Cele i założenia wspólnot europejskich. Krótka historia traktatów. Autor: Krystyna Brząkalik Korekta (2015 r.): Marek Chałas

Transkrypt

1 Cele i założenia wspólnot europejskich. Krótka historia traktatów. Autor: Krystyna Brząkalik Korekta (2015 r.): Marek Chałas

2 Skrócony opis lekcji Lekcja przeznaczona jest dla uczniów szkół gimnazjalnych. W czasie zajęć uczniowie poznają cele Wspólnot Europejskich oraz postanowienia najważniejszych traktatów, w tym Traktatów Rzymskich, Traktatu z Maastricht, traktatu nicejskiego i lizbońskiego. Uświadamiają sobie, w jaki sposób w ciągu dziesięcioleci po II wojnie światowej kształtowała się wspólna Europa. Cele lekcji Wskazanie podstawowych celów Unii Europejskiej, Zapoznanie się z najważniejszymi etapami budowania wspólnej Europy, Poznanie założeń wybranych traktatów, Wskazanie korzyści politycznych i gospodarczych, wynikających z pogłębiania integracji europejskiej. Słowa kluczowe Unia Europejska,Traktaty Rzymskie, Traktat z Maastricht, Traktat lizboński. Metody realizacji zajęć analiza tekstu źródłowego, praca ze schematem, dyskusja. Oczekiwane rezultaty Po zajęciach uczeń: wie, jakie są cele Unii Europejskiej, wymienia najważniejsze etapy integracji europejskiej, omawia podstawowe założenia najważniejszych traktatów, ocenia korzyści, jakie przyniósł Europejczykom proces integracji. 2

3 Materiały materiał pomocniczy nr 1 tekst pt. Pierwsze inicjatywy zjednoczeniowe, materiał pomocniczy nr 2 tekst pt. Traktaty Rzymskie, materiał pomocniczy nr 3 tekst pt. W drodze do Unii Europejskiej..., materiał pomocniczy nr 4 - tekst pt. Traktat z Maastricht, materiał pomocniczy nr 5 - tekst pt. Reformy UE, materiał pomocniczy nr 6 tekst pt. W kierunku unii politycznej..., materiał pomocniczy nr 7 tekst pt. Traktat lizboński, materiał pomocniczy nr 8 zadanie pt. Krótka historia traktatów. Proponowany przebieg zajęć 1. Wyjaśnij klasie różnicę pomiędzy pojęciami Unia Europejska współcześnie oraz Wspólnoty Europejskie historycznie. 2. Porozmawiaj z uczniami o procesie integracji europejskiej. Sprawdź, co uczniowie wiedzą już na ten temat. Zaznacz, że w trakcie zajęć będą analizować znaczenie najważniejszych traktatów dla przebiegu procesu integracji. Podziel klasę na sześć kilkuosobowych zespołów. Każdemu z zespołów rozdaj jeden z materiałów pomocniczych nr W trakcie czytania uczniowie powinni zaznaczyć najważniejsze fakty, dotyczące przebiegu integracji oraz zwrócić uwagę na ustalenia, sformułowane w tekstach dot. traktatów. Możesz na początku polecić uczniom wspólne wykonanie taśmy chronologicznej, na której zaznaczą wydarzenia, jakie miały największe znaczenie dla jednoczenia się Europy. Zadanie powinno być wykonane w formie graficznej na tablicy. 4. Poleć teraz zespołom wykonanie ćwiczenia, opisanego w materiale pomocniczym nr 8 pt. Krótka historia Traktatów. Powiedz, że każdy zespół zapozna się dokładnie z informacjami na temat jednego z traktatów unijnych: grupa nr 1 Traktatu o EWWiS, nr 2 Traktatów Rzymskich, nr 3 Jednolitego Aktu Europejskiego, nr 4 - Traktatu z Maastricht, nr 5 Traktatu z Amsterdamu, nr 6 Traktatu z Nicei i nr 7 Traktatu z Lizbony. Poproś, aby uczniowie ponownie przeczytali informacje, zamieszczone w odpowiednim tekście, przydzielonym grupie. 5. Poproś, aby uczniowie zwrócili uwagę na treści poświęcone okolicznościom zawarcia i zapisom Traktatu, który analizuje grupa. Powinni omówić wspólnie następujące zagadnienia: przyczyny zawarcia Traktatu, jego najważniejsze postanowienia oraz korzyści w sferze politycznej i gospodarczej, jakie przyniosło zawarcie Traktatu. 6. Następnie, po przeprowadzeniu dyskusji, zespół wspólnie opracowuje plakat, w którego centralnym miejscu umieszczona zostanie nazwa Traktatu. Uczniowie powinni wskazać, 3

4 co Traktat ten zapewnił Europejczykom w sferze gospodarki, polityki, wspólnych instytucji oraz uzupełnić schemat zamieszczony w ćwiczeniu. Poleć uczniom, aby zwrócili uwagę na szczególnie ważne postanowienia traktatowe, które zmieniły kształt wspólnej Europy i przyniosły wymierne korzyści jej obywatelom. Reprezentanci zespołów prezentują plakaty całej klasie. Przedstawione prace mogą uzupełnić wykonaną na początku zajęć taśmę chronologiczną. 7. Zapytaj uczniów, co wiedzą o ostatnim, aktualnie obowiązującym Traktacie z Lizbony. Na zakończenie zajęć przeprowadź krótką dyskusję czy Europa potrzebuje dalszej integracji. 4

5 Materiały dla uczniów Materiał pomocniczy dla uczniów nr 1 Tekst pt. Pierwsze inicjatywy zjednoczeniowe W powojennej Europie podejmowano wiele prób zacieśniania współpracy pomiędzy państwami. Już w 1946 roku Winston Churchill w słynnym przemówieniu, wygłoszonym w Zurychu, wzywał do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Rezygnacja z przemocy i wspólna odbudowa Europy ze zniszczeń wojennych to główne cele inicjatyw zjednoczeniowych, głoszonych przez ojców Europy takich polityków jak Konrad Adenauer z Niemiec, Robert Schuman, Jean Monnet z Francji, Paul Henri Spaak z Belgii, Alcide de Gasperi z Włoch. W 1948 roku na kongresie w Hadze politycy europejscy przyjęli deklarację, która wzywała do zjednoczenia państw europejskich. Utworzona w 1949 roku przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Wielką Brytanię i Włochy i kraje skandynawskie Rada Europy - jako międzyrządowa organizacja współpracy - stawiała sobie za cel ochronę praw człowieka, umacnianie demokracji, rozwiązywanie problemów społecznych i umacnianie tożsamości kulturowej. Uznano jednak, że lepszą współpracę państw europejskich może zapewnić integracja gospodarcza poszczególnych krajów, w tym Francji i Niemiec. W 1950 roku Robert Schuman, francuski minister spraw zagranicznych, przedstawił plan utworzenia wspólnoty węgla i stali. Państwa europejskie miały problemy z rozwijaniem tych sektorów przemysłu ciężkiego, bardzo ważnych dla odbudowy zniszczeń wojennych. 18 kwietnia 1951 roku Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy podpisały w Paryżu traktat, który ustanawiał Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). Postanowienia tego traktatu obejmowały: powołanie wspólnego rynku dla węgla i stali, zniesienie barier w handlu węglem i stalą ograniczeń ilościowych, ceł importowych i eksportowych oraz wprowadzenie jednolitych zasad konkurencji między przedsiębiorstwami tych sektorów w państwach członkowskich, umożliwienie wspólnego planowania oraz wykorzystania tych surowców i wytwarzanych z nich produktów, stworzenie warunków do swobodnego przepływu pracowników w sektorach węgla i stali, poddanie przemysłu węglowego i stalowego państw podpisujących traktat wspólnej kontroli międzynarodowej, 5

6 powołanie organów Wspólnoty: Wysokiej Władzy organu wykonawczego, Rady Ministrów organu ustawodawczego, Zgromadzenia Parlamentarnego na forum którego odbywały się dyskusje, Trybunału Sprawiedliwości, Rady Ekonomiczno Społecznej. Traktat wygasł 23 lipca 2002 roku, a z tym momentem sektory węgla i stali zostały objęte postanowieniami Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. 6

7 Materiał pomocniczy nr 2 Tekst pt. Traktaty Rzymskie W 1955 roku na konferencji w Mesynie zapoczątkowano kolejny etap integracji europejskiej. Powołano tam międzynarodowy komitet, którego przewodniczącym został Paul Henri Spaak, minister spraw zagranicznych Belgii. Na podstawie raportu przygotowanego przez komitet, rozpoczęły się negocjacje, których efektem było podpisanie 25 marca 1957 roku w Rzymie przez państwa założycielskie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) czyli Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Niemcy i Włochy dwóch traktatów, nazwanych Traktatami Rzymskimi. Ustanawiały one: Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EUROATOM). W tym samym czasie państwa członkowskie podpisały konwencję o jednolitych dla wszystkich Wspólnot instytucjach. Utworzono Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (EZP) i Trybunał Sprawiedliwości. Później, w 1965 roku, państwa zdecydowały, że organem wspólnym będzie również Rada Ministrów i Komisja Wspólnot Europejskich, a EZP zmieni nazwę na Parlament Europejski. Powstał również Komitet Stałych Przedstawicieli Rządowych. W ten sposób połączono organy wspólnot. Traktaty Rzymskie weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. Celem EUROATOM u stało się zagwarantowanie wspólnej kontroli nad przemysłem nuklearnym i wykorzystanie go do celów pokojowych. Główne zadania Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej to wspieranie i wspólne finansowanie badań i inwestycji w przemyśle atomowym, wprowadzanie jednolitych standardów bezpieczeństwa w tym sektorze, swoboda przepływu materiałów, sprzętu technicznego oraz zatrudniania specjalistów. Podstawowym celem EWG było doprowadzenie do unii celnej, a potem do wspólnego rynku towarów, usług, osób i kapitału. Państwa EWG zobowiązały się do prowadzenia wspólnych polityk ekonomicznych. Zbliżenie polityki gospodarczej i zacieśnienie współpracy miało doprowadzić do stałego wzrostu gospodarczego. Cele te miały być stopniowo osiągane poprzez: wprowadzenie unii celnej - zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami członkowskimi, a wobec krajów trzecich ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej, zniesienie barier w przepływie towarów, osób, usług i kapitału, prowadzenie wspólnej polityki rolnej, wprowadzenie wspólnej polityki transportowej, ochronę wolnej konkurencji, powstanie Europejskiego Funduszu Społecznego, który wspierał wzrost zatrudnienia i poprawę warunków życia, utworzenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego, finansującego inwestycje w państwach członkowskich, harmonizację przepisów prawnych, ważnych dla funkcjonowania wspólnego rynku. 7

8 Materiał pomocniczy nr 3 Tekst pt. W drodze do Unii Europejskiej... Integracja gospodarcza Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) prowadzona była w dwóch etapach unii celnej i wspólnego rynku, opartego na czterech swobodach przepływu osób, towarów, usług i kapitału. Założono, że okres przejściowy będzie wynosił 12 lat, ale już przed tym terminem, w 1968 roku, zrealizowano założenia unii celnej. W wyniku wprowadzonych zasad gospodarczych w państwach członkowskich rozwijał się przemysł, rolnictwo i handel. Wzrost gospodarczy i sukcesy ekonomiczne zachęciły inne kraje europejskie do przystępowania do EWG. W latach 70. rozpoczął się proces rozszerzania Wspólnot i przyjmowania nowych krajów. W 1973 roku państwami członkowskimi zostały Wielka Brytania, Dania, Irlandia, w 1981 roku Grecja, a w roku 1985 Hiszpania i Portugalia. Integracja europejska zaczęła również obejmować współpracę walutową. W 1972 roku utworzono tzw. węża walutowego, aby zapobiegać nadmiernym wahaniom kursów walut państw członkowskich. Rok później powołano Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, a w 1978 roku Europejski System Walutowy, którego celem było stabilizowanie kursów walutowych i zwalczanie inflacji. W 1975 roku zaczęła działać nowa instytucja Wspólnot Trybunał Obrachunkowy, który kontroluje budżet Wspólnoty Europejskiej (WE). Integracja gospodarcza nie następowała jednak w założonym wcześniej tempie. Plan stworzenia wspólnego rynku nie powiódł się w założonym terminie dwunastu lat. W traktacie o EWG ustalono przede wszystkim harmonogram dochodzenia do unii celnej, zaniedbując inne zagadnienia. Dodatkowo w latach 80. pojawiły się trudności, związane z kryzysem polityki rolnej, problemami budżetowymi i funkcjonowaniem instytucji wspólnotowych. Komisja WE opracowała więc raporty, w tym Białą Księgę - przedstawioną na spotkaniu Rady Europejskiej w Mediolanie w 1985 roku na podstawie których 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu oraz 28 lutego 1986 r. w Hadze podpisano Jednolity Akt Europejski, który stanowił modyfikację traktatów rzymskich. Wszedł on w życie 1 lipca 1987 roku i zawierał program utworzenia do 1992 roku jednolitego rynku wewnętrznego, czyli obszaru bez granic, na którego terenie zostanie wprowadzona swoboda przepływu towarów, osób, usług i kapitału. Ustalono zniesienie barier, które dotychczas ją ograniczały zróżnicowanych systemów podatkowych, kontroli granicznych, różnorodnych norm, standardów i przepisów prawnych. Postanowiono, że proces decyzyjny, oparty wcześniej na zasadzie jednomyślności w Radzie Ministrów, zostanie usprawniony. W sprawach dotyczących rynku wewnętrznego decyzje miały odtąd zapadać kwalifikowaną większością głosów, z wyjątkiem kwestii związanych z podatkami, przepływem osób i praw pracowników. W kwalifikowanej większości głosów waga głosów zależy od liczebności społeczeństwa kraju członkowskiego. Polityka w zakresie badań i rozwoju oraz ochrony środowiska została włączona do kompetencji Wspólnoty. Aby stopniowo wyrównywać poziom rozwoju gospodarczego i społecznego poszczególnych regionów, zwiększono środki finansowe 8

9 na fundusze strukturalne i powołano Fundusz Spójności przeznaczony dla nowych krajów członkowskich. Jednolity Akt Europejski tworzył również podstawy do powołania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej oraz zwiększenia uprawnień Parlamentu Europejskiego. 9

10 Materiał pomocniczy nr 4 Tekst pt. Traktat z Maastricht Budowanie rynku wewnętrznego uświadomiło państwom członkowskim potrzebę dalszej integracji utworzenia unii gospodarczej i przyjęcia wspólnego europejskiego pieniądza. W 1988 roku premier Francji Balladur przedstawił koncepcję utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, a minister spraw zagranicznych Niemiec Genscher propozycję stworzenia europejskiego obszaru walutowego i Europejskiego Banku Centralnego. Raport Komisji Europejskiej, rozpatrujący te zagadnienia, został przyjęty w 1989 roku w Madrycie, a następnie rozpoczęły się negocjacje, dotyczące przyszłego kształtu unii. 7 lutego 1992 roku państwa członkowskie podpisały w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej. Podstawowe założenia tego traktatu to: Określenie na nowo celów Unii Europejskiej, które sformułowano w następujący sposób: poprzez utworzenie wspólnego rynku i unii gospodarczej i walutowej oraz realizację wspólnej polityki lub działań, popieranie we Wspólnocie harmonijnego, zrównoważonego rozwoju działalności gospodarczej, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu z poszanowaniem środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbieżności działań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, spójności ekonomicznej i społecznej oraz solidarności między państwami członkowskimi, Oparcie Unii Europejskiej na trzech filarach : I wspólnota gospodarcza, którą tworzą dotychczasowe struktury organizacyjne EWWiS (Europejska Wspólnota Węgla i Stali), EUROATOM (Europejska Wspólnota Energii Atomowej) oraz EWG (Europejska Wspólnota Gospodarcza), przemianowana na Wspólnotę Europejską, II wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, III współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Filar I obejmuje dotychczasową problematykę Wspólnot Europejskich unię celną, wspólną politykę handlową i rolną, politykę strukturalną, uzupełnioną o unię gospodarczą i walutową, ochronę zdrowia, środowiska naturalnego i ochronę konsumentów, edukację, kulturę, sieci transeuropejskie, politykę społeczną, obywatelstwo Unii. Podlega ona kompetencji wspólnotowej, a pozostałe dwa filary dotyczą współpracy rządów krajów członkowskich, Wprowadzenie obywatelstwa europejskiego, które uzupełnia obywatelstwo narodowe. Daje ono prawo do swobodnego przemieszczania się, pobytu i podejmowania pracy na obszarze UE, głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych i do Parlamentu Europejskiego w dowolnym kraju członkowskim, do ochrony konsularnej i dyplomatycznej oraz do zwracania się do instytucji unijnych, w tym do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, składania petycji do Parlamentu, Powołanie Komitetu Regionów organu doradczego, 10

11 Stworzenie podstaw prawnych do ustanowienia Europejskiego Instytutu Monetarnego i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, Określenie trzech etapów dochodzenia do Unii Gospodarczo Walutowej w ciągu 8 10 lat. Pierwszy etap obejmował koordynację polityki gospodarczej, głównie pieniężnej, drugi zapewnienie niezależności krajowym bankom centralnym, przestrzeganie dyscypliny finansowej przez państwa członkowskie, ustabilizowanie cen i obniżenie stóp procentowych, a trzeci przyjmowanie wspólnej waluty na podstawie m.in. spełnienia tzw. kryteriów konwergencji (zbieżności), czyli warunków przyjęcia wspólnego europejskiego pieniądza - euro - przez państwa członkowskie, Rozszerzenie zakresu decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością głosów na wspólną politykę rolną, regulacje dotyczące przepływu pracowników oraz zawieranie niektórych umów z państwami trzecimi. 11

12 Materiał pomocniczy nr 5 Tekst pt. Reformy Unii Europejskiej W 1995 roku do Unii Europejskiej wstąpiła Austria, Finlandia i Szwecja. Wraz z przemianami politycznymi w Europie Środkowej i Wschodniej państwa tej części Europy zaczęły starać się o członkostwo w UE. Konieczna stała się więc zmiana funkcjonowania Wspólnoty i przygotowanie reform prawnych i organizacyjnych, które miały ułatwić kolejne rozszerzenie. Konferencja Międzyrządowa, która miała doprowadzić do rewizji Traktatu z Maastricht, rozpoczęła się wiosną 1996 roku, a zakończona została podpisaniem 2 października 1997 roku Traktatu z Amsterdamu, który wszedł w życie po zakończeniu procesu ratyfikacji 1 maja 1999 roku. Jego najważniejsze cele to: udoskonalenie instytucji UE w perspektywie dalszego jej rozszerzenia, usunięcie istniejących jeszcze przeszkód w przepływie osób, wspieranie zatrudnienia i ochrony prawa obywateli Unii. Postanowienia traktatu obejmują: stopniowe ustanawianie strefy wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości na obszarze UE, wzmocnienie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, znoszenie barier w swobodnym przepływie osób, podporządkowanie polityki wizowej, prawa pobytu dla emigrantów oraz przyznawania azylu zasadom wspólnotowym, wprowadzenie do traktatu zapisów Układu z Schengen, który znosił kontrolę przepływu osób przez granice państw; Wielka Brytania, Irlandia i Dania zachowały jednak prawo do kontroli osób przybywających na ich terytorium, nowe zapisy w sprawach zatrudnienia, polityki socjalnej, ochrony środowiska, zdrowia, konsumentów; ustalenie wspólnej strategii w sprawach zatrudnienia, wzmocnienie drugiego filaru wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa poprzez określanie przez Radę Europejską ogólnych kierunków tej polityki i zapewnienie państwom członkowskim prawa odmowy przyłączenia się do wspólnych działań, możliwość wprowadzenia sankcji wobec państwa członkowskiego Unii, które nie przestrzega praw człowieka i zasad demokracji, sprecyzowanie znaczenia zasady subsydiarności (patrz: Słownik), możliwość skorzystania przez kraje z formuły ściślejszej współpracy w określonych sytuacjach dla wspólnych celów, która przygotowywała kolejne rozszerzenie UE, rozszerzenie zakresu decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością głosów na decyzje w ramach II i III filaru, decyzje związane z zawieszaniem członkostwa w UE kraju w przypadku łamania przez niego praw człowieka, realizację ramowych programów badań naukowych, ochrony zdrowia i konsumentów. 12

13 Materiał pomocniczy nr 6 Tekst pt. W kierunku unii politycznej... Już w 1998 roku Rada UE uznała, że warunki przystąpienia do Unii Gospodarczej i Walutowej spełnia 11 państw Austria, Belgia, Holandia, Francja, Hiszpania, Finlandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy, a w roku 2000 do grona tego dołączyła Grecja. W 1998 roku utworzono Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. W okresie przejściowym usztywniono kursy walut i stosowano euro w rozliczeniach bezgotówkowych, a następnie 1 stycznia 2002 roku - euro stało się wspólnym europejskim pieniądzem państw należących do UGW. W 2000 roku w ramach przygotowania Unii do największego rozszerzenia w historii przyjęcia 10 nowych państw członkowskich rozpoczęła się konferencja międzyrządowa w Nicei. Traktat z Nicei został podpisany w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 roku podczas spotkania Rady Europejskiej, a wszedł w życie po zakończeniu procesu ratyfikacji w 2003 roku. Podjęto w nim reformy dotyczące instytucji unijnych, niezbędne dla procesu rozszerzenia oraz zbliżające UE do unii politycznej: zacieśnienie współpracy w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa poprzez ustalenie zasad zawierania międzynarodowych porozumień oraz wspólnego zwalczania przestępczości kryminalnej, proklamowanie Karty Praw Podstawowych zbioru praw człowieka i praw politycznych obywateli, nowy podział głosów w Radzie Unii Europejskiej z zarezerwowaniem odpowiedniej liczby głosów dla państw kandydujących do UE. Największą liczbę głosów otrzymały największe państwa - Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy (29) oraz Hiszpania i Polska (27), ustalenie zasady podejmowania większości decyzji kwalifikowaną większością głosów, przy czym w szczególnych sytuacjach na żądanie zainteresowanego państwa jest konieczna podwójna większość ludności i państw, wzmocnienie pozycji przewodniczącego Komisji Europejskiej, określenie nowej liczby komisarzy w Komisji Europejskiej 13 grudnia 2002 roku w Kopenhadze zakończyły się negocjacje członkowskie dziesięciu państw Polski, Czech, Węgier, Słowacji, Słowenii, Litwy, Łotwy, Estonii, Cypru i Malty. Państwa te podpisały Traktat akcesyjny z UE w Atenach 16 kwietnia 2003 roku. Po przeprowadzonych zgodnie z prawem krajowym referendach, w których obywatele nowych krajów członkowskich zaakceptowali przystąpienie do UE, od 1 maja 2004 roku Unia Europejska stanowiła wspólnotę 25 państw. 13

14 Materiał pomocniczy nr 7 Tekst pt. Traktat lizboński Liczba państw członkowskich Unii Europejskiej wzrosła, w stosunkowo krótkim czasie z 15 do Dostrzeżono potrzebę zreformowania zasad współpracy zapisanych w dotychczas obowiązujących traktatach. Tym bardziej było to pilne, gdyż w objętym globalizacją i ulegającym ciągłym zmianom świecie, UE i kraje europejskie musiały stawić czoła nowym wyzwaniom. Europa XXI wieku musi zmierzyć się z problemami: demograficznymi, globalizacji gospodarki, bezpieczeństwa energetycznego oraz zagrożeniami dla bezpieczeństwa poszczególnych krajów UE, jak i całego ugrupowania. Uwzględniając zmiany polityczne, gospodarcze i społeczne, a także biorąc pod uwagę oczekiwania Europejczyków, szefowie państw i rządów osiągnęli porozumienie w sprawie nowych zasad działalności UE w przyszłości oraz form, jakie działalność ta może przybierać. Traktat lizboński TL - (oficjalnie: Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską) jest efektem negocjacji państw członkowskich zgromadzonych na konferencji międzyrządowej, podpisanym 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie. Jest dokumentem rewizyjnym, który uzupełnia i aktualizuje dotychczasowe zapisy traktatowe, nie zastępując ich. Traktat musiał być ratyfikowany przez każde z 27 państw członkowskich. Procedura ratyfikacji uwzględniała system konstytucyjny danego kraju. Traktat wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. Najistotniejsze zmiany, które wniósł TL do funkcjonowania Unii Europejskiej: TL nadał Unii Europejskiej osobowość prawną, dzięki czemu UE może zawierać umowy międzynarodowe; usprawnił jej działania i precyzyjniej określił jej kompetencje. W zapisach Traktatu zrezygnowano z odwołań do ponadnarodowych unijnych symboli jak flaga czy hymn, co ma gwarantować, że nie będzie planów przekształcenia UE w ponadnarodowe superpaństwo. Traktat przywołuje natomiast wartości, jakie łączą Unię, a więc jej kulturalne, religijne i humanistyczne dziedzictwo. Głównym założeniem TL miało być usprawnienie podejmowania decyzji w rozszerzonej UE - począwszy od 2014 r. obowiązuje zasada tzw. podwójnej większości, tj. w głosowaniu dana sprawa jest uznawana za przegłosowaną na TAK wówczas, gdy uzyska głosy 55 proc. państw UE zamieszkanych przez 65 proc. ludności. Dotychczasowa zasada 1 Mowa o okresie przygotowań do podpisania Traktatu z Lizbony, tj. rok Począwszy od 1 lipca 2014 r. po przystąpieniu do UE Chorwacji liczba państw UE wzrosła do

15 jednomyślności w głosowaniach została utrzymana w tak ważnych dziedzinach jak obronność czy polityka zagraniczna. TL rozszerzył kompetencje Parlamentu Europejskiego (PE) w dziedzinie władzy ustawodawczej na ponad 40 nowych obszarów, m.in. rolnictwo, politykę energetyczną i imigrację. W ww. obszarach PE dzieli władzę po równo z Radą UE. Ponadto Parlament Europejski ponosi, wspólnie z Radą, odpowiedzialność za unijny budżet. TL ustalił liczebność PE na 751, tj. 750 europosłów oraz przewodniczący PE. Najludniejsze państwo Unii (obecnie Niemcy) ma 96 reprezentantów, a najmniejsze pod względem liczby ludności kraje - Malta i Luksemburg - po sześciu. Polska ma 51 europosłów. TL wprowadził zasadę, że przewodniczący Komisji Europejskiej będzie wybierany bezwzględną większością głosów, a nie zwykłą większością jak uprzednio. TL wprowadził dla Parlamentu Europejskiego prawo do proponowania zmian w istniejących traktatach. TL wzmocnił rolę krajowych parlamentów, przyznając im możliwość zgłaszania zastrzeżeń w sprawach określonych w traktacie. Traktat lizboński ustanowił dwa nowe stanowiska: stałego przewodniczącego Rady Europejskiej, wybieranego przez Radę Europejską na 2,5-letnią kadencję (z możliwością jednorazowego przedłużenia), którego głównym zadaniem jest zwoływanie unijnych szczytów i kierowanie ich pracami; wysokiego przedstawiciela ds. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, który jest jednocześnie wiceprzewodniczącym Komisji Europejskiej. Zadaniem jego jest prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej UE oraz wyrażanie stanowiska UE, np. w ważnych problemach funkcjonowania UE na arenie światowej, czy też w organizacjach międzynarodowych. Jest też odpowiedzialny za unijną służbę dyplomatyczną (Europejska Służba Działań Zewnętrznych) oraz stoi na czele Rady ministrów ds. zagranicznych. W Traktacie lizbońskim po raz pierwszy zapisano klauzulę dotyczącą możliwości wystąpienia kraju członkowskiego z UE. TL stworzył obywatelom UE możliwość stanowienia unijnego prawa; dla zwrócenia się z wnioskiem legislacyjnym niezbędne jest zebranie co najmniej miliona podpisów wśród ponad 500 mln mieszkańców Unii. TL wzmocnił rangę Karty Praw Podstawowych 2, tj. wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony Karta Praw Podstawowych zyskała taką samą moc prawną jak traktaty. 2 Kartę Praw Podstawowych podpisano w 2000 roku w czasie szczytu UE w Nicei. Karta ustaliła przysługujące obywatelom UE prawa ujęte w sześciu rozdziałach: godność, wolność, równość, solidarność, prawa obywatelskie i wymiar sprawiedliwości. Polska zdecydowała się, podobnie jak Wielka Brytania, na zastosowanie tzw. brytyjskiego protokołu ograniczającego stosowanie Karty. Zastrzeżenia Wielkiej Brytanii dotyczyły spraw socjalnych i pracowniczych, zaś Polska obawiała się narzucenia standardów moralnych. 15

16 Materiał pomocniczy nr 8 Zadanie pt. Krótka historia traktatów Pracując w zespole, przeczytajcie informacje, zamieszczone w odpowiedniej części tekstu, przydzielonego waszej grupie. Zwróćcie uwagę na treści poświęcone okolicznościom zawarcia i zapisom traktatu, który został przydzielony waszej grupie. Omówcie wspólnie następujące zagadnienia: przyczyny zawarcia traktatu, najważniejsze postanowienia traktatu, korzyści w sferze politycznej i gospodarczej, jakie przyniosło zawarcie traktatu. Następnie, po przeprowadzeniu grupowej dyskusji, uzupełnijcie poniższy schemat. Możecie go dodatkowo uzupełnić, wprowadzając inne, ważne waszym zdaniem dziedziny. Przygotujcie się do prezentacji efektów pracy zespołu. Traktat... co zapewnił Europejczykom? Polityka Gospodarka Wspólne instytucje 16

17 Słownik Zasada subsydiarności (pomocniczości) - zasada wprowadzona do unijnych uregulowań traktatem z Maastricht. Zgodnie z nią, decyzje powinny być podejmowane na najniższym szczeblu, bliskim obywatelowi. Unia Europejska jest powołana tylko do realizacji celów, z którymi nie może sobie poradzić państwo członkowskie. UE uzupełnia ich działania, aby bardziej efektywnie rozwiązywać problemy poszczególnych krajów. Do wyłącznych kompetencji UE należą kwestie związane z rynkiem wewnętrznym polityką handlową, swobodnym przepływem towarów, osób, usług i kapitału, organizacją rynków rolnych, przestrzeganiem reguł konkurencji. Poza tym wszystkie decyzje przysługują państwom członkowskim. Bibliografia K. Łastawski Historia integracji europejskiej, wyd. 2, Wydawnictwo A. Marszałek, Linki 17

18