Rysunek 1 Źródło: Opracowanie własne

Transkrypt

1 Marek Gąd Rynki Finansowe, 3 rok ZIF Teoria fal Elliota Teoria fal Ralpha Nelsona Elliota opiera się na założeniu, że zachowania zbiorowości opierają się na powtarzalnych schematach i podlegają określonym trendom. Poprzez swoje badania historycznych notowań wykresów (za podstawę swoich badał przyjął amerykański indeks Dow Jones Industrial Average) odkrył, że rynki kapitałowe można opisać za pomocą powtarzających się struktur falowych, które same są częścią składową struktur falowych wyższego rzędu, a te z kolei składnikiem struktur jeszcze wyższego rzędu. Dodatkowo określił zestaw reguł i wskazówek pomagających w interpretacji zachowań rynku. Podstawowy schemat Pierwszym z odkryć, którego dokonał Elliott, było spostrzeżenie, że pełen cykl rynkowy tworzy strukturę ośmiofalową: pięć fal hossy i trzy fale bessy. Spójrzmy na rysunek 1. Rysunek 1 Falą 1 będę nazywał ruch cen kończący się w punkcie 1, analogicznie falą A będzie ruch pomiędzy punktem 5 i A. Struktura pięciofalowa nazywana będzię piątką, a trzyfalowa trójką. Jak łatwo zauważyć ruch wzrostowy składa się z trzech fal impulsu: 1, 3 i 5 oraz dwóch fal korygujących: 2 i 4. Ruch spadkowy natomiast składa się z dwóch fal impulsu: A i C oraz korekty B. Zwróćmy uwagę, że fale: 1 i 2 oraz 3 i 4 są pomniejszoną strukturą całego cyklu, tzn. składają się z ruchu wzrostowego i spadkowego, podobnie z resztą jak fale A i B, tyle, że odwrócone. Elliot i to ujął w swoich badaniach, zauważając, że każda z fal cyklu sama jest złożona z podfal. Fale impulsu przyjmują strukturę pięciofalową, fale korygujące zaś

2 składają się z trzech fal albo jednego z ich wariantów. Rysunek 2 obrazuje tę prawidłowość. Cyframi i literami w nawiasach oznaczyłem fale wyższego rzędu. Rysunek 2 Warto zauważyć pewną prawidłowość dotyczącą ilości fal cyklu. Jeśli potraktujemy hossę jako jedną falę, bessę również, to sumując otrzymamy = 2. Przy pierwszym podziale na fale niższego rzędu, otrzymujemy = 8. Postępując tak dalej, otrzymujemy = 34, następnie = 134 itd. W rezultacie otrzymujemy ciąg 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, czyli już nam znany ciąg Fibonacciego. Dowód na to, że taki układ fal nie jest przypadkowy. Rysunek 3 przedstawia wykres czterogodzinny pary AUDUSD. Widzimy na nim typową piątkę wzrostową i trójkę spadkową. Na tym rodzaju wykresu nie widać, by wszystkie fale dzieliły się na mniejsze. Spójrzmy więc na rysunek 4, który przedstawia ten sam cykl, tylko że na wykresie godzinnym. Teraz jest już widoczne, że fale impulsu dzielą się na pięć podfal (aby móc zobaczyć podział fali 5 wyższego rzędu, musiałbym zaprezentować wykres piętnastominutowy, proszę jednak uwierzyć, wtedy nie ma najmniejszych wątpliwości o istnieniu podziału), a fale korygujące na trzy. Nie jest oczywiście tak, że Elliott pozostawił zupełną dowolność w oznaczaniu fal. Określił reguły, których zawsze trzeba przestrzegać, oraz wskazówki, w których zawarł prawidła sprawdzające się w większości przypadków, lecz nie są obligatoryjne. Równocześnie zauważył, że część z tych reguł traci swą moc na rynkach kapitałowych, na których działa mocny efekt dźwigni finansowej. Rynkiem takim jest na przykład Forex, gdzie część wytycznych Elliota traktować należy jako wskazówki, a nie reguły. Z tego powodu teoria fal w analizowaniu rynku walutowego sporo traci na wartości, ale nadal jest bardzo przydatnym narzędziem.

3 Rysunek 3 Rysunek 4

4 Jedną z najważniejszych reguł wg. Elliota jest to, że fala 3 fali impulsu nigdy nie jest najkrótsza pośród wszystkich fal impulsu tej samej fali wyższego rzędu. Co ciekawe, reguła ta pozostaje w mocy nawet na rynku o tak wielkiej dźwigni, co Forex. Nasz analizowany przykład z rysunku 4 nie jest wyjątkiem. Wszystkie podfale 3 nie są najkrótszymi, fala 3 wyższego rzędu również spełnia ten warunek. Elliott twierdził również, że fala 4 nie wchodzi w obszar fali 1, fala 4 nie znosi w całości fali 3, zaś fala 3 musi wykraczać poza falę 1. Przewidział on wprawdzie wyjątki od tych reguł w postaci wydłużeń i załamań fal, lecz na rynku lewarowanym są one na porządku dziennym, gdzie te wytyczne trzeba potraktować tylko jako wskazówki. Wymienione wyżej spostrzeżenia odnoszą się do fal impulsu. Graczom giełdowym przydać się mogą do ustalania strategii zarządzania już otwartą pozycją, lecz znajdą niewielkie zastosowanie w określeniu momentu wejścia na rynek. W tym drugim przypadku dużo większą wartość mają wnioski, które Elliott sformułował dla wyników swych badań nad falami korygującymi. Rodzaje korekt Najważniejszym spostrzeżeniem dotyczącym fal korygujących jest fakt, że korekty nigdy nie są pojedynczymi piątkami. Właśnie z tego powodu pięciofalowy ruch, przeciwny do trendu wyższego stopnia, nigdy nie jest końcem korekty, a jedynie jej częścią. Reguła ta na rynku walutowym bardzo często pomaga w ustrzeżeniu się przed błędną interpretacją fal korygujących. Elliott podzielił korekty na cztery grupy: zygzaki, korekty płaskie, trójkąty, korekty połączone. Omówię teraz każdą z grup po kolei. Zygzaki Zygzaki to proste trzyfalowe formacje o strukturze 5-3-5, co oznacza, że w trendzie wzrostowym składa się z piątki spadkowej, korygującej trójki wzrostowej i kolejnej piątki spadkowej. W trendzie spadkowym, zygzak biegnie w przeciwnym kierunku. Zygzak

5 dla trendu wzrostowego możemy zobaczyć na rysunku 5. Przykładnej formacji znajduje się również na omawianym w poprzednim podrozdziale rysunku 4. Rysunek 5 Czasami zygzaki mogą następować kolejno dwu- albo trzykrotnie po sobie. W takich przypadkach są oddzielone trójkami, a w efekcie otrzymujemy podwójny albo potrójny zygzak. Rysunek 6 przedstawia przykład takiej podwójnej formacji korygującej, gdzie X oraz Z to zygzaki, a Y to trójka oddzielająca. Rysunek 6 Takie wydłużone formacje występują najczęściej w ramach fal impulsu jako podfala 2, rzadziej jako podfala 4. Korekty płaskie W przypadku korekty płaskiej, fala A nie ma wystarczającej siły korygującej, aby rozwinąć się w pełną strukturę pięciofalową jak w zygzaku, formacja posiada więc strukturę Fala

6 B znosi prawie całkowicie falę A, a fala C przebija koniec fali A tylko nieznacznie. Z sytuacją taką mamy do czynienia, kiedy trend główny jest bardzo silny. W rezultacie powstała formacja ma spłaszczony kształt, co widać na rysunku 7. Rysunek 7 Formacje takie występują najczęściej jako podfala 4 fali impulsu. Przykład takiej korekty, dla pary AUDUSD widzimy na rysunku 8. Rysunek 8 Zapewne może budzić wątpliwości sposób oznaczenia przeze mnie podfal fali A, a mianowicie na pierwszy rzut oka wygląda tak, jakby składała się ona z pięciu podfal,

7 a nie trzech. Proszę jednak zauważyć, że gdybyśmy oznaczyli tę strukturę jako piątkę, przeczyło by to regule, że fala 3 nie może być najkrótszą z fal impulsu. Prawidłowe jest więc stwierdzenie, że fala A składa się z trzech fal niższego rzędu, natomiast przy uważnym przestudiowaniu tego wykresu okaże się, że podfala A składa się z pięciu fal jeszcze niższego rzędu. Płaska formacja korygująca często przybiera formę tzw. płaskiej korekty rozszerzonej, w której fala B całkowicie znosi falę A. Prezentuje to rysunek 9. Rysunek 9 Rysunek 10

8 Na rysunku 10 zobaczyć możemy przykład rozszerzonej korekty płaskiej. Jak widać, fala B oraz C wykroczyły poza zasięg fali A. Korekta ta była czwartą podfalą fali impulsu, co zgadza się z tym, co Elliott twierdził na temat występowania tych formacji. Trójkąty poziome Trójkąty są dość nietypowymi korektami, gdyż pojawiają się na rynku w sytuacji równowagi sił i powodują powstanie trendu bocznego, który kończy się równocześnie z formacją korygującą. Składają się z kolejno następujących po sobie trójek, których ekstrema można łączyć za pomocą linii prostych, tak, jak jest to zaprezentowane na rysunku 11. Rysunek 11 Linie łączące wierzchołki mogą mieć różne nachylenie, mogą się zwężać w kierunku ruchu albo rozszerzać. Najczęściej formacja trójkąta składa się z pięciu trójek, jednak w przypadku bardziej rozbudowanych struktur liczba trójek składowych może być większa. Spójrzmy na rysunek 12. Składa się ona z siedmiu trójek tworzących zwężający się trójkąt. Zauważmy jednak, że falę E można by podzielić na trzy osobne trójki, z których ekstremum drugiej również wypadło idealnie na dolnej linii. Mamy więc tak naprawdę do czynienia z formacją składającą się z aż dziewięciu trójek. Elliott przywiązywał dużą wagę do liczby 9 i struktury dające opisać się tą liczbą również uważał za bardzo silne. Korekty połączone Jak sama nazwa wskazuje, korekty połączone są niczym innym jak dwoma lub, rzadziej, trzema różnymi formacjami korygującymi następującymi po sobie, oddzielonymi dowolną trójką. Na rysunku 13 zobaczyć możemy przykładowy schemat takiej korekty dla trendu wzrostowego.

9 Rysunek 12 Rysunek 13 Wszystkie możliwe kombinacje są dopuszczalne, rzadko się jednak zdarza, aby po trójkątnej formacji korygującej pojawiała się trójka i następna korekta. Przykład korekt połączonych dla rynku walutowego możemy zobaczyć na rysunku 14. W trendzie wzrostowym pary EURUSD pojawił się zygzak, którego fala C została prawie w całości zniesiona przez trójkę znajdującą się pomiędzy pionowymi liniami, a następnie rynek poddał się kolejnej korekcie, tym razem płaskiej.

10 Rysunek 14 Pozostałe wskazówki dotyczące zachowań rynku. Oprócz już wymienionych wskazówek, Elliott sformułował również szereg innych, przydatnych spostrzeżeń dotyczących kształtowania się fal. Przypominam, że nie mają one charakteru obligatoryjnego, lecz sprawdzają się w tak dużej liczbie wypadków, że warto o nich pamiętać. W tym podrozdziale zaprezentuję je po kolei. Zmienność Wskazówka dotycząca zmienności pozwala nam ocenić, które sytuacje mają mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia. Mówi ona mianowicie, że jeśli w ramach fali impulsu druga fala będzie miała charakter gwałtownej korekty, wtedy fala czwarta najprawdopodobniej będzie posiadać charakter horyzontalny. Jeśli więc, dla przykładu, falą drugą będzie zygzak, wtedy nie powinien on wystąpić w fali czwartej. Przykład takiego zachowania możemy zauważyć na już omawianym rysunku 8, gdzie podfala 2 fali C ma bardzo gwałtowny charakter i znosi prawie całość fali 1, podfala 4 zaś jest bardzo łagodna.

11 Zasadę te można scharakteryzować krótko: nie spodziewaj się, że rynek będzie się zachowywał tak, jak dotychczas. Głębokość fal korygujących Jako główną wskazówkę dotyczącą długości fal korygujących, teoria Elliotta podaje założenie, że jeśli korekta jest falą czwartą fali impulsu, wtedy jej poziomem wsparcia lub oporu jest dno podfali czwartej fali trzeciej. Jeśli jednak pierwsza podfala korekty wydłuża się, wtedy poziomem wsparcia / oporu będzie podfala druga, a nie czwarta. Oba przypadki są uwidocznione na rysunku 15. Rysunek 15 Zachowania rynku po wydłużeniach fali piątej Jeśli rynek pozostaje pod wpływem bardzo silnego trendu, możliwa jest sytuacja, w której podfala piąta fali impulsu ulegnie gwałtownemu wydłużeniu i rozwinie się w długą formację pięciofalową. W takiej sytuacji, następująca po niej formacja korygująca zazwyczaj również jest gwałtowna, lecz jej koniec w wielu przypadkach nie przekracza końca podfali 2 rozszerzonej fali 5. Obrazuje to rysunek 16. Rysunek 16

12 W rzadkich wypadkach, formacja korygująca może przyjąć kształt korekty płaskiej rozszerzonej. W takiej sytuacji koniec podfali 2 wydłużonej fali 5 będzie wsparciem / oporem dla fali A korekty, a koniec fali 4 dla fali C. Przedstawione jest to na rysunku 17. Rysunek 17 Równość fal Kolejna ze wskazówek mówi, że w ramach pięciofalowej sekwencji, dwie fale impulsu są sobie równe. Jeśli któraś z fal ulegnie wydłużeniu, to zazwyczaj pozostają w stosunku 0.618, czyli już nam znanej złotej proporcji. Najczęściej falami tymi są fale 1 i 5. Zależność tę dla fal wysokiego rzędu należy badać na skali logarytmicznej, dla niskiego zaś - arytmetycznej. Rysunek 18

13 Rysunek 18 pokazuje przykład zachodzącej równości pomiędzy falami impulsu, w tym wypadku między falami 1 i 3. Jak można łatwo zauważyć fala 1 pokonała zakres 484 pipsów, fala pipsów. Różnica między nimi to zaledwie 10 pipsów, można więc uznać, że fale są sobie równe. Bibliografia: Alfred Frost, Robert Prechter - Teoria Fal Elliotta Robert Miner - Dynamic Trader