Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Katowice

Transkrypt

1 R A P O R T Z B A D A Ń Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Katowice Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

2 Raport współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna Raport został opracowany na zlecenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego ul. Barbary 21 a Katowice tel Raport opracowany przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. sp. k. ul. Polskiej Organizacji Wojskowej Łódź tel

3 Spis treści SPIS TREŚCI... 3 SPIS TABEL... 3 SPIS WYKRESÓW... 3 WSTĘP ANALIZA POTENCJAŁU LUDZKIEGO W KATOWICACH ANALIZA KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI KATOWIC RYNEK PRACY DOCHODY LUDNOŚCI PODMIOTY GOSPODARCZE RYNEK NIERUCHOMOŚCI ANALIZA SYTUACJI FINANSOWEJ GMINY KATOWICE PODSUMOWANIE BIBLIOGRAFIA ŹRÓDŁA DANYCH Spis tabel Tabela 1. Procesy demograficzne w Katowicach w latach Tabela 2. Procesy migracyjne w Katowicach w latach Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Katowicach (w tys. zł) w latach Tabela 4. Największe firmy w Katowicach w 2011 r Tabela 5. Miasta GZM z najwyższą i najniższą ceną mieszkań za 1m 2 w latach Tabela 6. Rynek nieruchomości w Katowicach w latach Spis wykresów Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny Katowic w latach Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Katowicach i GZM (w promilach) w latach Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Katowice) za rok 2002, 2007, Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, Wykres 5. Struktura ludności Katowic według wieku w 2012 r Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Katowicach za rok 2002 i Wykres 7. Liczba pracujących w Katowicach (w tys. osób) w latach Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Katowice) za rok 2007, 2010, Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Katowicach i GZM według sekcji PKD w 2012 r

4 Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Katowicach (w tys. osób) w latach Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Katowicach, woj. śląskim i Polsce w latach Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Katowic PIT (w tys. zł) w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni=100) w latach Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców Katowic i GZM PIT (w tys. zł) w latach Wykres 15. Struktura dochodów ludności Katowic według źródła dochodów za rok 2004, 2008, Wykres 16. Średnie roczne dochody na 1 firmę CIT (w tys. zł) w Katowicach i GZM w latach Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości w Katowicach i GZM (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w latach Wykres 18. Stopa wejścia i wyjścia przedsiębiorstw w Katowicach w latach Wykres 19. Cena za 1m 2 mieszkania w Katowicach i GZM w latach Wykres 20. Dochody i wydatki Katowic ogółem (ceny bieżące) w latach Wykres 21. Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych Katowic i GZM w wydatkach ogółem w latach Wykres 22. Nadwyżka operacyjna Katowic (w mln zł) w latach Wykres 23. Nadwyżka operacyjna Katowic i GZM na 1 mieszkańca (w zł) w latach Wykres 24. Dochody własne na 1 mieszkańca Katowic i GZM w latach

5 Wstęp Przedmiotowy Raport opracowany został w ramach I etapu prac nad realizacją w latach tzw. projektu gospodarczego, pt.: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z opracowaniem Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii "Silesia" do 2025 roku, na wniosek Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna I etap prac w projekcie gospodarczym to: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miast GZM przeprowadzona na podstawie danych pozyskanych z różnych źródeł, m.in.: Izba Skarbowa w Katowicach, Główny Urząd Statystyczny, w tym Narodowy Spis Powszechny. W ramach tego zadania wykonano: a) narzędzie internetowe ( stanowiące bazę danych społecznoekonomicznych dla miast GZM i gmin sąsiednich, b) Syntezę z badań Oceny kondycji ekonomicznej obejmującą łącznie wszystkie miasta GZM oraz c) Przedmiotowy Raport (sporządzony indywidualnie dla każdego z miast GZM). Raport składa się z trzech rozdziałów: pierwszy przedstawia dane dotyczące struktury oraz procesów demograficznych i migracyjnych na potrzeby analizy potencjału ludzkiego w opisywanym mieście; drugi zawiera analizę konkurencyjności gospodarki uwzględniono w nim m.in. opis sytuacji na rynku pracy i nieruchomości; trzeci prezentuje analizę sytuacji finansowej opisywanego miasta (w szczególności skoncentrowano się na strukturze dochodów i wydatków w budżecie miasta). Wartości wskaźników dla danego miasta przedstawiono w Raporcie na tle GZM oraz w wybranych przypadkach województwa śląskiego i Polski, w celu określenia pozycji i potencjału każdego z miast. II etap prac w projekcie gospodarczym to opracowanie pt.: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia. Wyniki i wnioski z analiz z I i II etapu stanowią materiał bazowy do docelowego III etapu projektu, tj. opracowania pt.: Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii Silesia do 2025 r., ukierunkowanego na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej i na dalszy rozwój tego obszaru. 5

6 KATOWICE liczba mieszkańców (stan na 2012 r.) osób powierzchnia 164,64 km 2 jednostki sąsiadujące 1. Ruda Śląska 2. Chorzów 3. Świętochłowice 4. Sosnowiec 5. Mysłowice 6. Tychy 7. Gminy spoza GZM Rysunek 1. Katowice na tle GZM Bytom Piekary Śląskie Dąbrowa Górnicza Gliwice Zabrze (1) Ruda Śląska Chorzów (2) Sosnowiec Katowice Jaworzno (1) Świętochłowice (2) Siemianowice Śląskie Mysłowice Tychy Źródło: opracowanie własne 6

7 1. Analiza potencjału ludzkiego w Katowicach W latach liczba ludności w Katowicach zmniejszyła się o 5,5% z poziomu 325 tys. osób w 2002 r. do 307 tys. osób w 2012 r. W każdym z analizowanych lat liczba urodzeń była niższa od liczby zgonów, a co za tym idzie występował ujemny przyrost naturalny. Wskaźnik przyrostu naturalnego oscylował między -4 a -2. W 2012 r. przyjął on wartość -2,9. Nietypową liczebność mieszkańców zauważono w 2010 r. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego wyniosła ona osób, co było wynikiem wyższym niż w poprzednim i następnym roku. Przy interpretacji danych należy jednak zauważyć, że od 2010 r. do obliczania wskaźników demograficznych ludności zaczęły być używane dane z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2011 r., co spowodowało jednostkowy wzrost liczby mieszkańców Katowic. Liczba ludności* Tabela 1. Procesy demograficzne w Katowicach w latach Liczba urodzeń Liczba zgonów Przyrost naturalny Wskaźnik przyrostu naturalnego dla Katowic Wskaźnik przyrostu naturalnego dla GZM Wskaźnik przyrostu naturalnego dla Polski ,6-2,04-0, ,3-2,10-0, ,5-1,97-0, ,5-2,09-0, ,9-1,70 0, ,8-1,64 0, ,6-1,01 0, ,3-1,05 0, ,1-0,88 0, ,1-1,88 0, ,9-1,97 0,04 * według faktycznego miejsca zamieszkania Porównując wartość wskaźnika przyrostu naturalnego dla Katowic z danymi dla GZM oraz dla Polski należy zauważyć, że współczynnik ten w Katowicach przyjmował znacznie niższe wartości. W Polsce między 2002 a 2005 r. liczba urodzeń była niższa od liczby zgonów, lecz różnica ta była niewielka i w każdym kolejnym roku spadała. Od 2005 r. w Polsce miał miejsce dodatni przyrost naturalny. Oznacza to, że Katowice na tle Polski wykazują się 7

8 tys. osób promile znaczną przewagą liczby zgonów nad liczbą urodzeń w stosunku do ogółu ludności, co nie jest pozytywnym zjawiskiem. Pozytywny jest natomiast fakt, że różnica między tymi wielkościami z każdym rokiem malała. W 2002 r. przyrost naturalny wynosił osób, przy wskaźniku przyrostu naturalnego na poziomie -3,6, zaś w 2012: -905 przy wartości wskaźnika -2,9. Jest to jednak gorszy wynik niż w GZM (w 2012 r. wskaźnik przyrostu naturalnego wyniósł - 1,97 ) i znacznie gorszy niż w Polsce (wartość wskaźnika przyrostu naturalnego w 2012 r. to 0,04 ). Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny Katowic w latach ,0-0,2-0,4-0, ,8-1,0-1,2-1,4 Liczba ludności Przyrost naturalny Napływ ludności (zameldowania) Tabela 2. Procesy migracyjne w Katowicach w latach Odpływ ludności (wymeldowania) Saldo migracji Wskaźnik salda migracji Wskaźnik salda migracji dla GZM Wskaźnik przyrostu rzeczywistego ,55-3,71-9, ,60-3,63-8, ,41-3,65-7, ,46-3,72-8, ,70-4,63-8, ,10-4,61-7, ,47-3,36-8, ,22-3,26-3, ,46-3,38 9, ,75-3,33-6, ,24-3,41-6,74 8

9 promile W latach saldo migracji w Katowicach w każdym roku było ujemne, co oznacza, że więcej ludności wymeldowywało się z miasta niż się w nim zameldowało. W każdym roku saldo migracji wynosiło ok Najniższe saldo odnotowano w latach , najwyższe zaś w 2009 i 2012 r. Porównując procesy migracyjne w Katowicach z uśrednionymi danymi dla GZM należy zwrócić uwagę na dużą analogię i podobne wartości współczynników. Wskaźnik salda migracji dla Katowic i dla GZM w każdym roku przyjmował zbliżoną wartość. Dla GZM, tak samo jak dla Katowic, lata to okres kiedy saldo migracji w stosunku do liczby ludności było bezwzględnie największe. Przy analizie procesów demograficznych miasta Katowice na uwagę zasługuje również wskaźnik przyrostu rzeczywistego, który informuje o rzeczywistej zmianie liczy ludności na 1000 mieszkańców na danym terenie. W latach nastąpił spadek liczby ludności w Katowicach spowodowany zarówno ubytkiem naturalnym, jak i ujemnym saldem migracji. W 2012 r. wartość wskaźnika przyrostu rzeczywistego wyniosła -6,74, co oznacza, że w stosunku do roku poprzedniego liczba ludności zmniejszyła się blisko o 7 osób na każde 1000 mieszkańców. Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Katowicach i GZM (w promilach) w latach , ,5-3,0-3,5-4,0-4,5-5,0-5,5-6,0 Katowice GZM W latach zmianom ulegała struktura ludności według wieku. Malał udział ludności w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym, a wzrastał udział ludności w wieku poprodukcyjnym. W 2002 r. ludność w wieku poprodukcyjnym stanowiła 16,9% 9

10 mieszkańców Katowic, w 2007 r. udział ten wzrósł do 19,3%, zaś w 2012 r. przyjął wartość 21,8%. Podobna tendencja obserwowana była w całym GZM, choć udziały są nieco niższe. Między 2002 a 2012 r. udział ludności w wieku poprodukcyjnym zwiększył się w stosunku do ludności ogółem o 4 pkt. proc., przyjmując w 2012 r. wartość 19,5%. Potwierdza to problem starzejącego się społeczeństwa, który dotyczy całej Polski. Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Katowice) za rok 2002, 2007, 2012 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, ,9% 19,3% 21,8% 15,0% 17,0% 19,5% 68,9% 68,4% 66,4% 70,0% 69,9% 67,4% 14,3% 12,3% 11,8% ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym 15,0% 13,1% 13,0% ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym Zarówno w Katowicach, jak i w całym GZM, między 2002 a 2012 r. zmniejszył się udział ludności w wieku produkcyjnym w ludności ogółem. W Katowicach udział zmniejszył się z wartości 68,9% w 2002 r. do 66,4% w 2012 r. Podobna tendencja wystąpiła wśród ludności w wieku przedprodukcyjnym udział w ludności ogółem zmniejszył wartość z 14,3% do 11,8%. Dane o malejącym udziale ludności w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym pozwalają wnioskować, że w kolejnych latach udział ludności w wieku poprodukcyjnym będzie utrzymywał trend rosnący. Na wykresie 5. przedstawiona została piramida ludności Katowic według wieku i płci w 2012 r. Należy zwrócić uwagę na zmianę struktury według płci wraz ze starzeniem się ludności Katowic. Zauważalne jest, że wśród osób do roku życia liczebność kobiet i mężczyzn jest podobna, z niewielką przewagą mężczyzn (51%). Powyżej 45 roku życia udział mężczyzn w ludności ogółem znacznie maleje. W przedziale kobiety stanowią 10

11 lata 51% ludności, w przedziale % ludności, a w przedziale % ludności. W wieku powyżej 85 lat kobiety stanowią 75% mieszkańców. W latach znacznej poprawie uległ poziom wykształcenia ludności. Odsetek osób z wykształceniem średnim i wyższym (w populacji 20+) zwiększył się z poziomu 54% do 63%. Przy czym odsetek osób z wykształceniem wyższym w tym samym czasie uległ zwiększeniu z 18% do 36%. Spadek liczebności zaobserwowano natomiast w grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym odsetek ten zmniejszył się z poziomu 24% w 2002 r. do 21% w 2012 r. Wykres 5. Struktura ludności Katowic według wieku w 2012 r tys. osób mężczyźni kobiety Warto również zwrócić uwagę, iż odsetek osób z wykształceniem wyższym w Katowicach w 2012 r. wyniósł 26% i był o 7 pkt. proc. wyższy niż średnio w Metropolii Silesia, podobnie odsetek osób z wykształceniem wyższym i średnim był o 8 pkt. proc. wyższy. Z kolei udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym w populacji 20+ w Katowicach w 2012 r. był o 4 pkt. proc. mniejszy niż w GZM. Pozwala to wysnuć wniosek, że poziom wykształcenia w Katowicach w 2012 r. był znacznie wyższy w stosunku do poziomu wykształcenia w GZM. 11

12 Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Katowicach za rok 2002 i 2011 Odsetek osób z wyksz. zasadniczym zawodowym w populacji % 21% Odsetek osób z wyksz. średnim i wyższym w populacji % 63% Odsetek osób z wyksz. wyższym w populacji % 26% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

13 tys. osób 2. Analiza konkurencyjności gospodarki Katowic 2.1. Rynek pracy Analiza sytuacji na rynku pracy wymaga spojrzenia na wielkość, dynamikę i strukturę liczby pracujących oraz bezrobotnych, a także najistotniejszych wskaźników rynku pracy. W latach liczba pracujących w Katowicach, w podmiotach gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób, wzrosła ze 146 tys. osób do 160 tys. osób. W tym czasie zaobserwowano również wzrost udziału pracujących w odniesieniu do liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym. W 2005 r. odsetek ten wynosił 66,8%, w ,2%, a w ,6%. W badanym okresie, w 2009 i 2012 r. odnotowano spadek zatrudnienia w Katowicach, liczba pracujących zmniejszyła się każdorazowo o 2%. Wykres 7. Liczba pracujących w Katowicach (w tys. osób) w latach % ,1 66,8% 151,3 70,0% 158,3 74,1% 160,7 76,2% 157,3 75,4% 161,1 76,5% 163,7 160,4 78,9% 78,6% 95% 90% 85% 80% 75% 70% 65% % liczba pracujących udział pracujących w ludności w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Dotyczy podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Analizując strukturę pracujących w Katowicach należy zauważyć, że w latach zwiększał się odsetek pracujących kobiet. W 2007 r. stanowiły one 46,3% pracujących, w ,9%, natomiast w 2012 r. 49,3%. 13

14 Są to wskaźniki wyższe niż dla pozostałych miast GZM. W całej Metropolii Silesia odsetek pracujących kobiet w 2012 r. wyniósł 45,8%, co było niewielkim wzrostem w stosunku do lat poprzednich. Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Katowice) za rok 2007, 2010, % Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, % 75% 53,7% 52,1% 50,7% 75% 55,8% 54,8% 54,2% 50% 50% 25% 46,3% 47,9% 49,3% 25% 44,2% 45,2% 45,8% 0% % kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Katowicach i GZM według sekcji PKD w 2012 r. 1 25% 21% 20% 15% 13% 12% 10% 5% 0% 8% 8% 0,2% 0,1% 9% 6% 5% 2% 2% 2% 1% 8% 9% 7% 7% 6% 5% 6% 5% 4% 4% 4% 3% 2% 1% 1% 2% 10% 9% 7% 7% 2% 2% 0,2% 0,2% Katowice GZM 1 A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B Górnictwo i wydobywanie, C Przetwórstwo przemysłowe, D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, F Budownictwo, G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H Transport i gospodarka magazynowa, I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J Informacja i komunikacja, K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P Edukacja, Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S Pozostała działalność usługowa, T Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, U Organizacje i zespoły eksterytorialne 14

15 tys. osób Na wykresie 10. Przedstawiona została struktura pracujących według sekcji PKD w 2012 r. w Katowicach oraz GZM. Z zaprezentowanych danych wynika, że tendencje na obu obszarach są podobne, a istotne różnice dotyczą zaledwie kilku branż. W całym GZM, relatywnie znacznie więcej osób zatrudnionych było w przetwórstwie przemysłowym (sekcja C) 21% pracujących w GZM wobec 9% w Katowicach. Z kolei w Katowicach, relatywnie więcej osób pracowało w administracji i działalności wspierającej (sekcja N; 9% wobec 6% w GZM) oraz w działalności finansowej i ubezpieczeniowej (sekcja K; 8% wobec 4% w GZM). Wysoki odsetek zatrudnionych w Katowicach stanowiły także osoby pracujące w handlu hurtowym i detalicznym (sekcja G) 13% oraz w edukacji (sekcja P) 9%. Z kolei najmniejszy odsetek zatrudnionych (1% i poniżej) był w branżach: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (sekcja A), pozostałej działalności usługowej, gospodarstwach domowych oraz organizacjach i zespołach ekstremalnych (sekcje S, T, U), w dostawie wody (sekcja E) oraz działalności związanej z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (sekcja I). Analizując liczebność bezrobotnych w Katowicach zauważalne są dwa trendy: spadek w latach oraz wzrost w latach Najbardziej dynamicznie liczba bezrobotnych malała w latach (-24%), (-37%) oraz (- 44%). Z kolei między rokiem 2008 a 2009 liczba bezrobotnych wzrosła o 73%. Było to wynikiem spowolnienia gospodarczego, obserwowanego w całej Polsce. W 2012 r. w Katowicach wśród bezrobotnych było 10,8 tys. osób. Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Katowicach (w tys. osób) w latach ,7 15,3 14,1 10,8 10,8 8,8 6,8 6,6 7,7 3, Liczba osób bezrobotnych 15

16 Poddając analizie stopę bezrobocia rejestrowanego na uwagę zasługuje fakt, że wskaźnik ten w Katowicach przez cały analizowany okres przybierał znacznie niższe wartości niż w województwie śląskim, a także w całej Polsce. Spadek stopy bezrobocia w latach oraz wzrost w latach jest konsekwencją zmian w liczbie bezrobotnych. Najniższy poziom stopy bezrobocia w Katowicach odnotowano w 2008 r. (wyniósł on zaledwie 1,9%, podczas gdy w województwie śląskim stopa bezrobocia wynosiła 6,9%, a w Polsce 9,5%). Mimo wzrostu wartości wskaźnika w kolejnych latach, wciąż miał on relatywnie niską wartość, co bardzo dobrze świadczy o sytuacji na katowickim rynku pracy. W 2012 r. na 100 osób zgłaszających gotowość do pracy zaledwie 5 nie mogło jej znaleźć i zasilało tym samym grupę bezrobotnych (stopa bezrobocia na poziomie 5,2%). W tym samym roku w województwie śląskim stopa bezrobocia była niemal dwukrotnie wyższa (11,1%), zaś w Polsce osiągnęła poziom 13,4%. Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Katowicach, woj. śląskim i Polsce w latach % 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 19,0% 17,6% 16,9% 15,5% 14,8% 13,4% 12,7% 12,1% 12,4% 12,5% 11,2% 11,1% 9,5% 9,2% 9,4% 10,0% 10,2% 7,7% 7,1% 6,9% 5,4% 3,3% 3,3% 3,8% 4,2% 5,2% 1,9% Katowice województwo śląskie Polska Między 2004 a 2012 r. stopa bezrobocia w Katowicach zmalała o 2,5 pkt. proc., co jest relatywnie dużą zmianą biorąc pod uwagę, że już w 2004 r. wartość wskaźnika była ponad dwa razy niższa niż w województwie śląskim i o 11,3 pkt. proc. niższa niż średnia dla Polski. Poziom bezrobocia wynoszący 5,2% należy ocenić jako niski i pozytywnie wyróżniający się na tle województwa i kraju. 16

17 dochody w tys. zł dynamika zmian 2.2. Dochody ludności W latach dochody mieszkańców Katowic, a także całego GZM zwiększały się. W 2004 r. średni roczny dochód ludności Katowic wynosił 22 tys. zł, a do 2011 r. wzrósł do poziomu 34,7 tys. zł. Należy jednak podkreślić, że tendencja wzrostowa dochodów nie świadczy bezpośrednio o wzroście zamożności mieszkańców Katowic. Aby móc zweryfikować ten fakt, należy przeanalizować dochody w ujęciu realnym. Urealnienia dochodów dokonano w oparciu o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (ang. Consumer Price Index, CPI) poprzez zamianę indeksów łańcuchowych na indeksy jednopodstawowe (rok 2003=100). Dochody realne w 2004 r. wyniosły w Katowicach 21,3 tys. zł i do 2012 r. wzrosły do 28 tys. zł. Analizując dynamikę zmian dochodów mieszkańców Katowic warto zwrócić uwagę na trzy podokresy: do 2007 r. zaobserwowano wzrost dynamiki dochodów ludności do 10,55% nominalnie, a realnie do 8,17%; do 2010 r. odnotowano spadek dynamiki do 2,68% nominalnie, a realnie do 0,28%; w 2011 r. nastąpił wzrost dochodów o 7,73% w stosunku do poprzedniego roku (realnie o 3,88%). Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Katowic PIT (w tys. zł) w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni=100) w latach % ,001 21,319 23,040 21,952 25,021 23,650 27,660 25,582 29,917 31,344 26,631 26,854 32,185 34,672 26,929 27,974 10% 8% 6% 4% 2% dochody nominalne dochody realne dynamika zmian - nominalnie dynamika zmian - realnie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej oraz GUS, BDL. 0% 17

18 tys. zł W każdym z analizowanych lat nominalne dochody mieszkańców Katowic były wyższe niż średnie dochody w GZM (przeciętnie o około 2,5-3,5 tys. zł). Co więcej, nadwyżka dochodów w Katowicach zwiększała się w kolejnych latach. W 2004 r. różnica wynosiła 2,4 tys. zł, a w ,8 tys. zł. Świadczy to o dobrej sytuacji dochodowej ludności Katowic na tle GZM, a także o rosnącej przewadze dochodowej. Fakty te można również interpretować z punktu widzenia rynku pracy w Katowicach są relatywnie wysokie płace w stosunku do pozostałych miast GZM, co bezpośrednio wpływa na wysokość dochodów uzyskiwanych przez mieszkańców tego miasta z tytułu pracy na własny rachunek lub pracy najemnej. Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców Katowic i GZM PIT (w tys. zł) w latach ,0 19,6 23,0 20,7 25,0 22,2 27,7 24,1 29,9 26,7 31,3 32,2 28,4 29,1 34,7 30, Katowice GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Przeciętnie najwyższe dochody mieszkańcy Katowic uzyskiwali z tytułu pracy na własny na rachunek. W 2004 r. średnie roczne dochody z tego źródła wynosiły 58,8 tys. zł, a do 2011 r. wzrosły one o 59%, do wartości 93,2 tys. zł. Z pracy najemnej zatrudnieni w Katowicach otrzymali w 2011 r. przeciętnie 39,4 tys. zł (o ponad 12 tys. zł rocznie więcej niż w 2004 r.). W latach wzrastały także dochody z rent i emerytur. W 2011 r. wpływy mieszkańców z tego tytułu wyniosły średnio 27 tys. zł. Najniższe dochody pracujący w Katowicach otrzymywali z umów cywilnoprawnych (zlecenie i o dzieło) w 2011 r. wyniosły one 7,5 tys. zł. 18

19 Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Katowicach (w tys. zł) w latach z pracy na własny rachunek z pracy najemnej z rent i emerytur z zysków kapitałowych z umów zlecenie i o dzieło ,8 27,2 17,0 8,7 4, ,9 28,3 17,9 18,9 4, ,7 29,1 19,2 37,1 4, ,6 30,5 19,9 65,4 5, ,8 33,8 21,7 32,3 6, ,2 36,1 23,8 20,5 7, ,6 37,7 25,4 13,5 7, ,2 39,4 27,0 71,0 7,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Między 2004 a 2011 r. najsilniejszy wzrost odnotowano w przypadku dochodów z zysków kapitałowych i w przeciwieństwie do dochodów z innych źródeł wykazywały się licznymi fluktuacjami. W latach wzrosły ponad 6-krotnie, by w kolejnych trzech latach odnotować 80 procentowy spadek. Bezwzględnie największa zmiana nastąpiła między 2010 a 2011 r., kiedy średnie roczne dochody z zysków kapitałowych wzrosły z poziomu 13,5 tys. zł do 71 tys. zł. Wykres 15. Struktura dochodów ludności Katowic według źródła dochodów za rok 2004, 2008, % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ,7% 57,6% 3,7% 22,4% 0,6% ,5% 58,1% 4,2% 15,5% 0,7% ,0% 56,9% 4,2% 16,9% 3,0% z pracy na własny rachunek z pracy najemnej z umów zlecenie i o dzieło z rent i emerytur z zysków kapitałowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Analizując strukturę dochodów należy zauważyć, że głównym ich źródłem dla mieszkańców Katowic były te pochodzące z pracy najemnej (55,9% w 2012 r.) oraz pracy na własny rachunek (19% w 2012 r.). Wysoki odsetek stanowiły także dochody z tytułu rent i emerytur (16,9% w 2012 r.). W 2012 r. 4,2% dochodów ludności pochodziło z umów zlecenie i o dzieło, a 3% dochody z zysków kapitałowych. 19

20 Między 2004 a 2012 r. udziały w dochodach ogółem ludności zwiększyły się najbardziej o środki z pracy na własny rachunek (wzrost 3,3 pkt. proc.) oraz zysków kapitałowych (wzrost o 2,4 pkt. proc). Zmalał natomiast odsetek wpływów z tytułu rent i emerytur (spadek o 5,5 pkt. proc.). Na najbardziej stabilnym poziomie utrzymywały się dochody z umów zlecenie i o dzieło Podmioty gospodarcze Poniżej w tabeli przedstawiono największe przedsiębiorstwa posiadające siedzibę w Katowicach według rankingu Lista 2000 w 2012 r. Ranking ten co roku publikuje dziennik Rzeczpospolita i jest to zestawienie obejmujące największe polskie firmy oceniane w różnych kategoriach: najbardziej rentowne, osiągające największe zyski, zwiększające zatrudnienie, itp. W rankingu znalazły się również przedsiębiorstwa katowickie, z których pięć firm osiągnęło przychody ze sprzedaży w wysokości powyższej 1 mld zł i są to: Kompania Węglowa S.A., Tauron Polska Energia S.A., Tauron Wytwarzanie S.A. (w Katowicach jest tylko główna siedziba firmy, a zakłady zlokalizowane są w innym miastach), Katowicki Holding Węglowy S.A. i Polski Koks S.A. Wśród nich najwięcej osób zatrudniała Kompania Węglowa S.A. (60 tys. osób) oraz Katowicki Holding Węglowy (19 tys. osób). Należy jednak zaznaczyć, iż pomimo, że siedziby tych firm zlokalizowane są w Katowicach, to jednak większość miejsc pracy oferowanych jest poza tym miastem, stąd podana liczba pracujących jest znacząco zawyżona, gdyż obejmuje wszystkich pracujących w ramach danego koncernu. Tabela 4. Największe firmy w Katowicach w 2012 r. Nazwa firmy Przychody ze sprzedaży (tys. zł) Liczba pracujących Kompania Węglowa S.A Tauron Polska Energia S.A Tauron Wytwarzanie S.A Katowicki Holding Węglowy S.A Polski Koks S.A Elektrobudowa S.A Arcelormittal Distribution Solutions Poland Sp. z o.o Salus International sp. z o.o Ideon S.A CMC Centrozłom sp. z o.o b.d. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Listy 2000 największych firm w Polsce. Dane dotyczą przychodów oraz zatrudnienia w całej spółce, nie tylko oddziałów/zakładów w Katowicach. 20

21 liczba podmiotów prywatnych na 1000 osób w wieku produkcyjnym tys. zł Ocena sytuacji podmiotów gospodarczych w Katowicach została rozszerzona o analizę średnich dochodów na 1 firmę, na podstawie danych z CIT. W 2007 r. przeciętne dochody wyniosły 142,7 tys. zł, a do 2011 r. zmniejszyły się do 125,5 tys. zł. Tendencja malejąca została zaobserwowana również w całej Metropolii Silesia, z tym że w Katowicach w badanym okresie przeciętne dochody były wyższe o ok. 43 tys. zł. Świadczy to m.in. o bardzo dobrej sytuacji dochodowej podmiotów gospodarczych z siedzibą w Katowicach na tle pozostałych miast należących do GZM. Wykres 16. Średnie roczne dochody na 1 firmę CIT (w tys. zł) w Katowicach i GZM w latach ,7 145,5 97,5 101,0 116,4 78,2 131,0 125,5 85,3 84, Katowice GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości w Katowicach i GZM (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w latach Katowice GZM W Katowicach obserwowano również wyższą od średniej dla GZM stopę przedsiębiorczości, czyli liczbę podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym. 21

22 W 2012 r. w Katowicach zarejestrowanych było 217 firm na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym, zaś w GZM liczba ta wyniosła 154. Oznacza to, że Katowice są ważnym ośrodkiem przedsiębiorczości regionu i wiele firm właśnie to miasto wybiera na siedzibę. Warto także zauważyć, że między 2002 a 2012 r. stopa przedsiębiorczości wzrosła w GZM z poziomu 132 firm (na 1000 osób w wieku produkcyjnym) do 154, a w Katowicach ze 188 do 217 firm (w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym). Procentowy wzrost stopy przedsiębiorczości w Katowicach oraz w GZM w latach był jednak zbliżony i wynosił około 16%. Wykres 18. Stopa wejścia i wyjścia przedsiębiorstw w Katowicach w latach stopa wejścia brutto stopa wyjścia brutto stopa wejścia netto Stopa wejścia netto, czyli różnica między jednostkami, które rozpoczęły działalność w danym roku, a tymi które ją zakończyły, odniesiona do liczby jednostek według stanu na koniec roku poprzedzającego, ulegała w latach zmianom. W 2010 i 2012 r. zaobserwowany został wzrost liczebności przedsiębiorstw (stopa wejścia netto wyniosła 4 w 2010 r. i 5 w 2012 r.). Rok 2011 był okresem tymczasowego spadku liczby przedsiębiorstw, gdyż stopa wejścia netto przyjęła wtedy ujemną wartość (-1) Rynek nieruchomości Między 2008 a 2010 rokiem średnia cena mieszkania za metr kwadratowy w Katowicach spadała. W 2008 wynosiła ona 3750 zł/m 2, w zł/m 2, a w zł/m 2. 22

23 Najniższe Najwyższe zł Wykres 19. Cena za 1m 2 mieszkania w Katowicach i GZM w latach Katowice GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Analiz Monitora Rynku Nieruchomości. Mimo spadków, ceny mieszkań w Katowicach były najwyższe w porównaniu do pozostałych miast należących do GZM. W 2010 r. drugie w kolejności były Tychy z ceną 3550 zł/m 2, a dalej Gliwice (3300 zł/m 2 ). Z kolei najniższą cenę za 1 m 2 mieszkania w 2010 r. odnotowano w Bytomiu. Wynosiła ona 2100 zł/m 2 i była aż o 1550 zł/m 2 niższa niż w Katowicach. Tabela 5. Miasta GZM z najwyższą i najniższą ceną mieszkań za 1m 2 w latach Lata 2008 rok 2009 rok 2010 rok Katowice Tychy Gliwice Ruda Śląska Piekary Śląskie Bytom Źródło: opracowanie własne. Między 2008 a 2012 r. redukcji uległa liczba nowych mieszkań oddanych do użytku w Katowicach. W 2008 r. liczba ta w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wyniosła 4, w , a w W badanym okresie zmniejszyła się również powierzchnia mieszkań oddanych do użytku. W 2008 r. było to 401,1 m 2 na 1000 mieszkańców, a w 2012 r. już tylko 141,9 m 2. Wzrosła natomiast przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę z 25,8 m 2 w 2009 r. do 26,9 m 2 w 2012 r. 23

24 Tabela 6. Rynek nieruchomości w Katowicach w latach Lata liczba nowych mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców powierzchnia mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców (m 2 ) 401,1 259,1 288,8 169,7 141,9 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (m 2 ) b.d. 25,8 26,3 26,6 26,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Analiz Monitora Rynku Nieruchomości. Z jednej strony wynika to ze zmniejszającej się liczby ludności oraz zmiany modelu rodziny, a co za tym idzie wzrostu liczebności gospodarstw domowych do 3 osób. W rezultacie zwiększa się powierzchnia użytkowa mieszkań w przeliczeniu na 1 osobę. 24

25 mln zł 3. Analiza sytuacji finansowej gminy Katowice W latach wzrastały dochody i wydatki budżetu gminy Katowice, przy czym wzrost dochodów miał bardziej liniowy charakter, a wydatki wykazywały się fluktuacjami. W 2002 r. wysokość dochodów i wydatków była bardzo zbliżona dochody wynosiły 878 mln zł, a wydatki 878 mln zł. W latach oraz występowała nadwyżka budżetowa (największa w 2007 r. 129 mln zł). W pozostałych latach w mieście miał miejsce deficyt budżetowy od 2009 r. wydatki przewyższały dochody i w 2012 r. wystąpił najwyższy w badanym okresie deficyt, a wydatki były wyższe od dochodów o 160,5 mln zł. Wykres 20. Dochody i wydatki Katowic ogółem (ceny bieżące) w latach dochody ogółem wydatki ogółem Występowanie deficytu budżetowego gminy nie musi być uznane za definitywnie negatywne zjawisko. W analizie budżetu należy zwrócić uwagę na to, gdzie kierowane są wydatki i jeżeli celem ich wzrostu są inwestycje i pobudzenie gospodarki to można liczyć, że w kolejnych latach działania te przyniosą pozytywne skutki. Jednak wysokość wydatków i dochodów, a także wynik budżetu powinny być na bieżąco monitorowane, ze szczególnym uwzględnieniem analizy wielkości deficytu w stosunku do całkowitych nakładów inwestycyjnych. 25

26 Wykres 21. Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych Katowic i GZM w wydatkach ogółem w latach % 25% 20% 15% 26% 26% 26% 14% 13% 13% 24% 14% 28% 23% 21% 18% 19% 20% 23% 22% 22% 20% 18% 17% 24% 17% 10% 5% 0% Katowice GZM W dalszej kolejności analizie poddano udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem. W latach , kiedy wydatki Katowic znacznie wzrosły, silnie zwiększył się udział wydatków inwestycyjnych. Zmiana struktury wydatków świadczy, że dodatkowe środki kierowane były na finansowanie nowych inwestycji. Tego rodzaju działania pobudzają lokalną gospodarkę i wpływają pozytywnie na rozwój społecznogospodarczy. Warto również zwrócić uwagę, że w badanym okresie udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem Katowic był większy od przeciętnego udziału w GZM. W latach była to znaczna przewaga (o ok. 10 pkt. proc. rocznie), w latach udział inwestycji w wydatkach w Katowicach był zbliżony do GZM (przewaga ok. 2-3 pkt. proc.). W 2012 r. nastąpił wzrost udziału wydatków majątkowych w Katowicach o 6 pkt. proc. (z poziomu 18% do 24%), podczas gdy w GZM udział ten utrzymał się na stabilnym poziomie 17%. Oznacza to, że Katowice o wiele więcej środków przeznaczają na realizację inwestycji niż pozostałe miasta Metropolii Silesia. W analizie budżetu jednostki samorządu terytorialnego istotne jest występowanie i wielkość nadwyżki operacyjnej. Wynik budżetu operacyjnego stanowi bowiem jeden z najistotniejszych wskaźników sytuacji finansowej JST, ilustrując czy jednostka jest w stanie pokryć wydatki bieżące dochodami bieżącymi. 26

27 zł mln zł Wykres 22. Nadwyżka operacyjna Katowic (w mln zł) w latach ,9 268, ,6 219,4 197,0 195,6 160, Analiza budżetu miasta Katowice w latach wykazała występowanie nadwyżki operacyjnej, co należy interpretować jako pozytywne zjawisko świadczące o dobrej kondycji finansowej pozwalającej na realizację nowych inwestycji bądź spłatę wcześniejszego zadłużenia. Należy jednak zwrócić uwagę, że wysokość nadwyżki operacyjnej w Katowicach wykazuje trend malejący. W 2007 r. wynosiła ona 293 mln zł, a do 2012 r. zmniejszyła się do poziomu 160 mln zł. Wykres 23. Nadwyżka operacyjna Katowic i GZM na 1 mieszkańca (w zł) w latach ,03 865, ,06 458,23 463,62 394,94 710,94 199,90 632,72 632,31 262,00 296,47 522,05 269, Katowice GZM Malejący trend widoczny jest również w przypadku nadwyżki operacyjnej w przeliczeniu na 1 mieszkańca (Wykres 23.). W 2007 r. była ona na poziomie 938 zł, zaś w 2012 r. 522 zł. 27

28 zł W tym samym czasie wysokość nadwyżki operacyjnej na 1 mieszkańca w całym GZM wykazywała również tendencję malejącą i przyjmowała wartości znacznie niższe niż dla Katowic. W 2012 r. wysokość nadwyżki operacyjnej na 1 mieszkańca wyniosła w GZM 269 zł, co oznacza, że Katowice mają stabilniejszy budżet i większe możliwości inwestycyjne niż przeciętnie ma to miejsce w GZM. Wykres 24. Dochody własne na 1 mieszkańca Katowic i GZM w latach Katowice GZM Z punktu widzenia analizy budżetu miasta i sytuacji finansowej jednostki samorządu terytorialnego niezwykle istotne jest badanie dochodów własnych, które pochodzą m.in. z podatków dochodowych, opłat i dochodów majątkowych. W 2002 r. dochody własne Katowic na 1 mieszkańca wyniosły 1422 zł, a do 2012 r. ich wartość wzrosła ponad dwukrotnie do 3186 zł. Warto również podkreślić, iż dochody te w Katowicach były znacznie wyższe niż przeciętnie w Metropolii Silesia, a co istotne różnica ta z roku na rok zwiększała się. W 2012 r. dochody własne na 1 mieszkańca w GZM wyniosły 2478 zł tj. o 781 zł mniej niż przypada na statystycznego mieszkańca Katowic. Relatywnie wysokie dochody własne na 1 mieszkańca świadczą m.in. o bardzo dobrej sytuacji finansowej Katowic i silnej pozycji dochodowej miasta na tle Metropolii. 28

29 Podsumowanie Niniejsze opracowanie stanowi ocenę kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w Katowicach. Ocena ta została przygotowana w oparciu o analizę potencjału ludzkiego, konkurencyjności lokalnej gospodarki oraz sytuacji finansowej gminy. Analiza potencjału ludzkiego wykazała, że w latach nastąpił spadek liczby ludności, będący skutkiem zarówno ujemnego przyrostu naturalnego, jak i ujemnego salda migracji. W 2012 r. liczba mieszkańców Katowic wynosiła 307 tys. osób, co stanowiło 16% ludności GZM. W badanym okresie zaobserwowano również zmianę w strukturze ludności wzrósł udział ludności w wieku poprodukcyjnym, przy jednoczesnym spadku udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym. Procesy te świadczą o postępującym starzeniu się społeczeństwa, którego konsekwencją jest przede wszystkim rosnące obciążenie ekonomiczne. Rosnący udział osób w wieku poprodukcyjnym wiąże się bowiem z koniecznością zwiększenia wydatków na ochronę zdrowia i opiekę społeczną. W dalszej perspektywie taki charakter zmian może mieć niekorzystne konsekwencje na rynku pracy, z uwagi na malejący potencjalny zasób siły roboczej. Z drugiej strony wyludnianie się miasta może hamować dalszy jego rozwój. Pozytywnym zjawiskiem odnotowanym w Katowicach był wzrost poziomu wykształcenia ludności w analizowanych latach zwiększył się odsetek osób z wykształceniem średnim i wyższym. Przechodząc do analizy konkurencyjności gospodarki Katowic warto rozpocząć od sytuacji na rynku pracy. W latach zwiększyła się liczba osób pracujących, a także udział pracujących w Katowicach w odniesieniu do liczby mieszkańców miasta w wieku produkcyjnym. Zmalała przy tym liczba osób bezrobotnych oraz stopa bezrobocia. Wskaźniki służące do oceny sytuacji na rynku pracy przyjmowały znacznie lepsze wartości niż przeciętnie dla województwa śląskiego. Szczególnie pozytywnie oceniono niski poziom stopy bezrobocia, który w 2012 r. wyniósł w Katowicach 5,2%, podczas gdy w województwie śląskim wskaźnik też przyjął wartość 11,1%, a w Polsce 13,4%. Największy odsetek pracujących w Katowicach jest zatrudnionych w handlu, edukacji oraz przetwórstwie przemysłowym. Usługowo-przemysłowy charakter struktury gospodarczej Katowic jest typowy dla terenów wielkomiejskich. Podobnie wysoki odsetek pracujących w edukacji wynika przede wszystkim z usytuowania uczelni wyższych w tym mieście. Warto zwrócić uwagę na wysoko rozwiniętą branżę finansowo-ubezpieczeniową, co również jest charakterystyczne dla wielkich ośrodków miejskich. 29

30 W badanym okresie zaobserwowano również realny wzrost dochodów mieszkańców, a także dochodów przedsiębiorstw. Poziom zamożności i kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w Katowicach pozostawał bardzo wysoki na tle pozostałych miast GZM. Stopa przedsiębiorczości w Katowicach także była znacznie wyższa niż przeciętnie w GZM. Analizując rynek nieruchomości należy podkreślić, że w Katowicach są najwyższe ceny mieszkań w całej Metropolii, pomimo ich spadku w latach Analizując wskaźniki budżetowe miasta Katowice warto zwrócić uwagę, że do 2008 r. odnotowano nadwyżkę budżetową, a w kolejnych latach aż do 2012 r. wystąpił deficyt budżetowy, czyli przewaga wydatków ogółem nad dochodami ogółem w budżecie gminy. Wzrostowi wydatków ogółem towarzyszyło zwiększenie udziału wydatków majątkowych inwestycyjnych, co oceniono jako pozytywne działanie, mające na celu pobudzenie gospodarki. Katowice charakteryzują się znacznie wyższym niż przeciętnie w GZM poziomem nadwyżki operacyjnej w przeliczeniu na 1 mieszkańca (w 2012 r. dwukrotnie, a we wcześniejszych latach nawet kilkukrotnie). Silna przewaga została także zauważona przy analizie dochodów własnych, które przez cały badany okres podlegały wzrostom. Podsumowując, analiza rozwoju społeczno-gospodarczego miasta Katowice pozwala na stwierdzenie, że w latach miasto rozwijało się w sposób dynamiczny i zajmowało najlepszą pozycję na tle pozostałych miast Metropolii. Silna pozycja dochodowa mieszkańców, przedsiębiorstw oraz jednostki samorządu terytorialnego nie przekłada się jednak na wzrost liczby ludności miasta. Negatywne tendencje demograficzne mogą w przyszłości przyczynić się do niekorzystnych zmian na rynku pracy oraz wpłynąć na zmniejszenie konkurencyjności tego obszaru. 30

31 Bibliografia Abramowska-Kmon, O nowych miarach zaawansowania procesu starzenia się ludności, Szkoła Główna Handlowa, Instytut Statystyki i Demografii, Studia demograficzne 1(159) 2011, Czynniki i ograniczenia rozwoju miast województwa pomorskiego w świetle relacji przestrzennych i dostępności komunikacyjnej. Raport końcowy, R. Guzik (red.), UniRegio Centrum Studiów Regionalnych, Kraków 2011, Grzebyk M., Kryński Z., Konkurencja i konkurencyjność przedsiębiorstw. Ujęcie teoretyczne, Uniwersytet Rzeszowski, Korniak T., Rynek lokali mieszkaniowych w Metropolii Śląskiej, Monitor Rynku Nieruchomości, Kraków 2010, Migracja powrotna w województwie dolnośląskim skala zjawiska, potencjał oraz pogłębiona charakterystyka powracających, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków 2010 Mitek A., Miciuła I., Współczesne determinanty rozwoju przedsiębiorstw prywatnych, Uniwersytet Szczeciński, Studia i Pracw Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 28, Mobilność zawodowa, społeczna i przestrzenna a potrzeby gospodarki regionalnej, Raport z badania w ramach projektu systemowego Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, Sopot-Katowice 2010, Podsumowanie III kwartałów 2011 roku na rynku nowych nieruchomości mieszkaniowych, Raport portalu RynekPierwotny.com, Warszawa 2011, Procesy i struktury demograficzno-społeczne na obszarze województwa śląskiego w latach , Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2010, Przewodnik inwestora, Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce, Association of Business Service Leaders in Poland, Warszawa 2013, Sitek S., Foresight rynku pracy jako meta przedsięwzięcie, Opracowanie w ramach projektu badawczego pn. Społeczno-gospodarcze i przestrzenne kierunki zmian 31

32 regionalnego oraz lokalnych rynków pracy województwa śląskiego SGP WSL Uniwersytet Śląski, Chorzów 2013, Sitek S., Gospodarcze uwarunkowania przemian na rynku pracy, Uniwersytet Śląski, Strzeszyński J., Polski rynek mieszkaniowy. Analiza porównawcza największych miast, Monitor Rynku Nieruchomości, Kraków 2011, Szczepański M. (red), Od badania do działania. Analiza trendów rozwojowych i zmian gospodarczych w obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych, Tychy 2011, Tendencje na rynku mieszkaniowym w Katowicach, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012, Trajektorie migracyjne województwa podkarpackiego Raport z badania lokalnych uwarunkowań gospodarczych, cywilizacyjnych oraz związanych z rynkiem pracy, Centrum Doradztwa Strategicznego Kraków Źródła danych Baza danych średnich i dużych podmiotów gospodarczych z siedzibą na terenie GZM (na podstawie danych z Krajowego Rejestru Sądowego, Monitora Polski B, Gazele Biznesu, Lista 2000), Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, Instytut Analiz Monitora Rynku Nieruchomości, Izba Skarbowa, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Urząd Statystyczny w Katowicach, Wojewódzki Urząd Pracy. 32