ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA

Transkrypt

1 ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA 7 kwietnia 2011 r. WALCZ Z LEKOOPORNOŚCIĄ Brak działań dziś brak moŝliwości leczenia jutro Tegoroczny Światowy Dzień Zdrowia jest poświęcony rozprzestrzeniającej się na całym świecie oporności mikroorganizmów (wirusów, bakterii, niektórych pasoŝytów) na leki antywirusowe, antybiotyki oraz leki przeciwmalaryczne. Światowa Organizacja Zdrowia - Regionalne Biuro WHO na Europę zwraca szczególną uwagę na problem narastającej antybiotykooporności. Szacuje się, Ŝe w państwach Unii Europejskiej co roku umiera około ludzi z powodu infekcji wywołanych bakteriami opornymi na antybiotyki. Główną przyczyną oporności bakterii na antybiotyki jest ich naduŝywanie i niewłaściwe stosowanie w medycynie (np. w leczeniu infekcji wirusowych), weterynarii i rolnictwie. Pojawianie się coraz większej liczby bakterii antybiotykoopornych stanowi powaŝne zagroŝenie dla zdrowia publicznego. Więcej na ten temat znajdą Państwo na stronach: Występowanie bakterii antybiotykoopornych w wodzie Osiągnięcia medycyny w zakresie produkcji leków pozwalają na przedłuŝenie Ŝycia ludzi, ale takŝe przyczyniają się do wzrostu oporności mikroorganizmów. Szeroko stosowane w leczeniu ludzi i zwierząt antybiotyki działają bakteriobójczo lub bakteriostatycznie, niektóre wykorzystuje się do zwalczania pierwotniaków i grzybów, ale niestety ich powszechne stosowanie sprzyja stałemu wzrostowi zawartości lekoopornych drobnoustrojów w środowisku. DuŜe znaczenie w produkcji antybiotyków nowej generacji mają odkrycia nowych patogenów, takich jak: Legionella, Helicobacter, Listeria. Transmisja poprzez wodę patogenów opornych na leki i środki dezynfekcyjne stanowi powaŝny problem zdrowotny, który występuje nie tylko w krajach o niskich standardach higieny, ale takŝe w wysokorozwiniętych. Zjawisko to jest istotne w Polsce, poniewaŝ do wód powierzchniowych dostaje się jeszcze prawie 10% ścieków nieczyszczonych oraz około 30% ścieków oczyszczonych niedostatecznie, co zwiększa prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania się drobnoustrojów lekoopornych, w tym ich występowania w wodzie przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi. W ostatnich latach zwraca się szczególnie uwagę na zanieczyszczenie wód, w tym wody wodociągowej zanieczyszczonej farmaceutykami, których pewna część jest trudna do usunięcia pomimo stosowania zaawansowanych technik oczyszczania wody. Według naukowców, spora część wydalanych antybiotyków trafia do rzek, jezior, strumieni i zbiorników wodnych. Nawet filtrowanie ścieków w oczyszczalniach nie usuwa ich całkowicie. Dostarczane tam niemal nieustannie, oddziałują na kilka pokoleń organizmów Ŝyjących w wodzie. Obecność leków w środowisku moŝe się 1

2 przyczyniać do zmian genetycznych w organizmach (szczególnie w bakteriach) i powodować ich uodparnianie się na tego typu leki. Bakterie bardzo łatwo przystosowują się do zachodzących zmian i szybko mogą stać się niewraŝliwe na działanie antybiotyków. Prowadzone w ostatnich latach na świecie badania rozszerzyły zakres wiedzy nad występowaniem mikroorganizmów lekoopornych w środowisku wodnym, ale jednocześnie nadal trwają prace nad opracowaniem skutecznych metod eliminacji drobnoustrojów. Obecnie coraz większe zastosowanie znajduje eliminacja drobnoustrojów za pomocą promieniowania UV. Problemy technologiczne związane z oczyszczaniem wody i usuwaniem lekoopornych bakterii wymagają coraz bardziej zaawansowanych rozwiązań. Niezwykle waŝnie jest racjonalne stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych w aspekcie ograniczania zagroŝeń związanych z bezpieczeństwem zdrowotnym wody. WIRUSY DuŜą grupę mikroorganizmów występujących w wodzie stanowią wirusy. Patogeny te mogą powodować infekcje przewodu pokarmowego, skóry, oczu, a takŝe mogą być przyczyną zapalenia opon mózgowych oraz zapalenia mięśnia sercowego. W okresie choroby są mieszkańcami przewodu pokarmowego i są wraz z kałem wydalane na zewnątrz. W ten sposób wirus wydalony z kałem zakaŝa ścieki i wodę oraz zostaje przeniesiony na glebę, jarzyny, mleko, itp... W środowisku wodnym największe znaczenie mają wirusy, które naleŝą do grupy Enterowirusów. Do grupy tej zalicza się wirusy Polio, Coxsackie oraz wirusy ECHO. Najgroźniejsze z nich to wirusy Polio, wywołujące chorobę Heinego-Medina. W wyniku zakaŝenia wirusem Polio około 60 75% wszystkich przypadków kończy się trwałym kalectwem. Przeciwdziałanie szerzeniu się tej groźnej choroby polega na przestrzeganiu przepisów higieniczno sanitarnych oraz szczepieniach ochronnych. Wirusy Coxsackie zostały wykryte niedawno. Stanowią one duŝą grupę wśród enterowirusów i wywołują róŝnego typu choroby zakaźne takie jak: wirusowe zapalenia gardła, aseptyczne zapalenie opon mózgowych, zapalenie mięśnia sercowego i róŝnego typu przeziębienia. Wirusy ECHO (enteric cytopathogenic human orphan) wywołują zakaŝenia przewodu pokarmowego człowieka, aseptyczne zapalenia opon mózgowych, przeziębienia i letnie biegunki u dzieci. Patogeneza schorzeń jest więc podobna do innych wirusów. Grupa wirusów Poliowirus ParaliS Coxsackie wirus A Coxsackie wirus B Echowirus Nazwa jednostki chorobowej dziecięcy, zapalenie opon mózgowych wady serca, choroby dróg oddechowych zapalenie opon mózgowych, wrodzone wady serca wysypka, biegunka Adenowirus infekcje oczu, choroby dróg oddechowych 2

3 Hepatitis typa Rotawirus zapalenie wątroby wymioty, biegunka BAKTERIE Pokaźną część mikroorganizmów mogących przeniknąć do wód stanowią bakterie. Większość z nich to typowe bakterie przewodu pokarmowego, wśród których mogą znaleźć się formy chorobotwórcze. Do najczęściej oznaczanych rodzajów i gatunków bakterii naleŝą: Escherichia sp., Salmonella sp., Shigella sp., Pseudomonas aeruginosa, Clostridium perfringens, Bacillus anthracis, Listeria monocytogenes, Vibrio cholerae, Mycobacterium tuberculosis, Streptococcus faecalis, Proteus vulgaris. Wybrane bakterie patogenne występujące w osadach ściekowych i wywoływane przez nie choroby prezentowane są poniŝej: Bakterie chorobotwórcze Choroby Okres rozwoju choroby Salmonella typhli dur brzuszny 12 godzin 28 dób Salmonella paratyphi A, B, C Shigella dysenteriae, Shigella Escherichia coli dur rzekomy, salmonelloza czerwonka, ostre zapalenie Ŝołądka zakaŝenie pałeczkami okręŝnicy 6 8 godzin godzin 6 godzin 7 dób Vibrio cholerae cholera 1 5 dób Mycobacterium tuberculosis gruźlica płuc brak danych Leptospira sp. Ŝółtaczka krętkowa, leptospiroza kilka do kilkunastu dób (zakaŝenie przez wodę nawet ponad 20 dób) Clostridium perfringens zatrucia pokarmowe, 8 24 godzin zgorzel gazowa Clostridium botulinum botulizm godzin Yersinia enterocolitica, Yersinia nieŝyt Ŝołądka i jelit, krezkowe pseudotuberculosis zapalenie węzłów chłonnych brak danych Bacillus anthracis wąglik brak danych 3

4 Działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej podejmowane w celu ograniczania ryzyka zachorowań na choroby wodopochodne. Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadzi nadzór nad stanem sanitarnym wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi, koordynuje działania mające na celu skuteczną ochronę przed zagroŝeniami oraz prowadzi stały monitoring jakości wody, czego wynikiem jest ocena jej jakości i przeciwdziałania nawet potencjalnym zagroŝeniom zdrowotnych, a takŝe wydawanie decyzji na prowadzenie działań naprawczych skutecznie eliminujących skaŝenia i zanieczyszczenia wody. System kontroli jakości wody obejmuje: 1) zmniejszanie ryzyka poprzez właściwą selekcję i ochronę ujęć wody na zaopatrzenie ludności; 2) nadzór nad technologiami i preparatami stosowanymi do uzdatniania i dezynfekcji wody oraz kontroli działania systemu wodociągowego, mających zapewnić jakość wody bezpieczną dla zdrowia ludzi; 3) nadzór nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą; 4) monitoring i ocenę zgodności z wymaganiami dotyczącymi jakości wody, określonymi w przepisach prawnych, a w szczególności z zapisami Rozporządzenia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi. Działania te mają za zadanie jak najszybsze wykrycie skaŝenia wody oraz przypadków pogorszenia jej jakości i kontrolę skuteczności procesu uzdatniania wody. Państwowa Inspekcja Sanitarna podjęła m.in. cały szereg badań i wydała decyzję obligujące właścicieli/zarządców przedsiębiorstw wodociągowych do podejmowania działań naprawczych w skolonizowanych przez Legionellę obiektach, zwiększając bezpieczeństwo zdrowotne osób najbardziej naraŝonych na zachorowanie. Stwierdzono, Ŝe największe zagroŝenie stanowią stare instalacje wodociągowe, w których niedotrzymana jest bezpieczna temperatura 55 o C dla wody ciepłej oraz tam, gdzie nie moŝna przeprowadzić dezynfekcji termicznej (woda podgrzana do 70 o C). Właściwą jakość badań mikrobiologicznych i chemicznych wody ma zapewnić wykonywanie analiz wyłącznie w akredytowanych laboratoriach organów PIS, a w przypadku badań wykonywanych w ramach kontroli wewnętrznej w laboratoriach zatwierdzonych do badań monitoringowych przez właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. W roku 2010 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach nadzoru sanitarnego nad jakością wody przeznaczonej do spoŝycia przeprowadziły zarówno analizy w kierunku Escherichia coli jak i w kierunku stwierdzenia obecności w wodzie Enterokoków. Liczba przekroczeń obu wskaźników stanowiła niespełna 1 % w skali kraju. SpoŜywana woda w 99% była w zakresie mikrobiologii bezpieczna dla naszego zdrowia i w większości przypadków nie stanowiła dla konsumenta większego ryzyka zachorowania na choroby wodopochodne oraz posiadała odpowiednie właściwości zdrowotne. 4

5 PODSUMOWANIE 1. Systemy nadzoru nad występowaniem chorób wodopochodnych nigdzie nie są w pełni skuteczne, niezaleŝnie od stopnia rozwoju ekonomicznego (WHO 2006). JednakŜe dzięki działaniom kontrolnym i codziennemu monitoringowi jakości wody ryzyko zachorowania na choroby wodopochodne wywoływane ograniczane jest do minimum, przestrzegane jest zachowywanie norm stanu sanitarnego wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi. 2. Identyfikację wodopochodnej przyczyny epidemii utrudnia fakt, Ŝe w chwili stwierdzenia masowych zachorowań badanie mikrobiologiczne wody moŝe nie wykazać obecności mikroorganizmów patogennych, ani wskaźników kałowego zanieczyszczenia wody. 3. Brak doniesień o odnotowanych przypadkach chorób wodopochodnych nie jest równoznaczny z nie występowaniem ich w rzeczywistości. 5