Małżeństwo: społeczna i prawna funkcja instytucji

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna VIII/ Małżeństwo: społeczna i prawna funkcja instytucji Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Cele małżeństwa Małżeństwo rzymskie: cel i atypowa konstrukcja prawna na tle innych praw Zdolność małżeńska: conubium a kanoniczne-cywilistyczne przeszkody małżeńskie. Od nierozwiązywalności po pełną wolność małżeńską. Affectio maritalis i nieformalność. Od nieformalnego rozwodu po justyniańskie ograniczenia. Beneficjenci wolności małżeńskiej w Rzymie. Czasy późniejsze: przez kanoniczną małżeństwa kanonicznego po sekularyzację małżeństwa; modele świeckie i wyznaniowe. Nowoczesność: związek między osobami prywatnymi, czy instytucja społeczna? Inst. V 17 U podstaw III 2.2 Principles X

3 Małżeństwo i nasze sądy

4 Małżeństwo i nasze sądy A: Penguins! They mate for life... P: oh yes? Do you think penguins are catholics?

5 Małżeństwo i nasze sądy A: Penguins! They mate for life... P: oh yes? Do you think penguins are catholics?

6 Po co małżeństwo? miłość?, prokreacja? instytucjonalizacja relacji seksualnych? dla kontroli seksualności? (Paweł do Koryntian) nawiązywanie relacji w obrębie grupy?

7 Po co małżeństwo? miłość?, prokreacja? instytucjonalizacja relacji seksualnych? dla kontroli seksualności? (Paweł do Koryntian) nawiązywanie relacji w obrębie grupy? Struktura małżeństwa nie jest jedna, tak ja nie jest jedna jego funkcja.

8 Rodzina u Claude Lévi-Straussa [ ] rodzina małżeńska nie wynika z powszechnej potrzeby w każdym razie jest rzeczą do pomyślenia, że społeczeństwo mogłoby istnieć i trwać bez niej. A stąd problem: jeśli powszechność rodziny nie jest wynikiem prawa naturalnego to jak wytłumaczyć fakt, że spotyka się niemal wszędzie?

9 Małżeństwo we wczesnych wspólnotach ludzkich

10 Małżeństwo we wczesnych wspólnotach ludzkich Wymiana dóbr i nawiązywanie związków w grupie (pomiędzy grupami/klanami) budowane więzi społecznych

11 Małżeństwo we wczesnych wspólnotach ludzkich Wymiana dóbr i nawiązywanie związków w grupie (pomiędzy grupami/klanami) budowane więzi społecznych Zakaz incestu

12 Małżeństwo we wczesnych wspólnotach ludzkich Wymiana dóbr i nawiązywanie związków w grupie (pomiędzy grupami/klanami) budowane więzi społecznych Kwalifikowana prokreacja Zakaz incestu Małżeństwo obywatelskie Poleis greckie Conubium rzymskie Małżeństwo w obrębie grupy społecznej

13 Formy małżeństwa

14 Formy małżeństwa Poligamia

15 Formy małżeństwa Poligamia poligynia

16 Formy małżeństwa Poligamia poligynia poliandria

17 Formy małżeństwa Poligamia poligynia poliandria Monogamia

18 Formy małżeństwa Poligamia Malinowski seryjna monogamia poligynia poliandria Monogamia

19 Formy małżeństwa Poligamia Malinowski seryjna monogamia poligynia poliandria Monogamia rozwiązywalne

20 Formy małżeństwa Poligamia Malinowski seryjna monogamia poligynia poliandria Monogamia rozwiązywalne nierozwiązywalne

21 Formy małżeństwa Poligamia Malinowski seryjna monogamia poligynia poliandria Monogamia rozwiązywalne Dlaczego? nierozwiązywalne

22 Plutarch, Romulus 22. Wydał także pewne prawa, jedno z nich bardzo twarde, to mianowicie, które nie pozwala kobiecie rozwieść się z mężem, a jemu pozwala na rozwód z powodu trucizn/ magii dzieci podmiany kluczy oraz cudzołóstwa. Nakazał też, że gdyby rozwiódł żonę kobietą z innej przyczyny, jego majątek w połowie winien przypaść kobiecie a w połowie Ceres. Ten, kto sprzedał swoją żonę był poświęcany bogom podziemnym (?Ten kto oddalił żonę, ma złożyć ofiarę bogom podziemnym? rozwiązywalne nierozwiązywalne

23 Plutarch, Romulus 22. Wydał także pewne prawa, jedno z nich bardzo twarde, to mianowicie, które nie pozwala kobiecie rozwieść się z mężem, a jemu pozwala na rozwód z powodu trucizn/ magii dzieci podmiany kluczy oraz cudzołóstwa. Nakazał też, że gdyby rozwiódł żonę kobietą z innej przyczyny, jego majątek w połowie winien przypaść kobiecie a w połowie Ceres. Ten, kto sprzedał swoją żonę był poświęcany bogom podziemnym (?Ten kto oddalił żonę, ma złożyć ofiarę bogom podziemnym? rozwiązywalne Beneficjenci? nierozwiązywalne

24 Małżeństwo a prawa kobiet? Zapewnienie interesu grupy rodzinnej kobiety wyłączność Sprawa Carvilliusa Rugi: pierwszy rozwód? (VI w. p.n.e., a może 235 r. p.n.e.) Beneficjenci?

25 P. Giss. 2, ll : a nie będzie mu wolno wprowadzić innej żony poza Olypias, ani mieć konkubiny, ani chłopca Beneficjenci?

26 Małżeństwo a prawa kobiet? Zapewnienie interesu grupy rodzinnej kobiety wyłączność Żona określona przez potomstwo Synowie: reprezentanci i opiekunowie matki Kłopoty z wdowami Beneficjenci?

27 Małżeństwa z duchami

28 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo?

29 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo? A jeśli nie, to dlaczego?

30 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo? A jeśli nie, to dlaczego? Religia...

31 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo? A jeśli nie, to dlaczego? Religia...

32 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo? A jeśli nie, to dlaczego? Religia... Sati w Indiach

33 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo? A jeśli nie, to dlaczego? Religia... Sati w Indiach

34 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo? A jeśli nie, to dlaczego? Religia... Sati w Indiach

35 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo? A jeśli nie, to dlaczego? Religia... Sati w Indiach Paweł i niechęć do 2go małżeństwa

36 Małżeństwa z duchami póki śmierć nas nie rozdzieli Czy zawsze śmierć kończy małżeństwo? A jeśli nie, to dlaczego? Religia... Sati w Indiach Paweł i niechęć do 2go małżeństwa Chiny: Minghun

37 Małżeństwa z duchami Prawo kobiety do małżeństwa: Definicja jej statusu prawnego Problemy z własnością Prokreacja zastępcza Abraham Edward Evan Evans-Pritchard

38 Małżeństwa z duchami Prawo kobiety do małżeństwa: Definicja jej statusu prawnego Problemy z własnością Prokreacja zastępcza Abraham Nuerowie Edward Evan Evans-Pritchard

39 Małżeństwa z duchami rawo kobiety do małżeństwa: efinicja jej statusu prawnego Problemy z własnością Prokreacja zastępcza Abraham Nuerowie Edward Evan Evans-Pritchard

40 Prokreacja zastępcza Abraham Sara (Hagar) Jakub Lea (Zilipa) Rachela (Bilha)

41 Kobieta, która korzysta ze swego prawa Tamar Genesis 38:1 30

42 Kobieta, która korzysta ze swego prawa Tamar Genesis 38:1 30

43 Kobieta, która korzysta ze swego prawa Tamar Genesis 38:1 30 Ona jest bardziej ode mnie sprawiedliwa, bo jej nie dałem swego syna Szeli.

44 Kobieta, która korzysta ze swego prawa Tamar Genesis 38:1 30 Ona jest bardziej ode mnie sprawiedliwa, bo jej nie dałem swego syna Szeli.

45 Rzymianie D (Ulpian) non enim coitus matrimonium facit, sed maritalis affectio... nie współżycie tworzy małżeństwo lecz uczucie małżeńskie.

46 Iustum matrimonium Tituli ex corpore Ulpiani, 5.2: Iustum matrimonium jest wtedy, gdy ci, którzy zawierają małżeństwo mają conubium, mężczyzna jest dorosły, a kobieta zdolna rodzić dzieci, a jeśli oboje się zgadzają, gdy są autonomiczni, albo także ich ojcowie, jeśli są pod władzą.

47 Iustum matrimonium: Przesłanki Wykład VI

48 Iustum matrimonium: Przesłanki 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) Wykład VI

49 Iustum matrimonium: Przesłanki 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami Wykład VI

50 Iustum matrimonium: Przesłanki 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami 2. dojrzałymi Wykład VI

51 Iustum matrimonium: Przesłanki 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami 2. dojrzałymi wyposażonymi w Wykład VI

52 Iustum matrimonium: Przesłanki 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami 2. dojrzałymi wyposażonymi w Wykład VI 3. conubium

53 Iustum matrimonium: Przesłanki 1. affectio maritalis (osoby alieni iuris: również zgoda ich patres) wyrażona między dwoma osobami 2. dojrzałymi wyposażonymi w Wykład VI 3. conubium w stosunku do siebie.

54 Iustum matrimonium: Przesłanki masculus pubes quam femina (viri)potens sit Prokulejanie: Sabinianie: 12 (kobiety) 12 (kobiety) 14 lat (mężczyźni) mężczyźni: inspectio corporis późniejsze rozwiązania Wiek zdolny Wykład VI

55 Iustum matrimonium: Przesłanki Wykład V zdolność względna: ius conubii: jako część ius civile (wyjątkowo Latyni i inni). odpowiada negatywnie i anachronicznie kanonistycznie-współczesnej doktrynie przeszkód małżeńskich. conubium

56 Brak conubium pokrewieństwo w linii prostej całkowicie w linii bocznej do 4 stopnia lub 3 (Claudius i Agryppina Młodsza) uzasadnienie? Zakaz incestu? ogólnokulturowy? genetyczny? dlaczego? różność płci: problem nieistniejący celem małżeństwa płodzenie dzieci (Nero i Pythagoras, Heliogabal) (liberorum querendorum causa)

57 Brak conubium

58 patrycjusze i plebejusze Brak conubium

59 Brak conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic

60 Brak conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic Liwiusz: ne incerta prole auspicia turberentur.

61 Brak conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic Liwiusz: ne incerta prole auspicia turberentur. powody uchwalenia lex Canuleia.

62 Brak conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic Liwiusz: ne incerta prole auspicia turberentur. powody uchwalenia lex Canuleia. żołnierze w czasie służby

63 Brak conubium patrycjusze i plebejusze Powody: Ustawa XII Tablic Liwiusz: ne incerta prole auspicia turberentur. powody uchwalenia lex Canuleia. żołnierze w czasie służby urzędnicy i kobiety z prowincji.

64 Brak conubium

65 Brak conubium osoby w warstw niższych (w tym wyzwoleńcy) i warstwa senatorska: rola Augusta i jego ustaw (zniesione dla Justyniana i Teodory)

66 Brak conubium osoby w warstw niższych (w tym wyzwoleńcy) i warstwa senatorska: rola Augusta i jego ustaw (zniesione dla Justyniana i Teodory) Żydzi i chrześcijanie

67 Przeszkody i ich znoszenie różnice stanowe różnica rasowe Loving v. Virginia 388 U.S. 1 (1967) tożsamość płci Obergefell v. Hodges 576 U.S. (2015) Cel małżeństwa? Co chroni małżeństwo?

68 Iustum matrimonium: Przesłanki D (Ulpianus ks. 32 komentarza do prac Sabinusa: Jeśli żona i mąż długo mieszkali w oddaleniu, ale (nadal) uznawali małżeństwo (a wiemy, że zdarza się to nawet między osobami rangi konsularnej), sądzę, że darowizny są nieważne, bo jakby trwa małżeństwo, nie stosunek seksualny tworzy bowiem małżeństwo, ale uczucie małżeńskie non enim coitus matrimonium facit, sed maritalis affectio Affectio maritalis

69 Iustum matrimonium: Przesłanki D Ulpian z ks. 35 komentarza do prac Sabinusa: Gdy zapisano legat pod takim warunkiem jeśli wyjdzie za mąż, warunek uważa się za spełniony, natychmiast gdy żona zostanie wzięta, choćby jeszcze nie dotarła do sypialni męża. Małżeństwo tworzy bowiem zgoda, a nie faktyczne pożycie:(= D , Ulpianus libro 36? ad Sabinum ). Nuptias enim non concubitus, sed consensus facit Consensus = Affectio maritalis

70 Rozwiązywalność Cesarz Aleksander do Menophila: Spodobało się z dawna, że małżeństwa są wolne. I dlatego postanowiono, że ani porozumienia wyłączające rozwód nie mają mocy, ani stypulacje nakładające kary pieniężne na tego, kto się rozwiedzie, nie będą utrzymane w mocy. (III non. Febr. Maximo III et Aeliano conss. [ ], C ) libera matrimonia esse antiquitus placuit

71 Affectio maritalis Edoardo Volterra i współczesna wizja małżeństwa rzymskiego: od zgody początkowej do zgody ciągłej podstawowe argumenty: nieformalność rozwodu nieistnienie bigamii: nowe małżeństwo rozwiązuje dawne wolność małżeństwa jako zasada ordre public

72 Problemy ze zgoda ciągłą D. XXIV 1.64: (Iavolenus, Z ks. 6 wypisków po Labeonie): Po rozwodzie mężczyzna dał coś kobiecie po to, aby do niego wróciła. Kobieta wróciła, a potem znów się rozwiodła. Labeo: Trebatius odpowiedział w sprawie dotyczącej Terencji i Mecenasa, że jeśli rozwód był prawdziwy, darowizna jest ważna, jeśli udawany, nie jest ważna. Lecz prawdziwe jest i to, co sądzą Proculus i Caecilius, że wtedy rozwód jest prawdziwy, a darowizna uczynione z powodu rozwodu jest ważna: jeśli zawarto inne małżeństwo, albo kobieta pozostawała samotna przez taki długi czas, że nie byłoby wątpliwości, że (drugie) małżeństwo było nowe. W innym przypadku darowizna nie jest ważna.

73 Problemy ze zgoda ciągłą niepewność statusu konsekwencją małżeństwa: wejście pod patria potestas nabycie obywatelstwa problemy z majątkiem (posag oraz darowizny) kwestie prawno-karne (wyłączenie karalności za adulterium, stuprum

74 Problemy ze zgoda ciągłą D. XXIII 2.24 (Modestinus, Zasady, ks. 1): Wspólne zamieszkanie z wolną kobietą należy uznać za małżeństwo, chyba że kobieta jest prostytutką. (por. Scholion ad Bas. XXVIII 4.14). D. XXIV 2.3 (Paulus, Komentarz do Edyktu, ks. 35): Rozwód może być tylko prawdziwy, a ten to jest taki, który dokonuje się z zamiarem trwałego rozdziału. I dlatego wszystko co w uniesieniu, czy gniewie, mówi się i czyni, nie będzie zatwierdzone, aż wytrwałość wykaże, że taki był zamiar ducha. Zatem nie uważa się, by rozwiodła się żona, która wysławszy list rozwodowy w uniesieniu, po krótkim czasie powróciła. Domniemanie istnienia małżeństwa

75 Kwestie dowodowe PSI VI 760 tabulae nuptiales (dokumenty małżeńskie), ceremonie

76 Kwestie dowodowe PSI VI 760 tabulae nuptiales (dokumenty małżeńskie), ceremonie

77 Kwestie dowodowe PSI VI 760 tabulae nuptiales (dokumenty małżeńskie), ceremonie

78 Kwestie dowodowe ceremonie towarzyszące zawarciu małżenstwa

79

80 O A O N Z U ES M AN O Z I T I I

81 O A O N Z U ES M AN O Z I T I I

82 Ils sont fous ces Romains! Pseudo-Demostenes, Przeciwko Neairze LIX 122 Bo to jest powód, dla którego żyje się z żoną: by mieć z nią dzieci, i by wprowadzić synów jako członków rodu i demu, oraz by wydawać córki za mąż. Hetery mamy dla przyjemności, służące, by zajmowały się codzienną troską o nasze ciała, ale żony po to, by rodziły nam prawne potomstwo i były wiernymi strażniczkami domowego ogniska.. [τὰς *ὲν ἑταίρας ἡδονῆς ἕνεκ ἔχο*εν, τὰς :αλλακὰς τῆς καθ ἡ*έραν θερα:είας τοῦ σώ*ατος, τὰς δὲ γυναῖκας τοῦ :αιδο:οιεῖσθαι γνησίως καὶ τῶν ἔνδονφύλακα :ιστὴν ἔχειν.] Ale głupcy ci Rzymianie

83 Rzymianie D (Modestinus). Nuptiae sunt coniunctio maris et feminae et consortium omnis vitae, divini et humani iuris communicatio Małżeństwo jest zespoleniem kobiety i mężczyzny, wspólnotą losów we wszystkich aspektach życia, połączeniem prawa boskiego i ludzkiego.

84 Fritz Schulz ( ) i Zasady Prawa Rzymskiego Prinzipien des Römischen Rechts, Berlin 1934; tłum. ang. Principles of Roman Law, Oxford 1936 Rozdział X: Humanizm

85 Fritz Schulz ( ) i Zasady Prawa Rzymskiego The classical law of marriage is an imposing, perhaps the most imposing, achievement of the Roman legal genius. For the first time in the history of civilization there appeared a purely humanistic law of marriage, viz. a law founded on a purely humanistic idea of marriage as being a free and freely dissoluble union of two equal partners for life. (Classical Roman Law, rodz. IV)

86 Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej C [a ]: Cesarzowie Dioklecjan i Maximianus oraz Cezarowie do Titiusa: Nikogo nie można zmusić, by ani na początku zawarł małżeństwo, ani by rozłączone pogodził. Stąd dowiadujesz się, że wolności zawarcia i rozwiązania małżeństwa nie wolno przenosić pod (niczyj) przymus.

87 Zgoda małżeńska realia Wykład V

88 Zgoda małżeńska realia D : Clementius z ks. 3 o ustawie Julijskiej i Papijskiej Nie można zmusić filius familias, by wziął żonę. Wykład V

89 Zgoda małżeńska realia D : Clementius z ks. 3 o ustawie Julijskiej i Papijskiej Nie można zmusić filius familias, by wziął żonę. Wykład V D : Celsus z ks. 15 Digestów: Jeśli ktoś zmuszony przez ojca wziął żonę, której by nie wziął, gdyby to od niego zależało, zawarł małżeństwo, choć między niechętnymi się małżeństwa nie zawiera. mimo to uważa się, że tego chciał.

90 Zgoda małżeńska realia D : Clementius z ks. 3 o ustawie Julijskiej i Papijskiej Nie można zmusić filius familias, by wziął żonę. Wykład V D : Celsus z ks. 15 Digestów: Jeśli ktoś zmuszony przez ojca wziął żonę, której by nie wziął, gdyby to od niego zależało, zawarł małżeństwo, choć między niechętnymi się małżeństwa nie zawiera. mimo to uważa się, że tego chciał. C (Diocl. et Maxim. AA. et CC. Pisoni. d. iii k. Ian. Sirmi CC. conss., 30 XII 294): Rozwód córki nie leży we władzy matki.

91 Zgoda zwierzchnika Wykład V Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej

92 Zgoda zwierzchnika CI (Diocletianus et Maximianus AA. et CC. Scyrioni, d. V k. Sept. Nicomediae CC. conss.: 28 VIII 294): wola niezgadzającego się ojca, który na początku zgodził na małżeństwo z mężem, i przy uzyskaniu zgody córki familiasżony, nie będzie zatwierdzona, co postanowił nasz najbardziej pobożny ojcec, cesarz Marek, chyba że ojciec uczyni to z ważnego powodu. Córki niechętnej żadna konstytucja nie pozwala oddać na powrót mężowi. 2. Ojciec nie ma w swym rozeznaniu rozwodu emancypowanej córki. Wykład V Beneficjenci zasady wolności małżeńskiej

93 Stosunki majątkowe w małżeństwie Manus funkcja conventio in manu mariti confarreatio coëmptio usus

94 Stosunki majątkowe w małżeństwie Manus funkcja conventio in manu mariti confarreatio coëmptio usus cały majątek przynależy mężowi (pater familias)

95 Stosunki majątkowe w małżeństwie kobieta pozostaje w swojej rodzinie agnacyjnej/sui iuris rozdzielność majątkowa, mąż może zarządzać majątkiem ograniczenia: sc. Velleianum Wykład VI zakaz darowizn i jego powody wyjątki: donatio propter nuptias, propter divortium Brak conventio in manu

96 Posag ustanowiene posagu: dotis dictio dotis promissio dotis datio dos profectitia a dos adventicia posag własnością męża

97 Zasady zwrotu posagu pierwotnie jedynie moralny obowiązek potencjalnie: stypulacja dotycząca zwrotu posagu: wtedy zwrot w całości, na podstawie actio ex stipulatu Ustanawiający/Żona: Czy obiecujesz zwrócić cały posag, gdy małżeństwo ustanie? Mąż: Tak obiecuję od czasów przynajmniej Cycerona: pretorska actio rei uxoriae

98 Zasady zwrotu posagu śmierć żony: dos profectitia podlega zwrotowi, pater rozwód albo śmierć męża: posag (profecticia/adventicia) musi być zwrócony żonie lub jej pater rzeczy zużywalne : w 3 rocznych ratach rzeczy niezużywalne: natychmiast lex Iulia de fundo dotali: zakaz alienacji nieruchomości bez zgody żony actio rei uxoriae

99 Zasady zwrotu posagu śmierć żony: dos profectitia podlega zwrotowi, pater rozwód albo śmierć męża: posag (profecticia/adventicia) musi być zwrócony żonie lub jej pater rzeczy zużywalne : w 3 rocznych ratach rzeczy niezużywalne: natychmiast lex Iulia de fundo dotali: zakaz alienacji nieruchomości bez zgody żony ograniczona władza męża nad posagiem: funkcjonalna przemiana posagu: actio rei uxoriae

100 actio rei uxoriae CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET NUMERIUS NEGIDIUS AULAE AGERIAE DOTEM PARTEMVE EIUS REDDERE OPORTERE QUOD EIUS MELIUS AEQUIUS ERIT, EIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AGERIAE CONDEMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. SĘDZIĄ NIECH BĘDZIE CAIUS AQUILIUS. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE POZWANY POWINIEN ODDAĆ POWÓDCE POSAG LUB JEGO CZĘŚĆ, TO, CO Z NIEGO BĘDZIE LEPIEJ I SŁUSZNIEJ, NIECH TO SĘDZIA ZASĄDZI OD POZWANEGO DLA POWÓDKI. JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE, NIECH UWOLNI. skarga o rzeczy żony

101 Retentiones: quod melius aequius erit propter liberos (jeśli do rozwodu dochodzi z winy żony lub jej ojca): 1/6 na dziecko, nie więcej niż 3/6 propter mores uxoris: z tytułu 1/8 albo 1/6 propter res amotas: z tytułu zatrzymanych rzeczy actio rerum amotarum skarga o zabrane rzeczy z majątku współmałżonka propter impensas: z tytułu wydatków propter res donatas: z tytułu darowizn Od czasów klasycznych posag staje się zabezpieczeniem żony po końcu małżeństwa Od czasów justyniańskich: ma przypaść dzieciom z małżeństwa (kolejna przemiana)

102 Zakończenie małżeństwa Wykład VI

103 Zakończenie małżeństwa śmierć Wykład VI

104 Zakończenie małżeństwa śmierć capitis deminutio maxima (ius postilimini nie wznawia małżeństwa) Wykład VI

105 Zakończenie małżeństwa śmierć capitis deminutio maxima (ius postilimini nie wznawia małżeństwa) rozwód: divortium a repudium ustanie affectio maritalis Wykład VI

106 Ograniczenia wolności małżeńskiej

107 od Konstantyna do Justniana Ograniczenia rozwodów natura ograniczeń Konstantyn: dopuszczalne przypadki rozwodów jednostronnych obowiązek listu rozwodowego (Teodozjusz II) Justynian: krótkotrwały zakaz za obopólną zgodą (zniesiony przez Justyna II) powody: nowa religia? czy tradycyjny rzymski mizogenizm

108 Ustawodawstwo Augusta w kwestiach małżeńskich

109 Ustawodawstwo Augusta w kwestiach małżeńskich lex Iulia de adulteris coercendis (Ustawa Julijska o karaniu cudzołóstw) stuprum, adulterium: lex Iulia de maritandis ordinibus (o zawieraniu małżeństw) lex Pappia Poppea de maritandis ordinibus leges Iulia et Pappia obowiązek pozostawania w związku małżeńskim oraz posiadania dzieci. sankcją: częściowa lub całkowita niezdolność w prawie spadkowym nagrodą: ius liberorum

110 Lorem Ipsum Dolor Skutki i powody August cytuje Q. Caeciliusa Metellusa Macedonicusa (131 p.n.e.): Gdybyśmy tylko mogli przeżyć bez żony, o Rzymianie, każdy z nas żyłby bez tej przeszkody, ale skoro natura tak postanowiła, że ani bez nich nie możemy żyć, ani postępować wygodnie z nimi, musimy dbać o nasze przetrwanie raczej niż o chwilą przyjemność

111 Lorem Ipsum Dolor Dalsze przemiany Model kanoniczny zgoda początkowa sakramentalizacja małżeństwa

112 Dalsze przemiany zgoda początkowa konstrukcja kanoniczna i zasada nierozwiązywalności (forma sakramentalna jako obligatoryjna stosunkowo późno: Sobór Trydencki ): consensus facit nuptias reformacja: odsakramentalizowanie małżeństwa, rozwody, prawo państwowe (cuius regio eius religio) prawo natury: umowa, consensus (Hugo de Groot)

113 Dalsze przemiany Austria, Ehepatent (1783): umowa cywilna Kodeks józefiński 1787, a potem 1811 ABGB: system mieszany: zawarcie małżeństwa religijne, albo świeckie, jurysdykcja cywilna, rozwiązanie wg zasad wyznaniowych Kodeks Napoleona 1804: małżeństwo świeckie 1808 Wprowadzone w Księstwie Warszawskie niezadowolenie i protesty duchowieństwa (często pełnili funkcję urzędników stanu cywilnego) 1825 Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego: zawarcie małżeństwa w formie religijnej, separacja, rozwód przed sądem świeckim, wg prawa wyznaniowego (obrońca węzła przed sądem) 1836 prawo o małżeństwie: zasady czysto wyznaniowe

114 Dalsze przemiany kwestie majątkowe: Kodeks Napoleona: wspólność ustawowa, zarząd: mąż opiekunem wieczyście nieletniej żony ABGB: rozdział majątków (mąż domniemanym zarządcą i reprezentantem żony) BGB: system zarządu i pobierania pożytków

115 Dalsze przemiany Projekt Karola Lutostańskiego : świecki charakter małżeństwa, z dowolna forma wyznaniowa, równouprawnienie małżonków: silna opozycja, nie wchodzi w życie reformy powojenne dzisiejsze wyzwania

116 Izrael System religijnego prawa małżeńskiego (w tym prawo lewiratu: Deut. 25:9 10) Problem świeckich obywateli chcących zawierać małżeństwo Rozwiązaniem: faktyczne uznanie małżeństw świeckich zawartych poza granicami HCJ 143/62 Funk-Schlesinger v. Minister of Interior. Faktycznie uznanie ważnie zawartych związków jednopłciowych: HCJ 3045/05 Ben-Ari v. The Director of the Population Administration in the Ministry of the Interior)

117 Hiszpania

118 Hiszpania Reforma z 2005 roku

119 Hiszpania Reforma z 2005 roku Art. 44 c.c. «El hombre y la mujer tienen derecho a contraer matrimonio conforme a las disposiciones de este Código.

120 Hiszpania Reforma z 2005 roku Art. 44 c.c. «El hombre y la mujer tienen derecho a contraer matrimonio conforme a las disposiciones de este Código. Ustawa 13/2005:

121 Hiszpania Reforma z 2005 roku Art. 44 c.c. «El hombre y la mujer tienen derecho a contraer matrimonio conforme a las disposiciones de este Código. Ustawa 13/2005: 2: «El matrimonio tendrá los mismos requisitos y efectos cuando ambos contrayentes sean del mismo o de diferente sexo.»

122 Hiszpania Reforma z 2005 roku Art. 44 c.c. «El hombre y la mujer tienen derecho a contraer matrimonio conforme a las disposiciones de este Código. Ustawa 13/2005: 2: «El matrimonio tendrá los mismos requisitos y efectos cuando ambos contrayentes sean del mismo o de diferente sexo.» Art 32 Konstytucja Królestwa Hiszpanii: 1. El hombre y la mujer tienen derecho a contraer matrimonio con plena igualdad jurídica.

123 Hiszpania Reforma z 2005 roku Art. 44 c.c. «El hombre y la mujer tienen derecho a contraer matrimonio conforme a las disposiciones de este Código. Ustawa 13/2005: 2: «El matrimonio tendrá los mismos requisitos y efectos cuando ambos contrayentes sean del mismo o de diferente sexo.» Art 32 Konstytucja Królestwa Hiszpanii: 1. El hombre y la mujer tienen derecho a contraer matrimonio con plena igualdad jurídica. Art. 18. Konst. RP: Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.

124 Lorem Ipsum Dolor Jaki z tego morał?

125 Lorem Ipsum Dolor Jaki z tego morał? Społeczność instytucjonalizuje relacje swoich członków wedle uznanych potrzeb społecznych

126 Lorem Ipsum Dolor Jaki z tego morał? Społeczność instytucjonalizuje relacje swoich członków wedle uznanych potrzeb społecznych

127 Lorem Ipsum Dolor Jaki z tego morał? Społeczność instytucjonalizuje relacje swoich członków wedle uznanych potrzeb społecznych

128 Lorem Ipsum Dolor Jaki z tego morał? Społeczność instytucjonalizuje relacje swoich członków wedle uznanych potrzeb społecznych Małżeństwo jako element konstrukcji społeczności: uznaje się indywidualne potrzeby członków.

129 Syllabus Władztwo nad rzeczami. Władztwo faktyczne a prawne, posiadanie. Problemy z definicją (i granicami prawa własności): prawa właściciela: do Rzymu po kodyfikacje. Przedmiot prawa własności: rzecz i jej podziały. Ochrona własności erga omnes. Między rei vindicatio a actio Publiciana typy własności w prawie rzymskim. Ownership in equity/ownership in law Inst. VI VII I. U podstaw V