Nie ma dzieci są ludzie. - Janusz Korczak. Przestrzegania praw dziecka w oczach ucznia w szkołach podstawowych i gimnazjach Małopolski.

Transkrypt

1 Nie ma dzieci są ludzie. - Janusz Korczak Przestrzegania praw dziecka w oczach ucznia w szkołach podstawowych i gimnazjach Małopolski - Raport

2 I. Celem diagnozy było uzyskanie od bezpośrednio zainteresowanych, czyli dzieci - odpowiedzi na pytanie czy w starszych klasach szkół podstawowych i gimnazjach województwa małopolskiego nauczyciele przestrzegają podstawowych praw dziecka zawartych w Konwencji o prawach dziecka oraz czy nauczyciele przestrzegają podstawowych praw ucznia jako specyficznej kategorii praw dziecka. Diagnoza, ze względu na swą skalę, ma charakter sondażowy, stąd wynikająca z niej ocena przestrzegania praw dziecka i ucznia ma charakter oceny wstępnej. Celem diagnozy była ocena zjawiska w Małopolsce, a nie ocena przestrzegania praw w poszczególnych szkołach biorących udział w diagnozie. W zastosowanym kwestionariuszu ankiety, który był narzędziem diagnozy, na wstępie znalazły się pytania mające służyć ustaleniu, czy zdaniem znają oni swoje prawa i czy są o nich informowani w szkole. W diagnozie, a co za tym idzie w kwestionariuszu ankiety, świadomie zrezygnowano z pytań o obowiązki ucznia. Podstawowym kryterium selekcyjnym w diagnozie był typ szkoły. Diagnozą objęto klas szóstych szkoły podstawowej oraz klas drugich gimnazjum jako reprezentujących poszczególne typy szkół. Spośród praw zawartych w Konwencji wybrane zostały te, które w szczególności mogą dotyczyć relacji dziecko szkoła, są to : - prawo do wyrażania własnych poglądów i przekonań - prawo do prywatności - prawo do ochrona przed przemocą oraz innym złym traktowaniem. Ponadto pytania ankiety dotyczyły takich praw ucznia, jak: - prawa do informacji o własnych postępach w nauce - prawo do wpływania poprzez swoich reprezentantów na życie szkoły - prawo do poczucia fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa w szkole. Aby zbadać czy wyniki diagnozy różnić się będą nie tylko ze względu na typ szkoły, ale także ze względu na wielkość ośrodka, w którym szkoła funkcjonuje, ankietę przeprowadzono osobno w grupie szkół : - wiejskich, - szkół w miejscowościach do 25 tyś. mieszkańców - szkół w miastach powyżej 25 tyś. mieszkańców. Dodatkowym czynnikiem mogącym mieć wpływ na poziom przestrzegania praw dziecka w szkole, a co za tym idzie dodatkowym, przyjętym w diagnozie kryterium różnicującym, jest wielkość szkoły. W badaniu wyodrębniono szkoły: - małe ( liczące ) - średniej wielkości ( liczące ), oraz - duże ( liczące ) W diagnozie wprowadzone zostało jeszcze jedno kryterium różnicujące. W każdej szkole oprócz dobrze funkcjonujących w grupie róniczej i szerzej, w społeczności szkolnej, są uczniowie trudniej się adaptujący, częściej niewywiązujący się z obowiązków, sprawiający trudności wychowawcze. Jednym z dodatkowych celów ankiety jest próba odpowiedzi na pytanie, czy opinie tych dwóch grup na temat przestrzegania ich praw różnią się, a jeżeli tak to w jaki sposób. Założono, że miarodajnym i najbardziej czytelnym czynnikiem różnicującym te dwie grupy jest ocena zachowania ucznia. 2

3 II. Narzędziem diagnozy był kwestionariusz anonimowej ankiety Prawa dziecka i ucznia w mojej szkole składającej się z 13 pytań zamkniętych, zredagowanych w taki sposób, aby były zrozumiałe tak dla klas szóstych, jak i klas drugich gimnazjum. Przyjęta kafeteria odpowiedzi dawała zawsze uczniowi możliwość uchylenia się od zajęcia wyraźnego stanowiska wobec postawionego pytania odpowiedzi typu : nie wiem, nie mam zdania, nie pamiętam, trudno powiedzieć. Dodatkowym pytaniem, umieszczonym na końcu kwestionariusza było pytanie o śródroczną ocenę zachowania ucznia w mijającym roku szkolnym. Uczeń został poproszony o zaznaczenie w kwestionariuszu jaką otrzymał ocenę zachowania: wzorową, bardzo dobrą, czy też inną ocenę. Uczniów z oceną: zachowanie wzorowe lub bardzo dobre, uznano na potrzeby tej ankiety za dobrze funkcjonujących w środowisku szkolnym. Istniało ryzyko, że znacząca część nie odpowie na to pytanie. W rzeczywistości uchyliło się od odpowiedzi na nie zaledwie 9 % gimnazjów i 7 % szkół podstawowych. III. Dobór próby przeprowadzony został w sposób losowy i taki, aby można ją było uznać za reprezentatywną. Przyjęto zasadę, że w każdej szkole ankietę wypełnią uczniowie tylko jednego oddziału. Ankietę przeprowadzono łącznie w 143 szkołach, w tym w 89 szkołach podstawowych ( co stanowi 6 % ogółu ) i w 54 gimnazjach ( co stanowi 7 % ogółu ) z niemal wszystkich powiatów województwa małopolskiego. Ankietę wypełniło 1406 spośród 34 tysięcy, klas szóstych szkoły podstawowej ( co stanowi 4 % ogółu ) oraz 1105 spośród niespełna 37 tysięcy klas drugich gimnazjów ( co stanowi 3 % ogółu ). IV. Realizacja badań miała miejsce między 20 maja a 10 czerwca 2012 roku. Ankietę przeprowadzono tylko w tych szkołach, w których dyrektorzy wyrazili na to uprzednią zgodę. Przyjęto, że ankietę przeprowadzać będą bezpośrednio wizytatorzy Kuratorium Oświaty w Krakowie, w klasie, w obecności wychowawcy klasy. Po zebraniu ankiet od, wizytatorzy wprowadzili odpowiedzi zawarte w każdej z nich do systemu elektronicznego, zaznaczając zarówno wielkość szkoły jak i to, w jak dużej miejscowości szkoła funkcjonuje. System wygenerował dane zbiorcze. V. Wyniki diagnozy podane w oparciu o analizę ilościową odpowiedzi udzielonych przez wypełniających ankietę, w odniesieniu do poszczególnych praw, przedstawiają się w sposób następujący. 1. Poziom wiedzy na temat praw dziecka i ucznia [ pyt. 1 i 2 ankiety]. Deklarowany przez poziom wiedzy na temat swoich praw uznać należy za dobry, ale nie bardzo dobry. Niespełna połowa tak klas szóstych szkół podstawowych jak i klas drugich gimnazjów w Małopolsce uważa, że zna wszystkie lub prawie wszystkie swoje prawa. Odpowiednio 88 % SP i 87 % gimnazjów zna, jeżeli nie wszystkie, to przynajmniej niektóre z nich. [ tab. 1A i 1B] 3

4 mieszk. mieszk. Tabela 1A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki podano w procentach ). Pytanie 1. Czy znasz prawa dziecka i ucznia, które Ci przysługują. Tak, znam wszystkie albo prawie wszystkie Znam, ale tylko niektóre z nich Nie znam tych praw Trudno powiedzieć Tabela 1 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki podano w procentach ). Pytanie 1. Czy znasz prawa dziecka i ucznia, które Ci przysługują. Tak, znam wszystkie albo prawie wszystkie Znam, ale tylko niektóre z nich Nie znam tych praw Trudno powiedzieć Warto zauważyć, że pełną lub prawie pełną wiedzę na temat swoich praw deklarowali zdecydowanie częściej uczniowie szkół wiejskich niż uczniowie z miast powyżej 25 tysięcy mieszkańców - różnice rzędu 15 % ( G) i 24 % (SP). Przekonanie o znajomości swoich praw zdecydowanie spada w przypadku uczęszczających do szkół dużych tzn. liczących i prawidłowość ta dotyczy tak szkół podstawowych jak i gimnazjów. Z kolei 83 % klasy szóstej szkoły podstawowej i 78 % klasy drugiej gimnazjum potwierdziło, że byli informowani przez nauczycieli o swoich prawach, ale ponad połowa z nich informowana była wyłącznie w trakcie przeznaczonych na ten temat lekcji [ tab. 2A i 2B]. 4

5 mieszk. mieszk. Tabela 2A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 2. Czy w Twojej szkole nauczyciele informowali o ich prawach. Tak, jesteśmy informowani nie tylko na lekcjach, ale także w inny sposób ( np. w gazetce szkolnej, na szkolnej stronie internetowej itp. ) Tak, informował nas wychowawca klasy lub inny nauczyciel na lekcji W naszej szkole nie mówi się o prawach dziecka i prawach ucznia Trudno powiedzieć Tabela 2 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 2. Czy w Twojej szkole nauczyciele informowali o ich prawach. Tak, jesteśmy informowani nie tylko na lekcjach, ale także w inny sposób ( np. w gazetce szkolnej, na szkolnej stronie internetowej itp. ). 24 Tak, informował nas wychowawca klasy lub inny nauczyciel na lekcji. 54 W naszej szkole nie mówi się o prawach dziecka i prawach ucznia Trudno powiedzieć W przypadku informowania o ich prawach, podobnie jak w przypadku wiedzy na temat tych praw, znaczenie ma wielkość miejscowości, w której szkoła funkcjonuje. Relatywnie najgorsza sytuacja jest w szkołach w miastach powyżej mieszkańców. Tylko w tych szkołach zarówno podstawowych jak i gimnazjach - odnotowano znaczącą, przekraczającą 10%, liczbę odpowiedzi wskazujących na to, że w szkołach tych nauczyciele unikają mówienia o prawach dziecka i ucznia. 5

6 mieszk. mieszk. 2. Prawo do informacji o własnych postępach w nauce [ pyt. 4 i 5 ankiety]. Podkreślić należy, że generalnie w opinii nauczyciele przestrzegają ich prawa do informacji o wymaganiach edukacyjnych i postępach w nauce. Dotyczy to zwłaszcza informacji o wymaganiach na poszczególne oceny klasyfikacyjne. Ponad ¾ tak szkół podstawowych jak i gimnazjów stwierdziło, że zostało poinformowanych o wymaganiach ze wszystkich przedmiotów. Ci uczniowie, którzy zaprzeczyli, że informowano ich o wymaganiach edukacyjnych stanowili ok. 1 % ogółu, co w liczbach bezwzględnych wynosi od 12 do 14, a więc znacznie mniej niż liczba szkół, w których przeprowadzono ankietę [ tab. 3A i 3B]. Tabela 3A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ) Pytanie 4. Czy na początku roku szkolnego nauczyciele informowali o swoich wymaganiach na poszczególne oceny klasyfikacyjne. Tak, ze wszystkich przedmiotów Tak, ale tylko z niektórych przedmiotów Nauczyciele nie informowali nas o tym Nie pamiętam Tabela 3 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 4. Czy na początku roku szkolnego nauczyciele informowali o swoich wymaganiach na poszczególne oceny klasyfikacyjne. Tak, ze wszystkich przedmiotów Tak, ale tylko z niektórych przedmiotów Nauczyciele nie informowali nas o tym Nie pamiętam W tym przypadku również odsetek informowanych jest wyższy w szkołach wiejskich oraz szkołach małych niż w szkołach funkcjonujących w większych miastach czy szkołach liczących. W tych szkołach znacznie częściej niektórzy nauczyciele nie informują o swoich wymaganiach. Nieco rzadziej zwłaszcza w gimnazjach przestrzegane jest prawo ucznia do informacji o postępach w nauce 62 % szkół podstawowych i 53 % gimnazjów 6

7 do powyżej potwierdziło, że wszyscy lub prawie wszyscy nauczyciele uzasadniają ocenę klasyfikacyjną ucznia, gdy o to poprosi [ tab. 4A i 4B]. Tabela 4A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 5. Czy nauczyciele, gdy o to poprosisz, uzasadniają ocenę, którą Ci ustalili na okres lub na koniec roku szkolnego. Tak, wszyscy lub prawie wszyscy nauczyciele Tak, ale tylko niektórzy nauczyciele Większość nauczycieli, nawet gdy o to zapytam, nie chce wyjaśnić dlaczego ustalili mi taką ocenę, jaką ustalili. 5 Trudno powiedzieć Tabela 4B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 5. Czy nauczyciele, gdy o to poprosisz, uzasadniają ocenę, którą Ci ustalili na okres lub na koniec roku szkolnego. Tak, wszyscy lub prawie wszyscy nauczyciele Tak, ale tylko niektórzy nauczyciele Większość nauczycieli, nawet gdy o to zapytam, nie chce wyjaśnić dlaczego ustalili mi taką ocenę, jaką ustalili. 8 Trudno powiedzieć Również w tym przypadku w szkołach dużych i funkcjonujących w większych miejscowościach, wyniki są o kilka punktów procentowych gorsze. 3. Prawo do wpływania poprzez swoich reprezentantów na życie szkoły [ pyt. 3 ankiety]. Zadowolonych ze sposobu działania samorządu w swoich szkołach jest prawie połowa szkół podstawowych i blisko 40 % gimnazjalistów. W tym przypadku również podstawowym czynnikiem różnicującym jest wielkość miejscowości, w której szkoła działa. Najlepiej samorząd jest oceniany przez szkół wiejskich, najsłabiej szkół z miast liczących powyżej 25 tysięcy mieszkańców różnice w liczbie ocen pozytywnych sięgają 7

8 powyżej powyżej 18 punktów procentowych w przypadku SP i 21 punktów procentowych w przypadku gimnazjów [ tab. 5A i 5B ]. Tabela 5A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 3. Czy Twoim zdaniem wasz samorząd szkolny działa skutecznie. Tak, działa skutecznie np. ułatwia uzyskanie zgody w sprawach, na których uczniom zależy. 48 Samorząd działa, ale mógłby robić więcej dla. Nic nie słyszałem o działalności samorządu w naszej szkole. Nie interesuję się tym Tabela 5 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 3. Czy Twoim zdaniem wasz samorząd działa skutecznie. Tak, działa skutecznie np. ułatwia uzyskanie zgody w sprawach, na których uczniom zależy. 39 Samorząd działa, ale mógłby robić więcej dla Nic nie słyszałem o działalności samorządu w naszej szkole Nie interesuję się tym Wprawdzie blisko połowa oczekuje od swojego samorządu szkolnego, że będzie więcej robił dla, ale na podkreślenie zasługuje fakt, że relatywnie niewielu ( 4% - 6 % ) na pytanie o samorząd szkolny odpowiedziało w sposób, który świadczyłby o tym, że samorząd w ich szkole nie działa wcale. 8

9 do 4. Prawo do poczucia fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa w szkole [ pyt. 12 i 13 ankiety]. Małopolska szkoła tak podstawowa jak i gimnazjum to na ogół szkoła bezpieczna. Zdecydowana większość ( 76 % w SP i 73 % w gimnazjach ) czuje się w szkole bezpiecznie zawsze i wszędzie. W tym przypadku różnice między szkołą na wsi i w mieście są niewielkie. ma znaczenie dla poczucia bezpieczeństwa szkół podstawowych - w grupie szkół liczących do 100 na ponad 215, którzy wypełnili ankietę tylko jeden nie czuł się w szkole bezpiecznie. w przypadku gimnazjów jest dla poczucia bezpieczeństwa raczej bez znaczenia. Szczegółowe wyniki przedstawiają tabele 6A i 6B. Tabela 6A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 12. Czy w szkole przed lekcjami i w czasie przerw międzylekcyjnych czujesz się bezpiecznie. Tak, zawsze i w każdym miejscu w szkole Raczej tak, ale są miejsca, gdzie czuję się bezpiecznie tylko w obecności nauczycieli. 13 W czasie przerw, a także przed czy po lekcjach w mojej szkole nie czuję się bezpiecznie. 5 Trudno powiedzieć Tabela 6 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki podano w procentach ). Pytanie 12. Czy w szkole przed lekcjami i w czasie przerw międzylekcyjnych czujesz się bezpiecznie. Tak, zawsze i w każdym miejscu w szkole Raczej tak, ale są miejsca, gdzie czuję się bezpiecznie tylko w obecności nauczycieli. 15 W czasie przerw, a także przed czy po lekcjach w mojej szkole nie czuję się bezpiecznie. 6 Trudno powiedzieć

10 do powyżej Duży wpływ na poczucie psychicznego bezpieczeństwa ucznia w szkole ma obecność wśród dorosłych ( nauczycieli ) osoby lub osób, do których uczeń ma zaufanie, do których może zwrócić się o pomoc w przypadku przeżywania trudności czy kłopotów domowych, szkolnych czy wynikających z kontaktów z rónikami. Na pytanie o obecność w szkole takich nauczycieli padło najwięcej w porównaniu z innymi pytaniami - odpowiedzi nie wiem ( 24 % w SP i 28 % w gimnazjum ), ale warto zauważyć, że 60 % szkół podstawowych i 48 % gimnazjalistów, odpowiedziało na to pytanie pozytywnie [ tab. 7A i 7B]. Tabela 7 A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki podano w procentach ). Pytanie 13. Czy jest wśród nauczycieli ktoś, komu można zwierzyć się ze swoich kłopotów. Tak, są tacy nauczyciele w naszej szkole. Tak, ale jest tylko jedna taka osoba. Nie mam zaufania do nikogo z nauczycieli, którzy u nas pracują Nie wiem Tabela 7 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki podano w procentach ). Pytanie 13. Czy jest wśród nauczycieli ktoś, komu można zwierzyć się ze swoich kłopotów. Tak, są tacy nauczyciele w naszej szkole Tak, ale jest tylko jedna taka osoba Nie mam zaufania do nikogo z nauczycieli, którzy u nas pracują Nie wiem W przypadku szkół podstawowych uczniowie szkół małych, częściej niż szkół dużych, wskazywali na to, że jest w szkole nauczyciel, do którego mają zaufanie. W przypadku gimnazjów wielkość szkoły, jak się wydaje, nie ma większego znaczenia dla poziomu zaufania do nauczycieli. 10

11 do powyżej od 100 do Prawo do wyrażania własnych poglądów i przekonań [ pyt. 7 i 11 ankiety]. Badając przestrzeganie tego prawa zwrócono się do z pytaniem o możliwość otwartego, swobodnego wypowiadania się w szkole na temat wszystkich spraw dotyczących życia szkoły. Uzyskane wyniki trudno jednoznacznie zinterpretować. Z jednej strony 69 % SP oraz 68 % gimnazjów deklaruje, że w ich szkole można wypowiadać opinie o szkole. Z drugiej strony prawie połowa z tych, którzy tak twierdzili wybrała odpowiedź mówiącą, że bezpiecznie mogą to robić tylko w obecności niektórych nauczycieli [tab. 8A i 8B]. Tabela 8A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 7. Czy w Twojej szkole uczeń może przekazywać nauczycielom własne opinie w sprawach dotyczących życia szkoły. Tak zawsze, nawet jeżeli opinia ta jest inna niż opinia nauczycieli Tak, ale ostrożnie, tylko w obecności niektórych nauczycieli W naszej szkole lepiej nie wypowiadać się o sprawach szkolnych. 11 Trudno powiedzieć Tabela 8B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 7. Czy w Twojej szkole uczeń może przekazywać nauczycielom własne opinie w sprawach dotyczących życia szkoły. Tak zawsze, nawet jeżeli opinia ta jest inna niż opinia nauczycieli Tak, ale ostrożnie, tylko w obecności niektórych nauczycieli W naszej szkole lepiej nie wypowiadać się o sprawach szkolnych. 14 Trudno powiedzieć Poza tym, że ponad 10 % uważa, że w ich szkole lepiej nie wypowiadać się o sprawach szkolnych, zwraca uwagę fakt, że stosunkowo dużo, bo 1/5 uchyliła się od odpowiedzi na to pytanie. 11

12 do Na tematy ogólnospołeczne zdecydowana większość dzieci w tym wieku nie ma jeszcze wykrystalizowanych własnych opinii i zazwyczaj replikuje opinie zasłyszane od rodziców lub opiekunów. Czasami z racji środowiska, w którym dziecko się wychowuje, może bezwiednie prezentować poglądy lub postawy odmienne niż inni uczniowie i nieakceptowane przez część nauczycieli. Stąd w ankiecie pojawiło się pytanie o gorsze traktowanie z powodu ich pochodzenia, religii lub działalności i poglądów rodziców [ tab. 9A i 9B]. Tabela 9 A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 11. Czy spotkałeś się w swojej szkole z tym, że jakiś uczeń lub uczennica byli gorzej traktowani przez nauczycieli z powodu swojego pochodzenia, religii albo działalności rodziców. Nie, bo w naszej szkole wszyscy uczniowie są zawsze traktowani równo. 64 Raczej nie, bo nie przypominam sobie takiego przypadku Tak, są uczniowie, których niektórzy nauczyciele traktują gorzej z wymienionych powodów. 7 Trudno powiedzieć Tabela 9 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 11. Czy spotkałeś się w swojej szkole z tym, że jakiś uczeń lub uczennica byli gorzej traktowani przez nauczycieli z powodu swojego pochodzenia, religii albo działalności rodziców. Nie, bo w naszej szkole wszyscy uczniowie są zawsze traktowani równo. 52 Raczej nie, bo nie przypominam sobie takiego przypadku Tak, są uczniowie, których niektórzy nauczyciele traktują gorzej z wymienionych powodów. 11 Trudno powiedzieć Ponad 8o % badanych stwierdziło, że w ich szkole nie spotkali się z takim przypadkiem, a co bardzo pozytywne 60 % SP i ponad połowa gimnazjalistów wybrała odpowiedź: nie, bo w naszej szkole wszyscy są traktowani równo. 12

13 do 6. Prawo do prywatności [ pyt. 6 i 8 ankiety]. Badając przestrzeganie w szkołach tego prawa zwrócono się do z dwoma pytaniami. Jedno z nich dotyczyło wyglądu zewnętrznego i jego wpływu na sposób, w jaki oceniają ich nauczyciele. Uczniowie wiedzą, że wygląd zewnętrzny nie powinien być prowokujący i na ogół się do tego stosują. Nauczyciele wiedzą, że wygląd zewnętrzny ucznia nie powinien wpływać na ocenę z przedmiotu. Aż 90 % szkół podstawowych i 78 % gimnazjalistów stwierdziło, że nigdy nie odczuli, aby nauczyciel oceniając ich z jakiegoś przedmiotu kierował się uprzedzeniami wynikającymi z ich sposobu noszenia się. Przy tym, co warto podkreślić, uczniowie w zdecydowanej większości wybierali odpowiedź nie połączoną z uzasadnieniem mówiącym, że w ich szkole nauczyciele oceniają wiedzę i umiejętności ucznia, a nie jego wygląd. Zwłaszcza w przypadku gimnazjów, dotyczy to tak szkół wiejskich jak i funkcjonujących w miastach. [ tab. 10A i 10B] Tabela 10A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 6. Czy Twój wygląd ( fryzura, ubiór) miały kiedyś wpływ na to, jaką otrzymałeś ocenę z przedmiotu. Nie, nauczyciele w naszej szkole oceniają zawsze wiedzę i umiejętności ucznia, a nie jego wygląd. 74 Nie, bo staram się nie wyróżniać wyglądem zewnętrznym Kilka razy nauczyciele zaniżyli mi ocenę, bonie lubią sposobu w jaki się ubieram i wyglądam. 3 Trudno powiedzieć Tabela 10B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 6. Czy Twój wygląd ( fryzura, ubiór) miały kiedyś wpływ na to, jaką otrzymałeś ocenę z przedmiotu Nie, nauczyciele w naszej szkole oceniają zawsze wiedzę i umiejętności ucznia, a nie jego wygląd. 54 Nie, bo staram się nie wyróżniać wyglądem zewnętrznym

14 do Kilka razy nauczyciele zaniżyli mi ocenę, bonie lubią sposobu w jaki się ubieram i wyglądam. 9 Trudno powiedzieć Jednym z podstawowych składników prawa do prywatności - nie tylko w wieku dorastania - jest prawo do zachowania dyskrecji wokół spraw rodzinnych, a zwłaszcza unikanie ich publicznego roztrząsania i oceniania. Tego prawa dotyczyło pytanie ósme ankiety [ tab. 11A i 11B] Tabela 11A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 8. Czy zdarza się, że nauczyciel przy innych uczniach, komentuje Twoje sprawy rodzinne lub osobiste w taki sposób, że czujesz się zawstydzony, upokorzony. Nie, nigdy to się nie zdarzyło Tak, ale zdarzyło to się tylko raz lub dwa razy Tak, zdarzyło się to wiele razy Nie pamiętam Tabela 11 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 8. Czy zdarza się, że nauczyciel przy innych uczniach, komentuje Twoje sprawy rodzinne lub osobiste w taki sposób, że czujesz się zawstydzony, upokorzony. Nie, nigdy to się nie zdarzyło Tak, ale zdarzyło to się tylko raz lub dwa razy Tak, zdarzyło się to wiele razy Nie pamiętam ¾ szkół podstawowych i blisko 2/3 gimnazjalistów stwierdziło, że nigdy ich sprawy osobiste lub rodzinne nie były publicznie roztrząsane przez nauczycieli. Jednak sporadycznie takie sytuacje zdarzały się, na co wskazało kilkanaście procent. Analiza odpowiedzi wskazuje, że wielkość miejscowości, w której funkcjonuje szkoła nie ma większego wpływu na występowanie tych negatywnych przykładów zachowania nauczycieli. 14

15 do 7. Prawo do ochrony przed przemocą oraz innym złym traktowaniem [ pyt. 9 i 10 ankiety]. Przemoc tak psychiczna, jak i zwłaszcza fizyczna, nauczycieli wobec jest w szkole nie do przyjęcia, nawet jeżeli jest zjawiskiem marginalnym. Na pytanie o świadome używanie przez nauczycieli wobec słów, które mają ich upokorzyć, ośmieszyć, 74 % szkół podstawowych odpowiedziało, że nigdy to się nie zdarzyło. Tych szkół podstawowych, którzy twierdzą, że zdarza się to często jest ok. 3 %, ( 38 ), a więc w liczbach bezwzględnych znacznie mniej niż szkół, w których przeprowadzono ankietę ( 89 szkół ). Jednak takich, którzy zadeklarowali, że zdarza się to, chociaż rzadko, jest 17 %, a w szkołach dużych jeszcze więcej. To zjawisko sporadycznego sięgania przez nauczycieli po słowa ośmieszające ucznia w oczach klasy jeszcze bardziej widać w odpowiedziach gimnazjalistów [ tab. 12A i 12B]. Tabela 12A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 9. Czy zdarza się, że nauczyciel w stosunku do Ciebie lub innego ucznia ( pomijając żarty, które nie sprawiały Ci przykrości ), używa takich słów, których celem jest ośmieszenie. Nie, nigdy to się nie zdarzyło Zdarza się, ale rzadko i dotyczy tylko niektórych nauczycieli Zdarza się często Trudno powiedzieć Tabela 12 B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 9. Czy zdarza się, że nauczyciel w stosunku do Ciebie lub innego ucznia ( pomijając żarty, które nie sprawiały Ci przykrości ), używa takich słów, których celem jest ośmieszenie. Nie, nigdy to się nie zdarzyło Zdarza się, ale rzadko i dotyczy tylko niektórych nauczycieli Zdarza się często Trudno powiedzieć Warto zwrócić uwagę na fakt, że po ośmieszające słowo częściej sięgają nauczyciele w szkołach dużych niż małych, a sytuacja w szkołach na wsi jest lepsza niż w szkołach działających w mieście. 15

16 do Na pytanie wprost odnoszące się do stosowania przemocy fizycznej wobec (Czy zdarzyło się, że pracownik szkoły uderzył Ciebie lub w Twojej obecności innego ucznia ) wyniki są nieco podobne do uzyskanych w pytaniu poprzednim. Wprawdzie 82 % SP i 72 % gimnazjów zadeklarowało, że nigdy się to nie zdarzyło, ale 9 % z badanych w szkołach podstawowych i aż 16 % w gimnazjach potwierdziło, że sporadycznie takie przypadki mają miejsce [ tab. 13A i 13B]. Tabela 13A - odpowiedzi szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ). Pytanie 10. Czy zdarzyło się, że pracownik szkoły uderzył Ciebie lub w Twojej obecności innego ucznia Nigdy to się nie zdarzyło Zdarzyło się to raz lub dwa razy W naszej szkole zdarza się to często Trudno powiedzieć Tabela 13B - odpowiedzi gimnazjum ( wyniki w procentach ). Pytanie 10. Czy zdarzyło się, że pracownik szkoły uderzył Ciebie lub w Twojej obecności innego ucznia Nigdy to się nie zdarzyło Zdarzyło się to raz lub dwa razy W naszej szkole zdarza się to często Trudno powiedzieć Dodatkowym kryterium różnicującym przyjętym w prowadzonej diagnozie i jednocześnie w ankiecie, było funkcjonowanie ucznia w środowisku szkolnym. Wyrażało się w ocenie zachowania ucznia. Ankieta miała przynieść odpowiedź na pytanie, czy opinia na temat przestrzegania praw dziecka i ucznia tych spośród, którzy trudniej adaptują się do wymagań szkolnych, różni się od opinii dobrze adaptujących się do wymagań stawianych przez szkołę. Uczniowie z oceną zachowania niższą niż bardzo dobry rzeczywiście częściej niż ogół wybierali w ankiecie odpowiedź, która wskazywała, że ich prawa nie są przestrzegane. Jednak różnica między ich opinią a opinią ogółu w przypadku każdego prawa i każdego pytania ( z wyjątkiem jednego ) mieściła się w przedziale od 1 do 3 punktów procentowych, a więc można uznać ją za mało znaczącą. Tylko 16

17 w jednym przypadku różnica ta była większa uczniowie z oceną zachowania dobrą lub niższą rzadziej niż ogół ( o 6 % w przypadku gimnazjów i o 9 % w przypadku szkół podstawowych ) wskazywali, że jest co najmniej jeden nauczyciel w szkole, do którego mają zaufanie. VI. Ocena wyników i wnioski. Nie ma aktualnych, standaryzowanych badań dotyczących poziomu przestrzegania praw dziecka w polskich szkołach, które mogłyby stanowić punkt odniesienia dla wyników tej diagnozy. W związku z powyższym na jej potrzeby przyjęto, że każde z diagnozowanych praw jest przestrzegane w szkole w stopniu, który określa ujęta procentowo suma odpowiedzi a i b, to znaczy odpowiedzi, które można scharakteryzować jako tak oraz w zasadzie tak, ale... Tylko w jednym przypadku pytania 10 Czy zdarzyło się, że pracownik szkoły uderzył Ciebie lub w Twojej obecności innego ucznia, ze względu na to, że każdy bez wyjątku przypadek uderzenia ucznia przez pracownika szkoły jest nie do zaakceptowania przyjęto wyłącznie odpowiedzi a, tzn. nigdy to się nie zdarzyło. Jeżeli przyjąć jako idealną sytuację, że stopień respektowania wybranego prawa dziecka i ucznia w szkole określamy jako stuprocentowy, to w szkołach małopolskich diagnozowane prawa przestrzegane są na poziomie: Prawo do informacji o własnych postępach w nauce: stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych 92 %, w gimnazjach - 92%. Prawo do wpływania poprzez swoich reprezentantów na życie szkoły: stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych - 87 %, w gimnazjach - 84 %. Prawo do poczucia fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa w szkole: stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych - 75 %, w gimnazjach - 68 %. Prawo do wyrażania własnych poglądów i przekonań: stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych - 78 %, w gimnazjach - 75 %. Prawo do prywatności: stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych 90 %, w gimnazjach - 84 %. Prawo do ochrony przed przemocą oraz innym złym traktowaniem: stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych 87 %, w gimnazjach 79 %. Analiza powyższych danych pozwala przyjąć, że stopień respektowania praw dziecka i ucznia w szkołach podstawowych i gimnazjach Małopolski można uznać za dość wysoki. Niższy poziom poczucia bezpieczeństwa zwłaszcza u gimnazjum - wynika z faktu, że relatywnie niewielu odpowiedziało twierdząco na pytanie o nauczyciela, do którego mają pełne zaufanie i mogą liczyć na jego psychiczne wsparcie w trudnych sytuacjach. Ponadto analiza wyników przeprowadzonej ankiety pozwala na sformułowanie następujących wniosków 17

18 Na podstawie wyników przeprowadzonej ankiety można stwierdzić, że poziom przestrzegania praw dziecka i ucznia jest nieco wyższy szkołach podstawowych niż w gimnazjach suma odpowiedzi a + b jest, na ogół, o kilka procent wyższa. Ponadto gimnazjaliści częściej wybierali odpowiedź b - tak, ale, rzadziej a - tak. Uprawniona wydaje się hipoteza, że ich większa dojrzałość społeczna jest przyczyną większych oczekiwań wobec szkoły w zakresie przestrzegania ich praw. Uczniowie są przekonani, że znają swoje prawa lub co najmniej niektóre spośród nich i byli informowani o nich w szkole. Nauczyciele mówiąc uczniom o ich prawach zbyt często ograniczają się jednak do informacji przekazywanych na lekcji. Blisko 90 % potwierdza, że w ich szkole aktywnie działa samorząd szkolny, ale prawie połowa szkół podstawowych i ponad połowa gimnazjalistów, którzy dostrzegają aktywność samorządu, chciałaby aby czynił on więcej w sprawach uczniowskich. Niemal wszyscy nauczyciele informują o swoich wymaganiach edukacyjnych, ale wielu spośród nich odmawia uczniom informacji będących uzasadnieniem ustalanych przez nich ocen. Lokalizacja szkoły ( - ) ma znaczenie dla przestrzegania praw dziecka i ucznia, ale tylko w przypadku szkół podstawowych. W tych, które funkcjonują na wsi deklarowany przez stopień przestrzegania ich praw jest znacząco wyższy niż w szkołach w miastach. W gimnazjach działających na wsi stopień przestrzegania praw dziecka jest wprawdzie na ogół wyższy niż w mieście, ale po pierwsze w niewielkim stopniu, a po drugie nie w przypadku każdego z tych praw. Również wielkość szkoły jest czynnikiem istotnym dla poziomu przestrzegania praw dziecka i ucznia tylko w przypadku szkół podstawowych. W szkołach małych ( liczących do 100 ) poziom przestrzegania tych praw jest od kilku do kilkunastu procent wyższy niż w szkołach dużych ( liczących ponad 300 ). W przypadku gimnazjów rozpiętość wyników jest znacznie,mniejsza i nie ma jednoznacznej zależności między wielkością szkoły, a poziomem przestrzegania praw. Niestety w szkołach wciąż zdarzają się przypadki bicia przez pracowników szkoły. Mają miejsce częściej w gimnazjach niż w szkołach podstawowych, gdzie są zupełnym marginesem. Zdarzają się tak w szkołach na wsi jak i w mieście. Jak wynika z ankiety mają wprawdzie zdecydowanie charakter incydentalny ( zdarzyło się to raz lub dwa razy ), ale nie można ich zignorować. Opracował : Stanisław Szudek 18