Makrobezkręgowce - to zwierzęta, które: są widoczne gołym okiem (makro) nie mają szkieletu wewnętrznego (bezkręgowce)

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Makrobezkręgowce - to zwierzęta, które: są widoczne gołym okiem (makro) nie mają szkieletu wewnętrznego (bezkręgowce)"

Transkrypt

1 Karty do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych wód słodkich Makrobezkręgowce - to zwierzęta, które: są widoczne gołym okiem (makro) nie mają szkieletu wewnętrznego (bezkręgowce) Bis Barbara Biolog, doktor nauk przyrodniczych, Zakład Ochrony Wód i Limnologii, Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki, Polska Grażyna Kosmala Biolog, magister nauk przyrodniczych, nauczyciel szkół podstawowych i ponadpodstawowych, Gimnazjum nr 3 im. Tadeusza Kościuszki, Pabianice, Polska Produced by the EC funded project CONFRESH CP GR-COMENIUS-C21

2 Nazwa: Larwa widelnicy mają dwa wyrostki (cerci) na odwłoku, trzy pary odnóży (każda para nóg odchodzi od pojedynczego segmentu tułowia), każde odnóże ma dwa pazurki, dwie pary zawiązków skrzydeł larwy widelnicy mają czasami skrzelotchawki po spodniej stronie ciała (nie mają skrzelotchawek umieszczonych po bokach segmentów odwłoka, tak jak larwy jętek); ich ciała ma delikatny opływowy kształt, dzięki czemu nie są porywane przez nurt wody Żyją pod kamieniami w szybko płynącej wodzie, w niskiej temperaturze (< 25 stopni Celsiusza), przy wysokich koncentracjach rozpuszczonego w wodzie tlenu. Najczęściej żyją w potokach górskich. Możesz je również znaleźć na kamieniach, lub na zanurzonych drzewach i na liściach w czystych wartkich siedliskach rzek nizinnych. zawaiązki skrzydeł tułów (3 segmenty z trzema parami odnóży) odwłok Większość larw widelnic odżywia się detrytusem, szczątkami roślin (są zgryzaczami) i glonami (zdrapywacze). Inne gatunki polują na swoje ofiary czyli są to formy drapieżne (mięsożerne) pożerając inne drobne zwierzęta. Wrażliwość na zanieczyszczenia Są bardzo wrażliwe na niski poziom tlenu w wodzie. Preferują chłodną wodę, w której rozpuszcza się więcej tlenu niż w ciepłej. Rozmiar: do 50 mm skrzelotchawki two tails/cerci Gromada : Owady (Insecta) Rząd: Widelnice (Plecoptera) odnóże głowa czułki 2 pazurki

3 Nazwa: Larwa jętki zazwyczaj mają trzy długie wyrostki odwłokowe/cerci; trzy pary odnóży (każda para nóg odchodzi od pojedynczego segmentu tułowia), każde odnóże ma pojedynczy pazurek; jedna para zawiązków skrzydeł; skrzelotchawki często o wydłużonych listkowatych kształtach są ułożone po bokach wzdłuż segmentów odwłoka; życia Żyją pod kamieniami w szybko płynącej wodzie lub pomiędzy roślinami w zbiornikach o wolnym nurcie. Niektóre gatunki mają larwy płaskie przystosowane do życia w szybko płynących strumieniach. Najczęściej można znaleźć je w czystej wodzie w rzekach i jeziorach. Większość larw jętek to roślinożercy, część z nich to detrytusożercy, tzn. odżywiają się martwą materią; niektóre są drapieżnikami. Larwy jętek są najczęściej zaliczane do zbieraczy odżywiających się materią organiczną zawieszoną lub zretencjonowaną w wodzie lub do zdrapywaczy, tj. aktywnie zeskrobują materiał roślinny, głównie okrzemki ze skał. Dorosłe osobniki nie odżywiają się. Wrażliwość na zanieczyszczenia Bardzo wrażliwe na niski poziom tlenu w wodzie. Są również wrażliwe na chemiczne zanieczyszczenia; unikają wolnopłynących odcinków rzek i silnego nasłonecznienia (preferują cieniste miejsca). Larwy jętek są częstym pożywieniem dla ryb. tułów (3 segmenty z trzema parami odnoży) skrzelotchawki 3 wyrostki/cerci 1 para zawiązków skrzydeł 3 wyraostki /cerci pojedynczy pazurek skrzelotchawki segmentach odwłoka Wielkość: do 20 mm Typ: Stawonogi, Gromada : Owady Rząd: Jętki (Ephemeroptera)

4 Nazwa : Larwa chruścika pokrój ciała mają zbliżony do larw motyli (chruściki są spokrewnione z motylami); trzy pary dobrze rozwiniętych odnóży na pierwszych trzech segmentach ciała (tułów); mają haczyki na ostatnim segmencie odwłoka; niektóre larwy budują - za pomoca wywarzanych nici jedwabnych - przenośne domki z materii organicznej i substratu mineralnego z dna. Używają nici jedwabnych do budowy przenośnych domków lub sieci łownych. Są ważnym pożywieniem dla ryb. case Są powszechne w bardzo różnorodnych typach wód od szybko płynących strumieni do stawów. Ich delikatne ciało jest u niektórych gatunków pokryte przenośnym domkiem. Larwy używają haków na końcu odwłoka, aby przytrzymywać domek. Larwy chruścików bezdomkowych używają haków, aby trzymać się podłoża dennego oraz podczas ucieczki przed drapieżnikami. Pokarm stanowią głównie glony i inne rośliny (żywe lub ich szczątki). Niektóre gatunki są drapieżnikami - żywią się innymi drobnymi organizmami wodnymi, które łapią w sieci łowne, inne zdrapują glony z kamieni i roślin lub odżywiają się materią organiczną. Larwy chruścików nie tolerują zbyt niskiego poziomu tlenu rozpuszczonego w wodzie; ponieważ ożywiają się detrytusem czy żywymi tkankami roślin, występują w rzekach z bogatą roślinnością i drzewami nad brzegiem. tułów (3 segmenty; 3 pary odnóży) haczyki Skrzelotchawki umieszczone na segmentach odwłoka haczyki Rozmiar: do 25mm Gromada : Owady (Insecta) Rząd: Chruściki (Trichoptera)

5 Name: Larwa żyletnicy larwy mają czerwono-brązową barwę wyglądają jak gąsienice i mają wydłużone segmentowane skrzela ułożone wzdłuż obu stron odwłoka trzy pary odnóży w środkowej części ciała (tułów) z małymi pazurkami na końcu każdego; mają prosty, pojedynczy wyrostek na końcu odwłoka, pokryty drobnymi delikatnymi szczecinkami Larwy żyletnicy znaleźć można na dnie czystych, wolno płynących strumieni. Najczęściej występują w błocie lub pod kamieniami. Larwy żyletnicy są aktywnymi drapieżnikami, polującymi na inne wodne bezkręgowce; mają dobrze rozwinięte żuwaczki, których używają do chwytania swojej ofiary. Są wrażliwe na niski poziom tlenu w wodzie, preferują wodę o niskiej temperaturze, ponieważ w niej rozpuszcza się więcej tlenu niż w ciepłej wodzie. tułów (3 segmenty; 3 pary odnóży) Segmentowane skrzelotchawki na odwłoku pojedynczy wyrostek segmentowane skrzela pojedynczy wyrostek Rozmiar: do 20 mm Znaczenie Żyletnice, zarówno w stadium larwy jak i dorosłe, są ważnym pożywieniem dla ryb. Gromada : Owady (Insecta) Rząd: Wielkoskrzydłe (Megaloptera)

6 Nazwa: Rak dwa przednie odnóża zakończone dużymi szczypcami, używanymi głównie do obrony przed drapieżnikami. Mogą one służyć również do chwytania pożywienia i zagrzebywania się raki mają także cztery pary odnóży krocznych i długi, gruby odwłok uderzenia płetwą ogonową wykorzystywane są do szybkiego przemieszczania się w wodzie. Raki żyją w wielu środowiskach wodnych, włączając bagna, torfowiska, rzeki i groble. Niektóre zagrzebują się w sedymencie, przed większymi drapieżnikami ukrywają się pod skałami i gałęziami. Raki odżywiają się różnym pokarmem: roślinami, detrytusem, rybami i mięsem innych organizmów wodnych; potrafią być kanibalami, jeśli nie ma innego pokarmu. Raki są wrażliwe na chemiczne zanieczyszczenia, które uszkadzają ich delikatne skrzela. Mogą przetrwać w różnych temperaturach. duże szczypce 4 pary odnóży krocznych płetwa ogonowa Wielkość: do 400 mm Gromada : Skorupiaki (Crustacea) Rząd: Dziesięcionogi (Decapoda) Raki rosą podczas procesu, nazwanego "linieniem. Zrzucają stary chitynowy pancerz (exoskeleton) i zastępują go nowym.

7 Nazwa: Kiełż pokrój ciała podobny do ośliczek; mają łukowate i bocznie spłaszczone ciało z twardymi segmentami; każdy segment ma parę odnóży; mają dwie pary czułków oraz siedem par odnóży krocznych i trzy pary odnóży pływnych; Słodkowodne kiełże preferują siedliska z wodą wolnopłynąca lub stojącą, gdzie żyją pod roślinnością wodną i kamieniami. Niektóre gatunki żyją w estuariach, na terenach zalewowych lub w morzu. Kiełże są wszystkożerne, z reguły jednak odżywiają się detrytusem i martwymi szczątkami zwierząt, ale także zjadają inne drobne zwierzęta wodne. Wrażliwe, nie tolerują zanieczyszczeń chemicznych. Zanieczyszczenia niszczą ich delikatne skrzelotchawki, którymi oddychają. dwie pary czułkow siedem par odnóży krocznych trzy pary odnóży pływnych Wielkość: do 20 mm Podczas pływania używają odnóży pływnych i ostatniego segmentu odwłoka. Kiedy się poruszają lub pływaja to często przekręcają się na jedną stronę (gdyż ich ciało jest silnie spłaszczone). Gromada : Skorupiaki (Crustacea) Rząd: Obunogi (Amphipoda)

8 Nazwa: Ośliczka mają ciało segmtowane, podobne do kiełży, każdy segment zaopatrzony w parę odnóży mają siedem par odnóży mają dwie pary czułków, druga para dłuższa od pierwszej. ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie, szerokie i płaskie. Ośliczki można znaleźć w jeziorach, bagnach, źródłach i strumieniach. Ośliczki są zgryzaczami i odżywiają się głównie detrytusem, martwymi roślinami i materiałem zwierzęcym. Tolerancyjne, niektóre gatunki tolerują słoną lub mętna wodę. Ośliczki nie tolerują zanieczyszczeń chemicznych, ale są bardziej tolerancyjne niż kiełże. dwie pary czułkow Kiedy młode wydostają się z osłon jajowych wyglądają jak dorosłe, ale maja sześć par odnóży i sześć segmentów tułowia. siedem par odnóży Gromada : Skorupiaki (Crustacea) Rząd: Równonogi (Isopoda) Wielkość: do 20 mm

9 Nazw: Larwa ważki różnoskrzydłej larwy mają ciało krótkie i krępe; 2 pary nierównych zawiązków szkrzydeł; mają niewidoczne wewnętrzne skrzelotchawki; trzy pary odnóży umiejscowione na tułowiu, osadzone blisko głowy. Siedlisko Żyją na roślinach, między kamieniami i liśćmi, na dnie stawów lub wolno płynących rzek. Są drapieżnikami i żywią się głównie innymi owadami wodnymi. Czasami są kanibalami i zjadają się nawzajem. Niektóre z większych gatunków żywią się małymi rybami i kijankami. Zdobycz chwytają za pomocą tzw. maski, która jest ząbkowaną dolną wargą (labium) i zwykle jest złożona pod głową. Kiedy małe zwierzę się zbliży, larwy szybko wystrzeliwują maskę, żeby chwycić ofiarę, szybciej niż ofiara może zareagować. Są tolerancyjne na zmianę środowiska. Większość życia ważki spędzają w stadium larwy, gdyż linieją od sześciu do piętnastu razy. Larwy pełzają po dnie i linieją raz jeszcze, przekształcając się w postaci dorosłe z funkcjonującymi skrzydłami. Ważki nie występują w stadium poczwarki. zawiązki skrzydeł Wielkość: około mm tułów, 3 segmenty wewnętrzne skrzelotcha wki Gromada : Owady (Insecta) Rząd: Ważki (Odonata) Podrząd: Różnoskrzydłe (Anisoptera)

10 Nazwa: Larwa ważki równoskrzydłej szczupłe ciało z dwoma parami równej długości pokrywami skrzelowymi; ciało zakończone trzema długimi skrzelotchawkami, wyglądającymi jak ogon; wyciągana maska, czyli warga dolna, która składa się pod głową; 3 pary odnóży na tułowiu, osadzone blisko głowy; duże oczy (oczy złożone z wielu mniejszych oczek) dają im możliwość dobrego widzenia Żyją na roślinach, między kamieniami i liśćmi na dnie stawów. Larwy ważek są drapieżnikami i żywią się głownie owadami wodnymi, ale są również kanibalami, tzn. mogą zjadać się nawzajem. Niektóre większe gatunki jedzą małe ryby. Ofiary chwytają za pomocą rozrośniętej dolnej wargi i narządów gębowych typu gryzącego tworzących tzw. maskę. duże oczy Wielkość: mm tułów (3 pary odnóży krocznych) Tolerancyjne. Larwy ważki są wrażliwe na zanieczyszczenia środowiska ponieważ do rozwoju potrzebują ugrupowań roślin wodnych i przybrzeżnych w wodzie, w której żyją. Nie przechodzą stadium poczwarki, żeby przekształcić się w osobniki dorosłe. maska długie skrzelotchawki Gromada : Owady (Insecta) Rząd: Ważki (Odonata) Podrząd: Różnoskrzydłe (Zygoptera)

11 Nazwa: Ślimaki słodkowodne mają spiralną muszlę okrywającą ich delikatne ciała. Występują w spokojnych częściach rzek lub stawów, przyczepione do roślin lub skał. Odżywiają się glonami i martwymi roślinami, oraz gnijącymi roślinami zanurzonymi w wodzie. Ich język ma warstwy ząbków, którymi zeskrobują pokarm. Tolerancyjne, mogą żyć w wodzie bogatej w substancje organiczne, ponieważ odżywiają się glonami, ale są wrażliwe na niektóre toksyczne zanieczyszczenia. Niektóre wypływają na powierzchnię, żeby zaczerpnąć powietrza, które mogą zatrzymać w muszli, a niektóre mają skrzela i pobierają tlen rozpuszczony w wodzie. Ich język tworzy tzw. tarkę pasek z warstwami zębów, za pomocą którego zeskrobują pokarm. spiralnie skręcona muszla Wielkość: do 25 mm Typ: Mięczaki (Mollusca) Gromada: Ślimaki (Gastropoda)

12 Nazwa: Chrząszcze wodne dorosłe osobniki mają twardą pierwszą parę skrzydeł (pokrywy), która przykrywa błoniaste, złożone skrzydła drugiej pary; wiele chrząszczy wodnych ma tylne odnóża (III pary) przekształcone w odnóże pływne (wiosła); mogą przebywać pod wodą przez dłuższy czas, ponieważ gromadzą zapas powietrza pod pokrywami skrzydeł; jest wiele typów larw chrząszczy, najczęściej mają ciało segmentowane, cylindryczne z trzema parami odnóży i płaską głową; larwy oddychają za pomocą skrzelotchawek lub zaopatrzony we włoski odwłok. 3 pary odnóży pokrywy Zarówno owady dorosłe jak i larwy żyją w różnych typach wód; spotykane często w szybko płynących strumieniach, ale także w wolno płynących rzekach, bagnach, jeziorach i kałużach. Ukrywają się w zaroślach roślin przybrzeżnych, trzcinach. Dorosłe większości gatunków są świetnymi lotnikami. Wielkość: do 40 mm Diving beetle adult and larva Whirligig beetle adult and larva Larwy chrząszczy odżywiają się roślinami lub szczątkami zwierząt, są drapieżnikami. Zazwyczaj mają gryzący aparat gębowy. Tolerancyjne, ale niektóre gatunki nie tolerują niskiego poziomu rozpuszczonego tlenu. Wielkość: do 15 mm Typ: Stawonogi, Gromada: Owady Rząd: Chrząszcze

13 Nazwa: Wypławek ciało jest płaskie, bez segmentów; większe gatunki poruszają się po dnie, a także mogą pływać naśladując lot szybowcowy, pomagając sobie falującymi mięśniami wzdłuż całego ciała, ale nie umieją dobrze pływać. Siedlisko Wypławki można znaleźć w płytkich odcinkach zbiorników wodnych. Zamieszkują zacienione miejsca na powierzchni skał i na roślinach. Wypławki są zazwyczaj mięsożerne i polują na wystarczająco małe do złapania bezkręgowce. Również żerują na martwych ciałach zwierząt, które utonęły na dnie. Ciało nie segmentowane Tolerancyjne; wypławki mają tendencję do życia tam, gdzie jest dużo martwych roślin i zwierząt, które nadają się do zjedzenia. Rozmnażają się płciowo (mają zarówno męskie jak i żeńskie organy rozrodcze) i bezpłciowo przez regenerację. Każdy fragment ciała, który się oderwie staje się nowym wypławkiem. typ: Płazińce (Platyhelminthes) Gromada: Wirki (Turbellaria) Rząd: Wirki trójjelitowe(tricladida) Wielkość: do 10 mm

14 Nazwa: Nartnik i pluskwiaki wodne ciało jest spłaszczone, bez skrzydeł; skrzydła I pary tworzą półpokrywy i przykrywają skrzydła drugiej pary; druga i trzecia para odnóży jest prawie dwa razy dłuższa niż ich ciało; posiadają krótkie przednie odnóża żeby atakować i trzymać ofiarę (zobacz płoszczycę) ich odnóża zaopatrzone są w malutkie, niezwilżalne wodą włoski, pozwalające im ślizgać się po powierzchni wody. Siedlisko Nartniki żyją na powierzchni stawów, wolnych strumieni i innych wolno płynących wód. Często zbierają się w grupy. Kiedy są zaalarmowane silną wibracją wody, ślizgają się po wodzie żeby znaleźć schronienie. Nartniki są drapieżniakmi. Żywią się różnymi wodnymi bezkręgowcami, które zbierają z powierzchni i np. owady lądowe, które wpadną do wody. Nartniki mają kłująco-ssacy aparat gębowy, który wbijają w swoja ofiarę. Lokalizują zdobycz czując najmniejszy ruch lub wibrację na powierzchni wody. 2 pary długich odnóży krótkie odnóża I pary Wielkość: do 50 mm Tolerancyjne, żyją nad wodą i zanieczyszczenie wody nie wpływa bezpośrednio na ich warunki życia. Typ: Stawonogi ( Arthropoda) Gromada: Owady (Insecta) Rząd: Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera)

15 Nazwa: Pijawki ciało segmentowane, cylindryczne, z przyssawkami na końcach ciała, jedna z przyssawek otacza otwór gębowy; u wielu form, otwór gębowy zaopatrzony jest w trzy małe szczęki z ostrymi ząbkami; kształt ciała zależy od tego, czy ich mięśnie są skurczone (może chodzić i pływac tworząc w ruch pętelkę). otwór gębowyz przyssawką Siedlisko Pijawki znaleźć można w ciepłych, wolno płynących rzekach lub stawach. Preferują płytką wodę, zamieszkują siedliska pod kamieniami lub na roślinach, gdzie przytwierdzają się do podłoża. są drapieżnikami, ale wiele pijawek żywi się krwią kręgowców takich jak płazy, gady, ptaki, ryby i ssaki (także ludzi);. Wrażliwość na zanieczyszczenia przyssawka Tolerancyjne, mogą przetrwać tam, gdzie nie ma wiele tlenu. Tolerują też różne chemiczne zanieczyszczenia. Ich gruczoły wydzielają hirudinę antykoagulant czyli substancja, która zapobiega krzepnięciu krwi. To powoduje, że krew płynie i łatwo ją wysysać. Wielkość: od 7 do 80 mm Typ: Pierścienice (Annelida) Gromada: Pijawki (Hirudinea)

16 Nazwa: Larwa i poczwarka muchówek ciało segmentowane, ale bez odnóży (czasami występują tzw. posuwki); pokrój ciała przypominający gąsienice lub robaki obłe. Larwy much zamieszkują wszystkie siedliska wodne od strumieni, rzek, jezior i stawów po nawet dziury w pniach drzew - wszędzie tam, gdzie gromadzi się woda. Lubią przyczepiać się do skał i drzew. ciało podzielone na segmenty, ale brak odnóży Niektóre larwy much żywią się rozkładającą się materią i odgrywają kluczową rolę w krążeniu materii. Wiele gatunków jest roślinożernych, niektóre są drapieżne. Larwy meszkowatych (Simuliidae) są filtratorami odżywiają się odfiltrowanym (za pomocą nitkowatych struktur) pokarmem. Są tolerancyjne. Larwy tolerują zanieczyszczenia organiczne, gdyż odżywiają się cząsteczkami organicznymi. Mogą żyć w wodzie z niskim poziomem rozpuszczonego tlenu, gdyż często podpływaja do pwoierzchni wody i korzystają z powietrza atmosferycznego. Rozwój muchy zachodzi z przeobrażeniem zupełnym i składa się z 4 etapów: jajo, larwa, poczwarka i owad dorosły. Wielkość: do 50 mm Gromada: Owady (Insecta) Rzad: Dwuskrzydłe (Diptera)

17 Nazwa: Larwa i poczwarka komara larwa wygląda jak typowa larwa muchówek pokryta szczecinami z rurką oddechową; brak odnóży; poczwarki są zamknięte w kokonie, który pokrywa połowę ich ciała. Siedlisko Występują w wodach stojących. Zwisają głowa w dół pod powierzchnią wody (przytrzymywane są dzięki oddziaływaniu sił napięcia powierzchniowego) wystawiając na zewnątrz rurkę oddechową znajdującą się na końcu ciała. poczwarka Wiele żywi się cząstkami organicznymi zawartymi w wodzie (detrytus), a także mikroskopijnymi organizmami, ale niektóre gatunki są drapieżne. Bardzo tolerancyjne - mogą tolerować zanieczyszczenia organiczne, ponieważ odżywiają się drobnymi cząsteczkami organicznymi. Tolerują również niski poziom tlenu, ponieważ korzystają z tlenu atmosferycznego i często wypływają na powierzchnie, żeby oddychać. Poczwarki komarów nazywane są akrobatami, ze względu na ich sposób poruszania się kiedy są zaniepokojone. Dorosłe komary przez ukąszenie mogą przenosić choroby (takie jak malaria). Wielkość: do 10 mm Gromada: Owady (Insecta) Rzad: Dwuskrzydłe (Diptera) Rodzina: Komarowate (Culicidae)

18 Nazwa: Larwa ochotkowatych Nie mają odnóży, mają tylko delikatne posuwki na pierwszym segmencie tułowia, dlatego wyglądają, jak robaki w kształcie litery C; Larwy ochotkowatych maja różne kolory, ale jedna z grup larw ma ciała czerwone. Większość ochotkowatych zamieszkuje górne pięć centymetrów osadów dennych (muł na dnie zbiornika). Wiele gatunków mieszka w delikatnych rurkach budowanych z piasku i nici jedwabnych, podczas gdy inne żyją wolno. Niektóre mogą żyć w błocie i wodzie z niskim poziomem tlenu. Są ważnym źródłem pożywienia dla większych wodnych owadów ryb. Są głównie detrytusożerne tj. żywia się martwymi szczątkami roślinnymi, ale także szczątkami zwierzęcymi. Wrazliwość na zanieczyszczenia Bardzo tolerancyjne, mają czerwony barwnik krwi hemoglobinę podobnie jak ssaki, który pomaga im przenosić tlen w organizmie. To oznacza, że nie potrzebują zbyt dużo rozpuszczonego tlenu w wodzie. Są czerwone, ponieważ zawierają hemoglobinę (barwnik krwi, który transportuje tlen), co pozwala tolerować im wody zanieczyszczone, nawet z bardzo małą ilością tlenu. Wielkość: do 20 mm Gromada: Owady (Insecta) Rzad: Dwuskrzydłe (Diptera) Rodzina: Ochotkowate (Chironomidae)

19 Nazwa: Skąposzczety segmentowane ciało z lekko zaokrąglonymi końcami, bez przyssawek i odnóży; mają czerwony kolor lub inne żywe barwy; niektóre gatunki są krótkie tylko z kilkoma segmentami i z ciałem wyraźnie podzielonym na wyspecjalizowane rejony; inne mają od kilku do kilkuset segmentów; kilka gatunków ma wyraźne skrzelotchawki zewnętrzne; Skąposzczety (robaki słodkowodne) pojawia się w różnych środowiskach w stojącej i płynącej wodzie. segmentowane ciało bez odnóży i przyssawek Żywią się materią organiczną oraz bakteriami i glonami (tworzącymi warstwę biofilmu), które to występują w mule i błocie; błoto jest pożerane, ale nie trawione. Bardzo tolerancyjne, mogą żyć w strumieniach z zanieczyszczeniami organicznymi, ponieważ mogą przetrwać w środowisku o niskiej zawartości tlenu. Niektóre rodziny mogą się rozmnażać przez regenerację, tzn. nowy osobnik powstaje przez oderwanie fragmentu ciała jakiegoś innego osobnika. Z czasem dobudowuje on nowe segmenty, zatem starsze segmenty są bliżej odcinka głowowego. Wielkość: do 30 mm Typ : Pierścienice (Annelida) Gromada : Skąposzczety (Oligochaeta)

Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach.

Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach. Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach. Stawonogi to najliczniejsza gatunkowo grupa zwierząt występujących na Ziemi. Organizmy te żyją w wodach słodkich i słonych oraz niemal we wszystkich

Bardziej szczegółowo

Projekt pt: Ekologia w regionie - województwo kujawsko-pomorskie perłą w przyrodzie Polski

Projekt pt: Ekologia w regionie - województwo kujawsko-pomorskie perłą w przyrodzie Polski Projekt pt: Ekologia w regionie - województwo kujawsko-pomorskie perłą w przyrodzie Polski Ogólna klasyfikacja ekosystemów wodnych Ekosystemy wodne słodkowodne słone rzeki jeziora morza oceany Zasoleniowa

Bardziej szczegółowo

Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie

Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie Co to jest metamorfoza? Metamorfoza proces charakteryzujący się znacznymi zmianami w formie lub strukturze organizmu. Rodzaje przeobrażeń Ametabolia

Bardziej szczegółowo

Phylum Arthropoda stawonogi Nadgromada Myriapoda wije

Phylum Arthropoda stawonogi Nadgromada Myriapoda wije Phylum Arthropoda stawonogi Nadgromada Myriapoda wije Podział systematyczny stawonogów Typ Arthropoda - stawonogi dzieli się na 4 podtypy: TRILOBITOMORPHA TRYLOBITOWCE CHELICERATA (CHELICERIFORMES) SZCZĘKOCZUŁKOWCE

Bardziej szczegółowo

POZNAJEMY MIESZKAŃCÓW NASZYCH RZEK

POZNAJEMY MIESZKAŃCÓW NASZYCH RZEK 2 POZNAJEMY MIESZKAŃCÓW NASZYCH RZEK CELE OGÓLNE: rozwijanie pasji poznawania zjawisk przyrodniczych rozwijanie umiejętności analizowania obserwowanych zjawisk uświadomienie własnej odpowiedzialności za

Bardziej szczegółowo

Spis treści ZWIERZĘTA BEZKRĘGOWCE 1 WIADOMOŚCI WSTĘPNE... 5 2 PIERWOTNIAKI... 16 3 OGÓLNE WIADOMOŚCI O ZWIERZĘTACH... 26 4 PARZYDEŁKOWCE...

Spis treści ZWIERZĘTA BEZKRĘGOWCE 1 WIADOMOŚCI WSTĘPNE... 5 2 PIERWOTNIAKI... 16 3 OGÓLNE WIADOMOŚCI O ZWIERZĘTACH... 26 4 PARZYDEŁKOWCE... Spis treści 1 WIADOMOŚCI WSTĘPNE...................................... 5 Świat istot żywych........................................... 5 Komórka podstawowy element budowy organizmu zwierzęcego............

Bardziej szczegółowo

46 Olimpiada Biologiczna

46 Olimpiada Biologiczna 46 Olimpiada Biologiczna Pracownia zoologiczna Piotr Bernatowicz i Marta Polańska 22 kwietnia 2017 r. Zasady oceniania rozwiązań zadań Zadanie 1 Identyfikacja zwierząt (15 pkt) 1 pkt za każdą prawidłową

Bardziej szczegółowo

Pomorski Program Edukacji Morskiej

Pomorski Program Edukacji Morskiej Pomorski Program Edukacji Morskiej Skarby Bałtyku Fauna Morza Bałtyckiego Ryby morskie Morza Bałtyckiego Co to jest ryba? Ryby tradycyjna nazwa zmiennocieplnych kręgowców wodnych oddychających skrzelami,

Bardziej szczegółowo

Temat: Gąbki i parzydełkowce.

Temat: Gąbki i parzydełkowce. Temat: Gąbki i parzydełkowce. 1. Gąbki zwierzęta beztkankowe. To bardzo proste zwierzęta żyjące wyłącznie w wodzie głównie w morzach i oceanach, rzadziej w wodach słodkich. Zasiedlają zazwyczaj strefę

Bardziej szczegółowo

Grupa I Zadanie 1. Podziel środowisko wodne uzupełniając poniższy schemat: wody ... Zadanie 2. Podaj czynniki niezbędne organizmom do życia w wodzie:

Grupa I Zadanie 1. Podziel środowisko wodne uzupełniając poniższy schemat: wody ... Zadanie 2. Podaj czynniki niezbędne organizmom do życia w wodzie: Grupa I Podziel środowisko wodne uzupełniając poniższy schemat: wody......... np np np Podaj czynniki niezbędne organizmom do życia w wodzie:.. Porównaj cechy środowiska wodnego i lądowego- wypełnij tabelę

Bardziej szczegółowo

Zwierzęta bytujące w ściółce leśnej i w powierzchniowych warstwach gleby

Zwierzęta bytujące w ściółce leśnej i w powierzchniowych warstwach gleby Zwierzęta bytujące w ściółce leśnej i w powierzchniowych warstwach gleby Zajęcia terenowe: Zajęcia w klasie: Cele kształcenia: 1. kształcenie umiejętności prowadzenia i dokumentowania badań biologicznych,

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 6

Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 6 1 Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 6 1. Ogólna charakterystyka zwierząt 2. Tkanki zwierzęce nabłonkowa i łączna 3. Tkanki zwierzęce mięśniowa i nerwowa 4. Charakterystyka,

Bardziej szczegółowo

Kręgowce. 7 7. Podkreśl cechy, które świadczą o przystosowaniu żaby do życia na lądzie. (0 2) grupa a

Kręgowce. 7 7. Podkreśl cechy, które świadczą o przystosowaniu żaby do życia na lądzie. (0 2) grupa a grupa a Kręgowce Poniższy test składa się z 19 zadań Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą Imię i nazwisko do uzyskania za prawidłowe odpowiedzi Za rozwiązanie całego sprawdzianu możesz uzyskać

Bardziej szczegółowo

Temat: Świat gadów. Gady pierwotnie lądowe lądzie wtórnie w wodzie zmiennocieplne ciepłolubne

Temat: Świat gadów. Gady pierwotnie lądowe lądzie wtórnie w wodzie zmiennocieplne ciepłolubne Temat: Świat gadów. Gady (gromada) określa się jako zwierzęta pierwotnie lądowe. Oznacza to, że są one pierwszą grupą kręgowców, która w pełni przystosowała się do życia na lądzie. Niektóre gatunki wtórnie

Bardziej szczegółowo

Ta mieszkająca w mule ryba wyjęta z wody piszczy stąd jej nazwa. Potrafi. a robi to za pomocą jelita!

Ta mieszkająca w mule ryba wyjęta z wody piszczy stąd jej nazwa. Potrafi. a robi to za pomocą jelita! Kałużnica czarnozielona to największy polski chrząszcz wodny. Pływa bardzo niezgrabnie, ale całkiem nieźle lata. Dorosłe owady są roślinożerne, ale larwy drapieżne. I olbrzymie! Mszywioły tworzą kolonię,

Bardziej szczegółowo

Temat: Organizmy różnią się sposobem odżywiania

Temat: Organizmy różnią się sposobem odżywiania 4 Pomysły na lekcje z multibookiem POMYSŁY NA LEKCJE Z MULTIBOOKIEM Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia. Temat: Organizmy różnią się sposobem odżywiania Cel ogólny Zdobycie wiedzy o odżywianiu się organizmów

Bardziej szczegółowo

21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać?

21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać? Biologia tematy lekcji klasa 2 1. Poznajemy budowę oraz znaczenie tkanek zwierzęcych. 2. Jakie cechy charakterystyczne posiadają gąbki i parzydełkowce? 3. Skąd wywodzi się nazwa płazińce i nicienie? 4.

Bardziej szczegółowo

Uczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się organizmów

Uczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się organizmów Temat Uczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się Sposoby oddychania Sposoby rozmnażania się Bakterie a wirusy Protisty Glony przedstawiciele trzech królestw Wymagania na

Bardziej szczegółowo

Chruściki zbiorników antropogenicznych stan poznania i problemy badawcze. Aneta Pepławska

Chruściki zbiorników antropogenicznych stan poznania i problemy badawcze. Aneta Pepławska Chruściki zbiorników antropogenicznych stan poznania i problemy badawcze Aneta Pepławska Co to są chruściki? Rząd owadów o przeobrażeniu zupełnym W cyklu życiowym występuję jajo, kilka stadiów larwalnych,

Bardziej szczegółowo

DATA... IMIĘ I NAZWISKO... klasa... I. TEST WYBRANE EKOSYSTEMY: LAS, POLE, JEZIORO.

DATA... IMIĘ I NAZWISKO... klasa... I. TEST WYBRANE EKOSYSTEMY: LAS, POLE, JEZIORO. DATA... IMIĘ I NAZWISKO... klasa... I. TEST WYBRANE EKOSYSTEMY: LAS, POLE, JEZIORO. INSTRUKCJA: Test składa się z 24 pytań. W każdym pytaniu podano cztery odpowiedzi: a, b, c, d, z których tylko jedna

Bardziej szczegółowo

Co kto je? Pośrednie nawiązania do treści nauczania z PP:

Co kto je? Pośrednie nawiązania do treści nauczania z PP: Co kto je? Zajęcia terenowe: Zajęcia w klasie: Zakres materiału z płyty: Plansza 1 najważniejsze pojęcia z bioróżnorodności Bezpośrednie nawiązania do treści nauczania z PP: wskazuje organizmy samożywne

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W królestwie zwierząt wspólne

Bardziej szczegółowo

Rozpoznawanie wybranych gatunków

Rozpoznawanie wybranych gatunków Rozpoznawanie wybranych gatunków Zajęcia terenowe: Zajęcia w klasie: Cele kształcenia: 1. kształcenie umiejętności prowadzenia obserwacji przyrodniczych, 2. kształcenie umiejętności dokumentowania badań

Bardziej szczegółowo

Chrońmy owady! http://gallery.photo.net/photo/4318247-md.jpg

Chrońmy owady! http://gallery.photo.net/photo/4318247-md.jpg Chrońmy owady! http://gallery.photo.net/photo/4318247-md.jpg Systematyka Królestwo: zwierzęta Podkrólestwo: tkankowce Typ: stawonogi Gromada: owady (Insecta) Systematyka Królestwo: zwierzęta Podkrólestwo:

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej. 1 Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej. 1   Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa I. Świat zwierząt ocena dopuszczająca wymienia wspólne cechy

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie zwierząt ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6 Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa I. Świat zwierząt ocena dopuszczająca wymienia wspólne cechy zwierząt

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W królestwie zwierząt Uczeń:

Bardziej szczegółowo

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Rok szkolny 2019/2020 Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Zadanie 1 Schemat budowy przewodu pokarmowego pijawki lekarskiej. Pijawka ta odżywia się krwią kręgowców. Wyjaśnij, jakie

Bardziej szczegółowo

Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus

Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus K. Zając, T. Zając Instytut Ochrony Przyrody PAN, 31-120 Kraków, Mickiewicza 33 kontakt: kzajac[...]iop.krakow.pl,

Bardziej szczegółowo

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej SEMESTR I Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie zwierząt

Bardziej szczegółowo

1 Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

1   Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa,

Bardziej szczegółowo

Phylum Arthropoda stawonogi

Phylum Arthropoda stawonogi Phylum Arthropoda stawonogi Phylum Arthropoda przewyższa wszystkie inne typy pod względem: 1. różnorodności gatunkowej; 2. liczby gatunków ok. 80% wszystkich gatunków znanych zwierząt; 3. liczby osobników.

Bardziej szczegółowo

3 3.Tkanki roślinne-twórcze klasyfikacja tkanek na twórcze i stałe charakterystyka tkanek twórczych

3 3.Tkanki roślinne-twórcze klasyfikacja tkanek na twórcze i stałe charakterystyka tkanek twórczych Biologia- kl. 3 TŻ1, 3TŻ-2, 3 TA Numer Temat Zakres treści lekcji 1 1.Rośliny pierwotnie wodne cechy królestwa roślin formy organizacji budowy roślin pierwotnie wodnych sposoby rozmnażania się roślin pierwotnie

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI Dział Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca wspólne przedstawia poziomy cechy zwierząt organizacji ciała

Bardziej szczegółowo

KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Poziom wymagań

KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Poziom wymagań KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Dział Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca wymienia wspólne cechy zwierząt wyjaśnia, czym

Bardziej szczegółowo

Przykładowe zadania egzaminacyjne do eksperymentalnej klasy przyrodniczej PRZYRODA

Przykładowe zadania egzaminacyjne do eksperymentalnej klasy przyrodniczej PRZYRODA Przykładowe zadania egzaminacyjne do eksperymentalnej klasy przyrodniczej PRZYRODA Zadanie 1. (0 4 pkt.) Przekreśl w drugiej i trzeciej kolumnie tabeli niewłaściwe określenia, aby wykazać różnice między

Bardziej szczegółowo

Biologia klasa 6. Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny

Biologia klasa 6. Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny Biologia klasa 6 Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W świecie zwierząt. Uczeń: wymienia wspólne

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls autorstwa Anny Zdziennickiej DZIAŁ I. ŚWIAT ZWIERZĄT TEMAT 1. W królestwie dopuszczająca wymienia wspólne

Bardziej szczegółowo

(forskere) twierdzą, że powodem wyginięcia był wielki meteoryt, który spadł na Ziemię i spowodował ogromne zniszczenia oraz zmianę klimatu.

(forskere) twierdzą, że powodem wyginięcia był wielki meteoryt, który spadł na Ziemię i spowodował ogromne zniszczenia oraz zmianę klimatu. DINOZAURY DINOSAURER Wiele milionów lat temu, zanim na Ziemi pojawili się ludzie, żyły na naszej planecie inne zwierzęta niż obecnie. Między innymi były to dinozaury. Zwierzęta te były gadami (krypdyr)

Bardziej szczegółowo

Zestaw pytań Podział zwierząt na bezkręgowce i kręgowce dokonano na podstawie

Zestaw pytań Podział zwierząt na bezkręgowce i kręgowce dokonano na podstawie Zestaw pytań 6 26.Podział zwierząt na bezkręgowce i kręgowce dokonano na podstawie a.pokrycia ciała b.sposobu poruszania się c.braku szkieletu zewnętrznego a obecności wewnętrznego d.położenia układów

Bardziej szczegółowo

Sieć pokarmowa (troficzna)w stawach rybackich.

Sieć pokarmowa (troficzna)w stawach rybackich. Sieć pokarmowa (troficzna)w stawach rybackich. Cel zajęć: poznanie różnorodności łańcuchów pokarmowych. Cele operacyjne: Uczeń: - definiuje łańcuch pokarmowy, - poznaje (utrwala) rodzaje łańcuchów pokarmowych,

Bardziej szczegółowo

Temat: Czym zajmuje się ekologia?

Temat: Czym zajmuje się ekologia? Temat: Czym zajmuje się ekologia? Z czym kojarzy Ci się pojęcie ekologia? Termin ekologia pochodzi z języka greckiego i utworzono go z dwóch wyrazów: oikos oznacza dom, środowisko lub miejsce życia; lógos

Bardziej szczegółowo

2 MAŁY ŚWIAT POD NASZYMI STOPAMI POCHYLAMY SIĘ BY GO POZNAĆ CELE OGÓLNE: CELE OPERACYJNE: ŚRODKI DYDAKTYCZNE:

2 MAŁY ŚWIAT POD NASZYMI STOPAMI POCHYLAMY SIĘ BY GO POZNAĆ CELE OGÓLNE: CELE OPERACYJNE: ŚRODKI DYDAKTYCZNE: 2 MAŁY ŚWIAT POD NASZYMI STOPAMI POCHYLAMY SIĘ BY GO POZNAĆ CELE OGÓLNE: rozwijanie pasji poznawania zjawisk przyrodniczych rozwijanie umiejętności analizowania obserwowanych zjawisk zrozumienie roli człowieka

Bardziej szczegółowo

Opis zwierząt. wykorzystano materiał Wigierskiego Parku Narodowego

Opis zwierząt. wykorzystano materiał Wigierskiego Parku Narodowego Opis zwierząt wykorzystano materiał Wigierskiego Parku Narodowego Płytkie zbiorniki, porośnięte roślinnością wodną, stwarzają optymalne warunki do życia i rozwoju wielu gatunków owadów wodnych, takich

Bardziej szczegółowo

Szkoła podstawowa klasy 4-6

Szkoła podstawowa klasy 4-6 Scenariusz 12 autor: Krzysztof Kus Szkoła podstawowa klasy 4-6 temat: Bobrze łapy i ogony. Cele ogólne: poznanie zwierząt wodno-lądowych, zachęcenie do obserwacji i analizy świata przyrody, kształtowanie

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Funkcje Ŝyciowe organizmów zwierzęcych

Funkcje Ŝyciowe organizmów zwierzęcych Funkcje Ŝyciowe organizmów zwierzęcych Podpisz wskazane elementy komórki zwierzęcej i określ ich funkcje......... Uzupełnij schemat podziału cukrowców. Dokończ zdanie, tak aby stanowiło definicję organizmów

Bardziej szczegółowo

Drogi Gimnazjalisto!!!

Drogi Gimnazjalisto!!! Drogi Gimnazjalisto!!! Witamy Cię w szkolnym etapie Gminnego Konkursu Biologicznego Życie w kropli wody. 12 marzec 2008 r Masz przed sobą test składający się z 26 zadań testowych. Czas na rozwiązanie testu

Bardziej szczegółowo

I BIOLOGIA JAKO NAUKA

I BIOLOGIA JAKO NAUKA I BIOLOGIA JAKO NAUKA Zadanie. Rozwiąż krzyżówkę, a następnie odczytaj i wyjaśnij hasło. 0. Bada skład chemiczny organizmów i zachodzące w nich reakcje.. Zajmuje się procesami dziedziczenia.. Przedmiotem

Bardziej szczegółowo

Wodne stwory i potwory

Wodne stwory i potwory Wodne stwory i potwory czyli jak samodzielnie określić czystość wody Opracowanie, tekst: Barbara Kuprel-Poźniak Konsultacje: Maciej Kunysz, Piotr Znaniecki Rysunki: Patrycja Olszewska Zdjęcia: Barbara

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII KLASA I

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII KLASA I WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII KLASA I WYMAGANIA PODSTAWOWE. UCZEŃ: WYMAGANIA PONADPODSTAWOWE. UCZEŃ: Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Dział I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU

Bardziej szczegółowo

Uczeń: wiedzy biologicznej nauki wymienia cechy organizmów żywych. podaje funkcje poszczególnych organelli. wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka

Uczeń: wiedzy biologicznej nauki wymienia cechy organizmów żywych. podaje funkcje poszczególnych organelli. wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka Dział programu I. Biologia nauka o życiu Temat 1. Biologia jako nauka Poziom wymagań Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: określa przedmiot źródła

Bardziej szczegółowo

OWOCE MORZA CZĘŚĆ I KRYSTIAN FIBIK III TŻ UCZESTNIK PROJEKTU

OWOCE MORZA CZĘŚĆ I KRYSTIAN FIBIK III TŻ UCZESTNIK PROJEKTU OWOCE MORZA CZĘŚĆ I KRYSTIAN FIBIK III TŻ UCZESTNIK PROJEKTU,, PRAKTYKI ZAWODOWE WE WŁOSZECH SZANSĄ NA ZATRUDNIENIE I SUKCES ZAWODOWY" REALIZOWANE W RAMACH PROJEKTU SYSTEMOWEGO "STAŻE I PRAKTYKI ZAGRANICZNE

Bardziej szczegółowo

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Wydra - opis

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Wydra - opis Wydra - opis oczy chronione są trzecią powieką, która podczas nurkowania chroni je nie ograniczając jednocześnie widzenia długie smukłe ciało umożliwia wysoką zwinność i zwrotność w wodzie mała spłaszczona

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum Dział programu: I. Biologia nauka o życiu II. Jedność i różnorodność organizmów Poziom wymagań podstawowy (oceny dopuszczający i dostateczny) ponadpodstawowy

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy System Oceniania

Przedmiotowy System Oceniania rozróżnia elementy przyrody żywej i nieożywionej wymienia czynniki niezbędne do życia wskazuje źródła wiedzy biologicznej określa, jakiego sprzętu można użyć do danej obserwacji przedstawia etapy obserwacji

Bardziej szczegółowo

Dział programu I. Biologia nauka o życiu

Dział programu I. Biologia nauka o życiu Dział programu I. Biologia nauka o życiu Temat 1. Biologia jako nauka konieczny podstawowy rozszerzający Uczeń: potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy rozróżnia próbę kontrolną i badawczą Uczeń:

Bardziej szczegółowo

Phylum Arthropoda stawonogi Podtyp Crustacea skorupiaki

Phylum Arthropoda stawonogi Podtyp Crustacea skorupiaki Phylum Arthropoda stawonogi Podtyp Crustacea skorupiaki kikutnice ostrogony wieloraki pajęczaki trylobity skorupiaki owady wije pazurnice niesporczaki jednoczułkowce SZCZĘKOCZUŁKOWCE ŻUWACZKOWCE ARTROPODYZACJA

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 1E

Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 1E Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 1E Wymagania podstawowe. Uczeń: Dział I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU rozróżnia elementy przyrody żywej i nieożywionej wymienia czynniki niezbędne do życia wskazuje źródła

Bardziej szczegółowo

Konspekt lekcji biologii (kl. IIc)

Konspekt lekcji biologii (kl. IIc) Patryk Tomkalski Nauczyciel biologii Gimnazjum nr 5 im. Tadeusza Kościuszki w Pile Konspekt lekcji biologii (kl. IIc) Temat lekcji: Pierścienice-charakterystyka. Treści do realizacji z PP-biologia III.

Bardziej szczegółowo

Gady chronione w Polsce

Gady chronione w Polsce Gady chronione w Polsce W Y K O N A Ł A M A Ł G O R Z A T A R A W I Ń S K A Gady Gady są zmiennocieplne. Skóra gadów jest sucha, prawie pozbawiona gruczołów, pokryta rogowymi wytworami naskórka - łuskami

Bardziej szczegółowo

Lithoglyphus naticoides (GASTROPODA: PROSOBRANCHIA), namułek pospolity; gatunek pontyjski, typowy dla dużych i średniej wielkości rzek nizinnych.

Lithoglyphus naticoides (GASTROPODA: PROSOBRANCHIA), namułek pospolity; gatunek pontyjski, typowy dla dużych i średniej wielkości rzek nizinnych. Hydrobiologia ćwiczenia 22.03.2011 Zwierzątka z podpisami: Lithoglyphus naticoides (GASTROPODA: PROSOBRANCHIA), namułek pospolity; gatunek pontyjski, typowy dla dużych i średniej wielkości rzek nizinnych.

Bardziej szczegółowo

Temat: Świat ssaków. Ssaki gromadą królestwa zwierząt lądowych wodnych stałocieplności Hibernację Estywację

Temat: Świat ssaków. Ssaki gromadą królestwa zwierząt lądowych wodnych stałocieplności Hibernację Estywację Temat: Świat ssaków. Ssaki, w ujęciu systematycznym, są gromadą i należą do królestwa zwierząt. Są szeroko rozpowszechnione na Ziemi żyją we wszystkich środowiskach, zarówno lądowych, jak i wodnych. Tę

Bardziej szczegółowo

PLAN METODYCZNY LEKCJI. Temat lekcji: Poznajemy przystosowania ryb do życia w wodzie.

PLAN METODYCZNY LEKCJI. Temat lekcji: Poznajemy przystosowania ryb do życia w wodzie. PLAN METODYCZNY LEKCJI Data: 11. 01. 2016 r. Klasa: VI b Przedmiot: przyroda Czas trwania lekcji: 45 minut Nauczyciel: mgr Iwona Gładyś Temat lekcji: Poznajemy przystosowania ryb do życia w wodzie. (temat

Bardziej szczegółowo

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Bóbr - opis

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Bóbr - opis Bóbr - opis masywny tułów przechodzi bez zaznaczenia szyi w okrągłą głowę niewielkie oczy chronione są trzecią powieką, która podczas nurkowania chroni je nie ograniczając jednocześnie widzenie charakterystyczny

Bardziej szczegółowo

ocena celująca I. Świat zwierząt

ocena celująca I. Świat zwierząt Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z biologii w klasie 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA DLA POWODZIAN NA TEMAT ZWALCZANIA SZKODLIWYCH OWADÓW

INFORMACJA DLA POWODZIAN NA TEMAT ZWALCZANIA SZKODLIWYCH OWADÓW INFORMACJA DLA POWODZIAN NA TEMAT ZWALCZANIA SZKODLIWYCH OWADÓW KOMARY I INNE OWADY KRWIOPIJNE przyjaznym środowiskiem dla bytowania komarów są tereny podmokłe, wilgotne, rozlewiska wody, gdzie w mule

Bardziej szczegółowo

Temat: Glony przedstawiciele trzech królestw.

Temat: Glony przedstawiciele trzech królestw. Temat: Glony przedstawiciele trzech królestw. Glony to grupa ekologiczna, do której należą niespokrewnieni ze sobą przedstawiciele trzech królestw: bakterii, protistów i roślin. Łączy je środowisko życia,

Bardziej szczegółowo

BLIŻEJ BIOLOGII WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA 1

BLIŻEJ BIOLOGII WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA 1 BLIŻEJ BIOLOGII WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA 1 Wymagania podstawowe. Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe. Uczeń: ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca Dział I.

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania z biologii dla kl. 1 b, 1c, 1e

Przedmiotowy system oceniania z biologii dla kl. 1 b, 1c, 1e Przedmiotowy system oceniania z biologii dla kl. 1 b, 1c, 1e Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca Biologia nauka o życiu Jedność CIU rozróżnia elementy przyrody

Bardziej szczegółowo

Pojemność akwarium wynosi 240 litrów. Posiadamy wiele gatunków ryb i roślin.

Pojemność akwarium wynosi 240 litrów. Posiadamy wiele gatunków ryb i roślin. Pojemność akwarium wynosi 240 litrów. Posiadamy wiele gatunków ryb i roślin. Zadania, które wykonujemy codziennie: karmienie ryb podmiana wody dbanie o czystośd akwarium obserwacja zachowania ryb pielęgnacja

Bardziej szczegółowo

Imię i nazwisko ucznia Klasa Data

Imię i nazwisko ucznia Klasa Data ID Testu: 1P26K9X Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Stawonogi to najliczniejsza grupa zwierzat na Ziemi, które opanowały środowiska ladowe, wodne i powietrzne. Należa do nich takie organizmy jak: stonóg

Bardziej szczegółowo

INŻYNIERIA RZECZNA Konspekt wykładu

INŻYNIERIA RZECZNA Konspekt wykładu INŻYNIERIA RZECZNA Konspekt wykładu Wykład 2 Charakterystyka morfologiczna koryt rzecznych 1. Procesy fluwialne 2. Cechy morfologiczne koryta rzecznego 3. Klasyfikacja koryt rzecznych 4. Charakterystyka

Bardziej szczegółowo

Żywność w łańcuchu troficznym człowieka

Żywność w łańcuchu troficznym człowieka Żywność w łańcuchu troficznym człowieka Łańcuch troficzny jest to szereg grup organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda poprzednia jest podstawą pożywienia dla następnej. ELEMENTY ŁAŃCUCHA TROFICZNEGO

Bardziej szczegółowo

Model odpowiedzi ze schematem punktowania

Model odpowiedzi ze schematem punktowania Model odpowiedzi ze schematem punktowania Wojewódzki Konkurs Biologiczny województwo pomorskie etap rejonowy 12 stycznia 2018r. Do przejścia na etap wojewódzki kwalifikuje 35 pkt (70 % z 50) Zadanie 1

Bardziej szczegółowo

Dział programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej. Proponowane procedury osiągania celów

Dział programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej. Proponowane procedury osiągania celów Propozycja rozkładu materiału nauczania z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparta na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział programu Treści nauczania Cele edukacyjne

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Legenda: Badany obiekt staw w Mysiadle Granica powiatu Granice gmin Gmina Lesznowola

Legenda: Badany obiekt staw w Mysiadle Granica powiatu Granice gmin Gmina Lesznowola Charakterystyka Ekosystemu stawu w Mysiadle 1. Cel określenie stanu czystości oraz organizmów roślinnych i zwierzęcych. 2. Historia wsi Mysiadło według mapy Lesznowoli Mysiadło jest miejscowością położoną

Bardziej szczegółowo

I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU Dopuszczający Dostateczny Dobry Bardzo dobry Celujący - wymienia czynniki. - podaje przykłady niezbędne do życia

I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU Dopuszczający Dostateczny Dobry Bardzo dobry Celujący - wymienia czynniki. - podaje przykłady niezbędne do życia BIOLOGIA KLASA I I PÓŁROCZE I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU Dopuszczający Dostateczny Dobry Bardzo dobry Celujący - wymienia czynniki niezbędne do życia zastosowania w życiu - przedstawia etapy wiedzy biologicznej

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowe zasady oceniania biologia, klasa 6

Przedmiotowe zasady oceniania biologia, klasa 6 Przedmiotowe zasady oceniania biologia, klasa 6 Ocenianie poszczególnych form aktywności Ocenie podlegają: prace klasowe (sprawdziany), kartkówki, odpowiedzi ustne, zadania domowe, praca ucznia na lekcji,

Bardziej szczegółowo

Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz.

Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz. 1 Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz. Wstęp: Najtrudniejsze zadanie, jakiemu w swojej pracy muszą sprostać nauczyciele, polega na umysłowym zaangażowaniu uczniów i skłonieniu ich do samodzielnego

Bardziej szczegółowo

Dział I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU. Dział II. JEDNOŚĆ ORGANIZMÓW

Dział I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU. Dział II. JEDNOŚĆ ORGANIZMÓW Dział I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU rozróżnia elementy przyrody żywej i nieożywionej wymienia czynniki niezbędne do życia wskazuje źródła wiedzy biologicznej określa, jakiego sprzętu można użyć do danej -obserwacji

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Dział programu I. Biologia nauka o życiu Temat 1. Biologia jako nauka Poziom wymagań konieczny podstawowy

Bardziej szczegółowo

Temat: Płazińce i nicienie.

Temat: Płazińce i nicienie. Temat: Płazińce i nicienie. 1. Płazińce zwierzęta spłaszczone grzbieto brzusznie. Płazińce to zwierzęta o wydłużonym, spłaszczonym grzbieto-brzusznie ciele, przybierającym kształt liścia, płytki lub taśmy.

Bardziej szczegółowo

Gimnazjum w Jordanowie

Gimnazjum w Jordanowie Gimnazjum w Jordanowie Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z biologii w klasie 1 wynikające z realizowanego programu nauczania ocena

Bardziej szczegółowo

MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT PUNKTOWANIA ZADAŃ II ETAPU KONKURSU BIOLOGICZNEGO

MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT PUNKTOWANIA ZADAŃ II ETAPU KONKURSU BIOLOGICZNEGO MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT PUNKTOWANIA ZADAŃ II ETAPU KONKURSU BIOLOGICZNEGO Uwagi do modelu. 1. Ukośniki zastosowane w tekstach modelu rozdzielają alternatywne ucznia (np. nazwy, pojęcia, przymiotniki,

Bardziej szczegółowo

Temat: Badamy wody Wigierskiego Parku Narodowego

Temat: Badamy wody Wigierskiego Parku Narodowego Nowe ryby znajdziemy w jeziorach, nowe gwiazdy złowimy w niebie, popłyniemy daleko, daleko, jak najdalej, jak najdalej przed siebie. Konstanty I. Gałczyński Temat: Badamy wody Wigierskiego Parku Narodowego

Bardziej szczegółowo

Zadanie 3. (0 2) Rysunek przedstawia głowę ryby. Wskazany strzałką narząd to... Narząd ten odpowiada za proces...

Zadanie 3. (0 2) Rysunek przedstawia głowę ryby. Wskazany strzałką narząd to... Narząd ten odpowiada za proces... Egzamin część I Zadanie 1. (0 1) Krokodyla przedstawionego można opisać następująco: A. wąż, zmiennocieplny, drapieżca, jajorodny B. gad, stałocieplny, wody ciepłe C. drapieżca, gad, zmiennocieplny, jajorodny

Bardziej szczegółowo

Sprawdzian a (0 2) (0 3) Imię i nazwisko. Ocena. Data. Tkanka mięśniowa gładka. poprzecznie prążkowana serca. poprzecznie prążkowana szkieletowa

Sprawdzian a (0 2) (0 3) Imię i nazwisko. Ocena. Data. Tkanka mięśniowa gładka. poprzecznie prążkowana serca. poprzecznie prążkowana szkieletowa Sprawdzian a Test podsumowujący dział V Budowa zewnętrzna.................................................................. Imię i nazwisko......... i środowisko życia zwierząt........................

Bardziej szczegółowo

AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA BIOLOGII W ZAKRESIE ROZSZERZONYM W GIMNAZJUM CZĘŚĆ DRUGA AUTOR: MGR BARBARA MYCEK

AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA BIOLOGII W ZAKRESIE ROZSZERZONYM W GIMNAZJUM CZĘŚĆ DRUGA AUTOR: MGR BARBARA MYCEK AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA BIOLOGII W ZAKRESIE ROZSZERZONYM W GIMNAZJUM CZĘŚĆ DRUGA AUTOR: MGR BARBARA MYCEK 1 TREŚCI NAUCZANIA.... 3 Temat lekcji: Klasyfikacja biologiczna jako katalog organizmów... 3

Bardziej szczegółowo

Zaadoptuj rzekę. GIMNAZJUM scenariusze zajęć

Zaadoptuj rzekę. GIMNAZJUM scenariusze zajęć Zaadoptuj rzekę GIMNAZJUM scenariusze zajęć do www.zaadoptujrzeke.pl lekcji Biologii 1 Spis treści DLACZEGO WODA ZNACZY ŻYCIE?............................... 3 ALEKSANDRA GRANAT, IWONA MISTRZYK JAK MOŻNA

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE

WYMAGANIA EDUKACYJNE WYMAGANIA EDUKACYJNE na poszczególne oceny śródroczne i roczne Z BIOLOGII W KLASIE I GIMNAZJUM Program nauczania biologii w gimnazjum PULS ŻYCIA autor: Anna Zdziennicka Program realizowany przy pomocy

Bardziej szczegółowo