PŁEĆ JAKO JEDEN Z CZYNNIKÓW MOGĄCYCH DETERMINOWAĆ JAKOŚĆ ŻYCIA W REUMATOIDALNYM ZAPALENIU STAWÓW

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 212, 1,, AGNIESZKA KRAWCZYK-WASIELEWSKA 1, EWA GAJEWSKA 1, WŁODZIMIERZ SAMBORSKI 2 PŁEĆ JAKO JEDEN Z CZYNNIKÓW MOGĄCYCH DETERMINOWAĆ JAKOŚĆ ŻYCIA W REUMATOIDALNYM ZAPALENIU STAWÓW GENDER AS ONE OF THE FACTORS THAT MAY DETERMINE THE QUALITY OF LIFE IN RHEUMATOID ARTHRITIS 1 Zakład Fizjoterapii Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: dr Ewa Gajewska 2 Katedra Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Włodzimierz Samborski Streszczenie Wstęp. Stan funkcjonalny pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów w znacznym stopniu wpływa na aktywne uczestnictwo w życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym. Liczne zmiany stawowe i postępujący przebieg choroby sprawia, że pacjenci z rzs tracą poczucie niezależności i często muszą korzystać z pomocy innych. Deformacje dłoni oraz ograniczenie możliwości lokomocyjnych prowadzi do stopniowego izolowania się chorych. Uczucie wykluczenia i izolacji wzmacnia fakt utraty pracy lub niemożności dalszego jej wykonywania. Czynniki te w znacznym stopniu wpływają na jakość życia chorych z rzs. Kobiety i mężczyźni w różny sposób postrzegają swoją fizyczność i jej rolę w kontaktach rodzinnych i społecznych. Dlatego płeć może być jednym z czynników wpływających na subiektywne odczucie jakości życia. Cel. Ocena komponenty fizycznej i społecznej jakości życia kobiet i mężczyzn z rozpoznanym reumatoidalnym zapaleniem stawów. Materiał i metoda. Badaniu poddano 3 osób z rozpoznanym reumatoidalnym zapaleniem stawów podzielonych na 2 podgrupy ze względu na płeć 22 kobiety i 1 mężczyzn. Stopień nasilenia bólu badano za pomocą skali wzrokowo-analogowej (VAS). Stopień upośledzenia sprawności fizycznej badano za pomocą skali wydolności czynnościowej. Komponentę fizyczną oceny jakości życia badano za pomocą kwestionariusz. Wyniki. Pomiędzy grupą mężczyzn i kobiet zaobserwowano różnicę w nasileniu dolegliwości bólowych oraz ocenie komponenty fizycznej jakości życia. W grupie kobiet istotny statystycznie wpływ na jakość życia miał ból, deformacje i czas trwania choroby, w grupie mężczyzn czas trwania choroby. Kobiety częściej podawały, że zdrowie fizyczne miało wpływ na ich aktywność towarzyską. Wnioski. Reumatoidalne zapalenie stawów w większym stopniu wpływa na jakość życia kobiet w badanej grupie. SŁOWA KLUCZOWE: reumatoidalne zapalenie stawów, jakość życia, płeć. Summary Introduction. Functional condition of patients with rheumatoid arthritis significantly affects the active participation in family life, social and professional life. Many changes in the joints and progressive disease causes that patients with RA lose their sense of independence and often have to be assisted by other people. Deformities of hands reduce the possibility of locomotion leading to a gradual isolation of patients. The feeling of exclusion and isolation reinforces the fact of job loss or inability to continue its execution. These factors greatly affect the quality of life of patients with RA. Women and men in different ways perceive their physicality and their role in family and social contacts. Therefore, gender may be one of the factors affecting the subjective feeling of quality of life. Aim. Assessment of physical and social components of quality of life for men and women diagnosed with rheumatoid arthritis. Material and method. The study involved 3 people diagnosed with rheumatoid arthritis, divided into 2 subgroups based on gender 22 women and 1 men. The severity of pain was studied using visual-analog scale (VAS). The degree of physical impairment was studied by using a scale of functional capacity. Physical component of quality of life was studied using the HAQ questionnaire. Results. Between a group of men and women differences were observed in pain intensity and evaluation of the physical components of quality of life. In women a statistically significant impact on quality of life was exerted by pain, deformity and disease duration, in the group of men, duration of illness. Women often stated that the physical health had an impact on their social activities. Conclusions. Rheumatoid arthritis affects more female than male quality of life. KEY WORDS: rheumatoid arthritis, quality of life, gender. Wstęp W klasyfikacji opracowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne w 193 roku reumatoidalne zapalenie stawów (rzs) umieszczono w grupie I, tj. Uogólnione choroby tkanki łącznej [1]. Zapalenie stawów w rzs jest określane jako reumatoidalne, ponieważ powoduje nie-odwracalne zniszczenia struktur stawowych i okołostawowych z następowymi zaburzeniami czynności narządów ruchu będącymi przyczyną inwalidztwa. Zmiany chorobowe obejmują wiele narządów, jednak w obrazie klinicznym na pierwszy plan wysuwają się typowe zniekształcenia stawów [2].

2 3 Agnieszka Krawczyk-Wasielewska i inni Typowymi objawami dla początku reumatoidalnego zapalenia stawów są bóle oraz symetryczne obrzęki stawów śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych bliższych, często także stawów śródstopno-paliczkowych. W stawach pojawia się wysięk. Skóra staje się cieńsza i nadmiernie potliwa, występują zaniki mięśni. W miarę postępowania choroby zmiany dotyczą coraz większej ilości stawów w kierunku od obwodu do linii środkowej ciała. Do typowych objawów należy także uczucie tzw. sztywności porannej, która ustępuje podczas wykonywania codziennych zajęć [3]. Sztywność poranna stawów objawia się utrudnionym ruchem w stawie, pojawia się rano zaraz po przebudzeniu i zazwyczaj trwa od 3 minut do kilku godzin []. W Polsce na reumatoidalne zapalenie stawów cierpi. osób. Co roku odnotowuje się od. do 1. nowych przypadków. Rzs dotyka przede wszystkim młode osoby, pomiędzy 3 5 rokiem życia. Kobiety chorują 3 razy częściej niż mężczyźni. Najwięcej zachorowań obserwuje się u kobiet po roku życia [5]. W wyniki licznych zmian stawowych i ograniczenia ruchomości w stawach z czasem dochodzi u tych pacjentów do ograniczenia sprawności funkcjonalnej. U 1/3 chorych wskutek zmian stawowych dochodzi do inwalidztwa [5]. 7% chorych po pięciu latach od zachorowania zostaje inwalidami w pewnym stopniu. Po dziesięciu latach 5% chorych jest niezdolna do podjęcia pracy zawodowej. W pierwszych 1 latach trwania choroby rzs jest przyczyną niepełnosprawności u 12,5% mężczyzn oraz 22,7% kobiet. Dodatkowo zauważono, że niepełnosprawność jest tym większa, im większe upośledzenie funkcjonalne stwierdzono na początku choroby. Na sprawność funkcjonalną chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów ma wpływ także fakt, że u ponad połowy chorych występuje przynajmniej jedna inna choroba przewlekła np. choroba układu oddechowego, pokarmowego, krążenia, moczowego, cukrzyca czy amyloidoza []. Stanu funkcjonalny pacjentów w znacznym stopniu wpływa na aktywne uczestnictwo w życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym. Liczne zmiany stawowe i postępujący przebieg choroby sprawia, że pacjenci z reumatoidalnym zapaleniem stawów tracą poczucie niezależności i często muszą korzystać z pomocy innych. Deformacje dłoni oraz ograniczenie możliwości lokomocyjnych prowadzi do stopniowego izolowania się chorych. Uczucie wykluczenia i izolacji wzmacnia fakt utraty pracy lub niemożności dalszego jej wykonywania [7]. Czynniki te w znacznym stopniu wpływają na jakość życia chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Jakość życia jest efektem relacji między realizacją i stopniem zaspokojenia własnych potrzeb, a wymaganiami i zasobami otoczenia. Równowaga między potrzebami, a zasobami prowadzi do poczucia szczęścia, niezadowolenie pojawia się w sytuacji, gdy zostaje ona zachwiana. W sytuacji rozbieżności między tym do czego człowiek dąży, pragnie, potrzebuje, a tym, co posiada, pojawia się poczucie pokrzywdzenia, ma to miejsce na przykład w sytuacji choroby ograniczającej sprawność fizyczną chorych i uniemożliwiającej wypełnianie dotychczasowych funkcji społecznych []. Pomiar jakości życia polega na subiektywnej ocenie pacjenta w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym. Czynniki determinujące jakość życia w chorobie odnoszą się do samej choroby (zmienne dotyczące procesu chorobowego obraz kliniczny, zaawansowanie choroby, czas trwania choroby, ilość zajętych stawów) oraz czynników społeczno-demograficznych, takich jak wiek, płeć, praca (pełnienie ról) oraz wsparcie społeczne. W przypadku chorych cierpiących na przewlekłe dolegliwości bólowe duży wpływ na subiektywną ocenę jakości życia będą miały osobnicze możliwości chorego, siła jego zdolności adaptacyjnych i procesów radzenia sobie z chorobą [9]. Cel Ocena jakości życia w wymiarze funkcjonowania fizycznego oraz relacji społecznych w aspekcie płci badanych chorych. Materiał i metoda Materiał badawczy stanowiła grupa 3 chorych (22 kobiet i 1 mężczyzn) z rozpoznanym reumatoidalnym zapaleniem stawów (na podstawie kryteriów diagnostycznych zaproponowanych przez American College of Reumatology). Badanych podzielono na 2 podgrupy ze względu na płeć. Kryterium określającym przynależność chorego do grupy badawczej była faza remisji choroby, wiek pomiędzy rokiem życia (średnia wieku 52,5 roku), czas trwania choroby 5 1 lat, ilość zajętych stawów od 3 do 5 (u wszystkich badanych zajęte były wszystkie stawy ręki). Badani mieli za zadanie wypełnienie ankiety dotyczącej miejsca wystąpienia dolegliwości, istniejących obecnie zniekształceń oraz wpływu choroby na ich kontakty socjalne. W przypadku oceny bólu (skala VAS), chory ocenia jego natężenie w skali od do 1 na linii długości 1 cm, przy czym oznacza brak dolegliwości, a 1 najsilniejszy ból, jaki kiedykolwiek wystąpił. Wydolność czynnościową badanych określono w stopniowej skali wg Steinbrockera. Przy czym: 1 stopień oznacza pełną wydolność z możliwością wykonania codziennych zajęć bez przeszkód 2 stopień wydolność wystarczającą do wykonania zwykłych czynności pomimo przeszkód z powodu bólu lub ograniczonej ruchomości jednego lub kilku stawów 3 stopień sprawność wystarczająca do wykonania niektórych podstawowych czynności codziennych, ewentualnie przy pomocy odpowiednich urządzeń, niemożność przygotowania posiłku ani wyjścia z domu bez asysty stopień unieruchomienie w łóżku lub na wózku z niemożnością obsługi samego siebie. Niezbędna pomoc innej osoby przy ubieraniu, odżywianiu, zabiegach toaletowych, poruszaniu się na wózku. Komponentę fizyczną oceny jakości życia badano za pomocą kwestionariusza Health Assessment Questionnaire (HAQ). Jego założeniem jest ustandaryzowana ocena

3 Płeć jako jeden z czynników mogących determinować jakość życia w reumatoidalnym zapaleniu stawów 39 stopnia upośledzenia sprawności fizycznej u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Podzielony jest on na osiem sekcji, dotyczących różnych sfer codziennej aktywności. Są to: 1) ubieranie się i mycie, 2) poranne wstawanie, 3) jedzenie, ) chodzenie, 5) higiena osobista, ) podnoszenie, 7) chwytanie, ) inne czynności życia codziennego. Chory ocenia różnego rodzaju czynności wchodzące w skład tych sekcji w czterostopniowej skali, określając stopień trudności jaki sprawia mu ich wykonywanie. Średnia z punktowanych czynności oznacza:,,5 pacjent całkowicie samodzielny,5 1,25 pacjent samodzielny, doświadczający niewielkich trudności w wykonywaniu codziennych czynności 1,25 2, pacjent samodzielny mający duże problemy z wykonywaniem codziennych czynności 2, 3, pacjent poważnie upośledzony ruchowo Do analiz statystycznych wykorzystano pakiet STA- TISTICA 7. firmy StatSoft. Dla wszystkich badanych zmiennych sprawdzono typ rozkładu. Zastosowano test Shapiro-Wilka. Jako krytyczny poziom istotności przyjęto p =,5. Porównania zmiennych ilościowych w dwóch grupach niezależnych przeprowadzono za pomocą testu U Manna-Whitneya. Do oceny siły i kierunku zależności między badanymi zmiennymi zastosowano test korelacyjny rang Spearmana. Wyniki Deformacje w obrębie ręki reumatoidalnej występowały zarówno w grupie kobiet, jak i w grupie mężczyzn (rycina 1). U nikogo z badanych nie zaobserwowano deformacji o typie łabędziej szyjki. Liczba badanych ulnaryzacja butonierka Rodzaj deformacji Rycina 1. Rodzaj deformacji. Figure 1. Type of deformation. mężczyźni kobiety W badanych podgrupach pacjenci mieli za zadanie ocenić stopień wydolności czynnościowej wg Steinbrockera. Nikt z badanych nie sklasyfikował siebie w stopniu 1 i. Dokładny rozkład odpowiedzi przedstawia rycina 2. Pomiędzy grupą mężczyzn i kobiet zaobserwowano różnicę w nasileniu dolegliwości bólowych oraz subiektywnej ocenie komponenty fizycznej jakości życia. W przypadku jakości życia różnica ta okazała się istotna statystycznie (tabela 1). Liczba badanych stopień 3 stopień Wydolność czynnościowa 7 Mężczyźni Kobiety Rycina 2. Skala wydolności czynnościowej wg Steinbrockera. Figure 2. The scale of functional capacity according to Steinbrocker. Tabela 1. Średnia wartość nasilenia dolegliwości bólowych oraz komponenty fizycznej jakości życia Table 1. Average value of the severity of pain and physical components of quality of life VAS HAQ kobieta 3,73 1, mężczyzna 3,2 1,5 różnica,5,3 wartość p,9,32 test U Mann-Whitney U Mann-Whitney Zauważono różnice w poszczególnych sekcjach kwestionariusza HAQ pomiędzy podgrupami. Kobiety gorzej oceniały swoje zdolności do wykonywania poszczególnych czynności i częściej korzystały z pomocy osób trzecich. Istotna statystycznie okazała się różnica dotycząca czynności życia codziennego. Punktację kobiet i mężczyzn w poszczególnych sekcjach przedstawia tabela 2. W podgrupach oceniono zależność pomiędzy intensywnością bólu, stopniem wydolności, czasem trwania choroby oraz występowaniem deformacji, a komponentą fizyczną jakości życia. W grupie mężczyzn zaobserwowano istotną statystycznie bardzo silną wprost proporcjonalną zależność pomiędzy czasem trwania choroby, a jakością życia. W grupie kobiet istotny statystycznie wpływ na jakość życia miał ból, deformacje i czas trwania choroby. Dodatkowo w grupie kobiet zaobserwowano istotną statystycznie bardzo silną wprost proporcjonalną zależność pomiędzy występowaniem deformacji, a upośledzeniem możliwości wykonywania czynności życia codziennego. Wyniki przedstawia tabela 3. Rozkład odpowiedzi na pytania W jakim stopniu zdrowie fizyczne miało wpływ na aktywność towarzyską w kręgu znajomych i przyjaciół? przedstawia rycina 3.

4 35 Agnieszka Krawczyk-Wasielewska i inni Tabela 2. Punktacja dla kwestionariusz z podziałem na poszczególne sfery codziennej aktywności Table 2. Scoring for the HAQ questionnaire divided into various areas of daily activities ubieranie mycie poranne wstawanie jedzenie chodzenie higiena osobista podnoszenie chwytanie życie codzienne kobieta 1,59 1,9 1,1 1,91 2,1 1,55 2,32 2, mężczyzna 1,1,79 1,3 1,5 1,93 1,3 1,93 2,1 różnica,5,3 -,2,1,21,12,39,5 wartość p,17,27,9,,31,9,13, test U Mann-Whitney Tabela 3. Analiza wpływu bólu, stopnia wydolności, czasu trwania choroby, deformacji n Table 3. Analysis of the impact of pain, degree of efficiency, duration of disease, deformity on HAQ VAS Stopień wydolności Czas trwania choroby Deformacje Deformacje a życie codzienne Kobiety,53,35,5,53,7 wartość p,13,1,3,1,3 Mężczyźni,7,32,7,9,35 wartość p,91,25,9,75,21 Liczba badanych Kobiety Mężczyźni Zbadano zależność pomiędzy intensywnością bólu, czasem trwania choroby, deformacjami, a kontaktami towarzyskimi. Zarówno w grupie kobiet, jak i w grupie mężczyzn zauważono istotną statystycznie odwrotnie proporcjonalną zależność pomiędzy czasem trwania choroby, a kontaktami towarzyskimi. Dodatkowo w grupie kobiet na granicy statystycznej była zależność pomiędzy bólem i deformacjami, a kontaktami towarzyskimi. Nieistotna statystycznie natomiast okazała się zależność pomiędzy kontaktami towarzyskimi, a jakością życia. Wyniki przedstawia tabela Wcale Nieznacznie Średnio Bardzo Rycina 3. Wpływ zdrowia fizycznego na kontakty Figure 3. The impact of physical health on social contacts Dyskusja Reumatoidalne zapalenie stawów w znaczącym stopniu wpływa na wszystkie aspekty życia chorych, od życia rodzinnego po prace zawodową. Przewlekły stan zapalny związany z RZS oraz objawy kliniczne tej choroby w znacznym stopniu oddziałują na jakość życia Tabela. Analiza wpływu bólu, czasu trwania choroby i deformacji na kontakty Table. Analysis of the impact of pain, duration of disease and deformity on social contacts VAS a kontakty Czas trwania choroby a kontakty Deformacje a kontakty Kontakty Kobiety,5 -,7,1,3 wartość p,5,,52,12 Mężczyźni, -,5,, wartość p,2,2,5,7

5 Płeć jako jeden z czynników mogących determinować jakość życia w reumatoidalnym zapaleniu stawów 351 chorych. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów związanych z chorobą są deformacje. W badanej grupie zaobserwowano deformacje o typie butonierki i ulnaryzacji bez istotnej statystycznie różnicy pomiędzy podgrupami. Dane z literatury potwierdzają brak istotnych statystycznie różnic radiograficznych wyników między płciami [1], dotyczy to zarówno pacjentów z krótkim czasem trwania choroby [11], jak i tych w stadium zaawansowanym [12]. W badaniach Prajsa wykazano istotną korelację pomiędzy okresem zaawansowania radiologicznego, a okresem zaawansowania czynnościowego, tzn. im wyższy okres zaawansowania radiologicznego, tym wyższy jest okres zaawansowania czynnościowego. Nie stwierdzono natomiast istotnych różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami chorymi na rzs o podobnym czasie trwania choroby i ilości zajętych stawów, a stopniem zaawansowania czynnościowego [13]. Takich różnic nie stwierdzono także w badanej grupie chorych. Intensywność dolegliwość bólowych w obydwu podgrupach przyjmuje niskie wartości. Fakt ten uzasadnić można okresem remisji, który stanowił kryterium włączenia do grupy badawczej. Zauważalna jest różnica w intensywności dolegliwości bólowych pomiędzy podgrupami, wyżej oceniły je kobiety. Uzyskany wynik nie jest jednak istotny statystycznie, ale znajduje swoje potwierdzenie w danych z literatury [1, 15]. Funkcjonalna niepełnosprawność wyrażona za pomocą kwestionariusz jest jednym z najistotniejszych czynników niezależnie wpływających na jakość życia chorych [1]. Sam kwestionariusz HAQ uznawany jest jako jedno z najlepszych narzędzi oceniających komponentę fizyczną jakości życia [17], przewidujących niezdolność do pracy [1] i śmiertelności [19]. Uzyskane w badanych podgrupach wyniki punktacji dla kwestionariusza HAQ wskazują na pewną samodzielność pacjenta, ale przy dużych trudnościach z wykonywaniem codziennych czynności. Zauważono istotną statystycznie różnicę pomiędzy podgrupami, kobiety gorzej oceniły swoją jakość życia [13, 15, 2]. Zależność taka zaobserwowano zwłaszcza w grupach chorych z czasem trwania choroby dłuższym niż 5 lat [21], czego potwierdzeniem są badania własne. Część badaczy sugeruje, że wyższy wskaźnik niepełnosprawności może świadczyć o cięższym przebiegu choroby u kobiet [22]. Inni badacze wskazują na fakt, że kobiety są ogólnie słabsze fizycznie od mężczyzn [23, 2], a to siła fizyczna ma znaczący wpływ na stan funkcjonalny chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów [25]. Zauważono także, że u kobiet chorujących na rzs częściej niż u mężczyzn pojawiają się problemy psychiczne, które w istotny sposób mogą wpływać na ocenę jakości życia [2] i potęgować odczucie dyskomfortu [27]. Także badania nad jakością życia przy użyciu kwestionariusza SF-3 potwierdzają mniejszą niesprawność w grupie mężczyzn [21, 2]. Różnicę w ocenie jakości życia pomiędzy kobietami i mężczyznami zaobserwować można także pomiędzy poszczególnymi sekcjami kwestionariusz. Kobiety gorzej oceniły większości sfer codziennej aktywności, największą różnice zaobserwowano w sferze ubierania się, porannej toalety, chodzenia oraz wykonywania czynności życia codziennego (ta różnica okazała się istotna statystycznie). W skład czynności życia codziennego wchodzi: robienie zakupów, wykonywanie prac domowych, załatwianie spraw urzędowych. Większość tych czynność jest domeną kobiet i dlatego bardziej dotkliwie odczuły one utratę zdolności do ich wykonywania. Dane z literatury dowodzą, że kobiety wypadły gorzej w zakresie ubierania się, dbania o swój wygląd, jedzenia, chodzenia, sięgania i chwytania []. Inne badania, w których jakość życia oceniono za pomocą kwestionariusza SF-3 potwierdzają, że kobiety gorzej oceniały zdolność do wykonywania pracy i czynności dnia codziennego. Natomiast mężczyźni istotnie gorzej oceniali zdrowie psychiczne i ogólny stan zdrowia [13]. W badanej grupie uzyskano rozbieżne wyniki co do związku pomiędzy intensywnością dolegliwości bólowych, a jakością życia. Silną istotną statystycznie zależność zauważono w grupie kobiet, im wyższa intensywność bólu tym wyższa punktacja w kwestionariuszu HAQ, oznaczająca niższą jakość życia. W grupie mężczyzn zależność taka nie występowała. Większość danych z literatury potwierdza istnienie związku pomiędzy bólem, a jakością życia [29 31], niektóre jednak odrzucają jego istnienie [1]. Skala wydolności czynnościowej wg Steinbrockera uznawana jest w literaturze za jeden z czynników wpływających na jakość życia [13], nie znalazło to jednak potwierdzenia w badanej grupie. Może mieć to związek z tym, że w przytoczonych badaniach pacjenci sklasyfikowani byli we wszystkich stopniach skali i największe różnice zauważono pomiędzy pacjentami ze stopniem 1 i. W badanej grupie chorzy sklasyfikowani zostali w stopniu 2 i 3, a tutaj także w badaniach Prajsa wykazane zależności były najmniejsze. W literaturze nie potwierdzono różnicy pomiędzy płcią w odniesieniu do powyższej korelacji [13]. W obydwu badanych podgrupach zaobserwowano istotną statystycznie zależność pomiędzy czasem trwania choroby, a jakością życia badanych chorych. Dłuższy czas trwania choroby stopniowo obniża jakość życia chorych. Czynnikiem głównie determinującym taką ocenę jest pogorszenie stanu układu kostno-stawowego, co znajduje swoje odzwierciedlenie w stanie funkcjonalnym chorych, a to wpływa na subiektywną ocenę komponenty fizycznej jakości życia. Zależność taka znajduje swoje odzwierciedlenie w licznych danych z literatury [9, 1, 21, 32]. W badanej grupie nie zaobserwowano różnicy pomiędzy podgrupami w odniesieniu do badanej korelacji, co znajduje swoje potwierdzenie w literaturze [13]. Dane z literatury wskazują, że wraz z wiekiem następuje poprawa w jakości funkcjonowania w obszarze stanu emocjonalnego []. Wartość punktacji w kwestionariuszu HAQ jest miarą utraty funkcji i niepełnosprawności będącej przyczyną nieodwracalnych zmian destrukcyjnych stawów. Po 5

6 352 Agnieszka Krawczyk-Wasielewska i inni latach trwania choroby znacznie zwiększa się znaczenie zmian radiologicznych w ocenie niepełnosprawności [29]. W badanej grupie (czas trwania choroby 5 1 lat) zauważono zależność pomiędzy występowaniem deformacji, a niską oceną jakości życia tylko w grupie kobiet. Nie zaobserwowano takiej korelacji w podgrupie mężczyzn. Podobnie rozbieżne wyniki znajdziemy w literaturze. Niektóre badania potwierdziły korelację pomiędzy gorszą oceną jakości życia a deformacjami [21, 33], podczas gdy inne nie potwierdzają takiego związku lub jest on słaby [3]. W badanej grupie kobiet zaobserwowano bardzo silną istotną statystycznie zależność pomiędzy występowaniem deformacji, a niską oceną w sferze wykonywania czynności życia codziennego. Słabą nieistotną statystycznie zależność o takim samym charakterze zaobserwowano w grupie mężczyzn. Występowanie deformacji prowadzi do osłabienia siły mięśniowej, a co za tym idzie do zmniejszenia zdolności manualnych dłoni. W grupie kobiet, które częściej wykonują obowiązki domowe zmiana taka jest znacznie bardziej odczuwalna. Dane z literatury potwierdzają istnienie zależności pomiędzy występowaniem deformacji i zmniejszeniem siły w obrębie ręki, a możliwością wykonywania czynności dnia codziennego []. Kobiety w większym stopniu niż mężczyźni wiązały ograniczenie kontaktów z ze swoim stanem funkcjonalnym. Badania dowodzą, że pacjenci z reumatoidalnym zapaleniem stawów uzyskują bardzo niskie wyniki w zakresie komponenty socjalnej [1], a większość chorych ma poczucie mniejszej wartości w społeczeństwie [2]. Dodatkowo w literaturze potwierdzono zależność między płcią, a gorszą oceną komponenty socjalnej []. W badanych grupach zaobserwowano istotną statystycznie słabą (u mężczyzn) i silną (u kobiet) odwrotnie proporcjonalną zależność pomiędzy czasem trwania choroby, a kontaktami towarzyskimi. Pacjenci z długim czasem trwania choroby podawali niskie wartości ograniczenia kontaktów społecznych. Może to być związane z tym, że funkcjonowanie chorych na RZS ulega stabilizacji po upływie pierwszych kilku lat trwania choroby. Niesprawność fizyczna szybko postępuje we wczesnym okresie choroby, a w późniejszych latach proces progresji przebiega bardzo wolno []. Z czasem pacjenci akceptują swoją chorobę i przestaje być ona ograniczeniem dla kontaktów towarzyskich. W badaniach klinicznych stwierdzono istotną korelację pomiędzy występowaniem zmian radiologicznych (deformacji) i bólem, a niską oceną komponenty socjalnej [13]. Podobne wyniki uzyskano w badanej grupie, ale tylko w podgrupie kobiet były na granicy istotności statystycznej. W literaturze natomiast nie zaobserwowano korelacji pomiędzy płcią i badanymi czynnikami [13]. Sierakowska i wsp. [9] dowodzą, że chorzy samotni znacznie gorzej oceniają jakość życia niż chorzy będący w związku małżeńskim. W badaniach udowodniono, że satysfakcja pacjentów z poziomu wsparcia ze strony rodziny była istotnie powiązana z psychicznym przystosowaniem się do choroby. Ci chorzy, którzy postrzegali swoich domowników jako osoby wspomagające, przystosowali się lepiej do sytuacji chorobowej i lepiej oceniali jakość życia [35]. W badanej grupie nie zaobserwowano jednak istotnego statystycznie związku pomiędzy kontaktami społecznymi, a oceną jakości życia. Nie zaobserwowano także różnicy pomiędzy kobietami i mężczyznami. W literaturze zauważono związek pomiędzy komponentą fizyczną jakości życia, a występowaniem depresji u kobiet. Kobiety, które miały ograniczenie w wykonywaniu czynności wg skali Health Assessment Questionnaire, były -krotnie częściej narażone na rozwój depresji. Obniżenie sprawności fizycznej jest czynnikiem ryzyka pogorszenia się stanu psychicznego i odwrotnie []. W badaniach uznano, że chorzy, którzy skupiają się na emocjach, takich jak: wyolbrzymianie sytuacji gorzej przystosowują się do choroby, natomiast chorzy skupiający się na uzupełnianiu wiadomości na temat choroby, zwalczaniu bólu i uzyskujący wsparcie społeczne łatwiej dostosowują się do sytuacji chorobowej [35]. Wnioski 1. W badanej grupie zauważono różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami w ocenie jakości życia. 2. Reumatoidalne zapalenie stawów w większym stopniu wpływa na jakość życia kobiet. 3. Wraz z czasem trwania choroby obniżeniu ulega jakość życia.. W grupie kobiet bardzo duże wpływ na jakość życia miały dolegliwości bólowe i występowanie deformacji. 5. Nie zauważono związku pomiędzy kontaktami społecznymi a jakością życia. Piśmiennictwo 1. Zimmermann-Górska I.: Choroby reumatyczne. PZWL, Warszawa 2, Rosławski A.: Podstawy fizjoterapii w chorobach reumatycznych. Wrocław 199, Rosławski A.: Reumatologia praktyczna. Wrocław 199, Calin A., Cormack J.: Reumatologia pytania i odpowiedzi. Kraków 199, data wejścia r.. Bączyk G..: Przegląd badań nad jakością życia chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Reumatologia, 2,,, Lapsley H.M., March L.M., Tribe K.L.: Living with rheumatoid arthritis: expenditures, health status, and social impact on patients. Ann. Rheum. Dis., 22, 1, Ratajczak Z.: W pogoni za jakością życia. O psychologicznych kosztach radzenia sobie w sytuacjach kryzysu ekonomicznego. W: Zmiany społeczne. Zagrożenia i wyzwania. Red: Ratajczak Z. Warszawa Sierakowska M., Matys A., Kosior A. i współ.: Ocena jakości życia pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Reumatologia, 2,,, Gossec L., Baro-Riba J., Bozonnat M.C., Daures J.P., Sany J., Eliaou J.F., Combe B.: Influence of sex on dis-

7 Płeć jako jeden z czynników mogących determinować jakość życia w reumatoidalnym zapaleniu stawów 353 ease severity in patients with rheumatoid arthritis. J. Rheumatol., 25, 32: Svensson B., Ahlmén M., Albertsson K., Forslind K., Hafstrom I.: Influence of gender on assessments of disease activity and function in RA in relation to radiological damage over the first 5 years of the disease. Ann Rheum Dis., 2, 7(Suppl II), Wolfe F., Sharp J.T.: Radiographic outcome of recentonset rheumatoid arthritis: A 19-year study of radiographic progression. Arthritis Rheum., 199, 1, Prajs K.: Jakość życia chorych na reumatoidalne zapalenie stawów w odniesieniu do sprawności fizycznej i stanu psychicznego. Ann. Acad. Med. Stetin., 27, 53, 2, Bączyk G., Gacek L.: Ocena sprawności funkcjonalnej chorych na reumatoidalne zapalenie stawów na podstawie funkcjonalnego testu z wystandaryzowanym wyposażeniem. Reumatologia, 211, 9, 1, Sokka T., Toloza S., Cutolo M. et al.: Women, men, and rheumatoid arthritis: analyses of disease activity, disease characteristics, and treatments in the QUEST-RA Study. Arthritis Res Ther., 29, 11, 1, R7. 1. Jankowska B., Uchmanowicz I., Polański J. i wsp.: Czynniki kliniczne i socjodemograficzne determinujące jakość życia w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS). Family Medicine & Primary Care Review, 21, 12,, Cohen J.D., Dougados M., Goupille P. et al.: Health assessment questionnaire score is the best predictor of 5- year quality of life in early rheumatoid arthritis: a longitudinal analysis. J. Rheumatol., 22, 29, Lajas C., Abasolo L., Bellajdel B. et al.: Costs and predictors of costs in rheumatoid arthritis: a prevalence based study. Arthritis Rheum., 23, 9, Wolfe F, Michaud K, Gefeller O, Choi HK. Predicting mortality in patients with rheumatoid arthritis: a prevalencebased study. Arthritis Rheum, 23,, Arendarczyk M., Nowak E., Uchmanowicz I., Rosińczuk-Tonderys J.: Jakość życia pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Ann, Univ. Mariae Curie Sklodowska, 2, 59, 1, 3, Fransen J., Uebelhart D., Stucki G.., Langenegger T., Seitz M., Michel B.A.: The ICIDH-2 as a framework for the assessment of functioning and disability in rheumatoid arthritis. Ann. Rheum. Dis., 22, 1 (3), Sany J., Bourgeois P., Saraux A. et al.: Characteristics of patients with rheumatoid arthritis in France: a study of 119 patients managed by hospital based rheumatologists. Ann. Rheum. Dis., 2, 3 (1), Hakkinen A., Kautiainen H., Hannonen P., Ylinen J., Makinen H, Sokka T: Muscle strength, pain, and disease activity explain individual subdimensions of the health assessment questionnaire disability index, especially in women with rheumatoid arthritis. Ann. Rheum. Dis., 2, 5, Hallert E., Thyberg I., Hass U., Skargren E., Skogh T.: Comparison between women and men with recent onset rheumatoid arthritis of disease activity and functional disability over two years (the TIRA project). Ann. Rheum. Dis., 23, 2, Krishnan E., Sokka T., Hakkinen A., Hubert H., Hannonen P.: Normative values for the Health Assessment Questionnaire disability index: benchmarking disability in the general population. Arthritis Rheum., 2, 5, Dowdy S.W., Dwyer K.A., Smith C.A. et al.: Gender and psychological well-being of persons with rheumatoid arthritis. Arthritis Care Res., 199, 9 (), Ostrzyżek A.: Jakość życia w chorobach przewlekłych. Probl Hig Epidemiol., 2, 9(): Sokka T., Krishnan E., Hakkinen A., Hannonen P.: Functional disability in rheumatoid arthritis patients compared with a community population in Finland. Arthritis Rheum., 23, (1), Plant MJ, O Sullivan MM, Lewis PA, et al. What factors influence functional ability in patients with rheumatoid arthritis. Do they alter over time? Rheumatology, (Oxford). 25,, Rupp I., Boshuizen H.C., Dinant H.J. et al. Disability and health-related quality of life among patients with rheumatoid arthritis: association with radiographic joint damage, disease activity, pain, and depressive symptoms. Scand. J. Rheumatol., 2, 35, Bączyk G., Samborski P., Pieścikowska J., Kmieciak M., Walkowiak I.: Comparison functioning and quality of life of patientswith osteoarthritis and rheumatoid arthritis. Adv. Med. Sci., 27, 52, 1, Bączyk G.: The evaluation of the functioning and of the quality of life of patients with Rheumatoid Arthritis. Ann Acad. Med. Bialost., 25, 5, Molenaar E.T., Voskuyl A.E., Dijkmans B.A.: Functional disability in relation to radiological damage and disease activity in patients with rheumatoid arthritis in remission. J. Rheumatol., 22, 29 (2), Koh E.T., Leong K.P., Tsou I.Y. et al.: The reliability, validity and sensitivity to change of the Chinese version of SF-3 in oriental patients with rheumatoid arthritis. Rheumatology (Oxford), 2, 5 (), Covic T., Adamson B., Spencer D., Howe G.A.: Biopsychosocial model of pain and depression in rheumatoid arthritis: a 12-month longitudinal study. Rheumatology, (Oxford), 23, 2, Adres do korespondencji: mgr Agnieszka Krawczyk-Wasielewska Katedra Fizjoterapii, Rehabilitacji i Reumatologii Zakład Fizjoterapii ul. 2 Czerwca 195r. 135/ Poznań krawczyk.agnieszka@wp.pl