Tkanki, narządy i układy narządów człowieka

Transkrypt

1 Tkanki, narządy i układy narządów człowieka 1. Tkanka nabłonkowa urozmaicona budowa zwarty układ komórek, niemal brak substancji międzykomórkowej, utrzymywany dzięki tzw. błonie podstawnej oraz różnym połączeniom międzykomórkowym nieunaczynione, pobieranie substancji odżywczych z leżących pod nią tkanek łącznych zdolne do podziałów, duże możliwości regeneracyjne Podział ze względu na budowę Jednowarstwowe płaski Występuje tam, gdzie warstwa oddzielająca nie powinna utrudniać transportu substancji, np. w pęcherzykach płucnych, naczyniach krwionośnych, sercu, nerkach (współtworzy torebki ciałek nerkowych). Jądra umieszczone centralnie. sześcienny (brukowy, kostkowy) Budują go komórki równościenne, w których jądra umieszczone są centralnie. Występuje w kanalikach nerkowych i końcowych odcinkach gruczołów. walcowaty (cylindryczny) Tworzą go wysokie komórki o kształcie nieregularnych graniastosłupów. Jądra znajdują się w spodniej warstwie cytoplazmy, zaraz nad błoną podstawną. Występuje przede wszystkim w przewodzie pokarmowym (od żołądka do odbytnicy) oraz w jajowodach. W jelicie cienkim komórki tego nabłonka posiadają mikrokosmki, które wielokrotnie zwiększają powierzchnię wchłaniania. Komórki nabłonka jajowodu posiadają rzęski. wielorzędowy Tworzą go wysokie komórki przypominające powyginane graniastosłupy oraz niższe o klinowym kształcie. Jądra umieszczone na różnej wysokości. Występuje w drogach oddechowych (jamie nosowej, krtani, tchawicy i oskrzelach). Na powierzchni występują rzęski pomagające usuwać zanieczyszczenia. Wielowarstwowe płaski Zbudowany z kilku warstw komórek, zewnętrzne są spłaszczone. Intensywne podziały w głębszych warstwach. Stałe odnawianie się. Występuje w jamie ustnej (do przełyku włącznie), w pochwie, na przedniej części rogówki oka, współtworzy naszą skórę. Wierzchnie warstwy rogowacieją i obumierają, tworząc elastyczną powłokę ochronną. Podział ze względu na funkcję Pokrywające (wielowarstwowe, jednowarstwowy płaski) Gruczołowe (zawierają liczne komórki zdolne do produkcji substancji) Zmysłowe (współtworzą narządy zmysłów)

2 Tkanka łączna funkcje wypełniające, odżywcze, transportowe, mechaniczne (szkieletotwórcze), obronne składa się z istoty międzykomórkowej oraz komórek istota międzykom. zawiera subst. podst. - galaretowaty śluz (w tk. łącznych właściwych) lub zmineralizowaną substancję podstawową (w niektórych tk. łącznych oporowych) w istocie podstawowej są zanurzone komórki i trzy rodzaje włókien białkowych: włókna kolagenowe Zbudowane z nierozpuszczalnego w wodzie, złożonego białka o nazwie kolagen, duża odporność na rozrywanie, liczne występowanie w ścięgnach, chrząstkach i kościach. włókna sprężyste Zbudowane z elastyny, tworzą nieregularną, sprężystą sieć, dającą się znacznie rozciągać, mała odporność na zerwanie. Występowanie w ścianach naczyń krwionośnych i w chrząstce sprężystej. włókna retikulinowe Tworzą pojedyncze, delikatne włókienka, stanowią subtelne rusztowanie w niektórych narządach, np. w zrębie węzłów chłonnych. Tkanki łączne właściwe Cechą charakterystyczną jest brak substancji twardych w istocie międzykomórkowej, duże możliwości regeneracyjne i znaczny udział w metabolizmie ustroju. tkanka łączna wiotka Zawiera dość liczne włókna retikulinowe, otacza naczynia krwionośne, nerwy i mięsnie, wspólnie z tkanką tłuszczową współtworzy warstwę podskórną. tkanka łączna zbita Zawiera liczne włókna kolagenowe, przy ich regularnym układzie buduje ścięgna i torebki stawowe, przy nieregularnym (w skórze właściwej) umożliwia silne odkształcanie. tkanka łączna tłuszczowa Stanowi rezerwę metaboliczną. W warunkach nadwyżki substancji odż. jej liczne komórki syntetyzują i odkładają w swojej cytoplaźmie tłuszcze obojętne. Ponadto podskórna warstwa tej tkanki pełni rolę termoizolacyjną. żółta brunatna tkanka łączna siateczkowata Jest bogato unaczyniona i ma bardzo delikatną budowę. Jej komórki kontaktują się ze sobą za pomocą licznych wypustek. Powstaje w ten sposób przestrzenna sieć, a jej puste miejsca wypełnia gąbczasta substancja podstawowa, bogata we włókna retikulinowe. Ta tkanka tworzy takie narządy jak węzły chłonne, grasica oraz zrąb szpiku kostnego. tkanka łączna zarodkowa Tworzy się tylko w okr. zarodkowym, galaretowata subst. podst. pozbawiona włókien.

3 Tkanki łączne oporowe tkanka chrzęstna Nie jest unaczyniona (odżywanie zachodzi dyfuzyjnie) ani unerwiona. W dojrzałej postaci składa się z istoty międzykomórkowej, w której zanurzone są włókna białkowe oraz elementy komórkowe, głównie komórki chrzęstne chondrocyty. Grupy kilku komórek chrzęstnych wypełniają jamki chrzęstne w istocie podstawowej. W wypadku urazu mechanicznego, chondrocyty przekształcają się w komórki chrząstkogubne, które rozpuszczają chrząstkę. Pewna część komórek przekształca się jednocześnie w komórki chrząstkotwórcze, co pozwala uzupełnić ubytki w tkance. szklista Tworzy nasz szkielet w okresie zarodkowym i płodowym, buduje powierzchnie stawowe i przymostkowe części żeber. W półprzezr. mleczno-lśniącej istocie podst. znajdują się liczne grupy chondrocytów, a między nimi włókna kolagenowe. sprężysta Występuje w małżowinie usznej, współtworzy też część chrząstek krtani i nagłośni. W istocie podst. zanurzona jest delikatna siateczka włókien elastycznych. Nie ulega mineralizacji. włóknista W subst. podst. licznie występują grube pęczki włókien kolagenowych, nadaje to dużą wytrzymałość na zerwanie. Występowanie w miejscach przyczepu ścięgien do kości, współtworzy także krążki międzykręgowe w kręgosłupie. tkanka kostna Powstaje w drodze kostnienia tkanki chrzęstnej szklistej, lub tkanki łącznej właściwej. W odróżnieniu od chrząstek, kości są bogato unaczynione i unerwione. Tkanka kostna jest aktywna pod względem metabolicznym, i jest cały czas przebudowywana. W istocie międzykomórkowej kości zanurzone są liczne włókna kolagenowe, zwane tutaj osseinowymi. Subst. podst. ulega silnemu wysyceniu solami mineralnymi, głównie wapnia. Powodują one, że jest ona twarda i wytrzymała na duże obciążenia mechaniczne. W istocie międzykomórkowej znajdują się też liczne jamki kostne z komórkami osteocytami. Z wiekiem ilość elementów organicznych maleje na rzecz nieorganicznych, dlatego kości stają się bardziej kruche i łamliwe. W dojrzałych kościach włókna kolagenowe są zatopione w subst. podst., tworząc tzw. blaszki kostne. zbita Pojedyncza blaszka kostna przypomina rynnę jest łukowato zagięta wzdłuż drugiej osi. Zwarty układ licznych blaszek otacza koncentrycznie kanał Haversa na przekroju poprzecznym widać blaszki jako łuki otaczające światło kanału. Taka pojedyncza jednostka budulcowa to osteon. Pomiędzy nimi znajduje się istota międzykom. Kanały Haversa tworzą system Haversa, w którym przebiegają naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy. Tkanka kostna zbita tworzy przede wszystkim ramiona długich dźwigni w szkielecie buduje trzony kości długich, w czaszce współtworzy kości osłaniające mózgowie.

4 gąbczasta Podstawę konstrukcyjną tworzą blaszki kostne ciasno owinięte wokół siebie, tzw. beleczki kostne. Tworzą one przestrzenną sieć. Przestrzenie między nimi wypełnia szpik kostny. Ażurowe ułożenie pozwala na amortyzowanie przeciążeń, co jest istotne w pracujących stawach, dlatego tkanka ta występuje głównie w końcowych częściach kości długich. Cecha Tkanka zbita Tkanka gąbczasta Występowanie trzony kości długich końce kości długich Podst. elem. konstrukcyjny osteon beleczki kostne Szpik kostny nie tak Kanały Haversa tak nie Amortyzacja przeciążeń brak duża Regeneracja mała duża Zdolności regeneracyjne kości są duże. W miejscu uszkodzenia tzw. komórki kościogubne lokalnie rozpuszczają kość. W tym czasie komórki kościotwórcze uzupełniają ubytki bądź spajają fragmenty kostne. Cecha Tkanka chrzęstna Tkanka kostna Chondrocyty tak nie Blaszki kostne nie tak Elementy budulcowe chondrocyty osteocyty Szybka regeneracja tak nie Twardość mała wysoka Mineralizacja nie tak Tkanki łączne płynne: krew i limfa Krew Krew składa się z substancji międzykomórkowej osocza, oraz elementów morfotycznych krwinek (czerwonych erytrocytów, białych leukocytów oraz płytek krwi trombocytów). Osocze jest lekko żółtawą cieczą zawierającą ok. 90% wody, rozpuszczone związki organiczne (ok. 9%) - z czego większość stanowią białka oraz fibrynogen odpowiedzialny za tworzenie skrzepów. W osoczu jest rozpuszczona także glukoza oraz niewielka ilość wolnych kwasów tłuszczowych, hormonów i mocznika. Zw. nieorganiczne stanowią 1% osocza i są to głównie chlorek sodu, jony wapnia, potasu, magnezu oraz żelaza. Elementy morfotyczne krwi powstają głównie w czerwonym szpiku kostnym, który wypełnia m. in. jamy szpikowe kości długich i płaskich. Od 6-7 r życia ten rodzaj szpiku jest zastępowany przez szpik żółty (tłuszczowy), który nie spełnia funkcji krwiotwórczej. U dorosłego człowieka szpik czerwony zachowuje się w tkance kostnej gąbczastej, natomiast żółty w jamach szpikowych kości długich. Krew dostarcza tlen z płuc do wszystkich komórek ciała (rola oddechowa), zaopatruje wszystkie komórki w materiały budulcowe i energetyczne (rola odżywcza), transportuje

5 zbędne i szkodliwe produkty metabolizmu (rola wydalnicza), bierze udział w procesach odpornościowych (rola immunologiczna), rozprowadza ciepło, pomaga w utrzymaniu stałej temperatury ciała (rola termoregulacyjna). Podział leukocytów: Granulocyty Posiadają swoiste ziarnistości w cytoplazmie oraz płatowate jądro. Neutrofile stanowią ok. 60% wszystkich leukocytów. Ich funkcją jest obrona przed infekcjami. Eozynofile stanowią ok 3%, niszczą obce białka, np. alergenne, tworzone są także przy zarażeniu pasożytami, oraz w czasie zakaźnych chorób bakteryjnych. Bazofile stanowią ok 0,5-1% wszystkich leukocytów. Agranulocyty Limfocyty (25-35%) Posiadają duże, kuliste jądro, mają kształt okrągławy. Do krwi dostają się mało aktywne, są pobudzane przez kontakt z alergenem. Wyróżniamy limfocyty T (dojrzewające w grasicy), oraz limfocyty B (szpikozależne, niedojrzewające w grasicy, żyją 4-10 dni, produkują przeciw ciała). Monocyty (5-8%) Mają zdolność wydostawania się poza światło naczyń układu krążenia, szybkiego ruchu pełzakowatego i są komórkami żernymi. Dojrzałe nazywa się makrofagami. Żyją 3-5 dni. Pożerają we krwi ogromne ilości bakterii i skrawków obumarłych tkanek. Cecha Erytrocyty Leukocyty Trombocyty Liczba [/mm³] 4,5-7 mln 6-9 tys tys. Miejsce wytwarz. czerwony szpik kostny układ limfatyczny, czerwony szpik kostny Czas życia dni 4-10 dni (limfocyty B) 3-5 dni (monocyty) szpik kostny 8-10 dni Miejsce rozkładu śledziona, wątroba śledziona śledziona Kształt komórki okrągłe, dwuwklęsłe kulisty różnorodny Jądro brak (tylko faza rozwoju) płatowate, kuliste Barwnik hemoglobina - tak Rodzaje - - granulocyty: neutrofile, eozynofile, bazofile - agranulocyty: limfocyty (T/B), monocyty Funkcje transport tlenu i CO₂ obrona przed infekcjami, niszczenie obcych organizmów nie - udział w procesie krzepnięcia krwi, homeostaza

6 Limfa (chłonka) Pośredniczy w dwustronnej wymianie substancji pomiędzy krwią i innymi tkankami. W skład chłonki wchodzi nieupostaciowane osocze, zbliżone składem do osocza krwi, z jedynie większą zaw. tłuszczu. Spośród elementów morfotycznych większość stanowią limfocyty. Chłonka spełnia więc także rolę odpornościową. Tkanka mięśniowa Podstawową jednostką czynnościową każdego mięśnia jest włókno mięśniowe. Tak określa się zarówno pojedynczą komórkę mięśniową gładką, jak i wielojądrzaste włókno mięśnia poprzecznie prążkowanego szkieletowego. W cytoplazmie włókien mięśniowych koncentrują się białka kurczliwe, tworząc filamenty. Występują ich dwa rodzaje: cienkie, w których skład wchodzi białko o nazwie aktyna grube, w których skład wchodzi białko miozyna Filamenty zorganizowane są w miofibryle (włókienka kurczliwe). Prążki jasne zawierają fibryle aktynowe, a ciemne głównie miozynowe. Rodzaje tkanki mięśniowej Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa Tkanka ta buduje aktywną część układu ruchu. Włókna w mięśniu ułożone są równolegle do siebie, co zwiększa siłę skurczu. Ich wnętrze jest wypełnione głównie pęczkami miofibryli. Spłaszczone jądra komórkowe, których liczba może dochodzić do kilkuset w jednym włóknie, znajdują się na obrzeżach komórki. Mięśnie te są dobrze ukrwione i unerwione, ich skurcz zależy od naszej woli. Skurcz szybki, szybkie męczenie się tkanki. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca Podstawowe jednostki budulcowe tkanki serca są jedno-, rzadko dwujądrzastymi komórkami. Miejsca połączeń międzykomórkowych nazwane zostały wstawkami. W oczkach sieci komórkowej występują liczne naczynia krwionośne. Skurcze serca są niezależne od naszej woli, chociaż pośrednio możemy na nie wpływać. Skurcz dość szybki, rytmiczny. Nie występuje męczenie się. Tkanka mięśniowa gładka Współtworzy ściany narządów wewnętrznych: przewodu pokarmowego, naczyń krwionośnych, limfatycznych i narządów moczowo-płciowych. Włókna gładkie skupiają się najczęściej w pasma, bądź w błony mięśniowe. Mogą pozostawać w długotrwałym skurczu, nawet przy niedoborze tlenu. Zbudowana jest z jednojądrzastych wrzecionowych komórek, cytoplazmę wypełniają liczne miofibryle, ilość białek kurczliwych jest mniejsza niż we włóknach poprzecznie prążkowanych, ułożenie filamentów jest nieregularne, skurcze są niezależne od naszej woli. Skurcz wolny. Tkanka nerwowa i glejowa Podstawową jednostką anatomiczną tej tkanki są komórki nerwowe (neurony) oraz komórki glejowe. Komórki glejowe są odpowiedzialne za odżywanie i ochronę komórek nerwowych. Zadaniem neuronów jest szybkie przesyłanie informacji wzdłuż komórki, od dendrytu do neurytu. Dendryty zwykle są krótkie i mają drzewkowaty kształt. Neuryt (akson) rozgałęzia się na końcu, zwykle jest jeden na komórkę, i może osiągać długość do 1m. Długie wypustki kończące się w znacznej odległości od ciała komórki nerwowej to włókna nerwowe. Wiele włókien, np. neuryty

7 przewodzące impulsy z rdzenia kręgowego do mięśni szkieletowych, są grube i mają osłonkę rdzenną (mielinową) oraz komórkową. W miejscach styku komórek osłonkowych występują przerwy w osłonce rdzennej. Są to przewężenia Ranviera. Osłonka mielinowa jest dobrym izolatorem elektrycznym. Zdolności regeneracyjne są małe. Złącza pomiędzy komórkami nerwowymi to synapsy. Gdy impuls osiąga zakończenie neurytu (błonę presynaptyczną), do szczeliny synaptycznej otwierają się pęcherzyki zawierające mediator (np. acetyloholinę lub noradrenalinę). Dyfuduje on przez szczelinę i pobudza białkowe receptory w błonie postsynaptycznej, wyzwalając w kolejnej komórce impuls nerwowy. Istnieją także synapsy nerwowo-mięśniowe i nerwowo-gruczołowe.