WP YW INTEGRACJI Z UE NA ZMIANY W HANDLU ZAGRANICZNYM W KRAJACH EŒIW

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE Wp³yw integracji EKONOMISTÓW z UE na zmiany w handlu ROLNICTWA zagranicznym I AGROBIZNESU w karajach EŒiW Roczniki Naukowe tom VIII zeszyt 3 Anna Fabisiak Akademia Rolnicza w Poznaniu WP YW INTEGRACJI Z UE NA ZMIANY W HANDLU ZAGRANICZNYM W KRAJACH EŒIW INFLUENCE OF INTEGRATION WITH THE EU ON THE CHANGES IN FORIEGN TRADE IN THE CENTRAL AND EASTERN EUROPEAN COUNTRIES S³owa kluczowe: kraje EŒiW, wymiana handlowa produktami rolnymi Key words: Central and Eastern European Countries, foreign trade with agricultural products Synopsis. Przedstawiono zmiany w ogólnej wymianie handlowej produktami rolnymi w krajach EŒiW w r w stosunku do r oraz zmianê kierunków tej wymiany z pozosta³ymi partnerami z UE-0 i z krajami UE-5. Wstêp Rolnictwo jest zró nicowanym dzia³em wytwórczoœci, zarówno pod wzglêdem przyrodniczym, techniczno-organizacyjnym, jak i ekonomiczno-spo³ecznym, z czego wyp³ywa szczególny charakter obrotów zagranicznych jego produktami. Handel rolniczy odgrywa specyficzn¹ rolê w gospodarce narodowej, wynikaj¹c¹ z charakteru produktów rolnych, sposobu i miejsca ich wytwarzania, uzale nienia od przyrody itp. W³¹czenie krajów EŒiW do jednolitego rynku wewnêtrznego, na którym ma miejsce swobodny przep³yw towarów, zmieni³o warunki handlu z pañstwami cz³onkowskimi UE, zw³aszcza w zakresie artyku³ów rolnych. Handel krajów UE-0 zosta³ objêty regu³ami jednolitego rynku europejskiego. Na rynku wewnêtrznym UE nie ma granic i obowi¹zuj¹ zharmonizowane (zbli one) regulacje dotycz¹ce wymogów stawianych produktom rolnym. Zmiany, jakie nast¹pi³y z dniem akcesji, dotyczy³y przede wszystkim warunków wymiany artyku³ami rolnymi, poniewa handel artyku³ami przemys³owymi by³ praktycznie ca³kowicie zliberalizowany ju w 2002 r. (zarówno z UE-5, jak i z innymi krajami z UE-0). Po maja r. w handlu artyku³ami rolnymi miêdzy krajami UE-0 a pozosta³ymi pañstwami cz³onkowskimi UE nie obowi¹zuj¹ ju c³a ani bariery pozataryfowe, zatem ma miejsce swobodny przep³yw towarów [Mroczek 2005]. Metodyka badañ Celem pracy jest analiza konsekwencji cz³onkostwa krajów EŒiW w UE-25 dla wymiany handlowej produktami rolnymi w pierwszym okresie po akcesji. Po ostatnim rozszerzeniu UE nast¹pi³a we wszystkich krajach zmiana systemu rejestracji wymiany handlowej z SAD na INTRASTAT. Z tego te powodu porównywalnoœæ wyników handlu zagranicznego od maja r. z poprzednimi latami jest znacznie ograniczona. W pracy przedstawiono zmiany w wymianie handlowej produktami rolnymi w poszczególnych krajach EŒiW w w stosunku do r., udzia³ tej wymiany w ca³kowitej wartoœci handlu zagranicznego danego kraju oraz zmianê kierunków tej wymiany z pozosta³ymi partnerami z UE-0, jak i z krajami UE-5.

2 2 A. Fabisiak Handel zagraniczny produktami rolnymi w krajach EŒiW W r. w stosunku do roku poprzedniego eksport produktów rolnych wzrós³ we wszystkich pañstwach EŒiW oprócz S³owenii, gdzie zmniejszy³ siê o 0,6% (tab. ). Najwiêkszy wzrost eksportu zaobserwowano w Estonii (o 47,5%), a najmniejszy na Wêgrzech, gdzie wzrós³ on tylko o 7,0%. W pozosta³ych pañstwach, w których odnotowano wzrost tego wskaÿnika wynosi³ on przeciêtnie 28%. Przyk³adowo na Litwie wzrost eksportu by³ zdeterminowany istniej¹cym poziomem konkurencji na europejskim rynku, wzrostem wydajnoœci pracy na Litwie oraz stabilnym poziomem cen eksportowych w obrotach z g³ównymi partnerami handlowymi. Warto zaznaczyæ, i dla litewskich eksporterów produktów rolnych i ywnoœciowych rok by³ najlepszym rokiem od odzyskania niepodleg³oœci [Agriculture ]. Tabela. Handel zagraniczny produktami rolnymi w pañstwach wymianie handlowej w i r [mln euro i %] Lata Eksport : =00 Import : =00 Saldo Czechy 566 (3,6) 967 (3,6) 25, (5,6) 3 09 (5,6) 2, Estonia 99 (5,0) 293 (6,) 47,5 554 (9,7) 627 (9,3) 3, Litwa 630 (0,2) 786 (0,6) 24,9 674 (7,9) 87 (8,3) 2, otwa Polska 86 (7,3) 236 (7,3) 27,0 569 (2,3) 648 (,4) 4, EŒiW oraz jego udzia³ w ogólnej (8,) (8,4) 3, (6,0) 4 54 (6,3) 24, S³owacja 640 (3,3) 823 (3,7) 28,6 03 (5,2) 27 (5,4) 23, S³owenia 438 (3,9) 392 (3,) 89,4 794 (6,5) 89 (6,4) 2, w nawiasachpodano udzia³ handluproduktami rolnymi w ogólnej wymianie handlowej danego kraju ród³o: obliczenia w³asne na podstawie danycheurostat. Wêgry (7,5) (6,9) 07,0 554 (3,7) 942 (4,) 24, Import z kolei w r. w stosunku do zwiêkszy³ siê we wszystkich pañstwach EŒiW. Najbardziej zauwa alny wzrost importu mia³ miejsce w Polsce i na Wêgrzech (oko³o 25%), znacz¹cy by³ tak e na S³owacji, Litwie oraz w Czechach (oko³o 20%), a mniejszy na otwie, w Estonii i w S³owenii, gdzie wynosi³ oko³o 3%. Na Litwie wzrost ten wynika³ ze zwiêkszenia krajowego popytu oraz obni enia cen importowych [Agriculture ]. Analizuj¹c saldo wymiany handlowej produktami rolnymi w i w r. w krajach EŒiW mo na zauwa yæ, e tylko w dwóch pañstwach by³o ono dodatnie. W pozosta³ych natomiast wystêpowa³ deficyt, który w nieznacznie zmniejszy³ siê w Estonii i Litwie. Z kolei pogorszenie relacji eksportu do importu nast¹pi³o w Czechach, na otwie, S³owacji i w S³owenii. W analizowanym okresie zarówno w Polsce, jak i na Wêgrzech w handlu zagranicznym artyku³ami rolnymi odnotowano dodatnie saldo obrotów. Jednak na Wêgrzech zaobserwowano niewielki jego spadek, a w Polsce gwa³towny wzrost. Kraje EŒiW charakteryzuj¹ siê znacznym zró nicowaniem pod wzglêdem udzia³u handlu zagranicznego produktami rolnymi w handlu ogó³em. Zarówno w, jak i w r.w eksporcie odsetek ten kszta³towa³ siê od 3 do 4% w S³owenii, w Czechach oraz na S³owacji, do 5-0% w krajach ba³tyckich, w Polsce i na Wêgrzech. W w stosunku do wskaÿnik ten we wszystkich krajach EŒiW uleg³ niewielkiej zmianie. Wzrós³ on nieznacznie we wszystkich krajach EŒiW z wyj¹tkiem S³owenii i Wêgier, gdzie zmniejszy³ siê odpowiednio o 0,8 i 0,6%. Najbardziej wzrós³ w Estonii o,%, a najmniej

3 Wp³yw integracji z UE na zmiany w handlu zagranicznym w karajach EŒiW 3 w Polsce, gdy tylko o 0,3%. Udzia³ importu produktów rolnych w handlu zagranicznym ogó³em w r. wynosi³ od oko³o 4% na Wêgrzech do oko³o % na otwie. W tym przypadku obserwuje siê wiêksze zró nicowanie w zmianach tego wskaÿnika miêdzy poszczególnymi pañstwami. W analizowanych latach by³ on stabilny podobnie, jak eksport, tylko w Czechach, najwiêksze jego zmniejszenie zaobserwowano na otwie (0,9%), a najmniejsze w S³owenii (0,%). Zbli ony wzrost udzia³u produktów rolnych w imporcie ogó³em odnotowano na S³owacji, Litwie i Wêgrzech (oko³o 0,3%). Warto w tym miejscu zwróciæ uwagê na fakt, i wraz ze wzrostem wartoœci obrotów handlu zagranicznego ogó³em zmniejsza siê udzia³ w wymianie produktów rolnych, co œwiadczy o zmniejszaniu siê znaczenia sektora rolnego w gospodarce. Na zjawisko to wp³ywa wiele czynników, spoœród których za najwa niejsze mo na uznaæ wy sz¹ dochodow¹ elastycznoœæ popytu na produkty nierolnicze wywo- ³uj¹c¹ zmiany w strukturze produkcji, eksportu i importu, postêp technologiczny prowadz¹cy do bardziej ekonomicznego wykorzystania surowców rolniczych, unikanie strat w przechowalnictwie, transporcie itp., a tak e rozszerzanie produkcji substytucyjnych artyku³ów przemys³owych, ograniczaj¹cych zu ycie surowców rolniczych [Adamowicz 988]. Wymiana handlowa produktami rolnymi z krajami UE-0 i UE-5 Wy sze obroty handlowe produktami rolnymi w wiêkszoœci krajów EŒiW odnotowano w analizowanym okresie z krajami UE-5, ani eli z pozosta³ymi krajami UE-0 (tab. 2). Wyj¹tek stanowi jedynie S³owacja, w której zarówno po stronie eksportu, jak i importu dominuj¹cy udzia³ posiada³y pañstwa UE-0, a wœród nich g³ównie Czechy. Pañstwa UE-0 mia³y te wy szy udzia³ w handlu zagranicznym produktami rolnymi w r. w eksporcie Czech i Estonii, a w tak e na otwie. Warto zauwa yæ, i przyk³adowo w Estonii do 998 r. g³ównym parterem handlowym by³a Rosja, do której eksport kszta³towa³ siê w granicach od 0 do 5% ca³kowitej iloœci estoñskiego eksportu. Tabela 2. Udzia³ krajów UE-0 oraz krajów UE-5 w wymianie handlowej produktami rolnymi krajów EŒiW w i r oraz zmiana wartoœci eksportu i importu w handlu zagranicznym z krajami UE-0 i z krajami UE-5 w r. w odniesieniu do [%] Lata Eksport do UE-0 =00 do UE-5 =00 Import z UE-0 =00 z UE-5 =00 Czechy 4,8 4,5 24,6 39, 43,0 37,8 2,3 22,9 30,0 5,9 6,4 43,3 Estonia 47,7 38,6 8,9 42,7 47,8 64,7 24,7 30,0 37,2 54,3 55,7 6,3 Litwa 25,7 30,8 49,4 33,3 40,2 50,5 2,5 32,3 82, 48, 49,2 24, otwa Polska 34,9 40,3 46,2 37,6 30,5 02,9 39,2 42, 22,4 43,6 43,8 4,5 4,9 5,4 36,5 49,2 55,2 47,9 9,7 0,2 30,5 55,7 64,6 44,9 S³owacja 62,8 58,8 20,4 22,3 29,4 69,2 44,3 49,7 38,3 37,0 40,4 34,6 S³owenia 4,3 4,8 00,0 27,4 29,6 96,7 5,6 4,8 06,5 53,3 58,9 24, Wêgry 2,7 4,0 7,3 5,3 54,0 2,7 4,0 7,8 59,4 53,7 6,4 42,9 Zmiana wartoœci eksportu(importu) produktów rolnychw wymianie handlowej zkrajami UE-0 (UE-5) w r. w odniesieniudo ród³o: obliczenia w³asne na podstawie danycheurostat.

4 4 A. Fabisiak Jednak po kryzysie w Rosji i po dewaluacji rubla znaczenie Rosji jako partnera handlowego znacznie zmala³o [Estonian...]. Analizuj¹c kierunki wymiany handlowej produktami rolnymi w poszczególnych krajach mo na zauwa yæ, i nastêpuje zwiêkszanie siê roli UE-5 oraz UE-0 jako partnerów handlowych. Eksport produktów rolnych poszczególnych krajów EŒiW do UE-0 zwiêkszy³ siê w w stosunku do we wszystkich krajach z wyj¹tkiem S³owenii, gdzie pozosta³ na niezmienionym poziomie. G³ównym powodem mo e byæ fakt, e nadal najwa niejszym rynkiem dla eksportu produktów rolnych tego kraju pozostaj¹ republiki by³ej Jugos³awii [Rural ]. Najbardziej wzrós³ on na Litwie oraz otwie, gdy prawie o 50%, o oko³o 40% zwiêkszy³ siê w Polsce, o 25% w Czechach, a w pozosta³ych krajach przeciêtnie o 9%. G³ównym powodem tego wzrostu by³o miêdzy innymi zniesienie barier taryfowych i pozataryfowych. Do zwiêkszenia eksportu przyczyni³ siê tak e du y wzrost popytu importowego zw³aszcza w Czechach, a tak e na Wêgrzech, Litwie i S³owacji, który zwi¹zany by³ podobnie jak w Polsce z antycypacj¹ skutków przyst¹pienia tych krajów do UE [Mroczek 2005]. Analizuj¹c zmiany w eksporcie produktów rolnych do krajów UE-5 mo na stwierdziæ, e s¹ one bardzo zró nicowane w poszczególnych krajach EŒiW. W r. w stosunku do poprzedniego eksport ten zwiêkszy³ siê we wszystkich krajach EŒiW z wyj¹tkiem S³owenii, gdzie odnotowano spadek o 3,3%. Wzrost eksportu najmniejszy by³ na otwie, gdy wyniós³ tylko oko³o 3,0%, a najwiêkszy na S³owacji i w Estonii oko³o 65-70%. Na Litwie oraz w Polsce zaobserwowano 50% wzrost eksportu do krajów UE-5. W Polsce do wzrostu eksportu do UE-5 niew¹tpliwie przyczyni³o siê o ywienie popytu importowego g³ównie w Niemczech, który to kraj jest najwiêkszym odbiorc¹ polskich towarów [Mroczek 2005]. G³ównymi partnerami handlowymi Litwy w 2005 r z krajów UE-25 by³y Niemcy posiadaj¹c 3,5%, dalej otwa (3,2%), Estonia (8,%), Holandia (7,2%) i Polska (6,8%) [Agriculture ]. Import z kolei wzrós³ we wszystkich krajach EŒiW w wymianie zarówno z krajami UE-0, jak i z krajami UE-5. W wymianie z krajami UE-0 najwiêkszy wzrost mia³ miejsce na Litwie, gdy a o 82%, a najmniejszy w S³owenii, gdy wyniós³ tylko 6,5%. Znaczny wzrost nast¹pi³ tak e na Wêgrzech 60% oraz na S³owacji i w Estonii o 40%. Natomiast import produktów rolnych z pañstw UE-5 najbardziej zwiêkszy³ siê w analizowanym okresie w Polsce, w Czechach oraz na Wêgrzech (o oko³o 40%). Analizuj¹c handel z krajami UE-0 nale y wspomnieæ, e przed maja r. towary rolne pochodz¹ce z krajów CEFTA (Czech, S³owacji, Wêgier i S³owenii) objête by³y selektywn¹ i ograniczon¹ liberalizacj¹. Obserwowany wzrost obrotów handlowych w wiêkszoœci krajów EŒiW w r. wynika³ w du ej mierze z obaw zwi¹zanych ze zmian¹ warunków w handlu wewn¹trzwspólnotowym i zewnêtrznym po akcesji ( syndrom maja ). Chodzi tu o: zmiany stawek celnych, rozszerzenie wspólnotowych œrodków ochronnych na nowe pañstwa cz³onkowskie, procedury administracyjne zwi¹zane z wprowadzeniem kontyngentów iloœciowych w imporcie, wzrost stawki podatku VAT, a tak e wymogi jednolitego rynku (normy i standardy), wprowadzenie europejskiego numeru NIP oraz nowe obowi¹zki sprawozdawcze (podatkowe i statystyczne) [Mroczek 2005]. Wnioski. Polepszenie salda w wymianie handlowej produktami rolnymi w r. w stosunku do wyst¹pi³o tylko w Estonii, na Litwie i w Polsce. Poprawa salda obrotów nast¹pi³a przede wszystkim w wyniku znacz¹cego zmniejszenia nierównowagi w obrotach z krajami dotychczasowej UE. 2. Udzia³ eksportu produktami rolnymi w ogólnej wymianie handlowej nieznacznie wzrós³ w r. we wszystkich krajach z wyj¹tkiem S³owenii i Wêgier. 3. We wszystkich krajach EŒiW zaobserwowano wiêkszy udzia³ w wymianie handlowej produktami rolnymi krajów UE-5 ni krajów UE Eksport produktów rolnych do UE-0 i UE-5 zwiêkszy³ siê we wszystkich krajach EŒiW z wyj¹tkiem S³owenii. Import z kolei wzrós³ we wszystkich krajach EŒiW zarówno w wymianie z pozosta³ymi krajami UE-0, jak i z UE-5.

5 Wp³yw integracji z UE na zmiany w handlu zagranicznym w karajach EŒiW 5 Literatura Adamowicz M. 988: Handel zagraniczny a rolnictwo. Ksi¹ ka i Wiedza, Warszawa, Agriculture of Lithuania. 2005: Ministry of Agriculture, Vilnius, 7, Estonian National Development Plan for the implementation of the EU structural funds. Single Programming Document : Ministry of Finance, Tallinn, 23. Eurostat 2006 Mroczek W. 2005: Handel zagraniczny Polski po przyst¹pieniu do UE. [W:] Polska w Unii Europejskiej doœwiadczenia pierwszego roku cz³onkostwa, red. R. Hykawy. UKIE, Warszawa, 203, 229, 235. Rural Development Plan : Ministry of Agriculture, Forestry and Food, Ljubljana, 20. Summary In the paper the overall changes in foreign trade with agricultural products in the EU-0 before and after the integration with the EU as well as the changes of values and directions of this trade with the other partners from the EU-0 and with the EU-5 countries were introduced. In export of the agricultural products increased in all analyzed countries with the exception of Slovenia. Whereas in the import of the agricultural products, the growth was observed in all countries. The highest increase in the total export of the agricultural products was noticed in Estonia while in the case of the total import of the agricultural products - in Hungary and in Poland. In the analyzed period of time higher turnovers with the agricultural products were noticed with the EU-5 countries than with the other EU-0 members in the majority of the CEEC. The Slovak Republic is in this case the only exception, because both in the export and in the import dominant share possessed the EU-0 countries - mainly the Czech Republic. Adres do korespondencji: mgr Anna Fabisiak Akademia Rolnicza Katedra Ekonomiki Gospodarki ywnoœciowej ul. Wojska Polskiego Poznañ tel. (0 6) fabisiak@au.poznan.pl