NOWE WPROWADZENIE DO PRAKSEOLOGII KOTARBIŃSKIEGO. Piotr Makowski. pmakowski.com

Transkrypt

1 NOWE WPROWADZENIE DO PRAKSEOLOGII KOTARBIŃSKIEGO Piotr Makowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu makowski@amu.edu.pl pmakowski.com

2 STRUKTURA PREZENTACJI 1. UWAGI WSTĘPNE SKUTECZNOŚĆ I SPRAWNOŚĆ JAKO PROBLEMY TEORII DZIAŁANIA 2. STRUKTURA I POTENCJAŁ PRAKSEOLOGII KOTABIŃSKIEGOŃ 3. DLACZEGO PRAKSEOLOGIA KOTARBIŃSKIEGO NIE WESZŁA DO MIĘDZYNARODOWEJ DEBATY W TEORII DZIAŁANIA? 4. ZARYS NOWEGO PODEJŚCIA

3 SKUTECZNOŚĆ I SPRAWNOŚĆ potencjał we współczesnych praktycznych dziedzinach wiedzy (przykłady)

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 PUNKT WIDZENIA PODMIOTU filozoficzne zakotwiczenie problemu skuteczności ś i sprawnościś dił działaniai (implikacje maszyny yprzeżyć )

14 MASZYNA PRZEŻYĆ (NOZICK) Powody, by się nie podłączać: chcemy robić ć pewne rzeczy, nie tylko przeżywaćć ich robienie. chcemy istnieć wokreślony sposób, chcemybyć określonego rodzaju osobą. ą Ktoś pływający y w laboratoryjnej j wannie byłby y tylko nieokreśloną masą. ( ) podłączenie się do maszyny przeżyć ograniczyłoby nas do rzeczywistości stworzonej przez człowieka do świata, który nie jest głębszy czy ważniejszy niż ten, który ludzie mogą skonstruować. (Nozick, 1974: 42 43)

15 SPRAWNOŚĆ, SKUTECZNOŚĆ SĄ PODMIOTOWO ZNACZĄCE: Skuteczne działanie przyczynia się do konstruowania nas samych (jako podmiotów działających) * Teoria działania musi w pełni respektować naturę działania jako ludzkiego działania,tzn. uwzględniać psychologię podmiotowości praktycznej ( punkt widzenia podmiotu ) respektować ograniczony charakter ludzkich zasobów imożliwości. *Cf. (Kern, 2012)

16 PRAKSEOLOGIA TADEUSZA KOTARBIŃSKIEGO najlepsza kandydatka do wyjaśnienia i ugruntowania problemów skuteczności i sprawności w teorii działania?

17 JEDNA Z WIELU DEFINICJI (Kotarbiński, 1975: 402)

18 ZADANIA (Traktat) 1. ANALITYCZNY OPIS ELEMENTÓW DZIAŁANIA (W TYM OBJAŚNIANIE ZNACZENIA POJĘĆ) Ć 2. KONSTRUKCJA NORM OGÓLNYCH (ZALECEŃ I PRZESTRÓG) GRAMATYKA DZIAŁANIA 3. BADANIE HISTORYCZNEGO POSTĘPU USPRAWNIEŃ DZIAŁAŃ

19 PRAKSEOLOGIA JAKO 5 PIĘTROWY BUDYNEK V PIĘTRO: prakseologiczna ontologia analityczna IV PIĘTRO: prakseologiczne normy III PIĘTRO: prakseologiczna teoria wartości II PIĘTRO: teoria decyzji, teoria gier, organization i science IPIĘTRO: ERGONOMIKA / SCIENCES OF THE ARTIFICIAL (H. Simon) (nauki o zarządzaniu, teorie przywództwa, inżynieria, design sciences, logistyka, nauki wojskowe, etc.) IA DZIAŁ ŁANIA TRAKTAC CIE TEOR W KOM PETENCJE E SZCZE EGÓŁOWE E

20 KOMPETENCJE PRAKSEOLOGII KOTARBIŃSKIEGO wybrane pojęcia

21 V PIĘTRO (analityczna ontologia) Działanie ł (jakozdarzenie) 1 Wybór 4 Wyjaśnianie Sprawca Impuls dowolny Dzieło 2 Wytwór, tworzywo 2 Cel Zasoby Środki 2 Możność działania 3 Działanie złożone akordy, pasma, sploty działań 4 Organizacja Próba Planowanie, plan 4 Metoda Współdziałanie/czyn ił i zbiorowy 4 Pomoc Kooperacja negatywna (agonologia) 5 1 teoria zdarzeń zaproponowana przed propozycjami Davidsona, Chisholma i in. 2 współcześnie badane w ramach osobnej teorii artefaktów (np. Hilpinen) 3 w duchu tradycji niemieckiej (dziśś Kraemer) 4 jedne z najaktualniejszych pojęć współczesnej teorii działania (zwł. Bratman) 5 koncepcja zaproponowana przed teoretycznymi ujęciami konfilktu i walki (np. Schelling)

22 IV PIĘTRO (normatywność) 1. Aktywizacja aktywność i gotowość do działania (czynność, odpowiednia wiedza, możność fizyczna) 2. Przygotowanie + planowanie (konsekwencja, jedność, ugruntowanie poznawcze, plastyczność, długodystansowość) d 3. Ekonomizacja wydajność i/lub oszczędność (minimalizacja i interwencji, potencjalizacja, jli j automatyzacja, skupianie celów, symplifikacja, immanentyzacja) 4. Instrumentalizacja udział aparatury (5.) Organizacja/współdziałanie via planowanie (integracja, koordynacja, koncentracja, komunikacja)

23 III PIĘTRO (teoria wartości) Skuteczność Dokładność Skrupulatność Czystość Ekonomiczność: (1) wydajność, (2) oszczędność Prostota Sprawność: (1) uniwersalna, (2) syntetyczna, (3) manipulacyjna Zręczność ostrożność, śmiałość, ryzykowność Spontaniczność Ważność pilność wytrwałość poprawność Dojrzałość Kreatywność mistrzostwo Racjonalność: (1) substancjalna, (2) metodologiczna

24 Dlaczego nauka o skutecznym działaniu okazała się... nieskuteczna jk jako filozofia działania?

25 PROBLEMY POWIERZCHNIOWE JĘZYK: Trudna do oddania w innych językach terminologia KULTURA: dzieło ł opublikowane w okresiesocrealizmu dominacji marksizmu* *cf. (McClure, 1970)

26 PROBLEM GŁĘBOKI REIZM / KONKRETYZM wersja ontologiczna: (1) każdy przedmiot jest materialną, czaso przestrzenną konkretną rzeczą; (2) zatem: żadend przedmiot nie możeż byćć stanem rzeczy, własnością czy relacją, wersja semantyczna (język autentycznych nazw i onomatoidów): (1) nazwy autentyczne mają tylko jeden rodzaj odniesienia przedmiotowego: konkretnek rzeczy fizyczne, (2) zatem: to, co określamy jako byty abstrakcyjne, bt stany rzeczy, własnościł ś czy relacje, nie ma własnego odniesienia przedmiotowego: są to pseudo nazwy [nazwy pozorne, czyli onomatoidy], ] Zob. (Kotarbiński, 1993: )

27 KONSEKWENCJE REIZMU (I) POZYTYWNE: Bogactwo pojęciowe Szeroki zakres dociekań (opis spektrum ontologicznego sfery działań musi być wyczerpany w odpowiednim języku) wspierany przez metodologiczną perspektywę bd badańń Nacisk w badaniu natury działania położony każdorazowo na skuteczność sprawność (i ih ich normy)

28 KONSEKWENCJE REIZMU (II) NEGATYWNE: Specyficzny (jeśli nie: odpychający) język działania, Konkretystycznie przeontologizowane ujęcie działań : sprawca zdarzenia: ten któregoimpuls dowolnystanowiistotną część fizyczniei koniecznego warunku tegozdarzenia, impuls dowolny: fizycznylubpsychicznyintencjonalnynacisk, plan: zewnętrzny opis przyszłych możliwych wyborówi układów działania (zignorowanie problemu planowania jako czegoś podmiotowego) URZECZOWIENIE DZIAŁANIA nieobecność punktu widzenia podmiotu problematyczny charakter norm iwartościprakseologicznych

29 W POSZUKIWANIU NOWYCH RAM POJĘCOWYCH Ę

30 PŁODNOŚĆ DZIAŁANIA Różnorodność praktycznych podmiotowych zdolności ugruntowanych w zdolności do działania planowego: 1. Intencjonalnadziałalność rozciągnięta w czasie 2. Intencjonalna działalność kolektywna 3. Intencjonalna działalność jako kierowanie sobą 4. Bratman (2013)

31 ZWROT KU TEORII INTENCJI I PLANOWANIA (I) CEL: ZASTĄPIENIE ONTOLOGICZNEJ (KONKRETYSTYCZNEJ) PERSPEKTYWY ROZWAŻAŃ PERSPEKTYWĄ PODMIOTOWĄ (DOOKREŚLONĄ W TEORII INTENCJIII PLANOWANIA) HIPOTEZA (1) : Teoria intencji i planowania wydaje się jedynym sensownym sposobem by zachować całą ideę skutecznościiwydajności w teorii działania wrazz teorią norm prakseologicznych i wartościowania prakseologiczngo. (działanie dobrze zaplanowane, to gwarancja minimum jego skuteczności)

32 ZWROT KU TEORII INTENCJI I PLANOWANIA (II) HIPOTEZA (2a) : Normy prakseologiczne powinno dać się przynajmniej częściowo zinterpretować jako jako normy wspierające i/lub rozjaśniające ś ij dił działalność planowaną. HIPOTEZA (2b) : Wartości prakseologiczne (wartościująca terminologia prakseologiczna) powinny okazać się, przynajmniej częścowo, obiektywnie ugruntowane przez te normy.

33 DLACZEGO WŁAŚNIE TEORIA INTENCJI I PLANOWANIA? zdolności praktyczne a normy Kotarbiński a M.E. Bratman

34

35 KOMPETENCJE PRAKSEOLOGII (PO ZWROCIE) teoretyczne aktywizacja podmiotowości, podmiotowo określoneplanowanie (normatywne uszczegółowienie psychologii podmiotowości planującej) działalność kolektywna, etyka prakseologiczna (z efektywnością jako centrum, interpretowana w duchu etyki cnót), stosowane metodologiczna poprawa p samorozumienia praktycznych y nauk szczegółowych (I piętro prakseologii)

36 BIBLIOGRAFIA Bratman, M.E. (1987): Intention, Plans, and Practical Reason, Cambridge, MA: Harvard UP. (1999): Faces ofintention, New York: Cambridge UP. (2007): Structures of Agency: Essays,NewYork:OxfordUP. (2013) Fecundity of planning agency, w: D. Shoemaker (ed.), Oxford Studies in Agency and Responsibility, Of Oxford UP 2013 (forthcoming) [tłum. pol. Płodność dił działalności ś i planowanej, przeł. P.Makowski,Ethics in Progress Quarterly, w druku]. Chisholm, R. (1970): Events and Propositions, Nous, 4: Davidson, D. (1980): Essays on Actions and Events, Oxford: Clarendon Press. Hilpinen, R. (2011), "Artifact", The Stanford Encyclopedia of Philosophy, E.N. Zalta (ed.). Kern, A. (2012): Our deeds, ourselves, Analysis, 72 (4). Kotarbiński, T. (1975): Traktat o dobrej robocie, Ossolineum (1993): Ontologia, teoria poznania i metodologia nauk, [Dzieła wszystkie],, Ossolineum PAN. Kraemer, H. (2004), Etyka integralna, przeł. M. Poręba, Nowa Wieś, Wydawnictwo Rolewski. McClure, P. (1970): Review of: Praxiology. An Introduction to the Sciences of Efficient Action by Tadeusz Kotarbiński, w: Rand Corp. Santa Monica, USA. Nozick, R. (1974) Anarchy, State, and Utopia, Oxford Cambridge, Blackwell.

37 NOWE WPROWADZENIE DO PRAKSEOLOGII KOTARBIŃSKIEGO Copyright by Piotr Makowski