Rozwój i aktualne problemy UE

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Anna Wyrozumska Wstęp do prawa europejskiego/ Podstawy prawa Unii Europejskiej Rozwój i aktualne problemy UE Traktat paryski 1951 EWWiS Traktaty rzymskie 1957 EWG /EUROATOM Konwencja dot. pewnych instytucji wspólnych dla Wspólnot Europejskich 1957 Traktat o fuzji instytucji 1965 Pierwszy Traktat Budżetowy 1970 Drugi Traktat Budżetowy 1975 Jednolity Akt Europejski 1986 Traktat z Maastricht 1992 è ustanowienie UE Traktat Amsterdamski 1997 è umocnienie spójności UE Karta Praw Podstawowych 2000 Traktat nicejski 2001 Traktat ustanawiający konstytucję dla Europy 2004 Traktat z Lizbony 2007 è obowiązuje od 1 grudnia 2009/ głęboka reforma ustrojowa UE 1

2 WSPÓLNY RYNEK / 3 fazy 12 lat q unia celna q cztery swobody rynku q harmonizacja prawa q reguły konkurencji q pomoc państwa q podatki polityki: handlowa gospodarcza rolna transportowa społeczna stowarzyszeniowa 2

3 Instytucje: Rada Ministrów Komisja Zgromadzenie Parlamentarne/ później Parlament Europejski Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich Podstawowe akty prawne: rozporządzenia dyrektywy decyzje Trybunał Sprawiedliwości: interpretacja Traktatów i aktów instytucji kontrola legalności aktów instytucji 3

4 UNIA EUROPEJSKA DACH jednolita struktura instytucjonalna / Rada Europejska wspólne cele i wartości [art. F/ art. 6 TUE/ TA] TRZY FILARY I Wspólnotowy/ EWWiS, WE, EWEA è metoda wspólnotowa II Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa/ WPZiB è metoda międzyrządowa III Współpraca w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych [od TA Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych/ WPiSK] è metoda międzyrządowa FUNDAMENT wspólny mechanizm zmiany Traktatów i członkostwa (art. 48 i 49 TUE) wzmocniona współpraca 4

5 Różnice między filarami UE Metoda wspólnotowa I filar inicjatywa prawodawcza à Komisja QMV procedura współdecydowania à PE bezpośredni skutek kontrola sądowa Metoda międzyrządowa II i III filar inicjatywa prawodawcza à Komisja i państwa członkowskie jednomyślność, wyjątkowo QMV PE à opinie wyraźne wyłączenia skutku bezpośredniego decyzji i decyzji ramowych w III filarze kontrola sądowa tylko w III filarze art. 35 TUE 5

6 Instrumenty polityczne i prawne WPZiB II filar zasady i ogólne wytyczne wspólne strategie wspólne działania wspólne stanowiska umowy międzynarodowe art. 24 TUE) à umowy UE!!! WPiSK III filar wspólne stanowiska decyzje ramowe (od TA) decyzje umowy międzynarodowe państw członkowskich umowy międzynarodowe art. 24 TUE i art. 38 TUE 6

7 obowiązuje od 1 grudnia 2009 Traktat z Lizbony 2007 Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską - Likwiduje strukturę filarową UE è jednolita organizacja międzynarodowa - Ujednolica strukturę instytucjonalną - Ujednolica źródła prawa pochodnego - Ujednolica mechanizm decyzyjny Traktaty stanowiące podstawę UE i jej zakres przedmiotowy TUE = Traktat o Unii Europejskiej TFUE = Traktat o funkcjonowaniu UE (dawny TWE) Poza UE pozostaje formalnie Euratom, jako odrębna Wspólnota, połączona jednak z Unią strukturalnie (podobnie jak w przeszłości ze Wspólnotą Europejską). 7

8 Artykuł 1 TUE Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ, zwaną dalej Unią, której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów. Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli. Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej Traktatami ). Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym. Artykuł 47 TUE èunia ma osobowość prawną. Charakter prawny UE 26/62 Van Gend en Loos Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek 6/64 Costa przeciwko ENEL WE wykonuje samodzielną władzę publiczną Własny porządek prawny Prawo wspólnotowe nie może być ze względu na swój specyficzny charakter podważane przez krajowe przepisy prawne 8

9 Wspólne wartości è art. 2 TUE Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn. 1. Podstawa członkostwa w UE art. 49 TUE 2. Procedura kontroli poszanowania wartości art. 7 TUE 9

10 Cele UE è art. 3 TUE 1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów. 2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości. 3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp naukowo-techniczny. Zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość społeczną i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka. Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi. Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. 4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro. 5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych. 6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach. 10

11 Poszerzanie UE 1973 Wlk. Brytania, Irlandia, Dania 1981 Grecja /niekoniecznie ten sam rozwój gospodarczy/zakończenie dyktatury/wsparcie demokracji 1986 Portugalia, Hiszpania ð Traktat o Europejskim Obszarze Gospodarczym 1992 Norwegia, Szwecja, Finlandia, Islandia, Szwajcaria, Lichtenstein, Austria 1995 Szwecja, Finlandia, Austria 2004 Polska, Czechy, Węgry, Słowenia, Słowacja, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa + Malta 2007 Bułgaria, Rumunia 2013 Chorwacja Negocjacje Islandia, Turcja Status kandydata Macedonia, Czarnogóra, Serbia 11

12 Członkostwo w UE Artykuł 49 TUE Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. O wniosku tym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe. Państwo ubiegające się o członkostwo kieruje swój wniosek do Rady, która stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską. Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. 12

13 Wystąpienie z UE Artykuł 50 TUE 1. Każde Państwo Członkowskie może, zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii. 2. Państwo Członkowskie, które podjęło decyzję o wystąpieniu, notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej. W świetle wytycznych Rady Europejskiej Unia prowadzi negocjacje i zawiera z tym Państwem umowę określającą warunki jego wystąpienia, uwzględniając ramy jego przyszłych stosunków z Unią. Umowę tę negocjuje się zgodnie z artykułem 218 ustęp 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Jest ona zawierana w imieniu Unii przez Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. 3. Traktaty przestają mieć zastosowanie do tego Państwa od dnia wejścia w życie umowy o wystąpieniu lub, w przypadku jej braku, dwa lata po notyfikacji, o której mowa w ustępie 2, chyba że Rada Europejska w porozumieniu z danym Państwem Członkowskim podejmie jednomyślnie decyzję o przedłużeniu tego okresu. 4. Do celów ustępów 2 i 3 członek Rady Europejskiej i Rady reprezentujący występujące Państwo Członkowskie nie bierze udziału w obradach ani w podejmowaniu decyzji Rady Europejskiej i Rady dotyczących tego Państwa. Większość kwalifikowaną określa się zgodnie z artykułem 238 ustęp 3 litera b) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 5. Jeżeli Państwo, które wystąpiło z Unii, zwraca się o ponowne przyjęcie, jego wniosek podlega procedurze, o której mowa w artykule

14 Artykuł 7 TUE Kontrola przestrzegania praworządności - na wniosek 1/3 PCz, PE lub K è - Rada stwierdza istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez PCz wartości è zalecenia/ regularnie bada / 4/5 większość za zgodą PE/ / - RE stwierdza poważne i stałe naruszenie przez PCz wartości /jednomyślnie na wniosek 1/3 PCz lub K za zgodą PE/ o R/ QMV/ decyzja o zawieszeniu niektórych praw łącznie z prawem do głosowania w Radzie/ może zmienić, uchylić o R uwzględnia skutki zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych. o Obowiązki, które ciążą na PCz na mocy Traktatów, pozostają wiążące r. Nowe ramy UE nakierowane na umocnienie zasady praworządności komunikat Komisji è procedura wczesnego ostrzeżenia - KE uzasadniona opinia - Wyjaśnia z PCz - Zalecenia KE - Monitoring 14

15 Artykuł 53 TUE Niniejszy Traktat zawiera się na czas nieograniczony. Zmiana Traktatów założycielskich 15

16 Wzmocniona współpraca art. 20 TUE art TFUE Artykuł 20 TUE 1. Państwa Członkowskie, które pragną ustanowić między sobą wzmocnioną współpracę w ramach kompetencji niewyłącznych Unii, mogą korzystać w tym celu z jej instytucji i wykonywać te kompetencje, stosując odpowiednie postanowienia Traktatów, z zastrzeżeniem ograniczeń oraz zgodnie z procedurą określoną w niniejszym artykule i w artykułach Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Celem wzmocnionej współpracy jest sprzyjanie realizacji celów Unii, ochrona jej interesów oraz wzmocnienie procesu jej integracji. Współpraca taka otwarta jest dla wszystkich Państw Członkowskich w dowolnym czasie, zgodnie z artykułem 328 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 2. Decyzję upoważniającą do podjęcia wzmocnionej współpracy Rada przyjmuje w ostateczności, jeżeli ustali, że cele takiej współpracy nie mogą zostać osiągnięte w rozsądnym terminie przez Unię jako całość, oraz pod warunkiem, że uczestniczy w niej co najmniej dziewięć Państw Członkowskich. Rada stanowi zgodnie z procedurą określoną w artykule 329 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 3. W obradach Rady mogą uczestniczyć wszyscy członkowie Rady, jednak w głosowaniu biorą udział tylko członkowie Rady reprezentujący Państwa Członkowskie uczestniczące we wzmocnionej współpracy. Zasady głosowania przewidziane są w artykule 330 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 4. Akty przyjmowane w ramach wzmocnionej współpracy wiążą wyłącznie uczestniczące Państwa Członkowskie. Nie są one uważane za dorobek, który musi zostać przyjęty przez państwa kandydujące do przystąpienia do Unii. 16

17 Metoda schengeńska Układ z Schengen 1985/ Konwencja dublińska 1990/ Obszar Schengen 1995/ kryzys lat 80. Traktat z Prüm 2005 między Belgią, Niemcami, Hiszpanią, Francją, Luksemburgiem, Holandią i Austrią / kryzys w związku z odrzuceniem Traktatu konstytucyjnego Traktat EMS (Traktat ustanawiający europejski mechanizm stabilności) 2012 oraz Traktat o Unii Fiskalnej (Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej) 2012 /kryzys finansowy C-370/12 Thomas Pringle przeciwko Rządowi Irlandii =è potwierdza legalność metody, ale środki międzyrządowe: - nie mogą ingerować w dziedziny objęte wyłączną kompetencją UE - nie mogą obejmować koordynacji polityk gospodarczych państw czł. - angażując instytucje unijne, nie mogą powierzać im kompetencji władczych 17

18 Problem zróżnicowania wewnętrznego UE główne kwestie Zróżnicowanie wewnętrzne stało się faktem Zasada spójność UE warunkuje jej efektywność należy do przeszłości Zróżnicowanie wewnętrzne UE otwiera drogę do dynamicznego rozwoju i efektywności - aspekty wewnętrzny - aspekt zewnętrzny (strategia rozszerzenia) Strefa euro: trzon procesu integracji Główny problem: zachowanie spójności ustrojowej UE w zróżnicowanej wewnętrzne UE - model elastycznej UE - fragmentacja UE - rozpad procesu integracji 18