PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY DLA STUDENTÓW KIERUNKU LEKARSKO-DENTYSTYCZNEGO WYDZIAŁU LEKARSKO-STOMATOLOGICZNEGO POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE

Transkrypt

1 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY DLA STUDENTÓW KIERUNKU LEKARSKO-DENTYSTYCZNEGO WYDZIAŁU LEKARSKO-STOMATOLOGICZNEGO POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE II ROK Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie 2008/2009

2 SPIS TREŚCI BIOCHEMIA... 4 FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA... 9 FIZJOLOGIA NARZĄDU ŻUCIA JĘZYK ANGIELSKI JĘZYK NIEMIECKI MATERIAŁOZNAWSTWO STOMATOLOGICZNE MEDYCYNA KATASTROF I MEDYCYNA RATUNKOWA RADIOLOGIA OGÓLNA STOMATOLOGIA SPOŁECZNA STOMATOLOGIA ZACHOWAWCZA PRZEDKLINICZNA PRAKTYKA WAKACYJNA

3 PROGRAMY NAUCZANIA I REGULAMINY ZAJĘD 3

4 BIOCHEMIA Katedra Biochemii i Chemii Medycznej Zakład Biochemii Al. Powstaoców Wlkp. 72, Szczecin biochem@sci.pam.szczecin.pl KIEROWNIK: prof. zw. dr hab. n. med. Dariusz Chlubek LICZBA GODZIN: wykłady 30 godz., dwiczenia 98 godz. ECTS: 12 OSOBA ODPOWIEDZIALNA ZA DYDAKTYKĘ: dr n. med. Janina Zawierta Dwiczenia: Zakład Biochemii, al. Powstaoców Wlkp. 72, Szczecin Wykłady: obie sale wykładowe w zależności od decyzji Dziekanatu, al. Powstaoców Wlkp. 72, Szczecin CEL NAUCZANIA: Celem nauczania biochemii jest poznanie zjawisk życiowych na poziomie molekularnym. Proces dydaktyczny ma wyjaśnid przebieg i regulację podstawowych szlaków metabolicznych w celu przygotowania studentów do studiowania przedmiotów klinicznych. Znajomośd przebiegu i regulacji procesów metabolicznych ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia patogenezy większości schorzeo i rozwiązywania problemów klinicznych. TEMATY WYKŁADÓW: 1. Wprowadzenie. Znaczenie biochemii w naukach medycznych. Białka i aminokwasy. 2. Enzymy. 3. Trawienie białek. 4. Białka osocza. 5. Katabolizm azotu aminokwasów. 6. Uzyskiwanie energii w komórce. I. Cykl kwasu cytrynowego. 4

5 7. Uzyskiwanie energii w komórce. II. Łaocuch oddechowy. 8. Magnez rola metaboliczna. 9. Metabolizm fluoru. Znaczenie fluoru w profilaktyce próchnicy zębów. 10. Metabolizm porfiryn, bilirubiny i żelaza. 11. Metabolizm węglowodanów. 12. Metabolizm lipoprotein. 13. Gospodarka kwasowo-zasadowa. 14. Gospodarka wodno-mineralna. 15. Metabolizm etanolu. TEMATY DWICZEO: 1. Dwiczenie organizacyjne. 2. Aminokwasy i białka. 3. Biosynteza białka. 4. Enzymy klasyfikacja i właściwości. 5. Enzymy regulacja aktywności. 6. Białka pokarmowe. 7. Białka osocza. 8. Przemiana azotu aminokwasów. 9. Cykl Krebsa. Utlenianie biologiczne. 10. Metabolizm glikogenu. 11. Metabolizm glukozy. 12. Metabolizm galaktozy i fruktozy. Cykl pentozowy. 13. Lipidy o znaczeniu fizjologicznym. 14. Lipoproteidy osocza. 15. Metabolizm kwasów tłuszczowych. 16. Metabolizm cholesterolu i kwasów żółciowych. 17. Porfiryny. Bilirubina. Żelazo. 18. Metabolizm wapnia i tkanka kostna. 19. Biochemia jamy ustnej. 5

6 REGULAMIN ZAJĘD: 1. Grupy studenckie uczestniczące w dwiczeniach liczą osób. Podział na grupy jest przeprowadzany losowo w oparciu o listy dziekaoskie. 2. Przygotowanie do dwiczeo obejmuje znajomośd zagadnieo teoretycznych. 3. Usprawiedliwiona nieobecnośd na dwiczeniach musi byd odrobiona w formie zaliczenia ustnego części praktycznej u asystenta w ciągu tygodnia od ustania przyczyny nieobecności. Częśd teoretyczna dwiczenia może byd zaliczona podczas zaliczeo poprawkowych organizowanych na koniec semestru. 4. Brak zaliczenia części praktycznej dwiczenia w wyznaczonym terminie będzie skutkowad oceną niedostateczną z danego dwiczenia (wliczaną do średniej semestralnej i rocznej), bez możliwości jej poprawienia podczas zaliczeo poprawkowych. 5. Dopuszcza się możliwośd odrabiania dwóch zaległych dwiczeo w ciągu roku akademickiego: jednego w semestrze zimowym i jednego w semestrze letnim. Nieobecnośd na co najmniej trzech dwiczeniach w ciągu roku akademickiego uniemożliwia otrzymanie zaliczenia przedmiotu, a tym samym wyklucza przystąpienie do egzaminu. 6. Wyjątkowe przypadki dłuższej nieobecności na dwiczeniach spowodowane np. przewlekłą chorobą będą traktowane indywidualnie w porozumieniu z Dziekanem Wydziału Lekarsko-Stomatologicznego. 7. Warunkiem otrzymania podpisu zaliczeniowego z biochemii jest posiadanie zaliczenia z chemii medycznej, uzyskanie średniej rocznej oceny z biochemii co najmniej 3.0 oraz obecnośd na wszystkich dwiczeniach, a w razie nieobecności odrobienie dopuszczalnej liczby dwiczeo zaległych. 8. Obecnośd podczas wykładów z biochemii jest nieobowiązkowa. Wiedza przekazywana na wykładach obowiązuje na dwiczeniach, zaliczeniach i egzaminie. FORMY KONTROLI WYNIKÓW NAUCZANIA: 1. Pisemne sprawdziany wiadomości przeprowadza się systematycznie podczas dwiczeo. 2. Studenci nieprzygotowani do części teoretycznej dwiczenia nie zostaną dopuszczeni do sprawdzianu pisemnego. 3. Sprawdziany pisemne składają się z 6 pytao. Czas przewidziany na udzielenie odpowiedzi zależy od typu pytao. Na udzielenie odpowiedzi na pytanie esejowe 6

7 przewiduje się 5 minut, na pytanie testowe (test pojedynczego wyboru) 2 minuty. Czas trwania sprawdzianu nie może przekroczyd 30 minut. 4. Zaliczenie dwiczenia zależy od liczby uzyskanych punktów. Za odpowiedź udzieloną na pytanie esejowe można otrzymad 0, 0.5 lub 1 punkt, na pytanie testowe 0 lub 1 punkt. 5. Podstawą zaliczenia dwiczenia jest otrzymanie powyżej 50% możliwych do uzyskania punktów. Punktacja przeliczana jest na stopieo, przy czym połówek (0.5 punkta) nie sumuje się. Ocen niedostatecznych uzyskanych podczas bieżących dwiczeo nie wlicza się do średniej semestralnej i rocznej, istnieje bowiem możliwośd poprawy oceny niedostatecznej podczas zaliczeo poprawkowych organizowanych na koniec semestru. 6. Podstawą zaliczenia semestru jest uzyskanie średniej ocen co najmniej Ostatecznym okresem rozliczeniowym jest rok akademicki. Średnią roczną oblicza się z sumy wszystkich ocen uzyskanych na dwiczeniach w obu semestrach, podzielonej przez liczbę tych ocen. 8. Na koniec każdego semestru przeprowadza się zaliczenia poprawkowe, które są nieobowiązkowe. Poprawiad można tylko oceny niedostateczne uzyskane na bieżących dwiczeniach. Oceny uzyskane podczas zaliczeo poprawkowych, w tym oceny niedostateczne, są wliczane do średniej semestralnej i rocznej. 9. Ostateczną możliwością uzupełnienia zaległości jest nieobowiązkowe zaliczenie kwalifikujące do egzaminu. Jest to zaliczenie w formie pisemnej esejowej, obejmujące materiał wszystkich nie zaliczonych dwiczeo w semestrze, w którym student nie otrzymał średniej ocen co najmniej 3.0. Pozytywny wynik kwalifikacji do egzaminu oznacza uzyskanie powyżej 50% poprawnych odpowiedzi. 10. Egzamin z biochemii w pierwszym terminie ma formę testu pojedynczego wyboru. W drugim terminie ma formę eseju. Egzamin w trzecim terminie ma formę ustną i jest przeprowadzany przez kierownika Zakładu. Na wniosek kierownika Zakładu lub przystępujących do trzeciego terminu egzaminu studentów egzamin może mied formę egzaminu komisyjnego. 11. Warunkiem pozytywnego złożenia egzaminu z biochemii w pierwszym i drugim terminie jest uzyskanie co najmniej 60% poprawnych odpowiedzi. 12. W przypadku uzyskania wyniku granicznego w pierwszym lub drugim terminie egzaminu możliwe będzie przystąpienie do dopytania ustnego u kierownika Zakładu 7

8 w ciągu 1-2 dni od terminu egzaminu. Warunkiem jest uzyskanie średniej rocznej ocen co najmniej 3.5 lub obu średnich semestralnych co najmniej 3.0. FORMY KONTROLI WYNIKÓW NAUCZANIA: 1. Na bieżących dwiczeniach zaliczenia pisemne (pytania esejowe i testowe). 2. Pod koniec każdego semestru zaliczenia uzupełniające (pytania esejowe). 3. Pod koniec roku akademickiego zaliczenie kwalifikujące do egzaminu (pytania esejowe). 4. Egzamin w I terminie test pojedynczego wyboru 60 pytao. 5. Egzamin w II terminie pisemny (pytania esejowe). 6. Egzamin w III terminie ustny u Kierownika Zakładu lub komisyjny. UMIEJĘTNOŚCI I KOMPETENCJE: Po ukooczeniu kursu biochemii student: 1. Zna nomenklaturę biochemiczną w zakresie omawianej tematyki; 2. Zna strukturę metabolitów biorących udział w podstawowych przemianach metabolicznych; 3. Potrafi omówid przebieg i regulację podstawowych przemian metabolicznych zachodzących w organizmie człowieka; 4. Rozumie współzależności metaboliczne pomiędzy poszczególnymi tkankami; 5. Z uwzględnieniem specyfiki związanej z aktualnym stanem metabolicznym organizmu (okres resorpcyjny, okres poresorpcyjny, przedłużające się głodzenie, wysiłek fizyczny); 6. Potrafi zinterpretowad patogenezę niektórych chorób rozwijających się na tle zaburzeo biochemicznych (np. cukrzyca, hiperbilirubinemie, bloki metaboliczne). LITERATURA: 1. Biochemia dla studentów stomatologii pod redakcją Z. Machoya, D. Chlubka i E. Dąbkowskiej. Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin R.K. Murray, D.K. Granner, V.W. Rodwell: Biochemia Harpera ilustrowana. Wydanie VI uaktualnione. PZWL Warszawa. 8

9 STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE: W Zakładzie Biochemii działa Studenckie Koło Naukowe dla studentów, którzy ukooczyli kurs biochemii. Opiekunem Koła jest prof. dr hab. Dariusz Chlubek. FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Zakład Fizjologii Katedry Fizjopatologii Al. Powstaoców Wlkp. 72, Szczecin kzfizjol@sci.pam.szczecin.pl tel , fax KIEROWNIK: Prof. dr hab. n. med. Mariusz Z. Ratajczak LICZBA GODZIN: wykłady 45 godz., dwiczenia 75 godz. ECTS: 11 OSOBA ODPOWIEDZIALNA ZA DYDAKTYKĘ: dr n. med. Stanisława Walat Dwiczenia: Zakład Fizjologii, Al. Powstaoców Wlkp. 72 Zaliczenia: Aula Rektoratu, Rybacka 1 Wykłady: Nowa Sala Wykładowa im. M. Kopernika, Al. Powstaoców Wlkp. 72 CEL NAUCZANIA: Oczekuje się, że student po ukooczeniu kursu fizjologii: 1. Wykaże się znajomością czynności poszczególnych narządów i ich układów w warunkach zdrowia; 2. Omówi zarówno ogólne jak i szczegółowe zasady i mechanizmy regulacji oraz kontroli czynności organizmu człowieka; 3. Zdefiniuje homeostazę organizmu i wykaże na podstawie analizy konkretnej sytuacji, że jej zaburzenie prowadzi do choroby, a nawet śmierci; 4. Nabędzie zdolności do precyzyjnego definiowania czynności i stanów organizmu w stanie zdrowia; 5. Przyswoi omawiane na fizjologii normy laboratoryjne; 9

10 6. Będzie w stanie swobodnie korzystad z podręczników, monografii i artykułów z zakresu fizjologii i nauk pokrewnych. TEMATY WYKŁADÓW: 1. Fizjologia nauką o homeostazie, mechanizmy i sposoby regulacji parametrów homeostatycznych. Udział układu nerwowego oraz hormonalnego w utrzymaniu homeostazy. 2. Funkcja izolująca i integracyjna błony komórkowej. Transport błonowy Receptory błonowe, ligandy zewnątrz i wewnątrzkomórkowe, transdukcja sygnału w receptorach. 5. Układ autonomiczny, podział anatomiczny i farmakologiczny, mediatory, receptory, znaczenie w regulacji czynności narządów oraz homeostazy. 6. Tkanki pobudliwe, fizjologia mięśni gładkich. 7. OUN- organizacja, aferencja impulsacji dośrodkowej, pola czuciowe kory mózgu. 8. Regulacja motoryki: pola ruchowe kory mózgu, układ pozapiramidowy i jądra podkorowe, ośrodki ruchowe rdzenia kręgowego. 9. Ból - receptory, drogi przewodzenia, modulacja ośrodkowa i obwodowa; układ antynocyceptywny. 10. Transport gazów oddechowych we krwi. 11. Regulacja hematopoezy. 12. Komórki macierzyste a procesy regeneracyjne w organizmie. 13. Specyficzne właściwości mięśnia sercowego, regulacja pojemności minutowej serca. 14. Opór naczyniowy, regulacja szerokości naczyo krwionośnych, czynniki vasoaktywne Regulacja ciśnienia tętniczego, ośrodek krążenia w pniu mózgu, odruchy stabilizujące ciśnienie tętnicze. 17. Czynnośd układu oddechowego, opory oddechowe, dyfuzja gazów oddechowych. 18. Regulacja wentylacji, kompleks oddechowy pnia mózgu, chemiczna regulacja oddychania. 19. Przestrzenie wodne organizmu. Regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej. 20. Funkcje nerek. Czynnośd kanalików nerkowych. Mechanizm zagęszczania moczu. 21. Termoregulacja. Endokrynna czynnośd tarczycy. 22. Hormonalna regulacja gospodarki Ca/P. 23. Czynnośd endokrynna trzustki. Fizjologiczna rola insuliny oraz glukagonu. 10

11 TEMATY DWICZEO: Dział I Dwiczenie 1: Środowisko wewnętrzne organizmu. Homeostaza. 1. Wprowadzenie do nauki fizjologii, regulamin zajęd. 2. Fizjologia jako nauka o homeostazie. 3. Środowisko wewnętrzne organizmu. Homeostaza. 4. Podstawowe układy regulujące homeostazę organizmu- współzależności miedzy układem nerwowym a endokrynnym. 5. Obowiązujący materiał: Pojęcie homeostazy. Środowisko wewnętrzne organizmu. Podstawowe parametry homeostatyczne środowiska wewnętrznego organizmu. Sterowanie w systemach homeostatycznych. Homeostat, serwomechanizm Warunki utrzymania homeostazy organizmu, homeostaza a optymalizacja funkcji. Współzależności między układem hormonalnym i nerwowym w regulacji homeostazy. Dwiczenie 2: Podstawy regulacji hormonalnej. 1. Ogólna charakterystyka i podstawy regulacji czynności układu dokrewnego; oś podwzgórzowo-przysadkowo-narządowa. 2. Czynnośd endokrynna podwzgórza. 3. Hormony przysadki. 4. Podstawy regulacji hormonalnej izohydremii, izotonii oraz izoosmii (ADH, aldosteron, ANP) -dyskusja. 5. Demonstracja: wpływ zmian ciśnienia osmotycznego środowiska wewnętrznego na komórki (na przykładzie erytrocytów). Obowiązujący materiał: Definicja hormonu. Mechanizmy uwalniania i działania hormonów. Kierunki działania hormonów. Podwzgórzowe hormony uwalniające i hamujące (liberyny i statyny). Regulacja uwalniania, mechanizm działania i znaczenie adiuretyny/wazopresyny (ADH/VP). Działanie oksytocyny. Hormony tropowe przysadki. Fizjologiczna rola somatotropiny (GH) i prolaktyny. Układ podwzgórzowo-przysadkowo-narządowy, pętle regulacyjne sprzężeo zwrotnych w układzie dokrewnym. Dwiczenie 3: Tkanki pobudliwe. Pobudliwośd i pobudzenie w tkance nerwowej. Ogólna organizacja układu nerwowego. Układ nerwowy autonomiczny-zarys działania narządowego. 1. Kształt i składowe potencjału czynnościowego neuronu. 2. Symulacja wirtualna -zmiany pobudliwości neuronu w czasie potencjału czynnościowego. 11

12 3. Symulacja wirtualna - zależnośd między siłą bodźca a wielkością pobudzenia w tkance nerwowej: bodziec podprogowy, progowy, submaksymalny, maksymalny, supramaksymalny. 4. Mediatory i receptory układu autonomicznego, efekty fizjologiczne pobudzenia; współdziałanie układu współczulnego z hormonami rdzenia nadnerczy w regulacji czynności tkanek i narządów. Obowiązujący materiał: Membranowy potencjał komórki wielkośd i czynniki kształtujące Stosunek wewnątrz i zewnątrzkomórkowych stężeo jonów sodowych, potasowych i chlorkowych; aniony wewnątrzkomórkowe. Pojęcia: wrażliwośd, pobudliwośd, zadrażnienie, pobudzenie. Pojęcie bodźca, cechy bodźca skutecznego, bodźce progowe, podprogowe, submaksymalne, maksymalne i hipermaksymalne; homologiczne i heterologiczne. Potencjał czynnościowy. Pojęcia: depolaryzacja i repolaryzacja, refrakcja względna i bezwzględna, prąd czynnościowy, impuls. Transmittery pobudzające i hamujące - EPSP i IPSP. Podział układu autonomicznego. Receptory adrenergiczne i cholinergiczne. Wpływ układu współczulnego i przywspółczulnego na narządy i tkanki. Działanie narządowe katecholamin. Dwiczenie 4: Fizjologia mięśni szkieletowych oraz mięśni gładkich. 1. Mechanizm skurczu mięśnia szkieletowego (animacja komputerowa). 2. Różnice elektrofizjologiczne i czynnościowe między mięśniami szkieletowymi a gładkimi. 3. Symulacja wirtualna zależnośd siły skurczu od wyjściowego obciążenia mięśnia i wielkości bodźca, częstotliwośd bodźców a rodzaj skurczu (pojedynczy, tężcowy niezupełny i zupełny), rodzaje skurczów: izotoniczny, izometryczny, auksotoniczny, wpływ agonistów i antagonistów receptorów układu autonomicznego na czynnośd mięśni gładkich. Obowiązujący materiał: Definicja tkanki mięśniowej, podział mięśni. Białka miocytów. Źródła energetyczne mięśni. Budowa i znaczenie miozyny i aktyny, tropomiozyny i troponiny. Synapsa nerwowo-mięśniowa. Sprzężenie elektrowydzielnicze i elektromechaniczne. Skurcz pojedynczy, tężcowy zupełny i niezupełny; skurcz izometryczny, izotoniczny i auksotoniczny. Jednostka motoryczna. Podział mięśni gładkich. Podstawowy rytm elektryczny (BER). Charakterystyka skurczu mięśni gładkich. 12

13 Dwiczenie 5: Mięsieo sercowy. 1. Podstawy automatyzmu serca- powolna samoistna depolaryzacja komórek P. 2. Kardiomiocyty- własności elektrofizjologiczne oraz czynnościowe. 3. Symulacja wirtualna wpływ agonistów i antagonistów receptorów układu autonomicznego oraz blokerów kanału wapniowego na czynnośd izolowanego serca żaby. Obowiązujący materiał: Rodzaje miocytów serca. Układ bodźco-przewodzący serca. Pojęcia: chronotropizm, inotropizm, dromotropizm, batmotropizm, tonotropizm. Fazy potencjału czynnościowego kardiomiocytu, czynniki kształtujące. Czynnośd komórek P, powolna samoistna depolaryzacja. Kanały jonowe w miocytach serca. Gospodarka wapniowa w mięśniu sercowym, receptor dihydropirydonowy kardiomiocytów. Dwiczenie 6: Zaliczenie I: Środowisko wewnętrzne organizmu. Homeostaza. Czynnośd hormonalna przysadki i podwzgórza. Hormonalna regulacja gospodarki wodnoelektrolitowej. Fizjologia tkanek pobudliwych. Zagadnienia szczegółowe: Mechanizmy regulacji i kontroli funkcji organizmu, sprzężenia zwrotne, homeostat, serwomechanizm. Warunki utrzymania homeostazy; podstawowe parametry homeostatyczne. Transport przez błonę komórkową. Ligandy zewnątrz i wewnątrzkomórkowe. Receptory błonowe, podział, transdukcja sygnału. Białka G. Drugie przekaźniki sygnału. Kanały błonowe. Klasyczna definicja hormonu a substancje hormonalne. Współzależnośd układów regulacyjnych: dokrewnego i nerwowego. Sprzężenia zwrotne w układzie dokrewnym. Mechanizmy i kierunki działania hormonów. Dokrewna czynnośd podwzgórza: liberyny i statyny, ADH. Regulacja wydzielania i działanie hormonów przysadki. Skutki uwolnienia amin katecholowych w różnych układach narządowych. Udział hormonów (ADH, aldosteron, ANP) w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej; regulacja ich wydzielania i mechanizmy działania. Podział TBW. Przyczyny przestrzennej separacji jonów sodowych, potasowych i chlorkowych. Potencjał membranowy; wrażliwośd a pobudliwośd. Pobudzenie komórki, sekwencja zdarzeo. Prawo "wszystko albo nic" a pojęcie bodźca submaksymalnego, sumowanie bodźców podprogowych, szerzenie się stanu depolaryzacji. Zmiany pobudliwości komórki w czasie trwania potencjału czynnościowego; refrakcja względna i bezwzględna.. Podstawowe cechy mięśni na tle ich zróżnicowania morfologicznego i czynnościowego. 13

14 Białka miocytów. Przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe. Mechanizm skurczu mięśnia - sekwencja zdarzeo, rola jonów wapnia. Sumowanie się skurczów w mięśniach szkieletowych, skurcze izotoniczne nieobciążone i wtórnie obciążone. Zależnośd prędkości skracania mięśnia szkieletowego od jego obciążenia, zależnośd napięcia mięśnia od jego spoczynkowej długości. Specyficzne właściwości mięśnia sercowego. Zależnośd kształtu potencjału czynnościowego miocytów komór i przedsionków serca oraz komórek P od przewodności kanałów błonowych. Podstawy automatyzmu serca, przebieg powolnej samoistnej depolaryzacji a częstotliwośd skurczów serca. Specyfika gospodarki wapniowej w mięśniu sercowym, związek między wewnątrzkomórkową zawartością jonów wapnia i siłą skurczu mięśnia komór serca. Podział mięśni gładkich, interakcja aktyny i miozyny w mięśniach gładkich, generowanie skurczu oraz regulacja napięcia mięśni gładkich. Charakterystyczne zjawiska elektrofizjologiczne w mięśniach gładkich. Napięcie neurogenne i miogenne mięśni gładkich naczyo krwionośnych. Różnice miedzy mięśniami szkieletowymi, mięśniem sercowym i mięśniami gładkimi; mechanizmy sprzężeo elektromechanicznych w mięśniu szkieletowym, sercowym i gładkim. Podział układu autonomicznego. Receptory i mediatory układu współczulnego i przywspółczulnego. Wpływ układu autonomicznego na narządy i tkanki. Narządowe i metaboliczne działanie hormonów rdzenia nadnerczy. Dział II Fizjologia narządów i zmysłów OUN. Dwiczenie 7: Fizjologia zmysłu wzroku. 1. Określanie pola widzenia. 2. Oznaczanie ostrości wzroku tablicami Snellena. 3. Oglądanie dna oka. 4. Widzenie barwne. 5. Badanie odruchu źrenic na światło, zbieżnośd i akomodację. 6. Droga wzrokowa- przebieg, ośrodki (dyskusja). Obowiązujący materiał: Aferencja, czucie, percepcja. Przenoszenie informacji aferentenej (czuciowej): układy swoiste i nieswoiste. Podział czucia oraz klasyfikacja narządów czucia. Rodzaje receptorów. Potencjał generujący (receptorowy). Obowiązujący materiał: Budowa i czynnośd komórek czopkonośnych i pręcikonośnych. Fotorecepcja, transdukcja sygnału w fotoreceptorach. Elementy składowe układu optycznego oka. Akomodacja oka: punkt bliży. Pole widzenia i jego granice. Ostrośd wzroku. 14

15 Odruchy źreniczne. Droga wzrokowa, ośrodki wzroku. Dwiczenie 8: Fizjologia narządu zmysłu słuchu i równowagi. 1. Badanie narządu słuchu za pomocą szeptu i mowy potocznej, zegarka i stroika. 2. Próby: Rinnego, Webera, Schwabacha. 3. Badanie zmysłu równowagi: próba Romberga. 4. Drogi wstępujące rdzenia kręgowego, pola czuciowe w korze mózgu -dyskusja. Obowiązujący materiał: Zakres odczuwania fal akustycznych u człowieka. Drogi przewodzenia fal akustycznych. Budowa i rola narządu spiralnego Cortiego. Receptory przyspieszenia kątowego i liniowego. Oczopląs błędnikowy. Droga impulsacji zmysłowej z receptorów ucha środkowego: słuchowej, błędnikowej. Ośrodki słuchu w korze mózgu. Czucie proprioceptywne: receptory, drogi przewodzące. Lokalizacja ośrodków czuciowych w korze mózgu. Dwiczenie 9: Fizjologia OUN. 1. Rola rdzenia kręgowego w regulacji motoryki - dyskusja. 2. Odruchy rdzeniowe u żaby: doświadczenie Turcka, Brondgesta i Seczenowa - film. 3. Badanie neurologiczne -odruchy miotatyczne u człowieka. Obowiązujący materiał: Drogi wstępujące oraz zstępujące rdzenia kręgowego. Pojęcie i podział odruchów. Łuk odruchowy i jego składowe. Wrzecionko nerwowo-mięśniowe. Charakterystyka i przykłady rdzeniowych odruchów: na rozciąganie, paradoksalnego na rozciąganie, zginania. Struktury układu pozapiramidowego, rola w regulacji motoryki. Korowa reprezentacja ruchu. Dwiczenie 10: Fizjologia OUN. 1. Rola móżdżku w regulacji motoryki-dyskusja. 2. Niektóre objawy uszkodzenia ośrodków ruchowych oun film. Drogi domóżdżkowe. Włókna aferentne pnące i kiciaste rola. Podstawy organizacji czynnościowej kory móżdżku. Jądra móżdżku- rola w przewodzeniu informacji eferentnej z móżdżku. Wpływ jądra zębatego na czynnośd kory mózgu. Dwiczenie 11: Zaliczenie II: Fizjologia narządów zmysłów i OUN. Zagadnienia szczegółowe: Funkcja siatkówki oka. Zmiany fotochemiczne w siatkówce zachodzące pod wpływem światła, transdukcja sygnału. Optycznie czynne składniki oka - oko, jako układ optyczny. Wady refrakcji i ich korekcja. Akomodacja oka. Odruchy źreniczne. Pole widzenia. Ostrośd widzenia. Widzenie barwne. Droga wzrokowa i objawy jej uszkodzenie. Ośrodki wzroku. 15

16 Budowa ucha wewnętrznego. Narząd spiralny Cortiego i jego rola, pobudzenie komórek włoskowatych. Drogi przewodzenia bodźców słuchowych. Mechanizmy rozróżniania wysokości dźwięków. Droga słuchowa, korowa reprezentacja słuchu. Narząd równowagi - receptory, wrażliwośd, drogi przewodzenia informacji. Czucie smaku i węchu - narządy odbiorcze, drogi nerwowe, ośrodki. Neuron jako jednostka strukturalna i czynnościowa układu nerwowego. Czynnościowy podział neuronów. Neurotransmittery - EPSP i IPSP. Rodzaje i fizjologia synaps. Właściwości ośrodków nerwowych: dywergencja, konwergencja, działanie następcze, rekrutacja, sumowanie w czasie i przestrzeni, rodzaje hamowania w oun. Pojęcie aferencji, czucia i percepcji. Analizatory czuciowe i ich składowe. Podział czucia. Drogi przewodzenia czucia, korowe reprezentacje czucia. Czucie bólu: podział bólu, rodzaje i charakterystyka receptorów, przewodzenie czucia bólu. Pojęcie i rola układów antynocyceptywnych. Obwodowa i ośrodkowa modulacja bólu. Podział ośrodkowego układu nerwowego; podstawy organizacji czynnościowej oun. Zarys budowy i czynności rdzenia kręgowego. Charakterystyka i znaczenie fizjologiczne rdzeniowych odruchów motorycznych: na rozciąganie, paradoksalnego na rozciąganie oraz zginania. Drogi nerwowe wstępujące i zstępujące rdzenia kręgowego. Czynnośd nerwów czaszkowych. Układ siatkowaty - podział, rola. Funkcje wzgórza. Móżdżek- organizacja czynnościowa, drogi nerwowe doi odmóżdżkowe, rola możdżku, skutki uszkodzenia. Układ limbiczny - funkcje. Ważniejsze ośrodki podwzgórza. Funkcje jąder kresomózgowia. Podział i czynnośd pól korowych, lokalizacja ośrodków czuciowych i ruchowych. Gnozja i praksja. Regulacja czynności motorycznej przez korę mózgu, układ pozapiramidowy i móżdżek. Dział III: Fizjologia krwi. Dwiczenie 12: Fizjologia krwi: Grupy krwi. Hemostaza. 1. Oznaczanie antygenów grupowych układu ABO. 2. Układ grupowy ABO oraz Rh dyskusja. 3. Badanie układu krzepnięcia przegląd i omówienie podstawowych metod diagnostycznych. 4. Oznaczanie czasu krwawienia i krzepnięcia. Obowiązujący materiał: Rola płytek. Czynniki osoczowe krzepnięcia. Etapy krzepnięcia krwi. Drogi generacji tromboplastyny. Fibrynoliza. Sposoby zapobiegania krzepnięciu in vivo i in vitro. Podział krwi na grupy, aglutynogeny erytrocytów i izoaglutyniny osocza. Antygeny układu Rh. Niezgodnośd serologiczna. 16

17 Dwiczenie 13: Mechanizmy obronne organizmu. Rola glikokortykosteroidów w procesach zapalnych i odpornościowych. 1. Liczenie krwinek białych w komorze Burckera. 2. Obliczanie procentowego udziału poszczególnych typów krwinek białych w barwionym preparacie krwi człowieka - leukogram wg Schillinga. 3. Oznaczanie szybkości opadania krwinek - odczyn Biernackiego (OB). 4. Dyskusja: Odpornośd swoista i nieswoista - udział mechanizmów humoralnych i komórkowych; immunosupresyjne działanie glikokortykosteroidów. Obowiązujący materiał: Przyczyny sedymentacji krwinek, odczyn Biernackiego w stanach fizjologicznych i patologicznych. Odpornośd nieswoista, mechanizmy, znaczenie. Pojęcia: antygen, przeciwciało. Odpornośd swoista - pojęcie, mechanizmy, znaczenie. Rola limfocytów T i ich subpopulacje. Rola limfocytów B. Immunoglobuliny, podział, znaczenie. Rola makrofagów. Podział i znaczenie krwinek białych. Działanie przeciwzapalne oraz immunosupresyjne glikokortykosteroidów. Dwiczenie 14: Laboratoryjne badanie krwi: diagnostyka układu czerwonokrwinkowego. 1. Oznaczanie hematokrytu (Ht). 2. Liczenie krwinek czerwonych w komorze i wg hematokrytu. 3. Wyliczanie podstawowych wskaźników czerwonokrwinkowych: MHC, MCHC, MCV. Obowiązujący materiał: Funkcje erytrocytów. Zasady transportu tlenu i dwutlenku węgla. Hemoglobina: budowa, rola, regulacja powinowactwa do tlenu. Regulacja erytropoezy. Dwiczenie 15: Zaliczenie III: Fizjologia krwi. Mechanizmy odpornościowe. Glikokortykosteroidy. Zagadnienia szczegółowe: Funkcje białek osocza. Diagnostyczne znaczenie OB. Funkcje erytrocytów. Zasady transportu tlenu i dwutlenku węgla. Regulacja erytropoezy. Grupy krwi. Hemostaza. Czynniki zapobiegające krzepnięciu krwi w naczyniach. Elementy uczestniczące w krzepnięciu krwi. Cel krzepnięcia i jego przebieg; rola płytek krwi, endogenny i egzogenny tor generacji tromboplastyny. Fibrynoliza. FDP. Laboratoryjne i kliniczne sposoby zapobiegania krzepnięciu. Mechanizmy obronne powierzchni kontaktu organizmu ze środowiskiem zewnętrznym. Odpornośd nieswoista humoralna oraz komórkowa. Fagocytoza. Prezentacja antygenu. Komórkowe i humoralne mechanizmy odporności swoistej. Limfocyty B i T. Immunoglobuliny: budowa, podział, znaczenie. Odpowiedź immunologiczna pierwotna 17

18 i wtórna. Rola poszczególnych form leukocytów. Procesy regeneracyjne w organizmie, udział komórek macierzystych. Glikokortykosteroidy: regulacja wydzielania, działanie, znaczenie fizjologiczne Dział IV: Fizjologia układu krążenia. Dwiczenie 16: Serce cz Badanie fizykalne serca: badanie uderzenia koniuszkowego, opukiwanie granic serca, osłuchiwanie tonów serca. 2. Fazy cyklu sercowego- dyskusja. 3. Regulacja czynności serca dyskusja. Obowiązujący materiał: Cechy czynnościowe mięśnia sercowego. Układ bodźco-przewodzący serca, podstawy automatyzmu, rozprzestrzenianie się pobudzenia w sercu. Fazy cyklu sercowego. Mechanizm powstawania tonów serca i ich charakterystyka. Pojemnośd minutowa serca. Objętości serca: wyrzutowa, koocowo-skurczowa, koocowo-rozkurczowa. Frakcja wyrzutu. Obciążenie wstępne i następcze. Unerwienie serca; wpływ chronotropowy, inotropowy i dromotropowy nerwu błędnego i układu współczulnego. Dwiczenie 17: Serce cz Elektrokardiografia: zapisywanie czynności elektrycznej serca z odprowadzeo kooczynowych i przedsercowych. 2. Krzywa EKG: podstawy opisu i oceny: pochodzenie rytmu serca, jego miarowośd i częstotliwośd. amplituda i czas trwania załamków, odcinków, odstępów. oś elektryczna serca. Obowiązujący materiał: Specyficzne cechy gospodarki wapniowej w mięśniu sercowym. Kurczliwośd mięśnia sercowego. Oś elektryczna serca. EKG: odprowadzenia jednoi dwubiegunowe kooczynowe oraz przedsercowe. Trójkąt Einthovena. Krzywa EKGinterpretacja załamków, odcinków i odstępów. Dwiczenie 18: Układ krążenia cz. I. 1. Badanie tętna tętniczego. 2. Pomiar: ciśnienia tętniczego krwi metodą palpacyjną, osłuchową i oscylometryczną. 3. Czynniki kształtujące wielkośd ciśnienia tętniczego krwi i perfuzji tkankowej- dyskusja. Obowiązujący materiał: Podział czynnościowy naczyo krwionośnych. Rola poszczególnych odcinków układu krążenia. Sfigmografia, cechy tętna tętniczego. Ciśnienie tętnicze krwi: fale I, II, III rzędowe, ciśnienie skurczowe, rozkurczowe, średnie (MAP), czynniki decydujące 18

19 o wysokości amplitudy skurczowo-rozkurczowej. Opór obwodowy: lokalizacja, istota i wielkośd. Regulacja miejscowa przepływu krwi, czynniki decydujące o szerokości światła naczyo krwionośnych. Rodzaje włókien naczynioruchowych i ich reprezentacja w różnych obszarach krążenia. Napięcie bierne (sprężyste) naczyo krwionośnych. Napięcie czynne: miogenne i neurogenne naczyo krwionośnych. Czynniki naczynioruchowe oddziałujące za pośrednictwem receptorów śródbłonka naczyniowego; EDRF, EDCF 1, EDCF 2. Wpływ czynników humoralnych i hormonalnych na opór obwodowy. Autoregulacja przepływu krwi. Dwiczenie 19: Układ krążenia cz. II. 1. Badanie ciśnienia tętniczego krwi w różnych pozycjach ciała - próba ortostatyczna i klinoortostatyczna. 2. Próba Martinetta. 3. Przedstawienie metod pomiaru ciśnienia żylnego. 4. Odruchy stabilizujące poziom ciśnienia tętniczego - dyskusja. Obowiązujący materiał: Chemoreceptory, baroreceptory, mechanoreceptory obszaru sercowo-naczyniowego. Znaczenie jądra pasma samotnego oraz organizacja neuronów rdzenia przedłużonego odpowiedzialnych za regulację układu krążenia. Odruch zatokowy, aortalny i Betzolda-Jarischa. Reakcja ortostatyczna. Dwiczenie 20: Zaliczenie IV: Fizjologia serca i układu krążenia. Zagadnienia szczegółowe: Zróżnicowanie komórek serca w zależności od właściwości elektrofizjologicznych. Komórki P - regulacja częstotliwości skurczów serca na tle mechanizmów powolnej spoczynkowej depolaryzacji. Układ bodźco-przewodzący serca. Rozwinięcie serca w relacji do stanu zastawek, ciśnieo w komorach serca, aorcie i tętnicy płucnej oraz elektrokardiogramu. Mechanizmy regulacji pojemności minutowej lewej komory serca. Kurczliwośd mięśnia sercowego. Homeometryczna regulacja czynności serca; obciążenie następcze, prawo wzmocnienia i restytucji. Rola jonów wapnia w regulacji siły skurczu mięśnia sercowego. Heterometryczna regulacja czynności serca, prawo Starlinga, czynniki kształtujące obciążenie wstępne. Wpływ czynników humoralnych oraz układu nerwowego autonomicznego współczulnego i przywspółczulnego na serce. Interpretacja krzywej EKG. Organizacja i funkcje układu krążenia - serca i poszczególnych odcinków układu krążenia. Zawartośd krwi w tętnicach, żyłach, naczyniach włosowatych; pula centralna krwi, statyczne i dynamiczne rozmieszczenie krwi, przepływ spoczynkowy i rezerwa przepływu krwi w tkankach i narządach. Profil ciśnienia napędowego w układzie krążenia, zasada ciągłości przepływu, 19

20 powietrznia. Tętno tętnicze: definicja, cechy tętna, rozprzestrzenianie się fali tętna, tętno centralne i obwodowe. Mikrokrążenie; czynniki regulujące filtrację i reabsorpcję przez ściany naczyo mikrokrążenia. Znaczenie układu żylnego, warunki powrotu krwi do serca, tętno żylne, ciśnienie żylne centralne i obwodowe. Czynniki decydujące o wielkości oporu obwodowego; składowe napięcia naczyo krwionośnych; rola śródbłonka naczyniowego. Podstawowe zasady regulacji układu krążenia krwi, czynniki kształtujące poziom ciśnienia tętniczego i perfuzji narządowej. Mechanizmy regulacji pojemności minutowej serca. Maksymalny pobór tlenu (Vo 2 max). Specyficzne i niespecyficzne pola recepcyjne uczestniczące w regulacji układu krążenia. Homeostatyczne znaczenie ośrodków sercowonaczyniowych rdzenia przedłużonego. Odruchy stabilizujące poziom ciśnienia tętniczego, odbarczenie baroreceptorów. Przyczyny napięcia neurogennego naczyo krwionośnych, włókna nerwowe naczyniozwężające i naczyniorozszerzające. Powiązania między ośrodkami regulacji układu oddechowego i krążenia. Warunki przepływu krwi w krążeniu wieocowym. Dział V: Fizjologia układu oddechowego i nerek. Dwiczenie 21: Układ oddechowy cz. I. 1. Opukiwanie porównawcze i topograficzne płuc- granice dolne płuc i ich ruchomośd oddechowa. 2. Osłuchiwanie płuc- fizjologiczne szmery oddechowe. 3. Mierzenie objętości i pojemności płuc- spirometria. 4. Obliczanie minutowej wentylacji pęcherzykowej. Obowiązujący materiał: Główne i dodatkowe mięśnie oddechowe. Zmiany wymiarów klatki piersiowej podczas oddychania. Zmiany ciśnieo w drogach oddechowych, pęcherzykach płucnych i jamie opłucnej podczas wdechu i wydechu. Strefy podatności płuc. TLC, VC, RV, IRV, ERV, VT, IC, FRC - definicje i wartości. Minutowa wentylacja pęcherzykowa. Maksymalna wentylacja płuc (MV). Maksymalna wentylacja dowolna (MVV). Czynnościowy podział dróg oddechowych. Anatomiczna przestrzeo martwa (VD). Regulacja napięcia mięśni gładkich oskrzeli. Ochronna rola dróg oddechowych. Opory oddechowe: składowe, wielkośd. Siły retrakcji. Wytwarzanie i znaczenie surfaktantu. Pętla podatności płuc- składowe: statyczna i dynamiczna. Koszt tlenowy pracy oddechowej. Dwiczenie 22: Układ oddechowy cz. II. 1. Określenie sprawności wentylacyjnej: FEV, PEF. 2. Współczynnik wentylacja/perfuzja i jego znaczenie dla sprawnej wymiany gazowej w płucach-dyskusja. 20

21 3. Nerwowa i chemiczna regulacja oddychania-dyskusja. Obowiązujący materiał: Fazy oddychania. Ciśnienia parcjalne oraz prężnośd tlenu i dwutlenku węgla w powietrzu pęcherzykowym i wydechowym, krwi tętniczej i żylnej oraz w tkankach. Natężona objętośd wydechowa pierwszosekundowa (FEV 1,0 ) i wskaźnik odsetkowy natężonego wydechu (FEV 1.0 %). Wpływ ciśnienia w pęcherzykach płucnych na przepływ krwi przez płuca. Anatomiczny i fizjologiczny przeciek żylny. Fizjologiczna przestrzeo nieużyteczna. Dyfuzja gazów w płucach: droga dyfuzji, pojemnośd dyfuzyjna (DL). Zespoły neuronów rdzenia przedłużonego i mostu związane z regulacją oddychania. Chemiczna regulacja oddychania. Rodzaje i znaczenie receptorów płuc. Dwiczenie 23: Nerki. 1. Metody oceny funkcji nerek- wskaźniki biochemiczne, badania czynnościowe (RPF, RBF, GFR, Frakcja Filtacyjna, Tm, równowaga kłębuszkowo-kanalikowa). 2. Obliczanie współczynników oczyszczania osocza. Obowiązujący materiał: Skład moczu pierwotnego i moczu kanalikowego. Definicja klirensu nerkowego i zasady jego badania, wartości klirensu różnych substancji, klirens osmotyczny. Oznaczanie filtracji kłębuszkowej (GFR), ładunku przesączu (GFRx), przepływu osocza (RPF) i krwi (RBF) przez nerkę. Frakcja filtracyjna osocza, frakcja nerkowa. Maksymalny transport kanalikowy (Tm) dla glukozy i PAH, pojęcie progu nerkowego. Efektywne ciśnienie filtracyjne, autoregulacja przepływu krwi i ciśnienia w naczyniach krwionośnych kłębuszka nerkowego. Równowaga kłębuszkowo-kanalikowa, ładunek dystalny. Mechanizm wzmacniacza przeciwprądowego. Wydalanie jonów wodorowych. Regulacja wydzielania i mechanizm działania aldosteronu. Dwiczenie 24: Zaliczenie V: Fizjologia układu oddechowego i nerek. Zagadnienia szczegółowe: Oddychanie zewnętrzne. Ciąg przyczynowo - skutkowy prowadzący do zmian objętości płuc. Udział przepony i mięśni międzyżebrowych w zmianach objętości płuc, mięśnie oddechowe dodatkowe. Minutowa wentylacja pęcherzykowa, jako podstawowy cel I fazy oddychania. Różne sposoby podziału całkowitej pojemności płuc (TLC). Znaczenie diagnostyczne pomiarów pojemności życiowej płuc i jej składowych, wentylacji minutowej płuc, natężonej objętości wydechowej 1-sekundowej, maksymalnego przepływu wydechowego i badao gazometrycznych. Rola dróg oddechowych, zmiany objętości przestrzeni martwej anatomicznej. Warunki wymiany gazów oddechowych w płucach i tkankach. Hemodynamika krążenia płucnego - warunki przepływu krwi w różnych partiach płuc. Wzajemne powiązania 21

22 pompy oddechowej i pompy sercowej - relacje między przepływem krwi przez płuca i wentylacją pęcherzykową. Opory oddechowe. Wpływ zmian objętości dróg oddechowych oraz głębokości i częstotliwości oddechów na minutową wentylację pęcherzykową i pracę oddechową. Czynniki wpływające na AWR. Rola surfaktantu w kształtowaniu podatności płuc. Określenie pracy oddechowej na podstawie pętli podatności płuc. Podstawowe ukierunkowania regulacji oddychania. Kompleks oddechowy pnia mózgu: składowe i powiązania między nimi, ośrodkowy generator wzorca oddechowego, podstawy automatycznej czynności. Specyficzne i niespecyficzne pola recepcyjne ośrodka oddechowego, mechanoreceptory płuc. Rola nerwów błędnych w regulacji oddychania. Funkcje nerek. Specyficzne właściwości układu krążenia krwi w nerce. Diagnostyczne znaczenie badania klirensowego. Filtracja kłębuszkowa. Procesy zachodzące w kanalikach nerkowych: warunki i mechanizmy transportu kanalikowego, wchłanianie warunkowe i obowiązkowe wody, charakterystyka płynu kanalikowego w różnych odcinkach nefronu. Porównawcza analiza czynności kanalika bliższego, pętli nefronu, kanalika dalszego i zbiorczego. Wydalanie substancji w moczu ostatecznym w relacji do jej stężenia w osoczu, wielkości filtracji kłębuszkowej i maksymalnego transportu kanalikowego. Mechanizmy zagęszczania i rozcieoczania moczu. Rola nerek w utrzymywaniu równowagi kwasowozasadowej organizmu. Rola układu renina-angiotensyna-aldosteron. Udział nerki w regulacji czynności dokrewnej (aktywna postad Vit.D3, erytropoetyna, renina). Skład i właściwości moczu. Dział VI: Fizjologia układu trawiennego, regulacja przemiany materii. Hormony tarczycy, hormony trzustki i nadnerczy. Hormonalna regulacja kalcemii. Dwiczenie 25: Fizjologia przewodu pokarmowego. Hormony żołądkowo-jelitowe. 1. Czynnośd motoryczna i wydzielnicza przewodu pokarmowego. 2. Interpretacja obrazów radiologicznych ilustrujących czynnośd motoryczną przewodu pokarmowego. Obowiązujący materiał: Fazy połykania. Mięśnie gładkie trzewne, BER, zwoje śródścienne, unerwienie zewnętrzne, rola hormonów w czynności motorycznej przewodu pokarmowego. Mechanizmy zamykające wpust żołądka. Rodzaje i charakterystyka czynności ruchowych żołądka i jelit. Pompa odźwiernikowa. Synteza i znaczenie HCL. Skład i rola soku żołądkowego. Nerwowa i humoralna regulacja wydzielania żołądkowego. Skład i rola żółci. Enzymy soku jelitowego. Trawienie przyścienne. Enzymy soku trzustkowego. Działanie gastryny, sekretyny i cholecystokininy. Jelito grube: procesy wchłaniania i wydalania, 22

23 znaczenie fizjologicznej flory bakteryjnej. Funkcje wątroby. Dwiczenie 26: Przemiana materii, sposoby oceny podstawowej przemiany materii. Ocena składowych i proporcji ciała, BMI. 1. Przedstawienie metod oznaczania przemiany materii. 2. Oznaczanie składowych i proporcji ciała ludzkiego (BMI, WHR). Obowiązujący materiał: Podstawowa przemiana materii - definicja, wartości, czynniki wpływające na wielkośd. Warunki oznaczania przemiany podstawowej. Kalorymetria pośrednia i bezpośrednia. Współczynnik oddechowy. Fizyczne i fizjologiczne wartości kaloryczne węglowodanów, białek i tłuszczów. Swoisto-dynamiczne działanie pokarmu. Fizjologiczne optimum białkowe. Ponadpodstawowa przemiana materii, czynnościowy przyrost przemian metabolicznych. Hormony wpływające na przemianę materii i termogenezę. Metaboliczne i narządowe działanie T3 i T4. Dwiczenie 27: Zaliczenie VI: Fizjologia układu pokarmowego. Termoregulacja i metabolizm. Hormony trzustki. Hormony tarczycy. Regulacja hormonalna kalcemii. Zagadnienia szczegółowe: Procesy zachodzące w jamie ustnej. Gruczoły ślinowe - rodzaje, lokalizacja, unerwienie. Skład, zadania i regulacja wydzielania śliny. Fazy połykania. Mechanizmy zamykające wpust żołądka. Procesy zachodzące w żołądku; motoryka żołądka. Skład, właściwości, zadania i regulacja wydzielania soku żołądkowego. Produkcja i znaczenie HCl. Bariera śluzówkowa żołądka. Fazy wydzielania żołądkowego i właściwe dla nich mechanizmy regulacyjne. Skład, właściwości, rola i regulacja wydzielania soku trzustkowego. Żółd - skład, właściwości, regulacja wydzielania. Rola żółci w procesach trawienia i wchłaniania. Warunki i sprawnośd wchłaniania w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego. Mechanizmy transportu jelitowego. Wchłanianie wody, elektrolitów i witamin. Trawienie i wchłanianie węglowodanów, białek i tłuszczów. Motoryka jelita cienkiego i grubego. Procesy zachodzące w jelicie grubym. Hormony przewodu pokarmowego: gastryna, sekretyna, cholecystokinina, motylina. Funkcje wątroby. Podstawowa i całkowita przemiana materii. Metody badania podstawowej przemiany materii. Czynniki wpływające na podstawową przemianę materii. Wpływ aktywności fizycznej i czynników środowiskowych na całkowita przemianę materii. Wartośd kaloryczna pokarmu. Wartośd współczynnika oddechowego. Elementy homeostatu termicznego. Nerwowa i hormonalna regulacja termogenezy. Regulacja termolizy. Pirogeny. Synteza, regulacja wydzielania oraz działanie T3 i T4. Insulina: regulacja wydzielania, 23

24 interakcja z receptorem komórkowym, efekty fizjologiczne. Rola katecholamin w regulacji metabolizmu oraz czynności narządów; receptory błonowe adrenergiczne. PTH, kalcytonina, Vit. D3 - regulacja wydzielania, efekty fizjologiczne. REGULAMIN ZAJĘD: 1. Zajęcia z fizjologii są przeprowadzane w III i IV semestrze, mają formę wykładów i dwiczeo, które ostatecznie zaliczane są przed rozpoczęciem letniej sesji egzaminacyjnej. 2. Obecnośd na wykładach nie jest obowiązkowa, ale znajomośd ich treści jest wymagana podczas zaliczeo i egzaminów. 3. Zajęciami obowiązkowymi są dwiczenia zaprogramowane w cyklach obejmujących kolejne działy fizjologii. Warunkiem zaliczenia dwiczenia jest teoretyczne do niego przygotowanie w zakresie wskazanego materiału, czynny udział w zajęciach, prawidłowe wykonanie, opisanie i zinterpretowanie zadao. 4. W przypadku niezaliczenia dwiczenia należy je poprawid najpóźniej w czasie zajęd bezpośrednio poprzedzających dwiczenie zaliczeniowe kooczące dany cykl dwiczeniowy. Niespełnienie tego warunku jest równoznaczne z uzyskaniem oceny niedostatecznej z I terminu zaliczenia. 5. Dwiczenia opuszczone należy odrobid z inną grupą lub w terminie i formie określonej przez adiunkta opiekującego się danym wydziałem. Nieodrobienie opuszczonych dwiczeo uniemożliwia przystąpienie do zaliczenia. Podstawą usprawiedliwienia nieobecności może byd tylko zwolnienie lekarskie lub dziekaoskie okazane asystentowi prowadzącemu zajęcia nie później niż w ciągu 1 tygodnia od powrotu na zajęcia. W ciągu roku akademickiego można z przyczyn nieusprawiedliwionych opuścid nie więcej niż 2 dwiczenia, zajęcia te należy odrobid w powyżej przedstawiony sposób. 6. Stopieo opanowania wiadomości z danego działu fizjologii oceniany jest w obowiązującej skali ocen podczas dwiczeo zaliczeniowych kooczących cykl dwiczeniowy. W wypadku uzyskania oceny niedostatecznej możliwe jest ponowne zaliczanie danego działu w wyznaczonym terminie poprawkowym. Zaliczanie w obu planowo ustalonych terminach ma formę testową (test wielokrotnego wyboru z odpowiedzią celowaną) i jest przeprowadzane w tym samym czasie dla wszystkich studentów. Pytania testowe są formułowane na podstawie wiadomości podręcznikowych oraz informacji przekazywanych na dwiczeniach i wykładach. 24

25 7. W usprawiedliwionych przypadkach nieobecności na zaliczeniach ich termin i formę ustala adiunkt odpowiedzialny za dydaktykę na wydziale. 8. Nieusprawiedliwiona nieobecnośd na zaliczeniu jest równoznaczna z uzyskaniem oceny niedostatecznej. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu z fizjologii jest: zaliczenie wszystkich działów, odrobienie nieobecności na dwiczeniach, nie więcej niż 2 nieusprawiedliwione nieobecności na dwiczeniach (także trzeba je odrobid). W przypadku niespełnienia pierwszego warunku student może zaliczyd zajęcia na podstawie pisemnego sprawdzianu obejmującego dotychczas niezaliczony materiał. Sprawdzian taki (stanowiący trzeci termin zaliczania działów) musi byd przeprowadzany przed rozpoczęciem sesji egzaminacyjnej. 1. Egzamin z fizjologii w I terminie ma formę testu (test wielokrotnego wyboru z odpowiedzią celowaną). 2. W koocowej ocenie z przedmiotu uwzględniana jest średnia ocen uzyskanych przez studenta w ciągu roku akademickiego; średnia wyliczana jest z ocen uzyskiwanych podczas zaliczeo w sposób przyjęty w regulaminie Uczelni dla wyliczania średniej z zaliczeo i egzaminów ( 26, regulaminu studiów). 3. Podstawą do zwolnienia z egzaminu i zaliczenia przedmiotu z oceną bardzo dobrą jest: całoroczna średnia ocena z zaliczeo, co najmniej 4,5, brak nieusprawiedliwionych nieobecności na dwiczeniach, zaliczenie działów w I terminie. 4. Do punktacji uzyskanej w teście w I terminie egzaminu dodaje się 1 punkt za każdą 0,1 częśd całorocznej średniej oceny począwszy od 4,0: czyli: 4,0 1 pkt; 4,1 2 pkt; 4,2 3 pkt, itd. FORMY KONTROLI WYNIKÓW NAUCZANIA: 1. Dwiczenia: Studentów obowiązuje przygotowanie do dwiczeo w zakresie wcześniej wskazanego tzw. obowiązującego materiału dotyczącego podstawowych zagadnieo w ramach tematyki dwiczeo (definicje, wartości parametrów fizjologicznych, podstawowe mechanizmy regulacyjne) oraz realizowanych na zajęciach zadao praktycznych typu laboratoryjnego lub o charakterze przedklinicznym (np. liczenie 25

26 krwinek, badanie fizykalne serca, pomiar ciśnienia tętniczego, zapis EKG, badanie spirometryczne, badanie słuchu, ostrości wzroku, pola widzenia); formą sprawdzania przygotowania są wstępne krótkie prace pisemne lub weryfikacja wiedzy w formie ustnej. 2. Zaliczenia działów (cykle obejmujące 3-6 dwiczeo): odbywają się jednocześnie dla studentów wszystkich grup i mają charakter testu jednokrotnego wyboru z odpowiedzią celowaną; jest 6 zaliczeo w roku akademickim; oceniane są zgodnie z obowiązującą skalą ocen. UMIEJĘTNOŚCI I KOMPETENCJE: W procesie dydaktycznym oczekuje się, że student II roku koocząc z wynikiem pozytywnym kurs nauczania fizjologii człowieka nabędzie następujące umiejętności: zdolnośd obserwacji czynności organizmu, właściwego ich opisania i zinterpretowania; wykaże się umiejętnością przeprowadzania objętych programem dwiczeo badao mających zastosowanie w diagnostyce klinicznej; potrafi wykorzystad wiedzę fizjologiczną, jako podstawę racjonalnego wnioskowania lekarskiego w warunkach klinicznych w dalszym toku studiów; mając na uwadze stały postęp wiedzy medycznej, wdroży się do korzystania z różnych źródeł nowoczesnej wiedzy fizjologicznej a jednocześnie doświadczy konieczności krytycznego przyjmowania publikowanych wiadomości. LITERATURA: 1. Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. Red. Stanisław J. Konturek, Elservier Urban&Partner Fizjologia. WF Ganong, Wyd. I PZWL Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, red. W. Traczyk i A. Trzebski, PZWL. wyd. III Wprowadzenie do nauczania fizjologii. Skrypt dla studentów PAM, A. Paradowski, Wydawnictwo PAM

27 FIZJOLOGIA NARZĄDU ŻUCIA Zakład Propedeutyki i Fizykodiagnostyki Stomatologicznej Al. Powstaoców Wlkp. 72, Szczecin zpropst@sci.pam.szczecin.pl KIEROWNIK: prof. dr hab. n. med. Krystyna Lisiecka-Opalko LICZBA GODZIN: wykłady - 7 godz., seminaria - 8 godz., dwiczenia - 30 godz. ECTS:5 OSOBA ODPOWIEDZIALNA ZA DYDAKTYKĘ: dr n. med. Piotr Skomro Dwiczenia: Zakład Propedeutyki i Fizykodiagnostyki Stomatologicznej, Al. Powstaoców Wlkp. 72, Szczecin Seminaria: Zakład Propedeutyki i Fizykodiagnostyki Stomatologicznej, Al. Powstaoców Wlkp. 72, Szczecin Wykłady: Stara Sala Wykładowa, Al. Powstaoców Wlkp. 72, Szczecin CEL NAUCZANIA: 1. Przekazanie studentom wiadomości z zakresu: anatomii i histologii zębów, przyzębia, fizjologii błony śluzowej jamy ustnej, budowy i funkcji układu stomatognatycznego. 2. Przekazanie praktycznych umiejętności rozpoznawania i oznaczania zębów mlecznych i stałych. 3. Proste testy kliniczne w zakresie badao układu stomatognatycznego. 4. Obsługa podstawowych aparatów diagnostycznych. TEMATY WYKŁADÓW: 1. Wprowadzenie w zagadnienie fizjologii narządu żucia. 2. Warunki zwarcia na tle rozwoju osobniczego. 3. Ślina i jej rola w fizjologii jamy ustnej. 4. Funkcja narządu żucia, budowa anatomiczna zębów i przyzębia. 5. Nowoczesna diagnostyka układu stomatognatycznego. 27

28 6. Aparaty diagnostyczne oraz podstawowe testy kliniczne wykorzystywane w stomatologii. TEMATY SEMIANARIÓW: 1. Zęby stałe, funkcja poszczególnych grup anatomicznych zębów. Diagnostyka różnicowa uzębienia mieszanego, oznaczanie. 2. Zęby mleczne, fizjologia, funkcje poszczególnych grup anatomicznych zębów, oznaczanie. 3. Zaliczenie - 2 godz. TEMATY DWICZEO: 1. Rozwój narządu żucia we wszystkich okresach rozwojowych. 2. Przyzębie, błona śluzowa jamy ustnej, rola i zadania. Fizjologia i możliwości diagnostyczne z wykorzystaniem badao fizykalnych. 3. Rozwój zębów. Okresy wyrzynanie się zębów mlecznych i stałych. Uzębienie mieszane. Uzębienie stałe. Oznaczanie zębów. 4. Rola komory i kanału korzeniowego zęba mlecznego i stałego. Specyfika komór i kanałów korzeniowych w zębach stałych i mlecznych. Możliwości badania klinicznego. Diagnostyka kanału korzeniowego w tym fizykalna. 5. Rola pęczka naczyniowo nerwowego. Reakcja miazgi i przyzębia na testy fizykalne. 6. Staw skroniowo-żuchwowy. Biomechanika. Fizjologia. Rola zgryzu. Częśd praktyczna: metody badania stawu. Diagnostyka zgryzu (kalka, wosk, badanie wypełnieo w jamie ustnej, Tscan badanie kontaktów przedwczesnych). 7. Proces oddychania. Funkcja i rola narządu żucia. Chrapanie. 8. Proces żucia i połykania. Rola układu stomatognatycznego. 9. Ślina. Składniki śliny. Osady w jamie ustnej. Rola śliny. Rola płytki nazębnej. Badania kliniczne i dodatkowe. Częśd praktyczna: Wykrywanie płytki nazębnej, badanie ph i ilości śliny, badanie mikroprądów. Płytka nazębna jej rola w fizjologii narządu żucia. 28