Raport końcowy. 1 S t r o n a DORADZTWO SPOŁECZNE I GOSPODARCZE 2013

Transkrypt

1 1 S t r o n a DORADZTWO SPOŁECZNE I GOSPODARCZE 2013 Raport końcowy Ocena wpływu interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego podejmowanych w ramach Priorytetu VII PO KL na problem wykluczenia społecznego w województwie łódzkim

2 2 S t r o n a Badanie ewaluacyjne realizowane na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi przez Doradztwo Społeczne i Gospodarcze ul. Św. Wojciech 22/24 m Poznań NIP: tel dsig@dsig.pl Autorzy raportu: Marta Lis, Marcin Wojtkowiak. Współpraca: Anna Brzuszkiewicz Radosław Pawlak Dominik Postaremczak Anna Świdurska Krzysztof Bondyra Serdecznie dziękujemy wszystkim respondentom, którzy wzięli udział w badaniu, za nieocenioną pomoc. Szczególne podziękowania należą się przedstawicielom podmiotów ekonomii społecznej, powstałych w ramach projektów, którzy, mimo natłoku obowiązków, znaleźli chwilę, aby podzielić się swoim doświadczeniem i przedstawić cenne uwagi, które, mamy nadzieję, przyczynią się do udoskonalenia przyszłych projektów finansowanych z EFS. Dziękujemy także ankieterom za ich wytrwałość oraz rzetelność w realizacji badania.

3 3 S t r o n a Streszczenie Kursy zawsze są potrzebne, nawet niech wniosą milimetr doskonalenia się wewnętrznego, cokolwiek. To, że nie znaleźliśmy pracy nie znaczy, że te kursy są niewłaściwe czy niepotrzebne. Są potrzebne. (FGI 3 uczestnicy projektów konkursowych) Raport stanowi podsumowanie badania pn. Ocena wpływu interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego podejmowanych w ramach Priorytetu VII PO KL na problem wykluczenia społecznego w województwie łódzkim zrealizowanego przez Doradztwo Społeczne i Gospodarcze na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi w okresie r. Przeprowadzone badanie miało dwa główne cele. Po pierwsze, miało za zadanie ocenę działań prowadzonych na rzecz rozwoju sektora ekonomii społecznej w województwie łódzkim. Po drugie zaś ocenić działania prowadzone na rzecz wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym. Przeprowadzona ewaluacja miała charakter ex-post, a jej przedmiotem były projekty realizowane na terenie woj. łódzkiego z VII Priorytetu PO KL, dla których Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi jest Instytucją Pośredniczącą II stopnia. Ewaluację przeprowadzono w oparciu o następujące kryteria ewaluacji: trafność, skuteczność, trwałość, jakość, użyteczność i oddziaływanie. W ramach ewaluacji zastosowano zarówno ilościowe, jak i jakościowe metody zbierania danych. Wśród nich znalazło się: 800 ankiet telefonicznych (CATI) z uczestnikami projektów z VII Priorytetu PO KL, 100 CATI z klientami Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej, 100 wywiadów kwestionariuszowych (PAPI) z podmiotami ekonomii społecznej utworzonymi w ramach projektów, 7 zogniskowanych wywiadów grupowych (2 z uczestnikami projektów konkursowych, 2 z uczestnikami projektów systemowych oraz 2 z przedstawicielami spółdzielni socjalnych i 1 z kadrą projektów systemowych). Poza tym, uzupełnienie technik jakościowych stanowiło 8 wywiadów pogłębionych (IDI) przeprowadzonych z kadrą projektów konkursowych (z obszaru działań na rzecz osób wykluczonych społecznie), 8 wywiadów z kadrą projektów z obszaru ekonomii społecznej oraz 3 studia przypadków (1 studium przypadku spółdzielni socjalnej powstałej w ramach Poddziałania 7.2.2, 1 studium poświęcone spółdzielni socjalnej powstałej w ramach Działania 6.2 oraz studium jednego z OWES). Poniżej przedstawiono główne wyniki badania. Spółdzielnie socjalne Obszar I - działania na rzecz sektora ekonomii społecznej W ramach Działania 6.2 i Poddziałania wsparcie otrzymało łącznie 35 spółdzielni. Najczęściej działały one w branży artystycznej, gastronomicznej lub handlowej. Przy zakładaniu spółdzielni jej członkami kierowała głównie chęć poprawy sytuacji zawodowej (chociaż mają problemy z określeniem, czy założenie spółdzielni coś w tym zakresie zmieniło), trochę rzadziej pragnienie działania zgodnie z własnymi upodobaniami i wartościami, zdobycie nowej wiedzy i umiejętności, a także możliwość wykorzystania środków unijnych. Zdecydowana większość spółdzielni socjalnych została założona w Łodzi. Osoby zakładające spółdzielnie socjalne osób fizycznych w większości rekrutowały się z grup osób bezrobotnych, bądź długotrwale bezrobotnych. Przeważnie były to osoby z wykształceniem wyższym. Główną motywacją do założenia spółdzielni socjalnej była chęć poprawy swojej sytuacji zawodowej (75% badanych) oraz robienia czegoś zgodnie z własnymi wartościami i przekonaniami. Z reguły członkowie spółdzielni znali się wcześniej, jedynie 15% osób poznało się dopiero w trakcie realizacji projektu. W tworzeniu biznesplanu spółdzielni uczestniczyli głównie jej członkowie, pomocą służył także doradca biznesowy z ramienia realizatora projektu. Trzy czwarte badanych członków spółdzielni socjalnych przed przystąpieniem do projektu miało pomysł na to, czym będzie zajmować się spółdzielnia. Przed założeniem spółdzielni członkowie korzystali głownie ze szkoleń w zakresie: aspektów prawnych (80,5%), marketingu (76,8%), finansów (74,4%), czy pisania biznesplanu (70,7%). Badani byli mniej zadowoleni ze wsparcia przed założeniem PES (43% zadowolonych), niż tego w trakcie jego działania (82,7%). Około 56,6% członków spółdzielni chciałoby wprowadzić zmiany w zakresie formy i rodzajów udzielanego wsparcia przed rozpoczęciem działalności. Natomiast odwrotnie kształtowała się ich opinia w zakresie pomocy po założeniu spółdzielni 51,4% nie wprowadziłoby żadnych zmian. Proponowano m.in., żeby większa ilość wsparcia była dostępna dla spółdzielni socjalnych już po ich założeniu. Koniecznie należałoby też zwiększyć ilość i jakość doradztwa marketingowego, bo większość spółdzielni boryka się z problemem niskiego zainteresowania ich usługami.

4 4 S t r o n a Dla ponad 60% badanych wsparcie opiekuna było istotne, ale aż co piąty miał przeciwne zdanie. W większości przypadków była to osoba zaangażowana, dbająca o sprawy spółdzielni, jednak zdarzały się przypadki, gdzie członkowie spółdzielni nigdy nie widzieli swojego opiekuna. Najczęstszymi trudnościami w prowadzeniu spółdzielni socjalnych są: problemy finansowe (67,1%), konflikty personalne (48,8%), promocja jej usług, problemy z podziałem obowiązków pomiędzy członkami, brak zainteresowania usługami spółdzielni, a także problemy prawne. Większość spółdzielni nie współpracuje/ nie współpracowała z JST (56%). Jeśli spółdzielnia podejmowała takie działania to polegały one przede wszystkim na organizacji wspólnych imprez czy dostarczaniu usług cateringowych. Większość spółdzielni zarabia tyle, żeby pokryć koszty stałe i wypłacić sobie drobne wynagrodzenie (deklaracje 75,9% respondentów). Satysfakcjonujące zarobki udaje się osiągnąć niemalże, co dziesiątemu badanemu, jednak aż 12% przyznaje, że musi pracować bez wynagrodzenia. Ponad 83% członków spółdzielni jest przekonanych, że ich PES przetrwa po zakończeniu finansowania projektu, jednak są świadomi, że nie będzie to proste zadanie. Aż 90,5% osób twierdzi, że bez dofinansowania z PO KL ich spółdzielnia nigdy by nie powstała. Ponadto niektórzy badani właśnie ze względu na możliwość pozyskania środków unijnych zdecydowali się na taką formę działalności. Na pytanie, czy powstanie spółdzielni zmieniło sytuację badanych, najczęściej deklarowali, że ich sytuacja byłaby gorsza gdyby tak się nie stało (38,5%), jednak aż 46,4 % nie wyraziło na ten temat żadnej opinii. Zdaniem członków spółdzielni używanie nazwy spółdzielnia socjalna ma negatywny wpływ na funkcjonowanie ich przedsiębiorstwa. Nazwa ta źle się kojarzy, np. z patologią, komuną i powoduje nieporozumienia w ich codziennym funkcjonowaniu oraz brak zaufania do ich usług. Lepiej byłoby używać nazwy przedsiębiorstwo społeczne, które nie ma negatywnych konotacji. Problemy generował też czas oczekiwania na dotację, w którym osoby często bezrobotne, w trudnej sytuacji, zagrożone wykluczeniem społecznym, pozostawały bez dochodów. Mogło to być także przyczyną zniechęcenia badania pokazują, że właśnie na tym etapie często rezygnowano z pomysłu założenia spółdzielni, szczególnie, jeśli pojawiła się perspektywa pracy. Badani podkreślali, że nie byli poinformowani o czasie, jaki to wszystko zajmie. Warto skrócić okres oczekiwania na przyznanie dotacji lub też zaoferować uczestnikom projektu stypendia w trakcie szkoleń przed założeniem spółdzielni socjalnej. Osoby rekrutujące się z trudniejszych grup wykluczenia społecznego, tj. m.in. byli osadzeni, osoby z niepełnosprawnością intelektualną czy też z chorobami psychicznymi znajdują z kolei zatrudnienie w spółdzielniach socjalnych osób prawnych. Spółdzielnie socjalne osób prawnych powstawały jednak znacznie rzadziej niż spółdzielnie socjalne osób fizycznych. Głównymi powodami, dla których zakładanie spółdzielni socjalnych osób prawnych jest mniej popularne są: niski stan wiedzy u podmiotów mogących tworzyć taki typ spółdzielni oraz wysokie koszty ich funkcjonowania. Konieczne jest prowadzenie działań informacyjnych w tym zakresie oraz zapewnienie środków finansowych na wypłaty pensji dla członków spółdzielni w pierwszych miesiącach funkcjonowania, kiedy spółdzielnia nie przynosi jeszcze realnych przychodów. Spółdzielnie socjalne osób prawnych i osób fizycznych nawzajem się uzupełniają, ponieważ de facto skierowane są do grup o różnym stopniu wykluczenia. Podczas gdy spółdzielnie socjalne osób fizycznych zakładane są głównie przez młode osoby bezrobotne, z wyższym wykształceniem, to członkami spółdzielni socjalnych osób prawnych są osoby w znacznie trudniejszej sytuacji życiowej. W przyszłym okresie programowania środków unijnych warto utrzymać obie formy PES. OWES, KIS, CIS, ZAZ W ramach projektów dofinansowanie otrzymały KIS, CIS i ZAZ, a beneficjentami ostatecznymi ich projektów były osoby opuszczające zakłady karne, bezdomne, długotrwale bezrobotne i uzależnione od alkoholu, ludzie niepełnosprawni i chorzy psychicznie. Niezależnie, czy podmioty te istniały przed uzyskaniem tych funduszy, stanowiły one wyraźny zastrzyk finansowy dla ich działalności. Ich głównym celem i przyczyną powstania była pomoc osobom potrzebującym, a największym problemem niedostatek funduszy na

5 5 S t r o n a realizację projektów oraz biurokracja związana z wnioskami. Stąd też potrzeba znalezienia nowych, bardziej stabilnych, źródeł finansowania. KIS, CIS i ZAZ oferowały swoim klientom doradztwo zawodowe, psychologiczne, psychospołeczne, zatrudnienie i wsparcie socjalne, wyjazdy integracyjne, szkolenia zawodowe oraz utworzenie pracowni ceramicznej. Przedstawiciele tych PES pozytywnie ocenili przydatność wsparcia, które oferowali swoim klientom. Wśród korzyści dla swoich podopiecznych, jako najważniejsze wymienili: naukę nowych umiejętności, motywowanie do działania i budowanie pewności siebie. Bez udziału w projekcie sytuacja zawodowa klientów PES oraz ich umiejętności i kwalifikacje byłyby niższe. W ramach projektów w woj. łódzkim funkcjonowały 4 Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej, które oferowały swoim klientom wsparcie w postaci: doradztwa ogólnego, w zakresie zakładania i prowadzenia podmiotu, wyspecjalizowane formy wsparcia, jak usługi księgowe, marketingowe i prawne czy szkolenia, działania promocyjne. Jako zauważalne efekty działania OWES, ich przedstawiciele wskazywali duże wsparcie dla podmiotów ekonomii społecznej, powstawanie nowych spółdzielni socjalnych i poszerzanie świadomości społeczeństwa o ekonomii społecznej. Przedstawiciele OWES, jako najpoważniejsze problemy napotykane podczas realizacji projektów podawali: brak zrozumienia dla zagadnień Ekonomii Społecznej, niski poziom zainteresowania partnerów samorządowych, problemy prawne i formalne, zbyt sztywne ramy PO KL. Jako możliwości udoskonalenia wsparcia oferowanego PES przez OWES wskazano: położenie większego nacisku na wsparcie marketingowe dla spółdzielni socjalnych oraz na doradztwo biznesowe, zwiększanie motywacji do podejmowania działalności gospodarczej czy organizowanie wizyt studyjnych w PES (dla "know how"), spotkania informacyjne i kampanie promujące ES na poziomie samorządu, tworzenie nieformalnego partnerstwa na rzecz rozwoju ES. Z funkcjonowania OWES zadowoleni są ich klienci instytucjonalni. Głównym źródłem informacji o funkcjonowaniu OWES był Internet (w ten sposób o OWES dowiedziało się 43% badanych), a następnie znajomi (23%). Wśród otrzymanych form wsparcia dominowały szkolenia specjalistyczne i doradztwo ogólne (informacja). Korzystający ze wsparcia OWES oceniają je bardzo pozytywnie (średnia 4,56 na pięciostopniowej skali). Wysoko oceniono zarówno przygotowanie merytoryczne pracowników, jak i jakość oferowanych usług i dostosowanie do potrzeb klientów (91%). Do głównych korzyści, które uzyskano dzięki pomocy OWES należy zaliczyć: zdobycie nowej wiedzy (82% badanych) oraz wzrost umiejętności (52%). Działalność OWES przyczyniła się także do zmotywowania ich beneficjentów do działania na taki efekt jego działania wskazało 39% badanych. Dzięki wsparciu OWES, 20% respondentów rozszerzyło działalność swojej organizacji, 23% - działaniami swojej organizacji objęło więcej osób, a 22% - zdobyło fundusze na jej działania. Obszar II działania na rzecz osób wykluczonych/ zagrożonych wykluczeniem społecznym Najbardziej popularnym rodzajem wsparcia, z którego korzystali uczestnicy projektów były szkolenia, warsztaty i kursy skorzystało z nich 91,1% badanych. Natomiast z poradnictwa zawodowego skorzystało 49,9% respondentów, z doradztwa 47,5%, zaś 10,8% wzięło udział w stażach. Główną motywacją do udziału w projekcie były: chęć zdobycia nowej wiedzy i umiejętności (78,5%) i znalezienie pracy (70,1%). Projekty spełniły oczekiwania 82,3% uczestników, a dla 13,8% okazały się nie tym, czego się spodziewali. Podkreślano, że udział w projekcie dał możliwość zdobycia nowej wiedzy, kwalifikacji i doświadczenia. Natomiast ważnym efektem psychologicznym była możliwość spojrzenia na swoją sytuację z dystansu czy wzmocnienie pewności siebie. Niektórzy potwierdzali, że są bardzo zadowoleni z projektu, nawet jeśli nie pociągnęło to za sobą znalezienia pracy. Oceniając projekt, w którym brali udział, 93,6% badanych przyznało, że pozwala on otworzyć się na nowe znajomości, a także zdobyć nowe kwalifikacje i umiejętności potrzebne na rynku pracy oraz zdobyć więcej pewności siebie (odpowiednio 88,9% i 88,8%). 67% uczestników było zdania, że udział w projekcie pozwala usamodzielnić się uczestnikom. Znacznie bardziej zróżnicowane opinie, choć w większości pozytywne, mieli respondenci w takich kwestiach jak to, że: projekt pozwala polepszyć sytuację materialną (56,6%), znaleźć zatrudnienie (55,6%) czy poprawić sytuację rodzinną (50,5%). Relatywnie najwięcej negatywnych ocen było

6 6 S t r o n a na temat tego, że projekt, w którym brali udział badani pozwala polepszyć sytuację materialną (28,1% odpowiedzi nie ) oraz znaleźć pracę (27,6% odpowiedzi nie ). Dla zdecydowanej większości badanych wsparcie otrzymane w ramach projektów było dostosowane do ich potrzeb (86,1%), a 85,7%, z nich chciałoby ponownie wziąć udział w projekcie, gdyby była taka możliwość. Pomimo że ponad połowa osób oceniła, że projekt pozwala znaleźć zatrudnienie, to aż dwie trzecie badanych przyznało, że w efekcie nie znalazło pracy. Zatrudnienie otrzymało zaś 21,5% badanych uczestników projektów. Pracę częściej udało się znaleźć uczestnikom projektów konkursowych niż systemowych, częściej mężczyznom niż kobietom i to głównie w wieku lat. Wśród osób, które w efekcie udziału w projekcie znalazły zatrudnienie, dominowała umowa o pracę (46,5%), a następnie umowy cywilnoprawne. Badani oceniali w 5-stopniowej skali, jak bardzo zadowoleni są z otrzymanej pracy. Średnio najbardziej zadowoleni byli z zajmowanego stanowiska pracy (3,98), a następnie z wykonywania pracy, która była zgodna z ich zainteresowaniami (3,93) oraz kwalifikacjami (3,86). Nieco mniej satysfakcjonowała respondentów otrzymana praca pod względem stabilności zatrudnienia (3,54) oraz uzyskiwanych zarobków (3,41). Najmniejszym powodem do zadowolenia był pakiet socjalny (średnia 2,74) uzyskanej pracy, który jako jedyny został oceniony negatywnie. Ponad połowa uczestników projektów przyznała, że nie pracowała od czasu zakończenia udziału w projekcie. Co piąty badany pracował na umowę o pracę na cały etat (20,7%), 18,4% - było zatrudnionych na umowę zlecenie lub umowę o dzieło. Wśród innych efektów udziału w projekcie warto zwrócić uwagę, że: ¾ badanych zwiększyło motywację do poszukiwania pracy, 68,9% - łatwiej jest poszukiwać pracy, a prawie 40% - pewniej czuje się podczas rozmowy kwalifikacyjnej. Natomiast 76,9% uczestników projektów przekonanych było, że zdobyli kwalifikacje i umiejętności przydatne na rynku pracy. Jednym z najważniejszych efektów projektów realizowanych w woj. łódzkim w ramach VII Priorytetu PO KL było to, że pozwoliły one zwiększyć wiarę w siły i umiejętności uczestników (u 88,2% badanych), a także miały pozytywny wpływ na ich relacje z innymi ludźmi (93,2%). Zdaniem 52,9% badanych, udział w projekcie nie przyczynił się w żadnym stopniu do poprawy sytuacji zawodowej deklarowali oni, że bez udziału w projekcie byłaby ona taka sama, jak obecnie. A dla 77,9% uczestników projektów, gdyby nie udział w nich, ich kwalifikacje byłyby gorsze niż obecnie. 68,3% badanych nie chciałoby wprowadzać żadnych zmian w projektach, w których uczestniczyli, a 96,1% uważa, że takie projekty są ważne i warto je kontynuować. Wśród proponowanych udoskonaleń projektów wskazywano konieczność położenia większego nacisku na szkolenia praktyczne, a także na potrzebę organizowania większej ilości staży. Staże powinny być także dłuższe i dawać perspektywę zatrudnienia po ich zakończeniu. Podkreślano także, że warto byłoby realizować projekty w porozumieniu z pracodawcami, dostosowane do ich potrzeb. Pomimo, że uczestnicy projektów w większości w ich efekcie nie znaleźli zatrudnienia, partycypacja w projekcie przyniosła dla nich szereg efektów, które są nie do przecenienia. Bardzo ważną korzyścią, którą osiągnęli badani był wzrost wiary we własne siły, a także możliwość spojrzenia na własną sytuację życiową z dystansu, dzięki wyjściu z domu, do ludzi. Biorąc udział w projektach, mogli poznać nowe osoby i uzyskać motywację do działania. Podkreślano, że bardzo ważne było wsparcie psychologiczne, dzięki któremu pracowano nad motywacją oraz poczuciem własnej wartości, które u osób zagrożonych wykluczeniem społecznym nierzadko jest zaniżone. W ramach badania zdiagnozowano szereg problemów, które warto by zaadresować w ramach przyszłych projektów na rzecz osób wykluczonych społecznie. Zwrócono przede wszystkim uwagę na problem tego, że beneficjentami projektów są głównie osoby zamieszkujące w Łodzi i aglomeracji łódzkiej. Konieczne jest zatem dotarcie ze wsparciem do osób z innych części województwa, szczególnie zamieszkujących tereny wiejskie, których problem wykluczenia społecznego dotyka szczególnie. Poza tym zwrócono uwagę na konieczność większego zaangażowania pracodawców w działania na rzecz osób wykluczonych m.in. poprzez stworzenie zachęt (np. dofinansowania w ramach projektów) do przyjmowania stażystów oraz zatrudniania ich po okresie zakończenia stażu. Badani byli zgodni, że bez pracodawców nie da się znacząco poprawić sytuacji osób wykluczonych. Można realizować projekty, ale trzeba także tworzyć miejsca pracy.

7 7 S t r o n a Najlepiej podsumowała to jedna z respondentek mówiąc, że można wykluczonym dawać wędkę, ale gdzieś niedaleko musi być staw z rybami. Spis treści Streszczenie... 3 Spis treści... 5 Spis tabel... 9 Spis wykresów Słownik używanych skrótów Opis zastosowanej metodologii Typ ewaluacji Obszary ewaluacji Przedmiot ewaluacji Kryteria ewaluacji Pytania kluczowe Metodologia Desk reserach Studium przypadku Badania Ilościowe CATI PAPI Badania jakościowe FGI IDI Wyniki badania Kontekst realizacji badania Rynek pracy i sytuacja osób wykluczonych w woj. łódzkim Stan wdrażania PO KL w woj. łódzkim Charakterystyka uczestników projektów Uczestnicy instytucjonalni i instytucje biorące udział w projektach z Podziałania Działania na rzecz ekonomii społecznej Spółdzielnie socjalne osób fizycznych Wywiady kwestionariuszowe z członkami spółdzielni socjalnych Wywiady grupowe z członkami spółdzielni socjalnych Spółdzielnia socjalna ISSA studium przypadku Spółdzielnia socjalna W te pędy studium przypadku Spółdzielnie socjalne osób prawnych Pozostałe podmioty ekonomii społecznej Opinie pracowników projektów Opinie klientów OWES... 63

8 8 S t r o n a Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej studium przypadku Opinie kadry projektów z obszaru ekonomii społecznej Podsumowanie działań na rzecz ekonomii społecznej Działania na rzecz osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym Opinie uczestników projektów na rzecz osób wykluczonych Informacje o badanej próbie Rodzaje wsparcia otrzymanego w ramach projektów Motywacje i oczekiwania Ocena projektu Efektywność zatrudnieniowa projektów Efekty udziału w projektach Problemy pojawiające się podczas projektów Propozycje zmian w projektach Opinie uczestników projektów badania jakościowe Opinie kadry projektów na rzecz osób wykluczonych Kadra projektów systemowych Kadra projektów konkursowych Podsumowanie działań na rzecz osób wykluczonych społecznie Rekomendacje ANEKS Kwestionariusz CATI z klientami PES/ OWES Kwestionariusz CATI z uczestnikami projektów realizowanych w ramach VII Priorytetu PO KL Scenariusz FGI z uczestnikami projektów w ramach Obszaru II (projekty konkursowe i systemowe) Kwestionariusz PAPI z przedstawicielami spółdzielni socjalnych, które otrzymały wsparcie w ramach projektów Kwestionariusz PAPI z przedstawicielami OWES, KIS, CIS, ZAZ, które otrzymały wsparcie w ramach projektów

9 9 S t r o n a Spis tabel Tabela 1. Zastosowane w ewaluacji kryteria ewaluacji Tabela 2. Lista poszukiwanych informacji do studiów przypadku Tabela 3. Odsetek Gospodarstw domowych żyjących poniżej granicy ubóstwa w Polsce i woj. łódzkim w roku Tabela 4. Liczba osób, które rozpoczęły udział w projektach w ramach Działań 7.1, 7.2, 7.3, 7.4 PO KL w woj. łódzkim w latach Tabela 5. Osiągnięte wartości wskaźników dla Działania 7.1 w woj. łódzkim w latach Tabela 6. Osiągnięte wartości wskaźników dla Działania 7.2 w woj. Łódzkim w latach Tabela 7. Osiągnięte wartości wskaźników dla Działania 7.3 w woj. Łódzkim w latach Tabela 8. Stan wdrażania Priorytetu VII PO KL na dzień 31 sierpnia 2013 r Tabela 9. Wykształcenie Uczestników projektów według płci Tabela 10. Beneficjenci ostateczni poszczególnych projektów VII Priorytetu PO KL według działań i Płci Tabela 11. Uczestnicy projektów sprawujący opiekę nad dzieckiem do lat 7 lub nad osobą zależną Tabela 12. Branża działania badanych spółdzielni socjalnych Tabela 13. Motywacje do założenia/przystąpienia do spółdzielni socjalnej Tabela 14. Kto pomagał w opracowaniu biznesplanu spółdzielni socjalnej Tabela 15. Formy wsparcia, z których korzystali członkowie spółdzielni przed jej założeniem/przystąpieniem do niej Tabela 16. Formy wsparcia, z których korzystali członkowie po założeniu spółdzielni socjalnej Tabela 17. Problemy, na które napotykają spółdzielnie socjalne Tabela 18. Motywacje do Utworzenia/kontynuacji funkcjonowania podmiotu ekonomii społecznej Tabela 19. Korzyści dla klientów podmiotów z udziału w projekcie Tabela 20. Problemy napotykane przez OWES, KIS, CIS i ZAZ podczas realizacji projektów Tabela 21. Propozycje udoskonalenia projektów w ramach Ekonomii Społecznej Tabela 22. Rodzaje wsparcia, które otrzymali Uczestnicy projektów Tabela 23. Formy wsparcia, z których korzystali respondenci według typów projektów Tabela 24. Motywacja do udziału w projekcie Tabela 25. CZY UCZESTNICTWO W PROJEKCIE UMOŻLIWIŁO P. ZNALEZIENIE PRACY? ODPOWIEDZI wg grup wieku Tabela 26. Formy zatrudnienia, na podstawie których badani pracowali od czasu zakończenia udziału w projekcie... 86

10 10 S t r o n a Spis wykresów Wykres 1. Bezrobocie rejestrowane w woj. łódzkim i w Polsce w latach Wykres 2. Bezrobotni długotrwale (powyżej 13 m-cy) według płci w woj. łódzkim w latach Wykres 3. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Polsce i woj. łódzkim w latach (%) Wykres 4. Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej na 10 tys. ludności w Polsce i woj. łódzkim w latach Wykres 5. Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem w Polsce o w woj. łódzkim Wykres 6. Wiek uczestników Indywidualnych projektów w ramach VII Priorytetu PO KL Wykres 7. Struktura zatrudnienia uczestników instytucjonalnych projektów z poddziałania Wykres 8. Struktura instytucji korzystających ze wsparcia OWES Wykres 9. relacje pomiędzy członkami spółdzielni Wykres 10. Czy przed założeniem spółdzielni istniał konkretny pomysł na to, czym się ona będzie zajmować?.. 33 Wykres 11. Jak ocenia P. Jakość wsparcia otrzymanego przed założeniem spółdzielni? Wykres 12. Jak p. ocenia ilość wsparcia, które P. otrzymał(a) przed założeniem spółdzielni Wykres 13. Jak ogólnie ocenia p. przydatność wsparcia otrzymanego przed założeniem spółdzielni? Wykres 14. czy otrzymane wsparcie sprawiło, że czuł(a) się p. przygotowany(a) do założenia spółdzielni socjalnej? Wykres 15. Jak ocenia P. przydatność wsparcia otrzymanego po założeniu spółdzielni? Wykres 16. jak ocenia P. ilość wsparcia otrzymanego po założeniu spółdzielni? Wykres 17. Czy wsparcie opiekuna spółdzielni było przydatne? Wykres 18. Czy byliby P. w stanie poradzić sobie bez opiekuna spółdzielni? Wykres 19. czy spółdzielnia socjalna planuje korzystać z innego źródła finansowania niż PO KL? Wykres 20. Czy słyszał(a) P. o funduszu pożyczkowym dla podmiotów ekonomii społecznej? Wykres 21. Jaka jest sytuacja finansowa p. spółdzielni socjalnej? Wykres 22. Jak p. spółdzielnia socjalna radzi sobie na rynku? Wykres 23. Jaka jest przyszłość p. spółdzielni? Wykres 24. czy utworzył(a)by P. spółdzielnię socjalną, gdyby nie dofinansowanie z Unii Europejskiej? Wykres 25. Czy oczekiwania, które miał(a) P. przed założeniem/przystąpieniem do spółdzielni zostały spełnione? Wykres 26. Jaka byłaby P. sytuacja zawodowa i życiowa bez udziału w projekcie? Wykres 27. Jakie byłyby P. umiejętności i kwalifikacje bez udziału w projekcie? Wykres 28. Jak bardzo jest P. zadowolony(a) z udziału w projekcie? Wykres 29. Czy ten podmiot ekonomii społecznej powstałby/kontynuowałby swoje funkcjonowanie, gdyby nie dofinansowanie z PO KL? Wykres 30. Czy gdyby była taka możliwość, zdecydował(a)by się P. na ponowny udział w projekcie? Wykres 31. Rok skorzystania ze wsparcia OWES Wykres 32. Źródła wiedzy o OWES Wykres 33. Rodzaje wsparcia otrzymanego od OWES Wykres 34. Ocena wsparcia otrzymanego od OWES Wykres 35. czy wsparcie otrzymane od OWES było dostosowane do P. potrzeb? Wykres 36. Jakie były największe korzyści osiągnięte dzięki wsparciu OWES? Wykres 37. czy bez wsparcia OWES korzyści, które P. osiągnął/osiągnęła byłyby takie same? Wykres 38. Czy planuje P. korzystanie z pomocy tego typu instytucji w przyszłości? Wykres 39. Czy Poleciłby/poleciłaby P. korzystanie z usług OWES znajomym? Wykres 40. Wiek respondentów badania CATI z uczestnikami projektów Wykres 41. Wykształcenie respondentów badania CATI z uczestnikami projektów Wykres 42. Typ projektu, w którym brali udział uczestnicy badania CATI Wykres 43. Status uczestnictwa w projekcie Wykres 44. Status na rynku pracy uczestników badania w momencie przystępowania do projektu Wykres 45. Rok uczestnictwa w projekcie Wykres 46. Czy oczekiwania odnośnie projektu zostały spełnione Wykres 47. Czy projekt pozwala: Wykres 48. Czy wsparcie, które otrzymał/a P. w projekcie było dostosowane do P. potrzeb? Wykres 49. Czy teraz, wiedząc, jak wyglądał projekt i patrząc z perspektywy czasu, zdecydowałby/aby się P. na udział w tym projekcie?... 83

11 11 S t r o n a Wykres 50. Czy uczestnictwo w projekcie umożliwiło P. znalezienie pracy? Wykres 51. Czy uczestnictwo w projekcie umożliwiło P. znalezienie pracy? Odpowiedzi wg typu projektu Wykres 52. Czy uczestnictwo w projekcie umożliwiło P. znalezienie pracy? Odpowiedzi wg płci Wykres 53. Forma, w której badani znaleźli zatrudnienie w efekcie udziału w projekcie Wykres 54. Średnie oceny różnych aspektów pracy, którą uczestnicy zdobyli w efekcie udziału w projektach Wykres 55. Czy udział w projekcie przyczynił się do poprawy P. sytuacji materialnej? Wykres 56. Czy udział w projekcie zwiększył P. motywację do poszukiwania pracy? Wykres 57. Czy dzięki udziałowi w projekcie łatwiej jest P. poszukiwać pracy? Wykres 58. Czy dzięki udziałowi w projekcie czuje się P. pewniej podczas rozmowy kwalifikacyjnej? Wykres 59. Czy projekt pozwolił P. zdobyć kwalifikacje i umiejętności przydatne na lokalnym rynku pracy? Wykres 60. Czy udział w projekcie zwiększył P. wiarę we własne siły i umiejętności? Wykres 61. Czy udział w projekcie miał pozytywny wpływ na P. kontakty z innymi ludźmi? Wykres 62. Jaka byłaby P. sytuacja zawodowa, gdyby nie wziął/ wzięła P. udziału w projekcie? Wykres 63. Jakie byłyby P. umiejętności i kwalifikacje, gdyby nie wziął/ wzięła P. udziału w projekcie? Wykres 64. Czy wprowadził/aby P. jakieś zmiany w projekcie, żeby był on bardziej przydatny dla uczestników? 89 Wykres 65. Czy P. zdaniem tego typu projekty są potrzebne, czy warto je kontynuować?... 90

12 12 S t r o n a Słownik używanych skrótów BDL Bank Danych Lokalnych CAWI Ankieta Internetowa CIS Centrum Integracji Społecznej EFS Europejski Fundusz Społeczny ES - Ekonomia społeczna FGI Zogniskowany Wywiad Grupowy GUS Główny Urząd Statystyczny IDI Indywidualny Wywiad Pogłębiony IP Instytucja Pośrednicząca KIS Klub Integracji Społecznej MOPS Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego n liczebność próby OPS Ośrodek Pomocy Społecznej OWES Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej PAPI Osobiste wywiady kwestionariuszowe PCPR Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie PEFS Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego PES Podmiot Ekonomii Społecznej PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki SZOP Szczegółowy Opis Priorytetów WUP Wojewódzki Urząd Pracy ZAZ Zakład Aktywizacji Zawodowej

13 13 S t r o n a 1. Opis zastosowanej metodologii Celem ewaluacji była ocena działań prowadzonych na rzecz rozwoju sektora ekonomii społecznej oraz na rzecz osób wykluczonych społecznie/ zagrożonych wykluczeniem społecznym w województwie łódzkim realizowanych w ramach projektów z Priorytetu VII PO KL (oraz w wybranych przypadkach dotyczących tworzenia spółdzielni socjalnych z Działania 6.2) w latach Typ ewaluacji Ze względu na sposób prowadzenia ewaluacja miała charakter zewnętrzny. Natomiast ze względu na funkcję ewaluacja miała charakter konkluzywny, pozwalający na podsumowanie efektów działań, które podejmowane były w ramach danej interwencji/ projektu oraz na zidentyfikowanie (jeśli występują) powiązań przyczynowo skutkowych pomiędzy działaniami podjętymi w projektach a ich efektami 1. Zaś ze względu na czas przeprowadzania ewaluacji, miała ona charakter ex-post 2. Ewaluacji poddane zostały dwa obszary: Obszary ewaluacji Przedmiot ewaluacji Przedmiotem ewaluacji były projekty realizowane w ramach Priorytetu VII PO KL oraz Działania 6.2 (w kwestii zakładania spółdzielni socjalnych) w województwie łódzkim, w okresie programowania , dla których WUP w Łodzi był Instytucją Pośredniczącą II stopnia. W ramach poszczególnych obszarów ewaluacji poddane zostały projekty realizowane w Poddziałaniach/Działaniach: 1) Obszar I 6.2, ) Obszar II 7.1.1, 7.1.2, 7.2.1, Działania prowadzone na rzecz rozwoju sektora ekonomii społecznej w województwie łódzkim 2. Działania prowadzone na rzecz osób wykluczonych / zagrożonych wykluczeniem społecznym w województwie łódzkim Kryteria ewaluacji W ramach ewaluacji zastosowano następujące kryteria: skuteczność, trafność, trwałość, użyteczność, jakość oraz oddziaływanie. Poszczególne kryteria definiuje tabela 1. TABELA 1. ZASTOSOWANE W EWALUACJI KRYTERIA EWALUACJI Kryterium ewaluacji Trafność Skuteczność Trwałość Jakość Użyteczność Uszczegółowienie Czy wsparcie oferowane w ramach projektów odpowiada potrzebom regionalnego rynku pracy oraz uczestników projektów? Czy podejmowane w ramach projektów działania przyczyniają się do zmniejszenia obszarów wykluczenia społecznego? Czy zmiana sytuacji uczestników projektu, poprzez udział w projekcie jest odczuwalna co najmniej 6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie? Czy oferowane w projektach wsparcie jest wysokiej jakości? Czy działania realizowane w ramach projektów odpowiadają potrzebom uczestników projektów? 1 Bienias S., Strzęboszewki P., Opałka E., 2012, Ewaluacja. Poradnik dla pracowników administracji publicznej, Warszawa, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej, s Ewaluacji poddane zostały także projekty, które de facto jeszcze się nie zakończyły, mimo to ewaluacja nie będzie miała charakteru on-going, gdyż jej wyniki nie będą już miały wpływu na realizowane projekty.

14 14 S t r o n a Oddziaływanie Czy działania realizowane w projekcie przyczyniły się do zmian postaw grupy docelowej lub jej otoczenia? Co należy zrobić, żeby zwiększyć oddziaływanie projektów? Pytania kluczowe Ewaluacja miała za zadanie odpowiedzieć na następujące pytania kluczowe w ramach obu obszarów badawczych. Obszar I Ocena działań prowadzonych na rzecz rozwoju sektora ekonomii społecznej 1. Czy projekty realizowane na rzecz rozwoju sektora ekonomii społecznej w ramach działania 6.2 i Priorytetu VII PO KL osiągnęły zakładane produkty, rezultaty i oddziaływanie? W jakim stopniu? Co wpływało na ewentualne nieosiąganie rezultatów, produktów, oddziaływania? 2. W jakich obszarach funkcjonują podmioty ekonomii społecznej, które uzyskały wsparcie w ramach Priorytetu VII i Działania 6.2 PO KL? Jaka jest specyfika ich działań? 3. Jaka jest jakość wsparcia, które w ramach projektów otrzymali ich uczestnicy? 4. Czy wsparcie otrzymane przez uczestników projektów było adekwatne do ich potrzeb? 5. Czy potrzeby uczestników projektów (PES lub osób pragnących założyć spółdzielnię socjalną) były adekwatnie rozpoznane? W jaki sposób? Czy projektodawcy prowadzili jakieś badania/ konsultacje społeczne poprzedzające aplikowanie o dofinansowanie? Czy opracowywano biznesplany? W jaki sposób? Kto był ich autorem? 6. Jakie działania, niepodjęte w projektach, bardziej odpowiadałyby potrzebom grup docelowych? 7. Czy wsparcie otrzymane w ramach projektów przez PES przyczyniło się do lepszego dostosowania oferowanych przez nie usług do potrzeb klientów? 8. Czy wsparcie otrzymane w ramach projektów dla nowopowstających PES wpłynęło na ich funkcjonowanie? W jaki sposób? W jakich obszarach? Jak zmieniał się początkowy pomysł na PES w trakcie trwania projektu? 9. Jakie są możliwości rozwoju spółdzielni socjalnych w województwie łódzkim? Jak na te możliwości wpłynął udział w projektach w ramach Działania 6.2 i Priorytetu VII PO KL? 10. W jaki sposób spółdzielnie socjalne pozyskują klientów/zlecenia? Jaki wpływ miał na to udział w projektach w ramach Działania 6.2 i Priorytetu VII PO KL? W jaki sposób mają zamiar pozyskiwać klientów po zakończeniu projektu? 11. Jak przebiega współpraca pomiędzy członkami spółdzielni socjalnych oraz pomiędzy spółdzielniami a ich opiekunami? Jaki ma to wpływ na trwałość funkcjonowania spółdzielni socjalnych? 12. Czy realizacja projektów z obszaru ekonomii społecznej miała wpływ na otoczenie PES (np. klientów/ instytucji korzystających z ich usług)? 13. W jaki sposób udział w projektach wpłynął na funkcjonowanie PES? 14. Czy PES biorące udział w projektach w ramach Priorytetu VII i Działania 6.2 PO KL korzystały/zamierzają korzystać z innych źródeł finansowania swojej działalności? Dlaczego? Czy znają fundusze pożyczkowe dla podmiotów ekonomii społecznej (np. Towarzystwo Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych) i warunki korzystania z nich? 15. Jakie bariery i ograniczenia swojej działalności napotykają PES? W jaki sposób można je zniwelować? 16. Jakie były mocne i słabe strony projektów, w których uczestniczyły PES? 17. Jakie czynniki decydują o trwałości funkcjonowania PES po zakończeniu finansowania z PO KL? 18. W jakim zakresie w ramach realizowanych projektów występuje efekt zdarzenia niezależnego (deadweight)? 19. Jak wyglądałaby sytuacja społeczna i zawodowa uczestników projektów, gdyby nie skorzystali ze wsparcia? 20. Jak postrzegane są spółdzielnie socjalne? W jaki sposób wpływa to na ich trwałość? Obszar II - Ocena działań prowadzonych na rzecz osób wykluczonych/ zagrożonych wykluczeniem społecznym 1. Czy projekty realizowane na rzecz rozwoju osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach Priorytetu VII PO KL osiągnęły zakładane produkty, rezultaty i oddziaływanie? W jakim stopniu? Co wpływało na ewentualne nieosiąganie rezultatów, produktów, oddziaływania? 2. Czy działania podejmowane w ramach projektów przyczyniły się do aktywizacji zawodowej lub społecznej osób wykluczonych społecznie/ zagrożonych wykluczeniem społecznym? 3. Czy potrzeby wykluczonych społecznie/ zagrożonych wykluczeniem społecznym uczestników projektów były adekwatnie rozpoznane? W jaki sposób? Czy projektodawcy prowadzili jakieś badania/ konsultacje społeczne poprzedzające aplikowanie o dofinansowanie?

15 15 S t r o n a 4. Jakie cechy społeczno-demograficzne mieli uczestnicy projektów? 5. Jakie było natężenie poszczególnych form wsparcia oferowanego uczestnikom projektu (np. liczba szkoleń, godzin szkoleniowych, doradztwa itp.)? Czy było ono dostosowane do potrzeb i oczekiwań uczestników? 6. Czy udział w projektach miał wpływ na znalezienie przez ich uczestników zatrudnienia? Na czym polegał ten wpływ? 7. Czy udział w projektach miał wpływ na jakość otrzymanego zatrudnienia (tj. stanowisko, wynagrodzenie, możliwości rozwoju, bhp, pakiety socjalne, zapewnienie równowagi pomiędzy życiem prywatnym a pracą, etc.)? Jaki to był wpływ? 8. Jakiego rodzaju kwalifikacje i umiejętności zdobyli uczestnicy projektów? Czy były one certyfikowane? Jak wygląda przydatność zdobytych certyfikatów na rynku pracy? Co decydowało o ich przydatności? Czy na regionalnym rynku pracy jest zapotrzebowanie na zdobyte podczas projektów umiejętności i kwalifikacje? 9. Czy działania oferowane w projektach były adekwatne do zapotrzebowania regionalnego rynku pracy? Dlaczego? Czy w uzasadnieniach projektów powoływano się na odpowiednie dane nt. sytuacji na rynku pracy? 10. Czy bez interwencji w ramach Priorytetu VII sytuacja zawodowa i społeczna uczestników projektu (tj. osób wykluczonych społecznie/ zagrożonych wykluczeniem społecznym) byłaby podobna? W jakim stopniu zmiana sytuacji uczestników projektu jest wynikiem udziału w projekcie? 11. Czy i w jakim stopniu udział w projektach przyczynił się do rozwiązania zdiagnozowanych problemów uczestników projektu? 12. Czy osiągnięte w ramach realizacji projektów rezultaty i produkty są trwałe? Od czego uzależniona jest ich trwałość? 13. Czy udział w projektach miał jakiś wpływ na otoczenie jego uczestników? Jaki? 14. Jaka była motywacja uczestników do udziału w projektach i ich oczekiwania odnośnie korzyści, które przyniesie im projekt? 15. Jakie są postawy uczestników wobec projektów i udziału w nich? 16. Które z form wsparcia oferowanego w projektach są najbardziej cenione przez uczestników, a które najmniej? Dlaczego? 17. Jaki odsetek osób wykluczonych społecznie/ zagrożonych wykluczeniem społecznym uzyskał zatrudnienie po zakończeniu projektów? W jakim stopniu było to wynikiem udziału w projekcie? 18. Co decyduje o skuteczności projektów aktywizujących zawodowo i społecznie osoby wykluczone społecznie/ zagrożone wykluczeniem społecznym? 19. Czy istnieją skuteczne sposoby wspierania osób wykluczonych społecznie/ zagrożonych wykluczeniem społecznym, których nie można stosować w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VII PO KL? Jakie to sposoby/ instrumenty? Co ogranicza ich zastosowanie? 20. Jak można udoskonalić oferowane w projektach wsparcie? 21. W jakim zakresie w ramach realizowanych projektów występuje efekt zdarzenia niezależnego (deadweight)? 22. Jak wyglądałaby sytuacja społeczna i zawodowa uczestników projektów, gdyby nie skorzystali ze wsparcia? 23. Jakie działania podejmowane są w projektach wspierających osoby wykluczone/zagrożone wykluczeniem społecznym? 24. Czym charakteryzują się projekty, które można uznać za dobre praktyki realizacji projektów? 25. Jaki wpływ na ofertę jednostek organizacyjnych pomocy społecznej miały projekty skierowane do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym zrealizowane w ramach Priorytetu VII PO KL? 26. Czy wsparcie w ramach projektów systemowych stanowiło uzupełnienie lub generowało wartość dodaną dla jednostek organizacyjnych pomocy społecznej? Metodologia W ramach ewaluacji zastosowano tzw. metody mieszane, stanowiące połączenie ilościowych i jakościowych metod badań społecznych. Zastosowano także postulat triangulacji w ujęciu Normana Denzina 3, polegający na zaangażowaniu w proces badawczy kilku badaczy, wykorzystaniu informacji pochodzących z różnych źródeł oraz 3 Zob: Konecki Z., 2000, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 86

16 16 S t r o n a zastosowaniu kilku technik i metod badawczych do analizy jednego zjawiska. W ramach ewaluacji wykorzystano następujące metody i techniki badawcze: Desk research, Osobiste wywiady kwestionariuszowe (PAPI), Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI), Indywidualne wywiady pogłębione/diady (IDI), Zogniskowane wywiady grupowe (FGI), Studia przypadku (case study). 1.1 Desk reserach Badanie desk research odnosiło się do obu obszarów badania i przeprowadzone było w oparciu o dostępne dokumenty i dane źródłowe. Punktem wyjścia dla prac badawczych była analiza kluczowych dokumentów strategicznych PO KL opracowanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, m.in.: Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Zasady dokonywania wyboru projektów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Rekomendacje Ministra Pracy i Polityki Społecznej w zakresie standardów działania Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej, Działania 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałania Wsparcie ekonomii społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, 2012, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Poradnik dotyczący realizacji wsparcia dla osób wykluczonych społecznie oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Podręcznik wskaźników Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnych Ośrodków Pomocy Społecznej. W ramach desk research analizie poddano także dokumenty i statystyki regionalne i krajowe gromadzone w ramach systemu sprawozdawczości PO KL w odniesieniu do Priorytetu VII i Działania 6.2, w tym: Dane Beneficjentów z Podsystemu Monitorowania EFS PEFS Plany Działania dla województwa łódzkiego na lata , 2009, 2010, 2011, 2012, 2013 dla Priorytetu VI i VII PO KL. Sprawozdania z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie łódzkim za lata Sprawozdanie z realizacji Programu Kapitał Ludzki za rok 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 Sprawozdania z realizacji Priorytetu VI i VII PO KL w województwie łódzkim za rok 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 i Uwzględniono także dane statystyczne dotyczące rynku pracy i problemu wykluczenia społecznego w woj. łódzkim, m.in.: Dane z Banku Danych Lokalnych nt. bezrobocia. Dane WUP w Łodzi, a szczególnie opracowania i raporty Regionalnego Obserwatorium Rynku Pracy m.in. dotyczące monitoringu zawodów nadwyżkowych i deficytowych, bezrobocia, przekształceń lokalnego rynku pracy w woj. łódzkim. Opracowania tematyczne GUS, m.in. Ubóstwo w Polsce w świetle badań GUS. Dodatkowe źródła informacji stanowiły zaś: Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski, Dostępne w Internecie informacje nt. spółdzielni socjalnych i OWES będących przedmiotem studium przypadku. Raporty z przeprowadzonych wcześniej ewaluacji w PO KL dla województwa łódzkiego oraz innych województw. Strona internetowa Instytucji Pośredniczącej 2 stopnia dla Priorytetów VI i VII PO KL w województwie łódzkim, dostępny: Dostępne dokumenty dotyczące spółdzielni socjalnych i OWES będących przedmiotem studium przypadku.

17 17 S t r o n a Kompendium Spółdzielczość socjalna w województwie łódzkim Rekomendacje w zakresie współpracy z odpowiedzialnym społecznie biznesem i jednostkami samorządu terytorialnego pod red. Zdzisławy Janowskiej. Opracowania na temat sektora ekonomii społecznej. 1.2 Studium przypadku W ramach ewaluacji przeprowadzono trzy studia przypadku: 1 studium przypadku spółdzielni socjalnej powstałej w ramach Działania 6.2 PO KL, 1 studium przypadku spółdzielni socjalnej powstałej w ramach Poddziałania PO KL, 1 studium przypadku Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej. W ramach każdego studium przypadku przeprowadzone zostały trzy wywiady pogłębione (IDI) w przypadku spółdzielni z pracownikiem spółdzielni socjalnej, koordynatorem projektu, kierownikiem spółdzielni lub klientem, a w przypadku OWES z pracownikiem projektu i 2 klientami. Dokonano także analizy dostępnych dokumentów nt. OWES i badanej spółdzielni oraz obserwacji nieuczestniczącej (w przypadku spółdzielni). Studia przypadku miały na celu identyfikację kilku obszarów problemowych i były realizowane w oparciu o listę poszukiwanych informacji, którą zaprezentowano w tabeli 2. TABELA 2. LISTA POSZUKIWANYCH INFORMACJI DO STUDIÓW PRZYPADKU Lista poszukiwanych informacji do studium przypadku spółdzielni socjalnych 1. Historia powstania spółdzielni socjalnej, źródła pomysłu na projekt 2. Charakterystyka członków spółdzielni socjalnej, sposoby ich rekrutowania oraz zaangażowania w realizację projektu na różnych jego etapach 3. Motywacje i oczekiwania członków spółdzielni socjalnej do pracy i udziału w projekcie 4. Wsparcie otrzymane przed i w trakcie realizacji projektu 5. Codzienne funkcjonowanie spółdzielni socjalnej problemy i sposoby ich rozwiązywania oraz relacje pomiędzy członkami 6. Klienci spółdzielni socjalnych, sposoby ich pozyskiwania 7. Sytuacja finansowa spółdzielni socjalnej, koszty działania i realizacji projektu 8. Pozyskiwanie dodatkowych środków na finansowanie działań spółdzielni socjalnej 9. Współpraca z biznesem i jednostkami samorządu terytorialnego 10. Plany rozwoju spółdzielni socjalnej 11. Możliwości udoskonalenia funkcjonowania spółdzielni socjalnych Lista poszukiwanych informacji do studium przypadku OWES 1. Historia powstania OWES, źródła pomysłu na projekt i wcześniejsze doświadczenie w ekonomii społecznej 2. Charakterystyka klientów oraz pracowników OWES 3. Zapotrzebowanie na usługi OWES 4. Wsparcie otrzymane przed i w trakcie realizacji projektu 5. Codzienne funkcjonowanie OWES, charakterystyka wsparcia udzielanego klientom 6. Bariery i ograniczenia w funkcjonowaniu OWES oraz sposoby ich niwelowania 7. Sytuacja finansowa OWES 8. Sposoby diagnozowania zadowolenia klientów z usług OWES, w tym efektów udzielanego wsparcia 9. Plany dalszego rozwoju OWES, w tym poszukiwania nowych źródeł finansowania 10. Współpraca z biznesem oraz jednostkami samorządu terytorialnego 11. Możliwości udoskonalenia funkcjonowania OWES ŹRÓDŁO: OPRACOWANIE WŁASNE. 1.3 Badania Ilościowe Badania ilościowe w ramach ewaluacji przeprowadzone zostały z wykorzystaniem techniki CATI (wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo) oraz PAPI (osobistych wywiadów kwestionariuszowych) CATI Ankiety telefoniczne (CATI) przeprowadzone zostały z następującymi typami respondentów: n=800 z uczestnikami indywidualnymi projektów realizowanych w ramach Priorytetu VII PO KL. n=100 z uczestnikami instytucjonalnymi, którzy otrzymali wsparcie od Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej.

18 18 S t r o n a W obydwu przypadkach zastosowany został losowo-warstwowy, proporcjonalny dobór próby. Dobór losowowarstwowy, zapewnia reprezentatywność proceduralną próby pozwalającą na uogólnianie wyników na całą populację. Dzięki zastosowaniu warstw, których wielkość w próbie jest proporcjonalna do ich wielkości w populacji (czyli bazie PEFS), uzyskujemy pewność, że struktura próby będzie maksymalnie zbliżona do struktury populacji, co jest szczególnie ważne w przypadku bardzo zróżnicowanych wewnętrznie populacji. W badaniu CATI uczestników projektów realizowanych w ramach Priorytetu VII PO KL, wyodrębniono następujące warstwy, w których losowanie odbywało się niezależnie: typ projektu (konkursowy, systemowy), status uczestnika projektu (tj. czy zakończył on udział czy jest w trakcie), status na rynku pracy w momencie przystępowania do projektu (bezrobotny, bezrobotny długotrwale, nieaktywny zawodowo, zatrudniony) oraz płeć i grupy wieku respondentów (do 25 roku życia, pomiędzy 25 a 50 rokiem życia i powyżej 50 roku życia). Natomiast w przypadku badania CATI uczestników instytucjonalnych, którzy otrzymali wsparcie od OWES, wyróżniono trzy warstwy ze względu na typ beneficjentów, na podstawie bazy PEFS: administracja publiczna, organizacje pozarządowe i inne. Wielkość poszczególnych warstw próby została określona proporcjonalnie do ich wielkości w populacji (tj. bazie PEFS) PAPI Wywiady kwestionariuszowe (PAPI), n=100, przeprowadzono z przedstawicielami podmiotów ekonomii społecznej, które otrzymali wsparcie w ramach projektów tj.: z członkami spółdzielni socjalnych osób fizycznych powstałych w ramach Poddziałania oraz Działania 6.2, z przedstawicielami Klubów Integracji Społecznej, które otrzymały wsparcie finansowe w ramach projektów, z przedstawicielami Centrów Integracji Społecznej, które otrzymały wsparcie finansowe w ramach projektów, z przedstawicielami Zakładów Aktywności Zawodowej, które otrzymały wsparcie finansowe w ramach projektów, z przedstawicielami Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej, które otrzymały wsparcie finansowe w ramach projektów. Dobór próby miał charakter wyczerpujący, co oznacza, że ankieterzy podjęli próbę przeprowadzenia wywiadu z przedstawicielem każdego KIS, CIS, ZAZ, OWES i spółdzielni socjalnych, które otrzymały dofinansowanie w ramach PO KL (na podstawie wykazu spółdzielni otrzymanego od Zamawiającego). W przypadku spółdzielni socjalnych w badaniu uczestniczyło kilku członków z danej spółdzielni. W związku ze specyfiką badanych podmiotów część badania została zrealizowana z wykorzystaniem ankiety internetowej (CAWI). Było to podyktowane dość ograniczoną populacją respondentów do badania, która uległa jeszcze zmniejszeniu wskutek likwidacji kilku spółdzielni socjalnych, co zrodziło konieczność przeprowadzenia badania z praktycznie każdym członkiem istniejącej spółdzielni socjalnej, celem zrealizowania zakładanej próby wywiadów kwestionariuszowych. Ponieważ niektórzy członkowie spółdzielni socjalnych, tłumacząc się obowiązkami nie mogli spotkać się z ankieterem na wywiad, dano im możliwość wypełnienia ankiety elektronicznie, badacz natomiast każdorazowo utrzymywał kontakt telefoniczny z respondentem rozwiązując pojawiające się problemy lub też motywując do udziału w badaniu. W efekcie zrealizowano 84 wywiady kwestionariuszowe z przedstawicielami spółdzielni socjalnych, 10 wywiadów z przedstawicielami OWES, 4 z przedstawicielami CIS, oraz po jednym z przedstawicielami KIS i ZAZ, które powstały w ramach projektów. 1.4 Badania jakościowe Część jakościowa badań ewaluacyjnych zakładała realizację indywidualnych wywiadów pogłębionych i zogniskowanych wywiadów grupowych FGI Przeprowadzono zogniskowane wywiady grupowe z następującymi typami respondentów: 1 FGI z członkami spółdzielni socjalnych utworzonych w ramach Działania FGI z członkami spółdzielni socjalnych utworzonych w ramach Poddziałania FGI z uczestnikami projektów systemowych Priorytetu VII 2 FGI z uczestnikami projektów konkursowych Priorytetu VII

19 19 S t r o n a 1 FGI z przedstawicielami Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie (kadra zarządzająca, kierownicy itp.). W przypadku badań FGI dobór miał charakter celowy i uwzględniał zróżnicowane charakterystyki poszczególnych grup. Poszczególne grupy miały charakter homogeniczny, co zapewniło respondentom swobodę wypowiedzi w środowisku osób o podobnych doświadczeniach IDI Jako uzupełnienie metod jakościowych ewaluacji, przeprowadzono także indywidualne wywiady pogłębione (IDI)/ diady (wywiady pogłębione z dwoma osobami jednocześnie) z następującymi kategoriami respondentów: 6 IDI/diad z kadrą projektów z obszaru I działania na rzecz sektora ekonomii społecznej, 8 IDI/diad z kadrą projektów z obszaru II działania na rzecz osób wykluczonych/ zagrożonych wykluczeniem, 3 IDI z przedstawicielami spółdzielni socjalnych osób prawnych powstałych w ramach projektów. Szczegółowy schemat całego badania ewaluacyjnego przedstawiono na schemacie 1.

20 20 S t r o n a RYSUNEK 1. SCHEMAT BADANIA EWALUACYJNEGO I Obszar: działania na rzecz sektora ekonomii społecznej Ewaluacja II Obszar: działania na rzecz osób wykluczonych / zagrożonych wykluczeniem 2 FGI z członkami spółdzielni socjalnych utworzonych w ramach 6.2 i PO KL 3 IDI z przedstawicielami spółdzielni socjalnych osób prawnych 800 CATI z uczestnikami projektów z VII Priorytetu PO KL 4 FGI z uczestnikami projektów z VII Priorytetu PO KL 3 studia przypadku 100 PAPI z przedstawicielami PES 2 FGI z uczestnikami projektów konkursowych 2 FGI z uczestnikami projektów systemowych Spółdzielnia socjalna powstała w ramach Działania 6.2 PO KL Spółdzielnia socjalna powstała w ramach Poddziałania PO KL 1 FGI z przedstawicielami OPS i PCPR (kadra zarządzająca/ kierownicy) Desk research Studium przypadku OWES 8 diad IDI z kadrą projektów konkursowych 100 CATI z klientami OWES Desk research 6 diad IDI z kadrą projektów ŹRÓDŁO: OPRACOWANIE WŁASNE.