RECENZJE. Recenzja ksiąŝki Bernda Heckera, Europäsches Strafrecht (Europejskie Prawo Karne), Wyd. Springer-Verlag, Berlin Heidelberg 2005, s.

Transkrypt

1 RECENZJE Emil W. Pływaczewski Recenzja ksiąŝki Bernda Heckera, Europäsches Strafrecht (Europejskie Prawo Karne), Wyd. Springer-Verlag, Berlin Heidelberg 2005, s. 516 Recenzowane opracowanie jak podkreśla w przedmowie jego Autor 1 jest podręcznikiem skierowanym w pierwszym rzędzie do studentów wydziałów prawa, jak równieŝ absolwentów szkół policyjnych, którzy w swojej praktyce mają do czynienia z europejskim prawem karnym. Opracowanie składa się z czterech zasadniczych części, podzielonych na większe fragmenty merytoryczne w postaci paragrafów, których jest w sumie 14. KaŜdy z paragrafów zawiera wykaz podstawowej literatury, sygnatury wykorzystanych rozstrzygnięć sądowych oraz streszczenie. W pierwszej części podręcznika ( Wprowadzenie ) Autor wyjaśnia podstawowe pojęcia i eksponuje główne problemy europejskiego prawa karnego. M.in. zaakcentowane zostały związki tej dyscypliny z polityką kryminalną, dogmatyką prawa karnego, prawem karnym procesowym, kryminologią, prawem europejskim oraz prawem konstytucyjnym i międzynarodowym. Pokazano teŝ praktyczne znaczenie europejskiego prawa karnego, określając je jako odpowiedź na przestępczość o charakterze transgranicznym. W omawianej części Autor zaprezentował teŝ prawnokarne aspekty prawa karnego międzynarodowego, prawa karnego transnacjonalnego i międzynarodowego prawa karnego. Druga część podręcznika nosi tytuł Instytucje europejskiego prawa karnego i ich formy działania. W pierwszych dwóch paragrafach tej części Autor szeroko odnosi się do Rady Europy, Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, a następnie przechodzi do pokazania państw Unii Europejskiej jako 1 B. H e c k e r jest profesorem zatrudnionym na Uniwersytecie im. Justusa Liebiga w Giessen. i Prawo 11,

2 E. W. Pływaczewski uczestników globalnej, europejskiej bądź bilateralnej sieci współpracy w sprawach karnych. W kolejności wyeksponowane zostały takie organizacje (łącznie z ich kompetencjami w zakresie zwalczania wybranych kategorii przestępczości), jak Interpol, Narody Zjednoczone, OECD, Rada Europy, TREVI oraz CELAD 2, dalej zaś w ramach II filaru Unii Europejskiej m.in. European Drug Unit (EDU), Europol i Erurojust. Zgodzić się trzeba z sygnalizowanymi przez Autora mankamentami w zakresie wymiany informacji dotyczących rozwiązań organizacyjnych i prawnych, jak równieŝ form i metod pracy operacyjnej stosowanych w poszczególnych krajach w procesie zwalczania przestępczości transgranicznej. Konieczne jest zatem wypracowanie rozwiązań umoŝliwiających organizację i przeprowadzenie multilateralnych operacji z udziałem wszystkich słuŝb realizujących w poszczególnych krajach UE zadania związane z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości zorganizowanej o charakterze transgranicznym. Dobrym przykładem w tym względzie mogłyby być wypracowane dotychczas wzorce w mikroskali. Być moŝe dlatego specjalną uwagę Autor poświęcił omówieniu bilateralnej współpracy z państwami trzecimi na przykładzie niemiecko-szwajcarskiej umowy o współpracy policji. Nieco szerzej moŝna było natomiast wyeksponować okoliczność, iŝ w odniesieniu do krajów Europy Środkowo- Wschodniej skuteczne zwalczanie przestępczości transgranicznej, zwłaszcza o charakterze zorganizowanym, wymaga w nowej sytuacji politycznej po 1 maja 2004 r. uzupełnienia wypracowanych dotychczas metod i form o dalsze rozwiązania stanowiące multilateralną formę współpracy międzynarodowej organów ścigania w tej części Europy. W trzeciej części podręcznika Autor podejmuje zagadnienie relewantnych z punktu widzenia prawa karnego faktorów europeizacji. M.in. szeroko została zaprezentowana kwestia kierunków harmonizacji w ramach III filaru Unii Europejskiej. Na czoło omawianych obszarów harmonizacji Autor wysuwa regulacje dotyczące przestępczości zorganizowanej, terroryzmu oraz specjalnie wyodrębnia nielegalny handel narkotykami, co jest ujęciem nie do końca czytelnym. Szczególnie wyeksponowana została problematyka terroryzmu, która z uwagi złoŝoność i wielowymiarowość posiada jak trafnie wskazuje się literaturze charakter międzyfilarowy 3. Autor min. nawiązuje do regulacji zawartych w decyzji ramowej Rady 2002/475/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie zwalczania terroryzmu oraz decyzji Rady 2002/465/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 w sprawie wspólnych zespołów dochodzeniowo- 2 Comité Européen de la Lutte Antidrogue Komitet grupujący przedstawicieli poszczególnych krajów ukierunkowany na zwalczanie narkomanii i przestępczości narkotykowej. 3 Zob. F. J a s iń s k i, M. N a r o j e k, P. R a k o w s k i, Wewnętrzne i zewnętrzne aspekty współpracy antyterrorystycznej w Unii Europejskiej w kontekście Polski jako państwa członkowskiego, Centrum Europejskie Natolin, Materiały Robocze 2/06, Warszawa 2006, s i Prawo 11, 2007

3 śledczych. Na drugim planie znalazły się takie obszary, jak: bezgotówkowy obrót środkami płatniczymi, pornografia dziecięca, ochrona środowiska naturalnego, oszustwo w sektorze prywatnym oraz wrogość wobec cudzoziemców, mieszcząca się najczęściej w ramach eksponowanego na wielu forach kryminologicznych problemu przestępstw z nienawiści. Wielu kryminologów podkreśla, Ŝe u źródeł tej kategorii przestępstw leŝy nie religia, lecz brak oczekiwanych przez społeczności islamskie zmian w zakresie kulturowym, politycznym czy ekonomicznym. Za postępującą erozję w świecie islamskim, dającą podatny grunt dla eskalacji działań wyznawców świętej wojny, często wini się interwencyjną politykę Ameryki 4. Na uwagę zasługuje zwłaszcza ten wątek, w którym Autor omawia kwestie związane z ułatwieniami ekstradycyjnymi (s. 426 i nast.), gdzie wskazuje sporo istniejących w tym zakresie deficytów. Jego uwagi w duŝej mierze korespondują ze stanowiskiem M. Płachty, który reprezentuje słuszny pogląd, iŝ dowolnego naruszenia praw człowieka nie moŝna uznać za barierę ekstradycyjną, gdyŝ w przeciwnym razie mogłoby to prowadzić do konfliktu z innymi zobowiązaniami międzynarodowymi ciąŝącymi na państwie, zwłaszcza zobowiązującymi do zwalczania przestępczości międzynarodowej oraz ścigania i karania sprawców naruszeń praw człowieka 5. Dalej Autor nawiązuje do szeregu szczegółowych kwestii dotyczących współpracy sądowej w sprawach karnych. Sporo miejsca poświęcone teŝ zostało pozostającemu w związku z instrumentami ekstradycyjnymi Europejskiemu Nakazowi Aresztowania (ENA). Instytucja ta ma na celu zastąpienie długotrwałych procedur ekstradycyjnych. Art. 31 ust. 1 Decyzji Ramowej w sprawie ENA i procedur dostarczania między Państwami Członkowskimi (2002/584/JAD), wydanej w dniu 13 czerwca 2002 r., nałoŝył na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek dokonania odpowiednich zmian w swym ustawodawstwie procesowym do dnia 1 stycznia 2004 r. Przypomnijmy, Ŝe ENA pojawił się w naszej procedurze karnej wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej. W kwietniu 2005 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, Ŝe wprowadzający tę instytucję przepis art k.p.k. narusza konstytucyjny zakaz ekstradycji, gdyŝ jest jedną z jej form 6. Do czasu wejścia w Ŝycie 4 Zob. E. W. P ł y w a c z e w s k i, 57. Doroczna Konferencja Amerykańskiego Stowarzyszenia Kryminologii, Toronto, listopada 2005 r., i Prawo 2006, nr 6; B. H o ł y s t, Recenzja ksiązki Hansa Joachima Schneidera, Kriminologie der Gewalt (Kryminologia przemocy), i Prawo 1995, nr 3, s Zob. M. P ł a c h t a, Przeszkody ekstradycyjne: poszukiwanie złotego środka, Rzeczpospolita z dnia 23 marca 2007 r., s. C4. 6 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dni 27 kwietnia 2005 r., sygn. P 1/05, Do czasu wejścia w Ŝycie tego wyroku (18 miesięcy od opublikowania w Dzienniku Ustaw) przepis nadal obowiązywał, a problem został rozwiązany poprzez dokonaną w międzyczasie zmianę odpowiednich zapisów Konstytucji. Zob. takŝe A. G ó r s k i, A. S a k o w i c z, Bariery i Prawo 11,

4 E. W. Pływaczewski tego wyroku (18 miesięcy od opublikowania w Dzienniku Ustaw) przepis nadal obowiązywał, a problem został rozwiązany poprzez dokonaną w międzyczasie zmianę odpowiednich zapisów Konstytucji. Autor słusznie konkluduje, Ŝe ostateczną ocenę efektywności tej instytucji będzie moŝna przeprowadzić dopiero po jej wprowadzeniu i osiąganych efektach we wszystkich państwach członkowskich 7. Dalej omówiona została problematyka wzajemnego uznawania rozstrzygnięć sądowych, łącznie z interesującymi propozycjami rozwiązań de lege ferenda. W ostatniej, czwartej części recenzowanego opracowania, Autor analizuje kwestie związane z prawnokarną ochroną interesów finansowych Wspólnoty 8, odnosząc się zwłaszcza do zwalczania oszustwa przez europejskie prawo karne. Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza wątek kryminologiczno-kryminalistyczny tego fragmentu ksiąŝki, w którym znajdujemy takŝe opis typologii tej kategorii przestępstw, łącznie z nawiązaniem do funkcjonujących struktur przestępczych oraz modus operandi sprawców. Przedstawione teŝ zostały wypracowane dotychczas strategie przeciwdziałania temu procederowi oraz proponowane modele w zakresie przyszłego rozwoju europejskiego prawa karnego. W tym zakresie Autor nawiązał m.in. do rozwiązań zawartych w projekcie Corpus iuris, zawierającym propozycję uniwersalnych zasad prawa karnego materialnego materialnego i procesowego, których stosowanie byłoby ukierunkowane na zwalczanie przestępstw gospodarczych godzących w interesy gospodarcze Wspólnot Europejskich. NiezaleŜnie od wielu słabych stron propozycji zawartych w Corpus iuris, słusznie zresztą poddawanych krytyce w licznych dyskusjach z udziałem przedstawicieli nauki i praktyki naleŝałoby jednak zdaniem Autora tego rodzaju dyskusje nadal prowadzić na szerokim forum publicznym, akcentując zwłaszcza rolę prawa karnego materialnego i procesowego w szerszej płaszczyźnie działań podejmowanych w ramach integracji europejskiej (s. 499). Układ oraz zawartość podręcznika daje czytelnikom szerokie moŝliwości: od przygotowania materiału obowiązującego na egzamin (w zakresie prawa karnego i europejskiego prawa karnego) poprzez utrwalenie zdobytej wcześniej w tym zakresie wiedzy aŝ do jej rozszerzenia. Jednocześnie opracowanie to moŝe słuŝyć równieŝ praktykom organów ścigania i wymiaru spraprawne integracji europejskiej w sprawach karnych. Materiały Robocze 3/05, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2005, s. 12 i nast. 7 Zob. takŝe E. M. G u z i k - M a k a r u k, Wybrane problemy implementacji Europejskiego Nakazu Aresztowania w Polsce i w Niemczech w porównaniu, (w:) Wybrane problemy prawa krajowego i europejskiego, Temida 2, Białystok 2007, s. 322 i nast. 8 Na etapie przygotowań akcesyjnych Polski do Unii Europejskiej zob. M. H u d z i k, C. N o - w a k (red.), Instytucje i instrumenty prawne w walce z przestępczością przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej prawo krajowe i perspektywa europejska. Materiały z Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Warszawa, 3 4 grudnia 2003 r., Warszawa i Prawo 11, 2007

5 wiedliwości, zwłaszcza sędziom, adwokatom, prokuratorom i policjantom ze słuŝb kryminalnych, mającymi w swojej praktyce do czynienia z przestępczością o charakterze transgranicznym. Osoby te funkcjonują bowiem w obszarach, w których podejmowanie rozstrzygnięć coraz częściej wymaga znajomości rozwiązań prawa karnego europejskiego. Wymaga jeszcze podkreślenia bogata warstwa praktyczna podręcznika. Jego treści są bowiem ilustrowane znakomicie dobranym materiałem w postaci specjalnie przygotowanych kazusów, opartych na konkretnych rozstrzygnięciach sądowych. Recenzowane dzieło moŝe takŝe słuŝyć za swego rodzaju przewodnik umoŝliwiający dotarcie do odpowiednich przepisów prawnych, wyroków sądowych oraz literatury. Niewątpliwie pomocną w tym zakresie okazała się znajomość praktyki, w tym takŝe orzeczniczej. W latach Autor wykonywał bowiem zawód sędziego, później zaś był kierownikiem Referatu ds. Ustawodawstwa Karnego w Ministerstwie Sprawiedliwości landu Meklemburgii Pomorze Przednie. Opracowanie jest w mojej ocenie pewną próbą połączenia encyklopedycznego podejścia w zakresie prezentacji głównych problemów europejskiego prawa karnego z ujęciem dydaktycznym, uwzględniającym bieŝące potrzeby osób studiujących. Zabieg o takim charakterze jest niezwykle trudny do zrealizowania, zwłaszcza Ŝe ujęcie encyklopedyczne jest na ogół bardziej kuszące i łatwiejsze w realizacji. Na pytanie, czy proporcje zostały w recenzowanym podręczniku odpowiednio wywaŝone, miarodajnej odpowiedzi mogą udzielić jedynie jego Czytelnicy. i Prawo 11,