Gielda bez tajemnic NAJLEPSZY KWARTALNIK, Z KTÓREGO DOWIESZ SIE WSZYSTKIEGO O RYNKU KAPITAŁOWYM

Transkrypt

1 Gielda bez tajemnic NAJLEPSZY KWARTALNIK, Z KTÓREGO DOWIESZ SIE WSZYSTKIEGO O RYNKU KAPITAŁOWYM W numerze: Czym jest giełda? Władze Giełdy Historia Giełdy Wybrane instrumenty rynku kapitałowego :wszystko o akcjach, obligacjach, kontraktach terminowych, opcjach i warrantach Wywiad z prezesem GPW dr Wiesławem Rozłuckim Zagłosuj na listę na ulubiony papier wartościowy KONKURS - krzyżówka 1

2 Spis tresci 1. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie 3 Pojęcie Giełdy 3 Władze Giełdy 3 2. Ważne daty w historii GPW czyli ważne etapy w historii giełdy 4 3. Obieg papierów wartościowych na rynku giełdowym 6 4. Wybrane instrumenty rynku kapitałowego 7 Akcje 7 Obligacje 7 Instrumenty pochodne 8 Kontrakty terminowe 8 Opcje 9 Warranty Krzyżówka Sylwetka i wywiad z prezesem GPW Wiesławem Rozłuckim Lista ulubionych papierów wartościowych 12 C Słowo od redaktora naczelnego Szanowni państwo! zasopismo pt. Giełda bez tajemnic ukazywać się będzie co kwartał. Celem tej publikacji będzie przedstawienie państwu wszystkich informacji dotyczących Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie oraz instrumentów finansowych z nią związanych. Informacje zawarte w niniejszym kwartalniku pozwolą na ugruntowanie wiedzy z zakresu rynku kapitałowego, a początkującym umożliwią zainteresowanie się tematyką związaną z inwestowaniem w papiery wartościowe. Mam nadzieję, że informacje zawarte w kwartalniku Giełda bez tajemnic pomogą państwu dogłębnie poznać tajemnice z tak ważnej dziedziny życia gospodarczego i finansów. W tym bieżącym numerze przedstawione zostały podstawowe pojęcia związane z funkcjonowaniem Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie oraz ważniejsze etapy rozwoju Giełdy na przestrzeni ostatnich 10 lat. Pokazano czytelnikom szczegółowy obieg papierów wartościowych na rynku giełdowym oraz scharakteryzowano główne i podstawowe instrumenty rynku kapitałowego takie jak akcje, obligacje, kontrakty terminowe, opcje i warranty. Szczegółowo wyjaśniono wykorzystanie tych instrumentów w celach spekulacyjnym, zarządzaniu portfelem oraz zabezpieczeniu się przed ryzykiem. W dalszej części przedstawiono sylwetkę prezesa Giełdy Papierów Wartościowych doktora Wiesława Rozłuckiego, a także przeprowadzono z nim bardzo interesujący wywiad. W szczegółowy sposób przedstawił Giełdzie bez tajemnic dalszy rozwój giełdy w Europie Środkowo Wschodniej oraz zapowiedział wprowadzenie do obrotu nowych instrumentów finansowych takich jak FTF oraz kontrakty terminowe na obligacje skarbowe. Dla osób, które chcą sprawdzić swoją wiedzę i wygrać przygotowano specjalną krzyżówkę poświęconą omawianym zagadnieniom. Czasopismo zachęca wszystkich czytelników do wzięcia udziału w plebiscycie na ulubiony papier wartościowy. Głosy można oddawać za pomocą SMS-ów lub drogą pocztową. Wszyscy, którzy wezmą udział w zabawie mają szansę zdobyć cenne nagrody m.in. darmowe otwarcie rachunku w biurze maklerskim i wizytę na Giełdzie Papierów Wartościowych. W kolejnych numerach naszego kwartalnika przedstawimy Państwu przykładowe zastosowania instrumentów pochodnych notowanych na Giełdzie, m.in. zastosowanie w spekulacji, zarządzaniu ryzykiem portfela inwestycyjnego i alokacji aktywów. W materiałach szkoleniowych zamieścimy charakterystykę, zasady wyceny i wykorzystania w praktyce opcji egzotycznych i strukturyzowanych instrumentów finansowych. Oczywiście kolejne czekają też Państwa konkursy i inne atrakcje! Życzę miłej lektury, Justyna Gudaszewska 2

3 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA Pojecie giełdy W uproszczeniu można powiedzieć, że jest to miejsce, gdzie kupujący i sprzedający wymieniają między sobą różnego rodzaju papiery wartościowe i instrumenty finansowe na pieniądze. Kupujący i sprzedający mają gwarancję uzyskania najlepszej ceny, gdyż przy jej ustalaniu uwzględnia się wszystkie oferty przesłane na giełdę. Wykorzystuje się w tym celu centralizację zleceń i równość ich traktowania. Giełda zapewnia bezpieczeństwo obrotu i dostęp do informacji. Na Giełdzie dokonuje się wyceny akcji będących w posiadaniu Skarbu Państwa, przedsiębiorstw i osób indywidualnych. Dzieje się to poprzez ustalenie kursu akcji w systemie WARSET. Ustalony kurs (cena rynkowa) określa wartość rynkową przedsiębiorstwa. Nadzór nad Giełdą Papierów Wartościowych sprawuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, zapewniając przejrzystość rynku i przestrzeganie zasad obrotu. Ustawa "Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi" określa następujące zadania Giełdy Papierów Wartościowych: funduszy powierniczych, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa emerytalne, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na Giełdzie. Na koniec września 2002 r. akcjonariuszami Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie były 44 podmioty, w tym: banki, domy maklerskie, spółka giełdowa nie będąca bankiem oraz Skarb Państwa. Akcje będące w posiadaniu Skarbu Państwa stanowiły 98,75% kapitału akcyjnego. Zasady działania Giełdy określają, oprócz ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, Statut Giełdy oraz jej regulamin. Celem spółki jest: organizowanie publicznego obrotu papierami wartościowymi, promowanie obrotu papierami wartościowymi upowszechnianie informacji związanych z tym obrotem. Upowszechnianie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego Władze Giełdy Zapewnienie koncentracji podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego, w celu kształtowania powszechnego kursu; Zapewnienie bezpiecznego i sprawnego przebiegu transakcji i rozliczeń; Budynek Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie Prowadzenie giełdy papierów wartościowych jest przedmiotem działalności spółki akcyjnej - Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A., której założycielem jest Skarb Państwa Akcjonariuszami Giełdy mogą być domy maklerskie, Skarb Państwa, banki, towarzystwa O Sala sesyjna GPW rganami Giełdy są: Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, Rada Nadzorcza zwana Radą Giełdy, Zarząd Giełdy. Zarząd składa się z 5 osób: prezesa wybranego na okres trzech lat przez Walne Zgromadzenie, 4 członków. Zarząd Giełdy kieruje bieżącą działalnością Giełdy oraz wprowadza papiery wartościowe do obrotu. Rada Giełdy składa się z 12 przedstawicieli: banków, domów maklerskich, instytucji finansowych, izb gospodarczych i emitentów. Nadzoruje ona działalność Giełdy, dopuszcza do obrotu giełdowego papiery wartościowe oraz decyduje o nadaniu lub cofnięciu statusu członka giełdy. 3

4 rok podpisanie umowy o współpracy między Polską a Francją w celu uruchomienia giełdy papierów wartościowych w Warszawie rok podpisanie aktu założycielskiego spółki akcyjnej Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA pierwsza sesja giełdowa; notowano spółki: Tonsil, Próchnik, Krosno, Kable, Exbud; sesje odbywają się raz w tygodniu rozpoczęcie działania informatycznego systemu ewidencyjnego wprowadzenie dodatkowej oferty specjalisty (dogrywki) 1.08 wprowadzenie komputerowego systemu rozliczeń 3.09 pierwszy numer biuletynu giełdowego " Ceduła Giełdy Warszawskiej" 3.12 przyjęcie GPW jako członka korespondenta do Światowej Federacji Giełd (World Federation of Exchanges) rok wprowadzenie drugiej sesji giełdowej w tygodniu instalacja pierwszych terminali giełdowych w biurach członków giełdy obsługa sesji giełdowej przez system komputerowy IBM AS/ przeprowadzenie po raz pierwszy obsługi wypłat dywidendy rozpoczęcie notowań obligacji Skarbu Państwa w systemie ciągłym uruchomienie serwisu elektronicznego informacji giełdowych KING 1.09 pierwsze notowanie obligacji Skarbu Państwa w systemie kursu jednolitego rok wprowadzenie trzeciej sesji giełdowej w tygodniu uruchomienie rynku równoległego 1.05 zmiana cyklu rozliczeń z T+5 na T przeprowadzenie po raz pierwszy podziału wartości nominalnej akcji 5.07 komputeryzacja obsługi dogrywki, składanie zleceń na dogrywce z terminali giełdowych rozpoczęcie przekazywania wyników notowań do telegazety rok pierwsze notowanie praw poboru z akcji notowanych na giełdzie 1.03 dokonanie pierwszego przydziału akcji nowej emisji w drodze publicznej subskrypcji 8.03 maksymalna wartość indeksu giełdowego WIG (20 760,3) wprowadzenie indeksu cenowego WIG rozpoczęcie transmisji dogrywki w czasie rzeczywistym w telegazecie Wazne daty w historii GPW 1.07 wprowadzenie czwartej sesji giełdowej w tygodniu 3.10 wprowadzenie piątej sesji giełdowej w tygodniu przyjęcie GPW jako członka do FIBV 7.11 wyodrębnienie Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych; KDPW funkcjonuje jako spółka akcyjna będąca własnością GPW i Skarbu Państwa rok wprowadzenie indeksu rynku równoległego WIRR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego) pierwsze posiedzenie Komitetu Koordynacyjnego Nowego Systemu Giełdowego rozpoczęcie notowań ciągłych z wykorzystaniem komputera IBM AS/400 i terminali giełdowych pierwsze publiczne wezwanie do zapisywania się na sprzedaż akcji notowanych na GPW Pierwsze Polskie Forum Inwestycji Kapitałowych "Twoje Pieniądze" - zorganizowane przez GPW targi połączone z debatami publicznymi wprowadzenie dogrywki dwustronnej rok pierwszy numer Biuletynu Miesięcznego GPW 6.05 kapitalizacja Giełdy osiąga 20 mld zł 8.07 wprowadzenie do notowań ciągłych akcji pierwszych pięciu spółek rozpoczęcie notowań świadectw udziałowych NFI w systemie kursu jednolitego rozpoczęcie notowań ciągłych świadectw udziałowych NFI 1.10 uruchomienie komercyjnego systemu dystrybucji danych giełdowych w czasie rzeczywistym Drugie Forum Inwestycji Kapitałowych "Twoje Pieniądze", zorganizowane przez GPW, Związek Banków Polskich oraz Polską Izbę Ubezpieczeń rozesłanie zapytania ofertowego o dostawę nowego systemu giełdowego rok rozpoczęcie publikacji indeksu WIG20 w czasie notowań ciągłych, tysięczna sesja na GPW kapitalizacja GPW osiąga 10 mld USD rekordowy dzienny obrót - 953,8 mln zł (łącznie z transakcjami pakietowymi) pierwsza spółka na rynku wolnym (Elpo) 1.04 informacje giełdowe w czasie rzeczywistym w serwisie Reuters`a rocznica założenia pierwszej giełdy w Warszawie setna spółka na GPW maj liczba rachunków inwestycyjnych przekracza 1 milion 4

5 12.06 pierwsze notowanie akcji 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych rozpoczęcie publikacji indeksu NIF 1.07 rozpoczęcie notowań ciągłych akcji NFI oraz publikacji indeksu NIF w czasie notowań ciągłych kapitalizacja Giełdy osiąga 40 mld zł podpisanie listu intencyjnego między GPW a giełdą SBF w Paryżu w sprawie dostawy nowego systemu giełdowego Trzecie Polskie Forum Kapitałowo-Finansowe "Twoje Pieniądze" rok uruchomienie rynku instrumentów pochodnych - kontrakty terminowe na indeks WIG wprowadzenie do obrotu giełdowego pierwszych warrantów (na indeks NIF oraz akcje spółki Elektrim) indeks WIG osiąga najwyższy poziom w 1998 roku ,7 pkt rozpoczęcie budowy nowej siedziby Giełdy pierwsze notowanie największego banku na Giełdzie - Pekao SA podpisanie umowy z SBF Paris Bourse oraz firmą Euronext na dostawę nowego systemu giełdowego przyjęcie GPW jako członka afiliowanego IOSCO (Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych) rozpoczęcie podawania wartości indeksu średnich spółek MIDWIG wprowadzenie do obrotu kontraktów terminowych na kurs USD Czwarte Polskie Forum Kapitałowo-Finansowe "Twoje Pieniądze" pierwsze notowanie na Giełdzie TPSA - największej firmy na GPW Kapitalizacja Giełdy przekroczyła 20 mld USD ostatnie notowanie powszechnych świadectw udziałowych rok Dwusetna spółka na GPW (Skotan) Rozpoczęcie publikowania subindeksów sektorowych Rozpoczęcie obrotu kontraktami terminowymi na kurs euro maj Inauguracja pierwszych "Szkół Giełdowych" - zorganizowanych przez GPW kursów dla początkujących inwestorów 4.06 Uzyskanie przez Giełdę statusu członka stowarzyszonego Federacji Europejskich Giełd Papierów Wartościowych (FESE) Kapitalizacja Giełdy przekroczyła 100 mld zł 1.09 Wprowadzenie dogrywki na zamknięcie notowań ciągłych Debiut opcji na indeks WIG Debiut pierwszej spółki zagranicznej na GPW - Banku Austria Creditanstalt AG 12 i Podpisanie porozumienia o współpracy i wymianie informacji z giełdą w Londynie oraz giełdą w Paryżu rok 2000 luty Początek udostępniania przez dystrybutorów serwisów giełdowych danych w czasie rzeczywistym w Internecie Pierwsze notowanie na giełdzie obligacji korporacyjnych (emitent: Centrum Leasingu i Finansów Clif SA) Utworzenie Segmentu Innowacyjnych Technologii SiTech przeznaczonego (niezależnie od rynku notowań) dla spółek zaliczonych do sektora telekomunikacja - informatyka i spółek, których przedmiotem działalności jest produkcja i usługi z wykorzystaniem innowacyjnych technologii Wprowadzenie indeksu TechWIG Warszawskiego Indeksu Segmentu Innowacyjnych Technologii Wprowadzenie do obrotu giełdowego pierwszych certyfikatów inwestycyjnych (emitent: Skarbiec - Gwarancja 2002 Zamknięty Fundusz Inwestycyjny) Uruchomienie Nowego Systemu Giełdowego Warset rok Wprowadzenie do obrotu giełdowego pierwszych kontraktów terminowych na akcje spółek: TPSA, ELEKTRIM, PKN ORLEN Dwutysięczna sesja giełdowa X rocznica powstania Giełdy Papierów Wartościowych Podpisanie porozumienia o współpracy z Narodową Giełdą Litewską Giełdowy debiut warrantów typu amerykańskiego Wprowadzenie do obrotu kontraktów terminowych na akcje kolejnych pięciu spółek: Agory, KGHM, PEKAO S.A., BRE i PROKOM Debiut jednostek indeksowych na indeks WIG20 (MiniWIG20). rok Podpisanie z Euronext umowy o wzajemnym członkostwie Pierwsze notowanie kontraktów terminowych na MIDWIG Pierwsze notowanie obligacji zamiennych na akcje ComArch na GPW Rozpoczęcie oznaczania akcji, które spełniają wymogi dla pożyczek papierów wartościowych (tzw. "krótka sprzedaż") rok Pierwsze notowanie praw pierwszeństwa (Netia) rok Nowy podział rynków notowań na urzędowy i nieurzędowy 3.06 Giełda pełnoprawnym członkiem FESE 5

6 Obieg papierów wartosciowych na rynku giełdowym O d rozpoczęcia obrotu papierami wartościowymi na Giełdzie w Warszawie istnieją one jedynie w formie zapisu komputerowego na koncie ich posiadacza, w jego biurze maklerskim. Wbrew swej nazwie, papiery wartościowe notowane na GPW nie mają formy papierowej. Biura maklerskie są pośrednikami w obrocie papierami wartościowymi. Możemy dokonać zakupu bądź sprzedaży papierów wartościowych na giełdzie tylko za pośrednictwem biura maklerskiego. Wszystkie transakcje na rynku giełdowym rozlicza Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, w którym prowadzone są konta wszystkich biur maklerskich. Giełda Papierów Wartościowych - centralny punkt rynku kapitałowego, w którym zawierane są transakcje. Domy (biura) maklerskie - uczestnicy rynku zawierający transakcje papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu publicznego. Inwestorzy (indywidualni i instytucjonalni) - kupujący i sprzedający papiery wartościowe za pośrednictwem domów maklerskich. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych - instytucja, w której rozliczane są transakcje giełdowe i przechowywane są (w postaci elektronicznej) papiery wartościowe. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd - organ nadzorujący czuwający nad prawidłowym funkcjonowaniem rynku. 6

7 Wybrane instrumenty rynku kapitałowego Akcje Obligacje bligacje papiery wartościowe umożliwiające podmiotowi, który je Owyemitował, zaciągnięcie pożyczki u innych podmiotów gospodarczych lub osób indywidualnych. Posiadacz obligacji staje się zatem wierzycielem emitenta i pobiera z tego tytułu odsetki, zwane kuponami. Odsetki te obliczane są od wartości nominalnej obligacji. Podział obligacji ze względu na rodzaj emitenta obligacje skarbowe obligacje komunalne obligacje przedsiębiorstw obligacje organizacji międzynarodowych. Obligacje skarbowe są emitowane przez Skarb Państwa w celu finansowania deficytu budżetowego i inwestycji strukturalnych (np. budów szpitali, autostrad, stadionów olimpijskich itp.). W określonym terminie posiadacz obligacji otrzymuje także zwrot udzielonej pożyczki. Obligacje skarbowe uważane są za bardzo bezpieczną inwestycję. Pożyczka udzielona przez nabywcę obligacji Skarbowi Państwa na pewno zostanie zwrócona, a odsetki wypłacone w terminie, ponieważ instytucja ta jest bardzo Akcje są to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz jest właścicielem części kapitału spółki akcyjnej. Są to tak zwane udziałowe papiery wartościowe. Rodzaje akcji: Akcje mogą być uprzywilejowane w różny sposób: Akcje uprzywilejowane co do pierwszeństwa w podziale majątku - oznacza to, że w razie likwidacji spółki posiadacze akcji uprzywilejowanych otrzymają pieniądze przed innymi akcjonariuszami. Akcje uprzywilejowane co do głosu - oznacza to, że dana akcja daje prawo do oddania na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy więcej niż jednego głosu. Akcje uprzywilejowane co do dywidendy - oznacza to, że posiadaczom tych akcji przysługują większe dywidendy niż posiadaczom zwykłych akcji. wiarygodna i zawsze wywiązuje się z przyjętych zobowiązań. Obligacje komunalne są emitowane przez gminy w celu finansowania rozwoju infrastruktury lokalnej (np. zakup środków komunikacji miejskiej, budowa i remonty dróg lokalnych, miejskich W ośrodków rekreacyjnych czy wypoczynkowych). Obligacje te również uważane są za bezpieczną inwestycję, związane z nimi ryzyko jest niewiele większe niż w przypadku obligacji skarbowych. Obligacje przedsiębiorstw (korporacyjne) są emitowane przez przedsiębiorstwa w celu finansowania inwestycji. Obligacje przedsiębiorstw mogą okazać się ryzykowną inwestycją. Jeżeli przedsiębiorstwo zostanie zlikwidowane lub upadnie, inwestor może nie otrzymać środków przeznaczonych na zakup tych obligacji, nie wspominając o odsetkach. Z tego powodu obligacje korporacyjne najczęściej się zabezpiecza przy pomocy gwarancji lub majątku emitenta. Ze względu na większe ryzyko obligacje przedsiębiorstw powinny proponować wyższe oprocentowanie. Obligacje organizacji międzynarodowych są emitowane, by finansować realizację celów statutowych tych organizacji, głównie wspieranie rozwoju państw i regionów. Przykładem są tu obligacje Banku Światowego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju czy fundusze rozwoju regionalnego. Ze względu na renomę instytucji będących ich emitentami obligacje te uznawane są również za bardzo bezpieczne. Porównywalne są z obligacjami skarbowymi. Oprocentowanie obligacji Istnieje kilka sposobów naliczania oprocentowania od obligacji: oprocentowanie stałe obligacje zerokuponowe oprocentowanie zmienne oprocentowanie indeksowane 7

8 Oprocentowanie stałe oznacza, że podczas całego okresu od emisji do wykupu oprocentowanie obligacji będzie niezmienne. Jest ono podawane w stosunku rocznym i odsetki najczęściej wypłacane są co roku. Wśród obligacji Skarbu Państwa, znajdujących się na rynku, oprocentowanie stałe mają 2-, 5-, 10- i 20-letnie. Obligacje zerokuponowe charakteryzują się tym, że nie przysługują od nich żadne odsetki przed okresem wykupu. W momencie wykupu obligatariusz otrzymuje kwotę równą ich wartości nominalnej. Zysk posiadacza obligacji polega na tym, że kupił on te obligacje z dyskontem, tzn. po cenie niższej niż wartość nominalna. Mamy tutaj również do czynienia z oprocentowaniem stałym, wynikającym z różnicy ceny, po jakiej obligację kupujemy i wartości nominalnej, według której będzie ona wykupywana przez emitenta. Oprocentowanie zmienne oznacza, że wysokość odsetek zmienia się w kolejnych okresach płatności. Znana jest tylko zasada ustalania sposobu naliczania odsetek, np. są one uzależnione od rentowności bonów skarbowych. Oprocentowanie indeksowane oznacza, że wartość odsetek jest ustalana na podstawie wskaźnika inflacji za ostatni okres, np. 12 miesięcy. Wskaźnik ten jest ustalany przez GUS. Wielkość odsetek poznajemy tuż przed terminem wykupu obligacji. Przykładem obligacji o oprocentowaniu indeksowanym są np. Czteroletnie Obligacje Indeksowane (COI). Obligacji tego typu nie można kupować i sprzedawać na giełdzie, można jednak przedstawić emitentowi do przedterminowego wykupu. O Instrumenty pochodne prócz instrumentów rynku kasowego na GPW w Warszawie notowane są również instrumenty pochodne. Obrót instrumentami pochodnymi dokonywany jest na tzw. rynku terminowym, w odróżnieniu od rynku kasowego, na którym handluje się rzeczywistymi aktywami, takimi jak akcje czy obligacje. Na rynku kasowym transferowi podlega kapitał, natomiast na rynku terminowym zobowiązania (do przyszłej zapłaty lub dostarczenia instrumentu, który jest przedmiotem kontraktu). Zobowiązania te są nabywane przez strony transakcji terminowej w chwili zawarcia transakcji, a zapłata następuje w przyszłości, w przeciwieństwie do rynku kasowego, na którym zapłata następuje w chwili zawarcia transakcji. Instrumenty pochodne są instrumentami finansowymi, których cena bezpośrednio lub pośrednio zależy, czyli "pochodzi od" ceny papierów wartościowych (akcje, obligacje) lub innych instrumentów (kursy walut, indeksy giełdowe Do instrumentów pochodnych, które są notowane na GPW należą: jednostki indeksowe MiniWIG 20 kontrakty terminowe, opcje, warranty. Instrumenty pochodne są wykorzystywane przez inwestorów do trzech podstawowych celów: zabezpieczenia - zawierane w celu ograniczenia strat wynikających z inwestycji na rynku kasowym, spekulacji - zawierane w celu osiągnięcia zysku wynikającego z przekonania o wzroście lub spadku wartości instrumentu pochodnego, arbitrażu - zawierane w celu osiągnięcia zysku bez ponoszenia ryzyka dzięki jednoczesnemu zawarciu transakcji na rynku kasowym i terminowym. Kontrakty terminowe Kontrakt terminowy (ang. futures contract) jest umową między dwoma uczestnikami rynku, w której jedna ze stron zobowiązuje się sprzedać, a druga kupić określoną liczbę instrumentu bazowego, czyli instrumentu będącego przedmiotem transakcji, w ściśle określonym terminie w przyszłości i po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy. Instrumentem bazowym może być właściwie dowolna wartość ekonomiczna, którą da się wyliczyć w sposób nie budzący wątpliwości. Najczęściej są to akcje, obligacje, indeksy giełdowe lub poziom stóp procentowych. Kupujący odnosi zysk wówczas, gdy w terminie realizacji cena produktu bazowego (np. akcji) będzie wyższa od wskazanej ceny kontraktowej, ponieważ zobowiązał się on do zakupu instrumentu bazowego po cenie kontraktowej, w tym wypadku niższej od obowiązującej na rynku. Z kolei sprzedający odnosi zysk wówczas, gdy w terminie realizacji cena produktu bazowego będzie niższa od przyjętej ceny kontraktowej, ponieważ po cenie kontraktowej musi sprzedać produkt bazowy, w tym wypadku po cenie wyższej od obowiązującej na rynku. Kontrakty terminowe znajdujące się w obrocie na GPW opiewają na indeksy giełdowe WIG20, TechWIG i MIDWIG, kursy dolara amerykańskiego i euro oraz akcje wybranych spółek. 8

9 Opcje pcje są - podobnie jak kontrakty terminowe, których działanie już poznałeś - instrumentami Opochodnymi. Opcje znajdują się w obrocie na Giełdzie Papierów Wartościowych od 22 września 2003 r. i stanowią uzupełnienie oferty produktowej dotyczącej instrumentów pochodnych. Opcja jest to instrument finansowy, dający nabywcy prawo do zawarcia transakcji określonym instrumentem bazowym (a więc do kupna lub sprzedaży akcji, walut, indeksów giełdowych itd.) w przyszłym terminie po z góry określonej cenie. Druga strona transakcji opcjami - czyli sprzedawca (wystawca) opcji jest zobowiązany do zawarcia transakcji, jeżeli posiadacz opcji wykona swoje prawo, czyli zażąda zawarcia transakcji zgodnie z umową. Za swoje prawo nabywca opcji płaci wystawcy określoną cenę - zwaną premią. W zależności od tego, jakie prawo posiada nabywca opcji, wyróżnia się 2 typy opcji Opcje kupna dające prawo do nabycia instrumentu bazowego, Opcje sprzedaży dające prawo do sprzedaży instrumentu bazowego Nabywca opcji Wystawca opcji Opcja kupna Prawo do nabycia instrumentu bazowego w przyszłości po z góry określonej cenie Zobowiązanie do sprzedaży instrumentu bazowego na żądanie posiadacza opcji po z góry określonej cenie Opcja sprzedaży Prawo do sprzedaży instrumentu bazowego w przyszłości po z góry określonej cenie Zobowiązanie do kupna instrumentu bazowego na żądanie posiadacza opcji po z góry określonej cenie Zauważ, że nabywca i wystawca opcji nie mają równych praw. Jest to bardzo istotna różnica w porównaniu z kontraktami terminowymi, gdzie zarówno nabywca, jak i sprzedawca kontraktu przyjmują na siebie zobowiązanie. Dzięki opcjom, zamiast zawierać bezpośrednio transakcje instrumentem bazowym, możesz nabyć prawo do zawarcia transakcji w przyszłości na określonych z góry warunkach. Spójrz, w jaki sposób może z tego skorzystać Maciek. Nabywając opcję kupna na akcję określonej spółki Maciek nabywa prawo do kupienia tych akcji za określoną z góry cenę. Premia opcyjna, którą Maciek musi zapłacić sprzedawcy opcji, stanowi zaledwie kilka procent wartości tych akcji. Nabywając opcje Maciek ustala z góry, po jakiej cenie kupi akcje - jeśli tylko skorzysta ze swojego prawa wynikającego z opcji. Ze swojego prawa Maciek z pewnością skorzysta wówczas, gdy cena akcji określona z góry przy zawieraniu transakcji opcjami okaże się niższa niż aktualna cena akcji na rynku w dniu określonym umową. Wówczas Maciek może po prostu kupić akcje taniej niż wynosi ich aktualny kurs na giełdzie. Jeśli Maciek nie skorzysta ze swojego prawa - a nie opłaca mu się to, jeśli cena akcji na rynku będzie niższa niż cena akcji określona z góry przy zawieraniu transakcji opcjami - wówczas traci całą premię, którą zainwestował w opcje. W przypadku opcji sprzedaży możesz z góry ustalić cenę sprzedaży posiadanego przez Ciebie instrumentu bazowego. Dzięki swoim cechom opcje są bardzo cennym narzędziem inwestycyjnym dla wszystkich grup inwestorów - spekulantów, zabezpieczających się i arbitrażystów. Opcje jako instrumenty pochodne mogą być używane do osiągnięcia podobnych celów inwestycyjnych, co kontrakty terminowe, a więc : spekulacji - przez inwestorów, którzy chcą wykorzystać dźwignię finansową do osiągania wysokich zwrotów z inwestycji. Kupując opcje można korzystać z dźwigni finansowej bez konieczności wnoszenia depozytów zabezpieczających. zabezpieczenia inwestycji w instrument bazowy przed niekorzystnymi zmianami jego wartości, arbitrażu stosowanego przez zaawansowanych uczestników rynku zarabiających na różnicach w wycenie instrumentów Warranty Kupno kontraktów terminowych we właściwym momencie przynosi zyski lub straty proporcjonalnie do zmiany ich kursu. Niezależnie od tego, czy zachowanie rynku będzie zgodne z naszymi oczekiwaniami, czy nie, musimy zrealizować kontrakt w dniu wygaśnięcia lub zamknąć go wcześniej na rynku i wywiązać się w ten sposób z umowy. Nieco inaczej jest w przypadku instrumentu pochodnego innego rodzaju - warrantu. W przypadku warrantu bowiem, jego nabywca nie ma obowiązku, lecz jedynie prawo do realizacji warunków kontraktu. Warrant daje posiadaczowi prawo do zakupu lub sprzedaży określonego instrumentu bazowego w określonej liczbie, po ustalonej cenie, w konkretnym ustalonym terminie. Warranty mogą być emitowane przez banki i biura maklerskie. Jeśli spodziewamy się wzrostu kursu akcji spółki X do 150 zł, której obecne notowania są w granicach 100 zł, najprostszą strategią byłby zakup akcji 9

10 i trzymanie ich do czasu wzrostu kursu do oczekiwanej wartości. Jeśli zainwestujemy 10 tysięcy zł i nasze oczekiwania okażą się słuszne, zarobimy nominalnie 5 tysięcy złotych minus koszty transakcyjne. Jednak zamiast kupna akcji, powyższa strategia może zostać przeprowadzona za pomocą warrantów kupna (call): Dysponując warrantami na akcje spółki X z ceną wykonania 100 zł i terminem wykonania za trzy miesiące, nabędziemy prawo do zakupu akcji po 100 zł, niezależnie od ich obecnego kursu rynkowego. Za to prawo będziemy musieli zapłacić np. 15 zł - wystawca warrantu otrzyma premię, która jest wynagrodzeniem za spełnienie ewentualnych świadczeń w przyszłości. Jeśli cena akcji spółki X wzrośnie w czasie 3 miesięcy do 150 zł, zysk ze strategii przeprowadzonej za pomocą warrantów wyniesie 50 zł - 15 zł = 35 zł (minus prowizje). Wystawca będzie bowiem musiał sprzedać akcje o 50 zł taniej, niż są one notowane na rynku kasowym. Sprowadzi się to po prostu do przekazania różnicy między ceną kasową akcji a ceną wykonania warrantu. Co się jednak stanie, gdy kurs akcji nie wzrośnie powyżej ceny wykonania 100 zł? W przypadku posiadania akcji sprawa jest prosta - stracimy odpowiednio tyle, o ile spadł jej kurs. W Krzyzowka z nagrodami W przypadku warrantów stracimy jedynie całą zainwestowaną w warrant sumę, gdyż jego wykonanie nie będzie miało sensu. Żądanie od wystawcy, aby sprzedał akcje po 100 zł, jeśli na rynku będą one tańsze, jest bowiem dla nas nieopłacalne. W obrocie znajdują się również obok warrantów dających prawo do kupna akcji (warranty call), warranty dające prawo do sprzedaży interesujących nas aktywów - warranty put. Zasada ich działania jest identyczna jak warrantów call, z tą różnicą, że w przypadku warrantów sprzedaży zyski rosną wraz ze spadkiem ceny aktywów bazowych. Innymi słowy, warranty sprzedaży nabywają inwestorzy liczący na zniżkę kursu instrumentu bazowego, a kupna - inwestorzy liczący na wzrost kursu instrumentu będącego podstawą warrantu. Wszystkie warranty notowane na GPW rozliczane są wyłącznie pieniężnie, a instrument bazowy nie jest dostarczany fizycznie Instrumentem bazowym, na którym budowane są warranty, może być papier wartościowy, waluta, wskaźnik ekonomiczny - np. indeks. yślij SMSem rozwiązanie pod nr 7101 o treści np. GT.KR.kontrakt. Można też wysłać drogą pocztową pod adres Giełda bez tajemnic, ul. Woronicza 17, Warszawa z dopiskiem: Krzyżówka. Osoba składająca zlecenie w biurze maklerskim. Metoda inwestowania zawierana w celu osiągnięcia zysku bez ponoszenia ryzyka dzięki jednoczesnemu zawarciu transakcji na rynku kasowym i terminowym. Metoda inwestowania na giełdzie wykorzystująca krótkoterminowe ruchy cen akcji zawierana w celu osiągnięcia zysku wynikającego z przekonania o wzroście lub spadku wartości instrumentu pochodnego. Miejsce, gdzie kupujący i sprzedający wymieniają między sobą różnego rodzaju papiery wartościowe i instrumenty finansowe na pieniądze. Sposób zabezpieczenia portfela inwestycyjnego przed niekorzystnymi zmianami cen akcji na rynku kasowym. Codzienne ogłaszanie kursów akcji na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Instrument finansowy, dający nabywcy prawo do zawarcia transakcji określonym instrumentem bazowym (a więc do kupna lub sprzedaży akcji, walut, indeksów giełdowych itd.) w przyszłym terminie po z góry określonej cenie. Zezwolenie wydane przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd na prowadzenie działalności maklerskiej lub doradczej w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi. Umową między dwoma uczestnikami rynku, w której jedna ze stron zobowiązuje się sprzedać, a druga kupić określoną liczbę instrumentu bazowego w ściśle określonym terminie w przyszłości i po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy. 10

11 Sylwetka prezesa GPW dr Wiesław Rozłucki Szkoła Główna Handlowa (dawniej SGPiS ) - Wydział Handlu Zagranicznego ( r. ), ukończone studia w zakresie ekonomii; r. studia doktoranckie w dziedzinie geografii ekonomicznej; stypendysta British Counsil w London School of Economics. W latach pracownik naukowy w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN; r. adiunkt w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej PAN; r. Sekretarz Polskiego Komitetu Unii Geograficznej r. - Doradca Ministra Finansów w Biurze Pełnomocnika Rządu ds. Przekształceń Własnościowych r. Dyrektor Departamentu Rozwoju Rynku Kapitałowego w Ministerstwie Przekształceń Własnościowych. Od 1991 r. do chwili obecnej Prezes Zarządu Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. W latach doradca Ministra Przekształceń Własnościowych; r. członek Komisji Papierów Wartościowych, r. członek Rady ds. Rozwoju Gospodarczego przy Prezydencie Rzeczpospolitej Polskiej. Pełniąc funkcję prezesa zarządu GPW współpracował z MPW w zakresie prywatyzacji kapitałowej w drodze ofert publicznych, w pracach nad Programem Powszechnej Prywatyzacji, brał udział w pracach Ministerstwa Finansów w pracach zespołu ds. problemu węzłowego VII "Rozwój i reforma systemu finansowego" Strategia dla Polski oraz w pracach Komisji Selekcyjnej ds. Emisji Obligacji na Międzynarodowym Rynku Kapitałowym członek Rady Nadzorczej Gliwickiej Spółki Węglowej SA, r. członek Rady Nadzorczej Centrum Bankowo-Finansowego S.A., od r. członek Rady Nadzorczej Centrum Giełdowego S.A., od 1994 r. do chwili obecnej członek Rady Nadzorczej Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A., a od 2001 r. przewodniczący Rady. W latach Przewodniczący Komitetu Koordynacyjnego Rozwoju Systemu Giełdowego, w latach Przewodniczący Porozumienia dla Rozwoju Rynku Kapitałowego, od 2003 r. członek Prezydium Porozumienia, od 1997 r. członek Rady Nadzorczej Fundacji " Wiedzieć Jak", od 1997 r. członek Rady Nadzorczej Fundacji Rozwoju Standardów Rynku Kapitałowego, od 2002 członek Fundacji Edukacji Rynku Kapitałowego,, od 2003 r. członek Rady Fundacji im.lesława A. Pagi. Członek powołanego w 2001 r. Komitetu Dobrych Praktyk w ramach Forum Corporate Governance. Od 1994 r. do chwili obecnej członek Komitetu Roboczego Międzynarodowej Federacji Giełd Papierów Wartościowych ( FIBV ),, od 1999 r. członek KomitetuRoboczego Europejskiej Federacji Giełd ( FESE ). Odznaczony odznaczeniem francuskim L Ordre National du Merite ( 1995 r. ) oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Odrodzenia Polski ( 2000 r.) Znajomość języków obcych: angielski, francuski, rosyjski. Zainteresowania: narciarstwo, szermierka, gospodarka i polityka. Wiek: 56 lat, żonaty, dwóch synów Wywiad Ile można zarobić na GPW? Co to jest Corporate Governance? Prezes Wiesław Rozłucki: Witam serdecznie! Proszę o ciekawe pytania. Giełda bez tajemnic:co pan sądzi o giełdzie na której kontrakty na wig 20 mają większy wolumen niż na wszystkich spółkach? Prezes Wiesław Rozłucki: Nasza giełda jest bardzo zadowolona z dużego obrotu na kontraktach WIG20 i jest to sytuacja porównywalna z wieloma giełdami na świecie. Giełda bez tajemnic Jak nasza giełda wygląda na tle giełd środkowoeuropejskich? i co w takim kontekście można powiedzieć o jej roli jako integratora rynków środkowoeuropejskich? Prezes Wiesław Rozłucki: Na koniec zeszłego roku GPW utrzymała status największej giełdy środkowoeuropejskiej. Będziemy walczyć o utrzymanie tej pozycji w tym roku, choć nie będzie to łatwe. Co do idei integratora, wymaga to bardzo dużego wysiłku i dobrej woli ze strony wszystkich zainteresowanych. Giełda bez tajemnic: dlaczego giełda pozwala na "zabawę" z kursem polegającą na kupowaniu lub sprzedawaniu 1 akcji. Ma to miejsce ostatnio z Budimexem, Prokomem, Groclinem, a ostatnio zauważyłem na Lentexie. Przypuszczam, że jeszcze na wielu spółkach w taki sposób manipuluje się kursem. Jako inwestorowi indywidualnemu grającemu na giełdzie przed komputerem w domu nigdy nie udało się kupić jednej akcji na tak aby zaniżyć kurs. Próbowałem z ciekawości. Czy KPWG dostrzega ten problem i zamierza coś z tym zrobić? Prezes Wiesław Rozłucki: Zarówno giełda, jak i KPWiG analizuje te transakcje. Giełda bez tajemnic: Czy giełda rozważa możliwość zwiększenia tiku dla kontraktów na indeks Wig20 do 20zl lub zmniejszenia kroku notowań do 0,5pkt.? Prezes Wiesław Rozłucki: Trwa dyskusja w tej chwili na ten temat. Giełda bez tajemnic: Czy giełda nadal tak bacznie przygląda się Agorze? czy juz mamy zakończoną presję polityczną na tą spółkę? Prezes Wiesław Rozłucki: GPW nie ulega presjom politycznym. Giełda bez tajemnic: Czy uważam Pan ze na należy zliberalizować rynek usług doradczych, i czy popiera Pan idee samodzielnego, pracującego na własny rachunek i rachunki swoich klientów doradcy inwestycyjnego? Prezes Wiesław Rozłucki: Zdecydowanie popieram ten projekt. Giełda bez tajemnic: Nurtuje mnie to od roku: dlaczego kolorowa tablica z notowaniami, 11

12 pokazywana również codziennie w telewizji jest tak bardzo nieczytelna? Przecież taki układ po prostu wprowadza w błąd nawet "zorientowanego" (makler od 1994). Wystarczy porównać wyświetlacze z NASDAQ. Prezes Wiesław Rozłucki: Nasza tablica jest bardzo podobna do NASDAQ, ale zawsze może być lepsza - proszę o propozycje. Giełda bez tajemnic: Czy w dalszym ciągu istnieje koncepcja wprowadzenia kontraktów na indeksy zachodnie? np. Dax Prezes Wiesław Rozłucki: Zdecydowanie tak, niestety musimy mieć do tego partnerów, wprowadzających certyfikaty indeksowe, lub ETFy. Zakup licencji na indeks dużej giełdy jest bardzo kosztowny. Giełda bez tajemnic: Czy giełda jest przedsiębiorstwem komercyjnym, czy instytucją rządową? Prezes Wiesław Rozłucki: Bliżej nam jest do przedsiębiorstwa komercyjnego. Giełda bez tajemnic: W ubiegłym roku GPW obiecywała wprowadzenie do obrotu instrumentów pochodnych opartych na NASDAQ. Padały terminy: II, III kwartał Co stało sie z tymi planami? Czy nie obawia się Pan, że po wejściu do UE duża część inwestorów z rynku futures skorzysta z atrakcyjnych ofert giełd i biur zagranicznych (mam na myśli np. kontrakty E-mini, które wydają się być w zasięgu przeciętnego inwestora) Prezes Wiesław Rozłucki: Jak już mówiłem, w tej dziedzinie jesteśmy całkowicie zależni od banków, wprowadzających taki instrument. Słabsza koniunktura wpłynęła niestety negatywnie na gotowość ich do wprowadzenia tych instrumentów w Polsce. Giełda bez tajemnic: Ile można zarobić dziś na giełdzie? Prezes Wiesław Rozłucki: Dziś - nie wiem. Wczoraj można było zarobić 3% w ciągu jednego dnia, na indeksie WIG20, a na niektórych spółkach chyba więcej. Giełda bez tajemnic: Jaki jest Pana stosunek do pomysłu umożliwiającym licencjonowanym doradcom inwestycyjnym tworzenie firm zarządzających aktywami klientów? Prezes Wiesław Rozłucki: Samo doradzanie nie wymaga, moim zdaniem, kapitału, co innego zarządzanie pieniędzmi klienta bez ich każdorazowej decyzji. Większe ryzyko musi być równoważone odpowiednim kapitałem własnym. Giełda bez tajemnic: Czy śledzi Pan notowania z pokoju Prezesa? Czy nie ma takiej potrzeby? I Pana to nie interesuje? Prezes Wiesław Rozłucki: Śledzę, z ekranu na moim biurku, notowania głównego indeksu, a szczególnie śledzę wielkość obrotów - od tego bowiem zależy sytuacja finansowa GPW. Giełda bez tajemnic: Czy uprawia pan sport? a może jakieś hobby? Prezes Wiesław Rozłucki: Dawniej uprawiałem szermierkę. Obecnie moją pasją, ale tylko w zimie, jest narciarstwo. Ostatni sezon, z dużą ilością śniegu, był wyjątkowo udany dla mnie. Giełda bez tajemnic: Dlaczego kursanci Szkoły Giełdowej uczą się o rynku francuskim i francuskich papierach wartościowych, czy w Polsce nie ma rynku tak aby przedstawiać polskie realia ucząc Polaków? Prezes Wiesław Rozłucki: Sprawdzę fakty. Nikt przedtem takiej uwagi nie zgłaszał. Dobre materiały, edukacyjne otrzymane od giełdy w 12 Paryżu, zostały, według mojej wiedzy, zaadaptowane do polskich warunków. Jakim samochodem jeździ Prezes GPW? ;) Prezes Wiesław Rozłucki: Toyotą. Giełda bez tajemnic: Dziękuję panu za interesującą rozmowę. Lista ulubionych papierów wartosciowych Zagłosuj na swój ulubiony papier wartościowy SMS-em! Jak? To proste! Wpisz kod GT.LP. Potem sprawdź na liście, jaki jest specjalny SMS-owy numer Twojego papieru wartościowego(ten po prawej stronie Jeśli np uważasz, że na ten zaszczytny tytuł zasłużyły obligacje wyślij sms pod numer 7101 o treści GT.L01. (Przykład: głosując na obligacje skarbowe wyślij SMS o treści GB.LP.01.)Jeśli na liście nie ma Twojego ulubionego utworu, wpisz swoją propozycję na końcu kodu. Cała zabawa kosztuje 1,22 zł z VAT. Gramy o bezpłatne założenie rachunku maklerskiego. Możesz też wysłać swój głos pocztą. Na kuponie na dole strony podaj swój ulubiony papier wartościowy i wyślij go na kartce pocztowej na adres: Giełda bez tajemnic, ul. Woronicza 17, Warszawa. LISTA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH 1 obligacje skarbowe akcje miniwig fundusze inwestycyjne certyfikaty inwestycyjne kontrakty terminowe na WIG opcje na indeks WIG PDA(prawa do akcji) GDR(Globalne Kwity Depozytowe) warranty 10 2 Wyniki badań CBOS na podstawie odpowiedzi 100 ankietowanych na pytanie : W który papier wartościowy pan/pani najczęściej inwestuje? 40 obligacje skarbowe akcje miniwig 20 fundusze inwest certyfikaty inwest kontr na WIG 20 opcje na WIG 20 PDA GDR warranty KUPON KONKURSOWY Poniżej wpisz wybrany przez siebie papier wartościowy. Podaj też swoje imię nazwisko i adres. Głosuję na PAPIER WART... IMIĘ I NAZWISKO... ADRES......

13 13