Teoria fal Elliotta. I Wstęp

Transkrypt

1 Teoria fal Elliotta I Wstęp Analiza fal opiera się w dużej mierze na koncepcji Dowa, która mówi że trend wzrostowy dzieli się na trzy fazy. Ralph Nelson Elliott znacznie jednak ją rozbudował i uzupełnił. W fazie wzrostowej oprócz trzech fal wzrostowych wyróżnił dwie fale korygujące, które biegną w przeciwnym kierunku. Wyróżnił on również fazę spadkową, która stanowi korektę fazy wzrostowej. Faza ta składa się z trzech fal (dwóch spadkowych i jednej wzrostowej). (Rys. 1). 5 3 b a c Rys. 1 Cykl fal Elliotta Analiza fal była pierwotnie przeznaczona do analizy głównych wskaźników rynku akcji, a zwłaszcza średniej przemysłowej Dow Jones. Fundamentem teorii fal są trzy podstawowe elementy: 1. Kształt (formacja fali)- najważniejszy 2. Proporcje- służą do określania zasięgu przyszłego ruchu cen 3. Czas- służy do potwierdzenia formacji fali i proporcji. 1

2 II Fundamenty teorii 1. Kształt: Teoria Elliotta opiera się na założeniu, że rynek akcji podlega powtarzającemu się rytmowi pięciofalowego ruch w górę, po którym następuje trójfalowy spadek. Pełny cykl składa się z ośmiu fal- pięciu wzrostowych i trzech spadkowych. Fale fazy wzrostów oznaczone są numerami od (1) do (5). Fale (1), (3) i (5) (fale impulsu) to fale wznoszące się, natomiast fale (2) i (4) (fale korygujące) biegną w kierunku przeciwnym do trendu wzrostowego i stanowią korektę fal (1) i (3). Kiedy pięciofalowy wzrost dobiega końca, zaczyna się trójfalowa korekta fazy wzrostów. Fale te są oznaczone literami (a), (b) i (c). Poszczególne fale dzielą się na fale niższego stopnia, a te z kolei dzielą się na fale jeszcze niższego stopnia. Wynika z tego, że cały cykl stanowi fragment fali wyższego stopnia. Liczby wskazane przez Elliotta w jego teorii, a mianowicie- 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, nie są przypadkowe. Stanowią one część ciągu liczb Fibonacciego i są matematyczną podstawą teorii Elliotta. Fale mogą się dzielić na trzy lub pięć fal niższego rzędu, co zależy od kierunku fal wyższego stopnia. Na rysunku 2 można zauważyć, że fale (1), (3) i (5) dzielą się na 5 fal. Dzieje się tak, ponieważ są częściami większej fali, (na rysunku oznaczonej liczbą I), która jest falą wznoszącą się. Natomiast fale (2) i (4) dzielą się na 3 fale, ponieważ biegną w kierunku przeciwnym do kierunku fali głównej. Odwrotnie jest dla fal (a), (b) i (c), które składają się na jedną falę korygującą, (oznaczoną na rysunku liczbą II). Każda z fal spadkowych (a) i (b) dzieli się na pięć fal, natomiast fala (b), która biegnie w przeciwnym kierunku do fali głównej, dzieli się tylko na 3 fale niższego stopnia. (I) (5) (3) (b) (1) (4) (a) (c) (II) (2) Rys. 2 Cykl fal Elliota z podziałem na mniejsze cykle. 2

3 Rozróżnienia owych trójek i piątek jest bardzo ważne, gdyż mówi nam, czego należy oczekiwać. Pełny cykl składający się z pięciu fal oznacza za zwyczaj, że ukształtowała się dopiero część fali wyższego stopnia i należy oczekiwać kontynuacji trendu. Ważną zasadą jest to, że korekty nigdy nie składają się z 5 fal. Jeżeli w czasie hossy obserwujemy pięciofalowy spadek, oznacza to najprawdopodobniej, że widzimy pierwszą z trzech fal spadkowych (a-b-c) i że nastąpią kolejne zniżki. Natomiast w czasie bessy po trójfalowym wzroście powinna nastąpić kontynuacja trendu spadkowego. Ważną cechą teorii fal jest to, że fale impulsu nie zawsze biegną w górę, a fale korekty nie zawsze biegną w dół, gdyż sposób kształtowania się fali nie zależy od jej absolutnego kierunku, a względnego. Fale dzielą się na fale impulsu, kiedy biegną w tym samym kierunku co fala kolejnego wyższego stopnia, której są częściami (na przykład fala (a) i fala (c) są falami impulsu, ponieważ biegną w tym samym kierunku co fala II- fala wyższego stopnia). Warto również wspomnieć, że zdaniem Elliotta fala czwarta stanowi obszar wsparcia dla spadków podczas bessy. Kiedy pięć fal wzrostowych dobiega końca i zaczyna się bessa spadki nie powinny schodzić poniżej poziomu czwartej fali ukształtowanej podczas poprzedniego trendu wzrostowego. Fale korygujące: Do tej pory skupialiśmy się na kształcie całego cyklu, natomiast w tej części pracy chcemy zająć się falami korygującymi. Są one zazwyczaj mniej wyraźnie ukształtowane, a co za tym idzie, trudniejsze do rozpoznania i przewidzenia. Omówimy tutaj trzy rodzaje fal korygujących: a) zygzaki b) fale płaskie c) trójkąty a) Zygzaki Zygzak to formacja składająca się z trzech fal (5-3-5), ukształtowana w kierunku przeciwnym do głównego trendu. B A C Rys. 3 Zygzak rynku byka- hossa (5-3-5) 3

4 C A B Rys. 4 Zygzak rynku niedźwiedzia- bessa (5-3-5) Należy zwrócić uwagę, że środkowa fala (B) nie dochodzi do początku fali (A), natomiast fala (C) wyraźnie wychodzi poza koniec fali (A). b B b a c A a c C Rys. 5 Podwójny zygzak Podwójny zygzak jest rzadziej spotykaną formą. Pojawia się on czasem w ramach większych formacji korygujących. Składają się na niego dwa zygzaki połączone falami (a), (b) i (c). 4

5 b) Fale płaskie Ten rodzaj korekt odróżnia się od zygzaków swoją sekwencją Fala (A) jest trójką, a nie piątką. Jest to na ogół konsolidacja, a nie korekta i uznaje się ją zazwyczaj za oznakę siły rynku. Normalne fale płaskie Rys. 6 Fala płaska podczas hossy. Podczas hossy fala (B) zwyżkuje do poziomu szczytu fali (A), wykazując znaczną siłę rynku. Ostatnia fala (C) kończy się na poziomie dna fali (A) lub niewiele poniżej niego, w [przeciwieństwie do zygzaka, który schodzi dużo poniżej tego punktu. Rys. 7 Fala płaska podczas bessy. 5

6 Nieregularne odmiany korygujących fal płaskich Rys. 8 Fala płaska podczas bessy. Korekta nieregularna. Rys. 9 Fala płaska podczas hossy. Korekta nieregularna. Podczas hossy szczyt fali (B) znajduje się powyżej szczytu fali (A), fala (C) schodzi zaś poniżej dana fali (A). 6

7 Rys. 10 Fala płaska podczas hossy. Korekta nieregularna odwrócona. Rys. 11 Fala płaska podczas bessy. Korekta nieregularna odwrócona. W tym wariancie fala (B) osiąga poziom szczytu fali (A) poziom szczytu fali (A), ale fala (C) nie sąga dna fali (A) c) Trójkąty Trójkąty pojawiają się zazwyczaj w czwartej fali i poprzedzają ostatni ruch zgodny z kierunkiem trendu. Mogą również pojawić się w fali b podczas korekty a-b-c. W przypadku trendu wzrostowego trójkąty zapowiadają zarówno hossę jak i bessę. Hossę, ponieważ wskazują na kontynuowanie trendu, bessę, ponieważ po jeszcze jednym ruchu w górę, ceny prawdopodobnie osiągną swój szczyt. W przypadku, gdy trójkąt wystąpi w fali b to również zapowiada on hossę i bessę, tylko że w odwrotnej kolejności. Najpierw bessę, a po osiągnięciu dołka, pierwszą falę hossy. Trójkąt w teorii Elliotta jest formacją konsolidacji w trendzie bocznym, który dzieli się najczęściej na pięć fal liczących po trzy fale niższego stopnia. Wyróżnia się cztery rodzaje trójkątów: 7

8 HOSSA BESSA Wznoszący się- górna linia pozioma, dolna wznosząca; Spadający- górna linia spadająca, dolna wznosząca; Symetryczny- górna linia spadająca, dolna wznosząca; Rozszerzający się- górna linia wznosząca się, dolna spadająca; Rys. 12 Fale korygujące. Trójkąty poziome. Formacja trójkąta może nie mieć pięciu fal, a jedynie trzy fale. Zdarza się również, że piąta fala trójkąta przełamuje linię swojego trendu, po czym wybija się zgodnie z kierunkiem tego trendu. Spodziewana długość wybicia powinna być równa wysokości trójkąta, czyli jego najszerszej części. Reguła zmienności Reguła ta głosi, że rynek nie zachowuje się dwa razy z rzędu w taki sam sposób. Jeżeli w danym punkcie trendu ukształtowała się dana formacja, to nie należy jej się spodziewać następnym razem. Reguła ta nie mówi nam czego dokładnie należy się spodziewać, ale czego prawdopodobnie nie należy się spodziewać. Na przykład, jeśli fala korygująca (2) była prostą formacją a-b-c, fala korygująca (4) będzie prawdopodobnie formacją złożoną (na przykład trójkątem). 8

9 złożona prosta Rys. 13 Zastosowanie reguły zmienności w czasie hossy Kanały trendowe Kanały trendowe można wykorzystać do badania przyszłego ruchu cen. Kiedy trend wzrostowy zostanie już ukształtowany, wyznacza się początkowy kanał trendowy przez wykreślenie podstawowej linii wzdłuż punktów oznaczających dna fal (1) i (2). Następnie rysuje się równoległą górna linię kanału przechodzącą przez szczyt fali (1). Linie te często stanowią granice całego trendu wzrostowego. Jeśli fala (3) zaczyna przyspieszać i wykracza poza górną linie kanału to należy wyznaczyć nowy kanał. Rys. 14 Stare i nowe linie kanału trentowego. 9

10 Nowe linie przechodzą przez szczyt fali (1) i dno fali (2). Ostateczne linie kanału trentowego wytyczane są pod dnem dwóch korygujących fal (2) i (4) oraz na ogół ponad szczytem fali trzeciej (górna linia jest równoległa do fali dolnej). Jeśli fala (3) jest bardzo silna lub się wydłuża, górną linię trzeba poprowadzić przez szczyt fali pierwszej. Zakończenie piątek fali powinno się zbliżyć do górnej linii. Przy wykreślaniu linii kanałów trentowych można używać zarówno skali arytmetycznej, jak i logarytmicznej. 2. Proporcje: Liczby Fibonacciego Matematyczną podstawą teorii fal jest ciąg liczb Fibonacciego. Ogólnie ciąg ten można przedstawić za pomocą wzoru: F F + F n+ 2 = n+ 1 n n 1 Wzór ten oznacza, że dowolna liczba w ciągu (za wyjątkiem liczby pierwszej i drugiej ciągu) to suma dwóch liczb bezpośrednio ją poprzedzających. Ciąg ten ma postać: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144,.... Wzór ten można przedstawić w innej postaci, a mianowicie: F n = n 1 2 n 5 Liczby Fibonacciego mają wiele innych istotnych cech, które znajdują przełożenie w teorii fal. Do najważniejszych własności zalicza się: Fn I. lim + 1 = 1, 618 n F Fn II. lim = 0, 618 n F n n+ 1 Fn+2 III. 2, 618 F n Fn IV. 0, 382 F n+ 2 Własność I wskazuje nam, że iloraz danej liczby ciągu i liczby bezpośrednio ją poprzedzającej dąży granicznie do wartości 1,618. Odwrotnością tej relacji jest własność II. Własności III i IV oznaczają, że iloraz liczb oddalonych od siebie w ciągu o dwie pozycje jest w przybliżeniu równy 2,618 (gdy licznik większy od mianownika) lub odwrotność tej wielkości, czyli 0,

11 Własności I i II mają szczególne znaczenie przy budowie tzw. złotego podziału odcinka, co później ma odzwierciedlenie przy określaniu proporcji pomiędzy poszczególnymi falami. A B C Rys. 15 Złoty podział odcinka. Złoty podział odcinka w formie analitycznej można przedstawić za pomocą relacji: AC AB AB = BC = 1,618 Relacja ta oznacza, iż stosunek całego odcinka i odcinka dłuższego po podziale równy jest stosunkowi dłuższego i krótszego odcinka po podziale. Należy dodać, że ilorazy te równe są wielkości 1,618. Jeśli natomiast odwrócimy te ilorazy to oczywiście otrzymamy liczbę 0,618. Powyższe zależności można przedstawić również względnie (procentowo). I tak odcinek AB stanowi w przybliżeniu 62% długości całego odcinka, a odcinek BC w przybliżeniu 38%. Złoty podział odcinka odgrywa szczególne znaczenie przy prognozowaniu punktów zwrotnych w trendzie. Liczby i proporcje (bezwzględne i względne) Fibonacciego pozwalają określić relacje zachodzące w falach Elliotta. Stosuje je się zarówno w przypadku cen, jak i czasu (znawcy problematyki fal twierdzą, że w przypadku cen są bardziej wiarygodne). Wracając do podstawowej formacji fal Elliotta łatwo zauważyć, że fale wyższego stopnia dzielą się na fale niższego stopnia zgodnie z ciągiem liczb Fibonacciego. Rys. 16 Pełny cykl rynkowy. 11

12 Począwszy od najwyższego stopnia można wyodrębnić 1 impuls i 1 korektę, co w sumie daje kolejną liczbę 2. Następnie impuls dzieli się na 5 fal, a korekta na 3 fale otrzymując w ten sposób kolejna liczbę w ciągu 8. Dokonując dalszych podziałów otrzymuje się 21 fal impulsu i 13 fal korekcyjnych, a w końcowym efekcie wychodzi 89 impulsów i 55 korekt, co daje idealną liczbę fal pełnego cyklu rynkowego, a mianowicie 144. Liczby Fibonacciego dużo większe znaczenie mają odnośnie relacji pomiędzy różnymi falami. Najważniejsze proporcje w teorii fal to: Tylko jedna fala impulsu się wydłuża. Pozostałe dwie są równe pod względem wielkości i długości trwania. Jeśli rozciąga się fala 5 w trendzie rosnącym to fale 1 i 3 powinny być mniej więcej równe. Jeśli wydłuża się fala 3 to z kolei fala 1 i 5 są na ogół takie same. Minimalny zasięg fali 3 można wyliczyć mnożąc długość fali 1 przez 1,618 i dodając otrzymana sumę do poziomu dna fali 2. Zasięg fali 5 można wyliczyć mnożąc długość fali 1 przez dwukrotność 1,618 i dodając tę wartość do szczytu lub dna fali pierwszej, w celu uzyskania minimum i maksimum zasięgu przyszłego ruchu cen Jeśli fale 1 i 3 są mniej więcej równe i oczekuje się, że fala 5 będzie wydłużona, to jej zasięg można wyliczyć mnożąc odległość od dna fali pierwszej do szczytu fali trzeciej, mnożąc ją następnie przez 1,618 i dodając uzyskany wynik do poziomu dna fali czwartej W przypadku fal korygujących, w normalnym zygzaku fala c ma często mniej więcej taką długość jak fala a Innym sposobem zmierzenia długości fali c jest pomnożenie długości fali a przez 0,618 i odjęcie wyniku od dna fali a W przypadku płaskiej korekty 3-3-5, gdzie fala b sięga szczytu fali a lub go przekracza, fala c będzie miała długość około 1,618 fali a W trójkącie symetrycznym relacja każdej kolejnej fali do poprzedniej wynosi około 0,618 Innym podejściem w określaniu zasięgu ruchu cen jest oparcie się na procentowych relacjach między poszczególnymi ruchami. Elliott wskazuje na dwie główne relacje procentowe wynikające z liczb Fibonacciego, a mianowicie 38% i 62%. Relacje te pozwalają określić o ile procent rynek zniesie poprzedni ruch cen. I tak Elliott w swej teorii wskazał, iż przy silnym trendzie minimalne zniesienie wynosi zwykle około 38%, a przy słabym trendzie obejmuje maksymalnie około 62%. 3. Czas: Analiza czasu w teorii fal jest raczej wtórna. Niemniej jednak należy wspomnieć, iż czas również może podlegać złotym podziałom. Twierdzenie w analizie czasu głosi, iż oś czasu podlega złotym podziałom, jeśli za punkty podziału przyjąć istotne szczyty lub dołki cen na akcjogramie. 12

13 III Teoria fal Elliotta w praktyce Omawiając teorię fal teoretycznie nie mamy żadnej pewności, że opisana teoria ma zastosowanie w praktyce. Oto przykład, że ma Zastosowanie teorii na podstawie rynku euro-dolar. O MACD Buy Signal MACD Sell Signal P O MACD Buy Signal EUR/USD (1:1) ( , , , ) Bearish Bullish Bearish Bullish Bearish Bullish Bearish Bullish b Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2003 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2004 Feb Mar MACD Sell Signal P O MACD Buy Signal MACD Sell Signal P O MACD Buy Signal Wykres 1 Rynek euro-dolar (świece tygodniowe) Poprzednia duża fala złożona była z pięciu pod fal - trzech wzrostowych i dwóch spadkowych. Każda fala spadkowa (korekta) miała głębokość 5-ciu figur. Fale wzrostowe miały podobną długość przewyższającą 10 figur. Po tej dużej fali nadeszła głębsza korekta, która zbudowana była z trzech fal - dwóch spadkowych przedzielonych jedną wzrostową. Tym razem fala wzrostowa (korekta w tej korekcie) miała wysokość 5-ciu figur, a fale spadkowe równo po 8 figur. Gdy ta duża korekta dobiegła końca, zaczęła się druga duża fala wzrostowa, która powinna być analogicznie do poprzedniej zbudowana z pięciu fal - trzech wzrostowych i dwóch spadkowych. Pierwsza z tych pod fal już się zakończyła i miała wysokość 11 figur. Po niej przyszła 5-cio figurowa korekta (znowu 5 figur!!). Teraz znajdujemy się w trzecie fali (drugiej wzrostowej), która od swego dna do maksimum (1,2863) ma wysokość prawie 15 figur i jest najwyższą falą wzrostową spośród wszystkich rozpatrywanych w tym dużym cyklu. Praktycy teorii fal Elliotta stosują na ogół zidentyfikowane przez siebie fale łącznie z liczbami Fibonacciego dla określenia przewidywanego czasu trwania i wielkości przyszłych ruchów cen zarówno w perspektywie minut i godzin jak również w perspektywie lat dekad. Osoby te zgadzają się, że ostatni Wielki Supercykl rozpoczął się w roku 1932 i że początek ostatniej piątej fali tego cyklu wykształcił się w roku 1982 w momencie osiągnięcia przez rynek kapitałowy minimalnego poziomu notowań. Co do późniejszego okresu występuje już duże zróżnicowanie opinii. Część analityków uważała, że koniec piątej fali nastąpił w roku 1987, w czasie wielkiego krachu giełdowego. Jednak zdecydowany wzrost cen, jaki miał miejsce po krachu kazał wielu analitykom dokonać ponownej próby identyfikacji poszczególnych fal. 13

14 Jak łatwo zauważyć analiza fal Elliotta ma sens i warto o niej pamiętać, jednakże pewną słabością tej teorii jest fakt, iż jej skuteczność jako narzędzia prognostycznego jest uzależniona od umiejętności identyfikacji fal. Określenie początku i końca poszczególnych fal może mieć bardzo subiektywny charakter. IV Zakończenie Teoria fal Elliotta opiera się w dużej mierze na tradycyjnych metodach, takich jak teoria Dowa, czy klasyczna metoda wykresów. Większość formacji cenowych można wyjaśnić na gruncie teorii fal. Wyznaczając maksymalny zasięg cen możemy opierać się na proporcjach Fibonacciego i procentowych relacjach między kolejnymi ruchami cen. Dlatego też teoria Elliotta posiada wartość prognostyczną. Należy jednak pamiętać, że wartość prognostyczna teorii fal nie zawsze jest jednakowa i zależy od wielu czynników. Analiza fal była pierwotnie używana do analizy średnich całego rynku i nie sprawdza się dobrze w przypadku kursów pojedynczych spółek. Istnieje również szereg rozbieżności w stosowaniu teorii Elliotta na rynkach towarowych oraz na rynkach akcji. Na przykład na rynkach towarowych główne trendy wzrostowe mogą być ograniczone, to znaczy kolejne szczyty cen nie zawsze są wyższe od szczytów poprzedniego trendu wzrostowego. Innym przykładem może być fakt, że na rynkach towarowych nie obowiązuje tak ściśle nienaruszalna zasada mówiąca, że fala czwarta nigdy nie zachodzi na falę (1). Bardzo ważny jest również fakt, iż teoria ta sprawdza się lepiej na rynkach mających dużo uczestników, ponieważ psychologia tłumu stanowi jedną z istotnych podstaw teorii Elliotta (na przykład rynek złota stwarza doskonałą sposobność do analizy fal, ponieważ ma wielu uczestników). Na koniec należy podkreślić, że teorię fal należy stosować w połączeniu z innymi narzędziami analizy technicznej. Lekceważenie innych narzędzi byłoby nadużyciem tej teorii. Nina Hamernik, Rafał Kraczyk Literatura: 1. Analiza techniczna od A do Z. Steven B. Achelis 2. Analiza techniczna rynków finansowych. John J. Murphy 3. Rynek kapitałowy w Polsce. Munir Al.-Kabel 4. Rynek kapitałowy. Elżbieta Ostrowska 5. Rynek kapitałowy. Analiza techniczna i fundamentalna. Mariusz Czekała 6. Elliot Wave Principle Frost, Prechter Internet: