KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ BUDŻETOWYCH. Banki komunalne w Republice Federalnej Niemiec. Informacja.

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ BUDŻETOWYCH Banki komunalne w Republice Federalnej Niemiec Kwiecień 1993 Władysław Sztyber Informacja Nr 128

2 BSE 1 1. Struktura niemieckiego systemu bankowego Na niemiecki system bankowy składają się, poza Niemieckim Bankiem Federalnym z jego oddziałami w każdym kraju (landzie), banki uniwersalne oraz banki specjalne. Według stanu na koniec 1988 r. w grupie banków uniwersalnych (4272) działają banki prywatne (312), spółdzielcze (3364) oraz publiczne (596). Natomiast w grupie banków specjalnych (229) działają banki prywatne (185) oraz publiczne (44). Dominujące znaczenie mają banki uniwersalne. Ich suma bilansowa 1) na koniec 1988 r., odzwierciedlająca rozmiary działalności wynosiła 3.044,7 mld DM, podczas gdy suma bilansowa banków specjalnych w tym samym okresie wyniosła 816,4 mld DM. W grupie publicznych banków specjalnych działają m.in. Pocztowe Kasy Oszczędności oraz Publiczne Budowlane Kasy Oszczędności. Instytuty Kredytowe Prawa Publicznego (komunalne kasy oszczędności) zaliczane są do banków uniwersalnych. Na ich pozycję w niemieckim systemie bankowym wskazuje osiągnięta przez nie w porównywanym okresie (1988 r.) suma bilansowa (1.470,8 mld DM). Stanowi ona prawie połowę sumy bilansowej wszystkich banków uniwersalnych. Strukturę niemieckiego systemu bankowego prezentuje tabela nr 1. Tabela nr 1. Liczba instytutów kredytowych, oddziałów oraz sumy bilansowe wyodrębnionych grup banków w końcu 1988 r. Grupy banków Instytucje kredytowe Oddziały krajowe Oddziały zagraniczne Sumy bilansowe Uniwersalne instytuty kredytowe Prywatne banki handlowe Wielkie banki Banki regionalne Prywatni bankierzy Oddziały banków zagranicznych Organizacja komunalnych kas Banki krajowe - Żyrocentrale Kasy oszczędności Organizacja spółdzielcza Spółdzielcze banki centralne Spółdzielnie kredytowe Banki specjalne (prywatne banki hipoteczne, ziemskie, zakłady kredytowe prawa publicznego, instytuty kredytowe o zadaniach specjalnych) , ,7 914,2 342,4 445,3 56,0 70,5 617,7 853,1 659,7 176,3 483,4 816,4 (w mld DM) Źródło: Deutsche Bundesbank, "Monatsberichte", nr 1/1989.

3 2 BSE 2. Komunalne kasy oszczędności a) Rozwój komunalnych kas oszczędności Organizacja kas oszczędności formalnie jest trójszczeblowa 1). Na najniższym szczeblu działają kasy oszczędności, nazywane też instytutami kredytowymi prawa publicznego, dla których poręczycielami są właściwe terytorialnie gminy lub związki gmin. Terytorialny zasięg ich działania jest wyraźnie określony. Nie konkurują one między sobą, ponieważ działają na własnych obszarach. Ich działalność jest jednak konkurencyjna w stosunku do banków prywatnych, spółdzielczych a także publicznych - specjalnych, np. pocztowych kas oszczędności. Między rokiem 1957 a rokiem 1988 liczba kas oszczędnościowych zmalała z 871 do 585. Spadek liczby kas nie oznacza jednak zmniejszenia ich znaczenia, lecz jest następstwem ich łączenia się w większe jednostki. O rozwoju działalności kas oszczędnościowych świadczy zwiększenie w tym okresie liczby filii z do , a przede wszystkim - dwudziestopięciokrotny wzrost obrotów, z 34 mld DM do 864 mld DM. Niektóre kasy oszczędności są bardzo dużymi organizacjami bankowymi. Największa z nich, Hamburska Kasa Oszczędności, powstała w 1827 r., ma 207 punktów obsługi (filii), zatrudnia 5716 pracowników, a wartość jej obrotów w 1988 r. osiągnęła prawie 27 mld DM. Następną z kolei, pod względem wartości obrotów jest Kasa Oszczędności Zachodniego Berlina powstała w 1818 r. Jej wartość obrotów w 1988 r. wynosiła ponad 21 mld DM. Dysponowała 94 filiami i zatrudniała 4013 pracowników. W wielu innych, dużych miastach niemieckich kasy oszczędności są również dużymi organizacjami bankowymi. b) Zadania komunalnych kas oszczędności Zgodnie z Ustawą o Kasach Oszczędności Kraju Północno-Reńsko-Westfalskiego z dnia 2 lipca 1975 r.2 najważniejszym zadaniem komunalnych kas oszczędności jest udzielanie kredytów ludności, a w szczególności lokalnym podmiotom gospodarczym, w tym jednostkom komunalnym. Mają one dostarczać kredytów, przede wszystkim małym i średnim przedsiębiorstwom oraz słabszym gospodarczo grupom ludności. Ponadto, powinny one pobudzać oszczędzanie oraz tworzenie majątku (potencjału gospodarczego). Szczegółowy zakres działania kas oszczędności w Kraju Północno-Reńsko- Westfalskim określa Rozporządzenie o Działalności Kas Oszczędności 3). Po stronie pasywów obejmuje on m.in.: - przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i prowadzenie książeczek oszczędnościowych, - przyjmowanie innych wkładów w markach niemieckich lub w walutach innych krajów, a także w walucie EWG (ECU), - prowadzenie kont żyrowych 2) w markach niemieckich dla osób fizycznych zamieszkałych na obszarze działania danej kasy oszczędności, - emisję obligacji, - zaciąganie innego rodzaju zobowiązań, a mianowicie: - krótko- i średnioterminowych kredytów w Zachodnio-Niemieckim Banku Krajowym Żyrocentrali, w innych instytutach kredytowych lub w przedsiębiorstwach ubezpieczeniowych, - kredytów o celowym ukierunkowaniu, w tym w ramach akcji kredytowej jednostek publicznych, - kredytów długookresowych, zwłaszcza w Zachodnio-Niemieckim Banku Krajowym Żyrocentrali.

4 BSE 3 Zaciąganie kredytów w walucie zagranicznej jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy wyłączone jest ryzyko kursowe. Posiadane środki pieniężne kasy oszczędności mogą przeznaczać (strona aktywów) m.in. na: - tzw. kredyty realne, zabezpieczone hipoteką, - kredyty personalne, - kredyty dla korporacji, - zakup papierów wartościowych, - lokaty w instytutach kredytowych, - zakup gruntów, - zakup udziałów w spółkach. Środki pieniężne kasy oszczędności powinny być tak lokowane, aby w każdym momencie zabezpieczona była ich zdolność płatnicza. Kredyty personalne mogą być udzielane w zasadzie tylko tym osobom, których miejsce zamieszkania lub siedziba ich przedsiębiorstwa (filii) znajduje się na obszarze działania danej kasy. Korporacjom oraz zakładom prawa publicznego z Kraju Północno-Reńsko- Westfalskiego kasy oszczędności mogą udzielać kredytu bez zabezpieczenia. Poza przyjmowaniem wkładów oraz gromadzeniem środków innymi sposobami - z jednej strony, a udzielaniem kredytów i innego rodzaju lokatami - z drugiej strony, kasy oszczędności mogą prowadzić działalność usługową. W tym zakresie mogą one np.: - pośredniczyć w bezgotówkowym obrocie płatniczym, - otwierać akredytywy, - nabywać i sprzedawać: papiery wartościowe, środki płatnicze, czeki, weksle, monety złote, srebrne, medale itd. na cudzy rachunek, - zarządzać papierami wartościowymi, - przechowywać kosztowności, - zajmować się doradztwem w zakresie lokat, zarządzania majątkiem itd. c) Tworzenie i likwidacja komunalnych kas oszczędności Tworzenie i likwidacja kas oszczędności oraz filii należy do kompetencji gminy lub związków gmin. Decyzje te wymagają zgody Ministra Gospodarki działającego w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych. Komunalne kasy oszczędności są zakładami prawa publicznego. Działają one w ramach ustawy i rozporządzenia o kasach oszczędności oraz statutu nadanego im przez odpowiednie gminy lub związki gmin. Statuty te muszą być zgodne ze statutem wzorcowym ustalonym przez Ministra Gospodarki w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych. Odstępstwa od statutu wzorcowego wymagają zgody premiera (prezydenta) rządu danego landu. Gminy lub związki gmin tworzące kasy oszczędności są gwarantami (poręczycielami) dla tych kas. Ich odpowiedzialność za zobowiązania kas oszczędności jest nieograniczona. Wierzyciele kas oszczędności mogą jednak dochodzić swoich roszczeń od poręczycieli jedynie w przypadku, gdy nie mogą oni być zaspokojeni z majątku kasy. d) Organizacja kas oszczędności Organami komunalnych kas oszczędności są: - Rada Zarządzająca (Verwaltungsrat), - Zarząd, - Komisja Kredytowa.

5 4 BSE Rada Zarządzająca składa się z przewodniczącego, z czterech do dziesięciu fachowców oraz z dwóch do pięciu pracowników kasy (w zależności od jej wielkości). Przewodniczącego oraz członków - fachowców wybierają przedstawiciele poręczycieli, natomiast członków - pracowników wybierają pracownicy. Do najważniejszych zadań Rady Zarządzającej należy: określanie wytycznych polityki działalności oraz nadzorowanie prowadzonej działalności. Ponadto, wybiera ona członków Zarządu oraz Komisji Kredytowej, powołuje przewodniczącego Zarządu. Na wniosek zarządu decyduje m.in. o otwarciu bądź zamknięciu oddziału kasy. Jej opinia jest wymagana np. przy zmianie statutu. Zarząd, zgodnie ze statutem, składa się z jednego lub kilku członków. Kieruje on działalnością kasy oszczędności na własną odpowiedzialność. Uchwały zapadają większością głosów. Komisja Kredytowa składa się z przewodniczącego, z członków wybranych spośród Rady Zarządzającej oraz z członków Zarządu. Komisja Kredytowa załatwia wnioski kredytowe, w zakresie których jest kompetentna oraz takie, które przedkłada jej do rozstrzygnięcia Zarząd. Kasy oszczędności podlegają nadzorowi państwowemu. Najwyższym organem w tym zakresie jest Minister Gospodarki. 3. Banki krajowe (Landów) - żyrocentrale W każdym kraju (landzie) federacji działa bank krajowy - żyrocentrala. Banki te są podobnie, jak kasy oszczędności, stowarzyszeniami prawa publicznego. Poręczycielami dla banków krajowych są władze, regionalne związki kas oszczędności odpowiednich krajów federacji i inne instytucje bezpośrednio powiązane z poszczególnymi krajami. Banki krajowe spełniają wielorakie funkcje. Można je podzielić na trzy grupy. Spełniają one funkcje: 1. centralnego banku kas oszczędności działających na obszarze danego landu. W tym zakresie zajmują się one m.in. wyrównywaniem płynności kas oszczędności oraz wykonują dla nich różnego rodzaju usługi w obrocie żyrowym, w obrocie papierami wartościowymi oraz w obsłudze działalności międzynarodowej. Współpracując z bankami krajowymi, kasy oszczędności mogą oferować swoim klientom takie usługi, których samodzielnie nie są w stanie świadczyć, bądź których samodzielne realizowanie byłoby mniej efektywne; 4) 2. własnego banku poszczególnych krajów federacji, współuczestniczącego m.in. w realizacji polityki strukturalnej i regionalnej; 3. właściwe dla banków handlowych. W końcu 1988 r. działało w RFN 11 żyrocentrali z 226 oddziałami. Ich znaczenie stale rośnie. Znajduje ono wyraz m.in. we wzroście sumy bilansowej. W okresie podniosła się ona około trzydziestokrotnie, z 23,1 mld DM do 622,8 mld DM. Banki krajowe - żyrocentrale, będące centralnymi instytutami bankowymi dla komunalnych kas oszczędności i wykonujące dla nich różnego rodzaju usługi, coraz bardziej rozwijają powszechną działalność, właściwą dla banków handlowych, zarówno w obrocie krajowym, jak i międzynarodowym. Zarządzające znacznymi płynnymi rezerwami działających na ich terenie (danego landu) komunalnych kas oszczędności - żyrocentrale zajmują silną pozycję na niemieckim rynku pieniężnym. W ostatnim okresie wchodzą one również na międzynarodowy rynek kapitałowy. Działają również jako instytuty kredytu realnego, refinansując się podobnie, jak prywatne banki hipoteczne, na rynku kapitałowym 5). Banki krajowe - żyrocentrale w zakresie swych funkcji banku centralnego dla działających na terenie poszczególnych landów komunalnych kas oszczędności, mają podobny charakter do spółdzielczych banków centralnych, jednakże ich rola jako banków handlowych jest

6 BSE 5 znacznie większa. W centralnych bankach spółdzielczych kredyty dla spółdzielni kredytowych przekraczają 60% ich sumy bilansowej, natomiast w żyrocentralach kształtują się na poziomie 35% 6). Ponieważ sumy bilansowe żyrocentral są wielokrotnie większe od sum bilansowych centralnych banków spółdzielczych, to absolutna przewaga żyrocentral jako banków handlowych jest jeszcze większa od przewagi względnej, określonej udziałem operacji właściwych bankom handlowym w ogólnej sumie bilansowej. Liczba żyrocentral w porównywanym okresie nieznacznie zmniejszyła się, z 14 do 11, natomiast liczba oddziałów wzrosła ze 151 do 226. O rozwoju ich działalności świadczy jednak nie liczba jednostek organizacyjnych, lecz wartość obrotów. A ta rosła jeszcze szybciej w żyrocentralach niż w komunalnych kasach oszczędności. W porównywanym okresie zwiększyła się dwudziestosiedmiokrotnie, z 23,1 mld DM w 1957 r. do 622,8 mld DM w 1988 r. Największym bankiem komunalnym jest Zachodnio-Niemiecki Bank Krajowy - Żyrocentrala w Düsseldorf-Münster, założony w 1969 r. W końcu 1988 r. zatrudniał on 7436 pracowników w 15 oddziałach, a jego bilans wyniósł 165 mld DM. Będąc bankiem kraju Północnej Nadrenii-Westfalii, działa w szerokim zakresie, jako bank uniwersalny na terenie innych krajów. W dwunastu krajach ma swoje oddziały, spółki-córki lub reprezentantów. Koncentruje się na finansowaniu długookresowym, udzielając kredytów inwestycyjnych, eksportowych i realnych przedsiębiorstwom prywatnym, instytucjom komunalnym i państwowym. Następnym z kolei, co do wielkości, jest Bawarski Bank Krajowy - Żyrocentrala, z siedzibą w Monachium, założony w 1972 r. Zatrudnia on 4474 pracowników w dwunastu oddziałach a jego bilans w 1988 r. wyniósł 141,8 mld DM. Ma również rozwiniętą sieć międzynarodową. 4. Niemiecka Żyrocentrala - Niemiecki Bank Komunalny Najwyższy - trzeci szczebel w organizacji komunalnego sektora bankowego zajmuje Niemiecka Żyrocentrala - Niemiecki Bank Komunalny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem i w Berlinie. W 1988 r. jego założycielami były: Niemiecki Związek Komunalnych Kas Oszczędności i Żyrowy, dziesięć regionalnych żyrocentral oraz Komunalna Kasa Oszczędności Berlina Zachodniego. Po zjednoczeniu Niemiec nastąpiły prawdopodobnie odpowiednie modyfikacje w tym zakresie. Zadaniem Niemieckiego Banku Komunalnego, jako najwyższego szczebla w tym sektorze jest zarządzanie wkładami regionalnych żyrocentral, wyrównywanie płynności w całej organizacji kas oszczędnościowych. Ale w coraz większym zakresie prowadzi on także własną działalność. Bank ten powstał w 1918 r. W końcu 1988 r. zatrudniał on 339 pracowników, posiadał 3 oddziały, a jego suma bilansowa za ten rok wyniosła 41,7 mld DEM. Niemiecki Bank Komunalny bardziej formalnie niż merytorycznie pełni funkcje centralnego banku komunalnego, w odróżnieniu od Niemieckiego Banku Spółdzielczego, który jest prawdziwym bankiem centralnym dla banków spółdzielczych. W podsystemie banków komunalnych ważne funkcje banku centralnego spełniają żyrocentrale - banki krajowe (regionalne). Niemiecki Bank Komunalny jest prawnie samodzielnym zakładem prawa publicznego. Jego działalność koncentruje się na: udzielaniu dużych kredytów publicznym i prywatnym kredytobiorcom, emisji papierów wartościowych oraz handlu papierami wartościowymi. 5. Ogólne zasady polityki komunalnych kas oszczędności W działalności komunalnych kas oszczędności obowiązuje kilka ogólnych zasad. Są to zasady: społecznej użyteczności, decentralizacji, bezpieczeństwa, płynności i rentowności 7).

7 6 BSE Dwie pierwsze zasady społecznej użyteczności i decentralizacji mają charakter specyficzny dla banków komunalnych. Mogą one odnosić się również do banków spółdzielczych. Nie dotyczą natomiast banków prywatnych. Wprawdzie następne trzy zasady (bezpieczeństwa, płynności i rentowności) mają charakter uniwersalny dla działalności bankowej, ich stosowanie jednak w komunalnych kasach oszczędności w mniejszym lub większym stopniu jest odmienne. Dotyczy to w szczególności zasady rentowności, która nie jest naczelną zasadą, jak to ma miejsce w prywatnym sektorze bankowym. W jej realizacji muszą być silnie uwzględniane inne zasady, w szczególności zasada społecznej użyteczności. Zasada społecznej użyteczności zawiera wiele aspektów, ogólnych i bardziej szczegółowych. Według Stoltego i Weissera komunalnym kasom oszczędności instytucjonalnie przypisano ideę wypełniania zadań publicznych 8). Konkretyzując te zadania, mają one z jednej strony - upowszechniać i wzmacniać skłonność ludności do oszczędzania, do tworzenia majątku (kapitału), z drugiej zaś strony - udzielać kredytów słabszej gospodarczo ludności, klasie średniej oraz instytucjom publicznym. Uwzględnianie zasady społecznej użyteczności oznacza, że działalność komunalnych kas oszczędności nie jest nastawiona na osiąganie wysokich zysków. Niemniej, muszą one się starać o pokrywanie kosztów swojej działalności oraz gromadzić wystarczające rezerwy gwarantujące stałą gotowość płatniczą. Nadwyżki przekazywane są w odpowiedniej proporcji na zwiększenie funduszu rezerwowego oraz dla poręczycieli - na cele o charakterze publicznym. Z zasady społecznej użyteczności wynika także prowadzenie nierentownych operacji, nie cieszących się zainteresowaniem innych banków. W tej grupie znajdują się m.in. obsługa klientów posiadających drobne oszczędności oraz pośrednictwo w zakresie przekazywania środków celowo ukierunkowanych, pochodzących z publicznych, centralnych i innych programów kredytowych. Zasada decentralizacji znajduje wyraz w organizacji banków komunalnych, zbudowanej na podstawie terytorialnej oraz w ich samodzielności. Poszczególne banki komunalne, działając samodzielnie na swoim terenie, nie konkurują między sobą, tylko z bankami należącymi do innych sektorów. Zasada bezpieczeństwa musi być przestrzegana po obydwu stronach działalności banków: aktywów oraz pasywów. Biorąc pod uwagę nastawienie komunalnych kas oszczędności na kredytowanie przede wszystkim słabszych ekonomicznie grup ludności, klasy średniej oraz instytucji publicznych, zapewnienie bezpieczeństwa tej działalności wymaga z ich strony szczególnej staranności i ostrożności, a także odpowiednich rezerw. Dane statystyczne potwierdzają koncentrację działalności kredytowej komunalnych kas oszczędności na tych grupach kredytobiorców. Sumę kredytową 15,2 mld DM w 1965 r. (niestety, autor nie dysponuje danymi dotyczącymi późniejszych lat) rozdzielono na 3,25 mln pojedynczych kredytów. Przeciętny kredyt wyniósł więc 4666 DM. Ponad 2,8 mln kredytów kształtowało się poniżej 5000 DM. Na kredyty poniżej DM, stanowiące 98,6% ogólnej liczby kredytów, przypadało 55% ogólnej sumy kredytowej 9). Oznacza to, że 45% kwoty kredytowej przypadało na kredyty większe, w tym również duże. Bezpieczeństwo po stronie pasywów gwarantowane jest przede wszystkim poprzez ostrożną politykę lokat, w której zasady bezpieczeństwa i płynności odgrywają najważniejszą rolę. Dodatkowym zabezpieczeniem wkładów oszczędnościowych jest nieograniczona odpowiedzialność poręczycieli za zobowiązania komunalnych kas oszczędnościowych. Dla utrzymania płynności obrotów krótkookresowe wkłady wymagają utrzymywania w bankach większych rezerw. Utworzenie żyrocentral krajowych oznaczało m.in. racjonalną poprawę stanu płynności komunalnych kas oszczędności. Nad przestrzeganiem zasad dotyczących płynności oraz kapitału własnego banków czuwa federalna instytucja nadzoru bankowego. Problem płynności regulowany jest też przez statuty wzorcowe. Na przykład, statut

8 BSE 7 wzorcowy dla komunalnych kas oszczędnościowych kraju Saary ogólnie zobowiązuje je do takiego lokowania posiadanych środków, aby lokaty te gwarantowały stałą ich gotowość płatniczą. W polityce określania działalności komunalnych kas oszczędnościowych, rentowność nie jest najważniejsza, ponieważ ogólnie chodzi o zapewnienie zwrotu kosztów, a w przypadku operacji o charakterze społecznie użytecznym, dopuszcza się nierzadko realizowanie zadań nierentownych. Ustawowe i statutowe ograniczenia wyboru działalności z punktu widzenia jej rentowności znajdują wyraz w efektach finansowych. W latach czysty zysk komunalnych kas oszczędnościowych kształtował się przeciętnie na poziomie 0,7%. 6. Polityka rozwoju oszczędności i oprocentowania W polityce rozwoju oszczędności, komunalne kasy oszczędności od dawna uwzględniają aspekty społeczne. Znajduje to wyraz w przyjmowaniu również bardzo małych kwot i prowadzeniu kont oszczędnościowych z niewielkimi wkładami, które przynoszą im straty. Jest to jednak zgodne z tradycyjnym ich zadaniem - rozwijania skłonności ludności do oszczędzania. Liczba książeczek oszczędnościowych prowadzonych w komunalnych kasach oszczędności wyniosła w końcu 1965 r. 40 milionów. Na 100 mieszkańców przypadało 67 książeczek oszczędnościowych. Ponad połowa (52,7%) kont oszczędnościowych występowała w klasie o najniższych wkładach (poniżej 300 DM). Zgromadzono na nich nieco ponad 1,7 mld DM, tj. niecałe 2,5% ogólnej sumy wkładów. W klasie o najwyższych wkładach ( i więcej DM) było około 1,2 mld DM, tj. nieco ponad 41% ogólnej sumy wkładów. Udział krańcowych klas (o najniższych i o najwyższych wkładach), zarówno w ogólnej liczbie kont, jak i w ogólnej sumie oszczędności, wskazuje na duże znaczenie oszczędności zgromadzonych w pośrednich klasach wkładów. Wzmacnianiu skłonności do oszczędzania służyła też rozbudowa form oszczędzania. Dużym powodzeniem cieszy się oszczędzanie premiowane. Komunalne kasy oszczędności popularyzują zakładanie kont przez różnego rodzaju instytucje, związki, kluby itd. dysponujące niewielkimi środkami finansowymi. Od 1929 r. podjęły i otaczają troskliwą opieką nowy rodzaj oszczędności - oszczędności budowlanych. W tym celu założono publiczne budowlane kasy oszczędności. Część z nich ma charakter oddziałów regionalnych żyrocentral, część zaś działa w formie samodzielnych zakładów, prowadzonych przez regionalne związki kas oszczędności i żyrocentral. Po zniesieniu państwowej reglamentacji oprocentowania (w 1967 r.) powstały warunki do prowadzenia samodzielnej polityki w tym zakresie, zgodnej z podstawowymi zasadami działania banków komunalnych. Polityka ta musi oczywiście uwzględniać warunki konkurencji. One bowiem określają zakres swobodnego jej kształtowania. Najważniejszą rolę odgrywa oprocentowanie wkładów oszczędnościowych. W tej sferze zadaniem banków komunalnych jest pobudzanie rozwoju oszczędności (wzrostu kapitału). Nie oznacza to jednak stosowania wyższego oprocentowania wkładów w porównaniu do innych banków, ponieważ byłoby to sprzeczne z innymi zasadami ich działalności. Realizacji tego zadania ma służyć jednakowe oprocentowanie wkładów (bez względu na ich wysokość), umiarkowane i - w miarę możliwości - stałe. Jednolitość i umiarkowana wysokość oprocentowania wkładów wiąże się z zasadą społecznej użyteczności działania komunalnych kas oszczędności. Natomiast względna stałość oprocentowania odpowiada stabilnemu charakterowi wkładów oszczędnościowych oraz długookresowym lokatom. Komunalne kasy oszczędności akceptują zasadę, zgodnie z którą oprocentowanie wkładów oszczędnościowych zorientowane jest na dłuookresowy rozwój tendencji rynków kapitałowych, a nie na wahania stopy dyskontowej na rynku pieniężnym 10).

9 8 BSE Zasada równego traktowania wszystkich klientów ma zastosowanie również w zakresie kształtowania stopy procentowej od udzielanych kredytów. Biorąc pod uwagę fakt, że większość kredytobiorców należy do uboższych i średnio zamożnych grup społecznych oraz do sektora komunalnego, wysokość oprocentowania kredytów ma stosunkowo nieznacznie przewyższać bankowe koszty ich tworzenia. Oprocentowanie kredytów krótkookresowych zależy od warunków konkurencji oraz od wielu wahań stopy dyskontowej i stopy lombardowej. Natomiast oprocentowanie kredytów długookresowych, zabezpieczonych hipotecznie, kształtuje się na podstawie sytuacji na rynku kapitałowym. Przypisy 1. Zob. U. Gröschel, Bundesrepublik Deutschland, w: Kreditinstitute im europäischen Binnenmarkt 1993, Gesellschaft zur Förderung der wissenschaftlichen Forschung über das Spar und- Girowesen e.v, Stuttgart 1990, s Gesetz über die Sparkassen sowie über die Girozentrale und Sparkassen-und Giroverbände in der Fassung der Bekanntmachung vom 2 Juli 1975 (GVNW s. 498/SGV NW 764) z późniejszymi zmianami. 3. Verordnung über den Betrieb und die Geschäfte der Sparkassen in der Fassung der Bekanntmachung vom 8 November 1988 (GV NW s. 461/SGV NW 764). 4. Zob. U. Gröschel, Kreditinstitute..., s Zob. J. Stein, Das Bankwesen in Deutschland, Köln 1990, s Zob. U. Gröschel, Kreditinstitute..., s Zob. J. Mühl, Sparkassen, w: Enzyklopedisches Lexikon für das Geld-, Bank-, und Börsenwesen, Frankfurt am Main 1968, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s

10 BSE 9

11 10 BSE Władysław Sztyber Banki komunalne w Republice Federalnej Niemiec Struktura niemieckiego systemu bankowego... s Komunalne kasy oszczędności... s a) Rozwój komunalnych kas oszczędności...s. 3

12 BSE 11 Zadania ko-...b) munalnych kas oszczędności...s c) Tworzenie i likwidacja komunalnych kas... oszczędności s. 5...d) Organizacja kas oszczędności...s Banki krajowe (landów) - żyrocentrale... s Niemiecka Żyrocentrala - Niemiecki Bank... Komunalny s Ogólne zasady polityki komunalnych kas...oszczędności s Polityka rozwoju oszczędności i oprocentowania... s. 9

13 12 BSE Władysław Sztyber Banki komunalne w Niemieckiej Republice Federalnej

14 BSE 13 Komunalne kasy oszczędności IP - 29 G W zbiorze zamieszczone są materiały dotyczące komunalnych kas oszczędności w następujących trzech krajach: Polska, Republika Federalna Niemiec i Francja. Materiały odnoszące się do komunalnych kas oszczędnościowych w Polsce mają charakter historyczny, koncepcyjny i przygotowawczo - aplikacyjny. Przedstawiają one najważniejsze podstawy prawne oraz rozwój komunalnych kas oszczędności w Polsce do 1939 r.; wskazując na celowość ponownego powołania ich do życia, charakteryzują koncepcje ich funkcjonowania w polskim systemie bankowym. Dostępne źródła z zakresu komunalnych kas oszczędnościowych w innych krajach są dosyć skromne i niejednorodne. Stąd i ich prezentacja nie jest jednakowa. Tylko źródła niemieckie pozwalały przygotować specjalne opracowanie poświęcone bankom komunalnym w Republice Federalnej Niemiec, gdzie zajmują one wyjątkowo ważną pozycję. Komunalne kasy oszczędności we Francji nie odgrywają większej roli; w zbiorze przedstawiają je: syntetyczna informacja przygotowana przez Biuro Radcy Handlowego w Paryżu oraz dwa wyciągi ze źródeł prawnych, a mianowicie z dekretu o organizacji kas oszczędnościowo - przezornościowych oraz z wzorcowego statutu tych kas. Mimo niejednorodności materiału zawartego w zbiorze, mamy nadzieję, że okaże się on pomocny w rozwiązaniu problemu komunalnych kas oszczędnościowych w Polsce. Spis treści 1. Banki komunalne w Republice Federalnej Niemiec Informacja BSE nr 128

15 14 BSE 2. Komunalne Kasy Oszczędności w Polsce do 1939 r. Informacja BSE nr Komunalne kasy oszczędności we Francji Materiały i Dokumenty BSE nr Komunalne kasy oszczędności (wybór materiałów prasowych) Materiały i Dokumenty BSE nr 82 Redaktor merytoryczny: prof. dr hab. Władysław Sztyber 20 kwietnia 1993 Niniejsze opracowanie powstało z inicjatywy Prezydium Komisji Samorządu Terytorialnego.