się i konsultowania w ramach Rady UE. Rada UE podejmowała decyzje jednomyślnie, z wyłączeniem kwestii proceduralnych i spraw, w których ówczesny art. K.3 TUE wyraźnie określał inne reguły głosowania. Inicjatywa prawodawcza należała albo do państw i do Komisji (ówczesny art. K.1 pkt 1 6 TUE), albo do samych państw członkowskich (ówczesny art. K.1 pkt 7 9 TUE). Rola Komisji Europejskiej oprócz prawa do inicjatywy prawodawczej ograniczona była do informowania Parlamentu Europejskiego o podejmowanych

21 1.3. Współpraca w ramach prawnych Unii Europejskiej XI.2-9 działaniach. Parlament pełnił jedynie funkcję konsultacyjną i opiniodawczą. Trybunał Sprawiedliwości WE uprawniony był wyłącznie do wykładni konwencji i orzekania w sporach dotyczących ich stosowania. Ważniejsze instrumenty prawne przyjęte na podstawie ówczesnego Tytułu VI TUE to: decyzja Rady z dnia 30 listopada 1994 r. w sprawie ułatwień podróży dla uczniów pochodzących z państw trzecich, przebywających w państwach członkowskich (Dz. Urz. WE 1994 L 327/1), wspólne stanowisko z dnia 4 marca 1996 r. dotyczące zharmonizowanego stosowania definicji terminu uchodźca w art. 1 Konwencji Genewskiej (Dz. Urz. WE 1996 L 63/2), rezolucja Rady z dnia 20 czerwca 1994 r. w sprawie ograniczeń w przyjmowaniu obywateli państw trzecich na terytorium państw członkowskich w celu podejmowania zatrudnienia (Dz. Urz. WE 1996 C 274/3), rezolucja Rady z dnia 30 listopada 1994 r. w sprawie ograniczeń w przyjmowaniu obywateli państw trzecich na terytorium państw członkowskich w celu podejmowania samozatrudnienia (Dz. Urz. WE 1996 C 274/7), rezolucja Rady z dnia 4 marca 1996 r. o statusie obywateli państw trzecich przebywających na podstawie długoterminowej na terytorium państw członkowskich (Dz. Urz. WE 1996 C 80/2), wspólne działanie z dnia 4 marca 1996 r. w sprawie rozwiązań dotyczących ruchu tranzytowego w portach lotniczych (Dz. Urz. WE 1996 L 63/8), rezolucja Rady z dnia 26 czerwca 1997 r. o małoletnich bez opieki, którzy są obywatelami państw trzecich (Dz. Urz. WE 1997 C 221/23), rezolucja Rady z dnia 4 grudnia 1997 r. o środkach, które należy przyjąć w celu przeciwdziałania małżeństwom dla pozoru (Dz. Urz. WE 1997 C 382/1). W latach prowadzono w ramach Konferencji Międzyrządowej przygotowującej Traktat z Amsterdamu m.in. prace nad reformą III filaru UE. Zmiany były konieczne przede wszystkim z uwagi na to, że formuła współpracy międzyrządowej przyjęta w Traktacie z Maastricht nie zdała egzaminu w praktyce (trudny do osiągnięcia wymóg jednomyślności przy podejmowaniu decyzji przez Radę UE, długi proces ratyfikacji konwencji przez państwa członkowskie, ograniczona inicjatywa prawodawcza Komisji itd.). Na mocy Traktatu z Amsterdamu, podpisanego w dniu 7 października 1997 r. (wszedł w życie 1 maja 1999 r.), wprowadzono szereg istotnych zmian w obszarze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

22 XI Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich Do najważniejszych celów UE, wymienionych w zmienionym art. 2 TUE, dodano utrzymanie i rozwijanie Unii jako obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, na którym swobodny przepływ osób jest zapewniony w powiązaniu z właściwymi środkami dotyczącymi zewnętrznej kontroli granic, azylu, imigracji oraz zapobiegania i zwalczania przestępczości. III filar UE ograniczono do współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, zaś dziedziny wymienione wcześniej w art. K.1 pkt 1 3 TUE, będące dotychczas przedmiotem wspólnego zainteresowania, przeniesiono jak wspomniano do filaru I poprzez włączenie ich do TWE i tym samym objęcie reżimem wspólnotowym (zostały one uwspólnotowione ). Znalazły się one w ówczesnym nowym Tytule IIIa Wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób (obecnie Tytuł IV Części trzeciej TWE). Przeniesienie polityk dotyczących obywateli państw trzecich do filaru wspólnotowego spotkało się ze sprzeciwem Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii, dlatego też do Traktatu z Amsterdamu dołączono Protokół dotyczący stanowiska Irlandii i Wielkiej Brytanii oraz Protokół w sprawie stanowiska Danii, które wyłączyły te trzy państwa z obowiązku stosowania środków przyjmowanych na podstawie Tytułu IV TWE. Jednym z najważniejszych elementów reformy przeprowadzonej na mocy Traktatu z Amsterdamu było również przyjęcie Protokołu w sprawie włączenia acquis Schengen w ramy Unii Europejskiej. Traktat z Nicei, podpisany w dniu 26 lutego 2001 r. (wszedł w życie 1 lutego 2003 r.), nie wprowadził poważniejszych zmian w zakresie polityk dotyczących obywateli państw trzecich, poza włączeniem do art. 67 TWE nowego ustępu 5, zawierającego uregulowania szczególne w zakresie procedur przyjmowania środków prawnych w obszarze azylu. Jeszcze przed wejściem w życie Traktatu z Amsterdamu Rada Unii Europejskiej przyjęła (w grudniu 1998 r.) Plan działania w celu realizacji postanowień Traktatu z Amsterdamu w zakresie tworzenia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (PWBiS), czyli tzw. Wiedeński Plan Działania 7. W dniach października 1999 r. odbyło się natomiast posiedzenie Rady Europejskiej w Tampere 8 poświęcone ocenie postępów w tworzeniu PWBiS. Przyjęto wtedy kierunkowe wytyczne (w formie konkluzji Rady Europejskiej), w znacznej części odnoszące się do polityki azylowej i imigracyjnej ( program z Tampere). 7 Dz. Urz. WE 1999 C 19/1. 8 Posiedzenie Rady Europejskiej w Tampere (15 16 października 1999 r.). Wnioski Prezydencji, Monitor Integracji Europejskiej 2002, nr 53.

23 1.3. Współpraca w ramach prawnych Unii Europejskiej XI.2-11 Rada Europejska podkreśliła, że Unia i jej państwa członkowskie szanują w pełni prawo do poszukiwania azylu i będą dążyć do utworzenia Wspólnego Europejskiego Systemu Azylowego, opartego na pełnym poszanowaniu konwencji genewskiej i zasady non-refoulement. System ten miał określać, które państwo jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku azylowego, wspólne standardy procedur azylowych, wspólne minimalne warunki przyjmowania osób poszukujących azylu oraz zasady nadawania statusu uchodźcy i uprawnień związanych z tym statusem. W dłuższym terminie miały zostać wypracowane wspólna, jednolita procedura rozpatrywania wniosków azylowych oraz jednolity we wszystkich państwach UE status osoby, której w jednym z państw członkowskich nadano status uchodźcy. Wezwano ponadto Radę UE do określania zasad udzielania ochrony czasowej na wypadek masowego napływu osób wysiedlonych, w tym do określania formuły jej finansowania zgodnie z zasadą solidarności. Za jedną z kluczowych zasad wspólnotowej polityki imigracyjnej uznano równe traktowanie (ang. fair treatment) obywateli państw trzecich legalnie przebywających na terytorium UE. Podkreślono, że należy położyć większy nacisk na integrację legalnych imigrantów ze społeczeństwem państwa przyjmującego, zaś celem wspólnej polityki ma być zapewnienie im praw i obowiązków porównywalnych do przywilejów, z których korzystają obywatele państw członkowskich Unii. Cudzoziemcy przebywający legalnie powinni być traktowani na zasadzie równości w życiu ekonomicznym, gospodarczym i społecznym. Zalecono ponadto przyjęcie instrumentów prawnych dotyczących zwalczania rasizmu i ksenofobii. W Tampere uznano również, że współpraca z krajami pochodzenia i tranzytu imigrantów jest jednym z zasadniczych elementów kształtowania wspólnej polityki imigracyjnej i azylowej. Do priorytetów takiej współpracy zaliczono: zwalczanie ubóstwa, działania na rzecz polepszenia warunków życia i zatrudnienia, zapobieganie konfliktom, umacnianie demokracji i przestrzegania praw człowieka, a zwłaszcza praw kobiet, dzieci i mniejszości narodowych. W pięć lat po posiedzeniu Rady Europejskiej w Tampere podczas spotkania Rady Europejskiej obradującej w Brukseli (4 5 listopada 2004 r.) przyjęto nowy plan działania w PWBiS noszący nazwę Programu haskiego 9, który zawierał harmonogram prac na lata W obszarze polityk dotyczących oby- 9 Program haski: wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE 2005 C 35/1.

24 XI Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich wateli państw trzecich Program haski przewidywał kontynuację kierunków przyjętych w Tampere. Z inicjatywy prezydencji francuskiej Rada Europejska przyjęła podczas spotkania w dniach października 2008 r. dokument o charakterze politycznym Pakt o imigracji i azylu 10. Wyraża on wspólne dla UE i państw członkowskich przekonanie o potrzebie prowadzenia wspólnej polityki w zakresie imigracji i azylu, która pozwoli skutecznie zmierzyć się z wyzwaniami związanymi z imigracją do UE i wykorzystać możliwości wynikające z napływu obywateli państw trzecich do UE. Pakt podzielony jest na pięć rozdziałów dotyczących następujących zagadnień: organizacja legalnej imigracji zgodnie z potrzebami, priorytetami i możliwościami przyjmowania imigrantów określanymi przez każde państwo członkowskie oraz wspieranie integracji, walka z nielegalną imigracją, w szczególności poprzez zagwarantowanie skutecznych wydaleń cudzoziemców o nieuregulowanym statusie, zwiększenie skuteczności kontroli na granicach, budowanie Europy azylu, ustanowienie globalnego partnerstwa z krajami pochodzenia i tranzytu dla wspierania synergii między migracją a rozwojem. W 2009 r. na szczycie Rady Europejskiej w Brukseli (10 11 grudnia 2009 r.) przyjęto kolejny wieloletni program w PWBiS na lata , noszący nazwę Programu sztokholmskiego Program sztokholmski otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli W ramach Programu sztokholmskiego wyodrębniono kilka priorytetów, z których dwa wiążą się najściślej i bezpośrednio z treścią tego podręcznika. Dostęp do Europy w zglobalizowanym świecie: z jednej strony należy umożliwić łatwiejszy dostęp do terytorium UE wszystkim tym, którzy mają ku temu uzasadnione powody, z drugiej natomiast UE i państwa członkowskie muszą zapewnić bezpieczeństwo swoim obywatelom. Służyć temu ma dalszy rozwój polityki zintegrowanego zarządzania granicami zewnętrznymi i polityki wizowej. Europa odpowiedzialności, solidarności i partnerstwa w dziedzinie migracji i azylu: podstawą rozwijania polityki azylowej i migracyjnej jest przyjęty w 2008 r. Pakt o imigracji i azylu. U podstaw całościowej polityki imigracyjnej leży solidarność i odpowiedzialność. Właściwie prowadzona polityka przynieść powinna korzyści zarówno państwom członkowskim, jak i obywatelom państw trzecich. Utworzenie wspólnego europejskiego systemu azylu planuje się na 10 Pakt o imigracji i azylu, dok. Rady UE 13440/08.

25 1.5. Traktat z Lizbony XI r. Osoby potrzebujące ochrony międzynarodowej muszą mieć zapewniony dostęp do prawnie skutecznych procedur azylowych. Równolegle z rozwijaniem polityki legalnej migracji i polityki azylowej konieczne jest przeciwdziałanie, kontrola i zwalczanie nielegalnej imigracji Traktat z Lizbony zniesienie struktury filarowej W dniu 13 grudnia 2007 r. został podpisany Traktat z Lizbony, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. Wśród najistotniejszych jego postanowień znajdują się art. 1 (wprowadzający zmiany do TUE) i art. 2 (wprowadzający zmiany do TWE i zmieniający jego nazwę na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej TFUE). Wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony podstawą działania Unii Europejskiej stały się TUE i TFUE w brzmieniu nadanym przez ten Traktat. TUE i TFUE mają tę samą wartość prawną w przeciwieństwie do poprzedniego stanu prawnego, w którym zgodnie z dawnym art. 47 TUE żaden z przepisów TUE nie naruszał traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie. Unia uzyskała osobowość prawną, a ponadto zastąpiła Wspólnotę Europejską. Konsekwencją tego jest zniesienie trójfilarowej struktury Unii. Obecnie całość problematyki przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości jest uregulowana w jednym Tytule V TFUE. Zakres reform w obszarze polityki azylowej, imigracyjnej i przekraczania granic nie jest tak szeroki jak w odniesieniu do postanowień dotyczących współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. Wpisuje się on głównie w ogólne ramy reform wynikających z przyjęcia Traktatu z Lizbony. Wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony Karta Praw Podstawowych uzyskała, zgodnie z art. 6 TUE, taką samą moc prawną jak TUE i TFUE. Bezpośrednie odwołanie do praw podstawowych odnajdziemy również w art. 67 TFUE. Zgodnie z nim Unia stanowi przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości między innymi w poszanowaniu praw podstawowych. Również TS interpretuje normy zawarte w przyjętych dotychczas instrumentach z uwzględnieniem praw podstawowych i zasad uznanych przez Kartę Praw Podstawowych. Literatura uzupełniająca Amin S.M., Współpraca państw członkowskich w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Zarys zagadnienia, Toruń Carrera S., Gild E., The French Presidency s European Pact on Immigration and Asylum: Intergovernmentalism vs. Europeanisation? Security vs. Rights?, CEPS Policy Briefs 2008,

26 XI Rozwój historyczny i geneza współpracy państw członkowskich Czapliński W., Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, Warszawa Gruszczak A., Historia współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych: od TREVI do Tampere [w:] Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii Europejskiej. Geneza, stan i perspektywy rozwoju, red. F. Jasiński, K. Smoter, Warszawa Maksimczuk A., Sidorowicz L., Ochrona granic i obsługa ruchu granicznego, Warszawa Rokicka K., Układy z Schengen [w]: Unia Europejska. Prawo instytucjonalne i gospodarcze, red. A. Łazowski, Warszawa Wróbel I., Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, Wrocław Podstawowe dokumenty Konwencja genewska z dnia 28 lipca 1951 r. dotycząca statusu uchodźców i Protokół Nowojorski z dnia 31 stycznia 1967 r., Dz. U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515 i 517. Układ między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, Dz. Urz. WE 2000 L 239/13. Konwencja wykonawcza do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, Dz. Urz. WE 2000 L 239/19. Plan działania w celu realizacji postanowień Traktatu z Amsterdamu w zakresie tworzenia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (Wiedeński Plan Działania), Dz. Urz. WE 1999 C 19/1. Posiedzenie Rady Europejskiej w Tampere (15 16 października 1999 r.). Wnioski Prezydencji, Monitor Integracji Europejskiej 2002, nr 53. Program haski: wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE, 2005 C 35/1. Pakt o imigracji i azylu, dok. Rady UE 13440/08. Program sztokholmski: otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli, dok. Rady UE 17024/09. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, podpisany w dniu 13 grudnia 2007 r., Dz. Urz. UE 2010 C 83/1.

27 Pytania podsumowujące XI.2-15 Pytania podsumowujące Kiedy rozpoczęła się współpraca państw członkowskich Wspólnot Europejskich w zakresie polityk związanych z napływem obywateli państw trzecich? Jaki był cel zawarcia tzw. porozumień z Schengen? Jakie zagadnienia dotyczące obywateli państw trzecich stały się przedmiotem wspólnego zainteresowania państw członkowskich w Traktacie o Unii Europejskiej? Jakie zasadnicze zmiany w zakresie wiz, imigracji i azylu zostały wprowadzone na mocy Traktatu z Amsterdamu? Jakie wytyczne w zakresie polityki imigracyjnej i azylowej przyjęto podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere?

28 Indeks A Agencja FRONTEX akcje abolicyjne akty prześladowania azyl B XI XI XI XI bezpieczeństwo wewnętrzne bezpieczny kraj pochodzenia bezpieczny kraj trzeci C XI.2-29 XI XI CELAD, zob. Komitet do spraw Zwalczania Narkotyków XI.2-3 Centrum do spraw Wymiany Informacji i Dyskusji w sprawach Azylu (CIREA) XI.2-3 CIREFI zob. Ośrodek Informacji, Dyskusji i Wymiany Danych na temat Przekraczania Granic i Imigracji COREPER, zob. Komitet Stałych Przedstawicieli COSI, zob. Komitet Współpracy Operacyjnej w zakresie Bezpieczeństwa Wewnętrznego D decyzje XI.2-33 dokument dla ofiar handlu ludźmi XI.2-98 dokument pobytowy dokument z La Palma dorobek prawny Schengen XI.2-96 XI.2-3 XI.2-5, XI.2-6, XI.2-23, XI.2-24, XI.2-25, XI.2-26, XI.2-27 DubliNet XI Dyrekcja Generalna H Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne XI.2-39 dyrektywy XI.2-33 E EFU, zob. Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców EKPCz, zob. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności europejska baza odcisków palców (EURODAC) XI.2-25, XI , XI EUROSUR, zob. Europejski System Nadzorowania Granic EURODAC, zob. europejska baza odcisków palców Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej (FRONTEX) XI.2-33, XI.2-50, XI.2-71