Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej dla RPO WP Załączniki do raportu

Transkrypt

1 Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej dla RPO WP Załączniki do raportu 1

2 TUTAJ MOŻNA PISAĆ 2

3 Spis treści 1. METODOLOGIA METODOLOGIA SZACOWANIA LUKI FINANSOWEJ W DOSTĘPIE PRZEDSIĘBIORSTW DO KAPITAŁU Luka finansowa-informacje szczegółowe WYKAZ LITERATURY STRESZCZENIE PO ANGIELSKU TABELA REKOMENDACJI PO ANGIELSKU STUDIA PRZYPADKU TABELE I WYKRESY ZESTAWIENIE WSZYSTKICH WYWIADÓW NARZĘDZIA BADAWCZE

4 1. METODOLOGIA W niniejszym badaniu zastosowano szerokie instrumentarium metodologiczne, obejmujące zarówno metody jakościowe i ilościowe. Metody podzielono na horyzontalne, niezwiązane bezpośrednio z zakresem przedmiotowym konkretnego priorytetu (np. badanie ilościowe na reprezentatywnej próbie przedsiębiorstw przeprowadzane celem oszacowania luki finansowej) oraz właściwe konkretnym priorytetom. Szczegółowe informacje nt. zastosowanego instrumentarium wraz z liczebnościami prób zawiera poniższa tabela: Metody horyzontalne Metoda Liczebność próby Analiza desk research CAWI/CATI z ostatecznymi odbiorcami 304 wsparcia- działanie 1.1 RPO WP (schemat A) CATI z podmiotami aplikującymi o wsparcie 304 zwrotne w ciągu ostatnich pięciu lat Ankieta CATI na reprezentatywnej próbie 600 firm z terenu województwa podkarpackiego wywiady z pośrednikami finansowymi 9 beneficjentami działania 1.1 RPO WP (schemat A) wywiady z przedstawicielami sektora 4 bankowego w województwie podkarpackim Wywiady z przedstawicielami Urzędu 9 Marszałkowskiego Studia przypadków 4 Metody przyporządkowane do priorytetów Priorytet Metoda Liczebność próby CAWI/CATI beneficjenci działania 1.3 RPO WP 12 CAWI/CATI z podmiotami nieskutecznie ubiegającymi się o wsparcie w ramach działania 1.3 RPO WP CATI z innowacyjnymi firmami z terenu województwa podkarpackiego wywiad z beneficjentem działania 3.1 PO IG Wywiad z beneficjentem działania 3.2 PO IG 2 Wywiad z przedstawicielem BGK 1 Wywiad z przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego odpowiedzialnym za wdrażanie działania 1.3 RPO WP CAWI/CATI ostatecznymi odbiorcami wsparcia

5 działanie 1.1 RPO WP (schemat A) CATI na reprezentatywnej próbie podkarpackich firm Wywiady z pośrednikami finansowymi beneficjentami działania 1.1 RPO WP (schemat A) Wywiad z przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego odpowiedzialnym za wdrażanie działania 1.1 RPO WP (schemat A) CAWI/CATI z beneficjentami działania 2.2 RPO WP (projekty dotyczące OZE) CAWI/CATI z podmiotami nieskutecznie ubiegającymi się o wsparcie w ramach działania 2.2 RPO WP (projekty dotyczące OZE) CATI z firmami działającymi w obszarze produkcji energii Wywiad z przedstawicielem podkarpackiego oddziału BOŚ banku Wywiad z przedstawicielem wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki w Rzeszowie Wywiad z przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego odpowiedzialnym za wdrażanie działania 2.2 RPO WP CAWI/CATI z beneficjentami działania 2.2 RPO WP (projekty dotyczące termomodernizacji) CAWI/CATI z podmiotami nieskutecznie ubiegającymi się o wsparcie w ramach działania 2.2 RPO WP (projekty dotyczące termomodernizacji) CATI z przedstawicielami samorządów miejskich województwa podkarpackiego Wywiad z przedstawicielem podkarpackiego oddziału BOŚ banku Wywiad z przedstawicielem wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki w Rzeszowie Wywiad z przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego odpowiedzialnym za wdrażanie działania 2.2 RPO WP CAWI/CATI z beneficjentami działania 7.1 RPO WP 42 CAWI/CATI z podmiotami nieskutecznie ubiegającymi 11 5

6 się o wsparcie w ramach działania 7.1 RPO WP 8.7 Ankieta CATI z przedstawicielami samorządów miejskich Wywiady z ostatecznymi odbiorcami wsparcia w ramach inicjatywy Jessica Wywiad z przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego województwa, w którym realizowana jest Inicjatywa Jessica Wywiad z przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego odpowiedzialnym za wdrażanie działania 7.1 RPO WP Wywiady z osobami, które otrzymały środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach działania 6.2 POKL Wywiady z osobami fizycznymi, które nieskutecznie ubiegały się o środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach działania 6.2 POKL Wywiady z instytucjami oferującymi wsparcie zwrotne w ramach działania 6.2 PO KL Wywiad z przedstawicielem WUP w Rzeszowie odpowiedzialnym za wdrażanie działania 6.2 PO KL Ankiety z osobami fizycznymi, które otrzymały wsparcie dotacyjne z działania 6.2 i Ankiety z osobami fizycznymi, które otrzymały wsparcie zwrotne z działania 6.2 Ankiety z osobami fizycznymi, które nieskutecznie ubiegały się o środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach działania 6.2 POKL Wywiady z uczestnikami projektów w poddziałaniu PO KL, którzy otrzymali wsparcie finansowe na założenie działalności gospodarczej Wywiad z przedstawicielem WUP w Rzeszowie odpowiedzialnym za wdrażanie poddziałania PO KL Ankiety z osobami fizycznymi, które otrzymały wsparcie dotacyjne z działania 6.2 i

7 Ankiety z osobami fizycznymi, które otrzymały wsparcie zwrotne z działania 6.2 Ankiety z osobami fizycznymi, które nieskutecznie ubiegały się o środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach działania 6.2 i PO KL CAWI/CATI z beneficjentami działania 7.2 RPO WP CAWI/CATI z podmiotami nieskutecznie ubiegającymi się o wsparcie w ramach działania 7.2 RPO WP Ankieta CATI z przedstawicielami samorządów miejskich Wywiad z przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego odpowiedzialnym za wdrażanie działania 7.2 RPO WP Wywiady z ostatecznymi odbiorcami wsparcia w ramach inicjatywy Jessica Wywiad z przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego województwa, w którym realizowana jest Inicjatywa Jessica Analiza desk research Przeprowadzono również 4 badania typu studium przypadku, które dotyczyły: projektu z zakresu OZE finansowanego z instrumentów zwrotnych projektu z zakresu rewitalizacji finansowanego z inicjatywy Jessica inwestycji przedsiębiorcy, który uzyskał wsparcie z działania 1.1A schemat A RPO WP osoby fizycznej, która otrzymała z działania 6.2 PO KL pożyczkę na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Wybrano projekty, które z punktu widzenia ich beneficjentów charakteryzowała wysoka wartość dodana- projekty przyczyniły się do rozwoju danego podmiotu, otrzymane wsparcie było korzystnie oceniane. Z każdego studium zostało sporządzone osobne sprawozdanie stanowiące załącznik do raportu. 7

8 Metodologia oceny skuteczności i efektywności wsparcia instrumentami finansowymi w RPO WP pomiar efektu netto Ocena efektów wsparcia wymaga pomiaru dwóch efektów: efektu brutto oraz efektu netto. Efekt brutto- określa ilościową zmianę w cechach opisujących funkcjonowanie danego obszaru w okresie po realizacji projektu w porównaniu z okresem przed realizacją Efekt netto- efekt przypisany tylko i wyłącznie interwencji publicznej, w przeciwieństwie do efektów brutto. Aby ocenić efekty netto oparte na efektach brutto, konieczne jest odjęcie zmian, które zaszłyby również bez interwencji publicznej, i które nie są jej przypisane, jako że przyczyniły się do nich czynniki zakłócające (sytuacja sprzeczności faktów) 1 Pomiar efektu netto dokonywany jest poprzez oszacowanie różnicy pomiędzy wartościami wskaźników charakteryzującymi zmiany wartości określonych wskaźników po zakończeniu realizacji inwestycji w dwóch grupach przedsiębiorstw: grupie korzystających ze wsparcia (grupa eksperymentalna) i przedsiębiorstw o podobnym profilu nie korzystających ze wsparcia (grupa kontrolna). Badania z wykorzystaniem grupy eksperymentalnej i kontrolnej nazywane są badaniami kontrfaktycznymi. Metody kontrfaktyczne zostały zapożyczone do ewaluacji efektów interwencji publicznych z nauk społecznych i medycznych. Są one szczególnie użyteczne gdy dany instrument wsparcia został zastosowany w odniesieniu do dużej liczby beneficjentów 2. Metody te stanowią narzędzie do oceny czy wystąpił efekt przyczynowo-skutkowy między byciem objętym programem pomocy publicznej, a osiągnięciem celów tegoż programu. Najprostszą metodą oceny wpływu udzielonej pomocy publicznej jest porównanie wartości wskaźników obrazujących osiągnięcie celów między grupą objętą działaniem, a grupą nią nie objętą. By jednak taka miara była poprawna, konieczne jest przyjęcie silnego założenia o losowości rozkładu podmiotów objętych działaniem i nie objętych 3. Nie uwzględnia się zatem takich mechanizmów jak preselekcja (specyficznie zdefiniowana grupa docelowa projektu) oraz autoselekcja (większa skłonność określonej grupy docelowej do bycia objętym programem). W odpowiedzi na te braki rozpoczęto stosowanie metod quasi-eksperymentalnych zakładających podejście stanu kontrfaktycznego, które mają na celu odtworzenie dwóch równoległych sytuacji. Realnej, kiedy beneficjent otrzymuje pomoc, oraz kontrfaktyczną, kiedy jej nie uzyskuje. Ta druga jest zatem jedynie niewystępującym w rzeczywistości stanem hipotetycznym. Za stan kontrfaktyczny (sytuację nieobjęcia programem) traktuje się w tej metodzie stan w jakim znajduje się specjalnie dobrany podmiot (bądź podmioty) podobny do tego, na który oddziaływano. Tak wyróżnia się korzystając ze słownika badań eksperymentalnych grupę eksperymentalną (nie poddaną oddziaływaniu) oraz grupę kontrolną (nieobjętą interwencją). Istotnym jest by obie grupy były do siebie pod pewnym względami podobne. 1 Źródło: 2 Mouqué D., What are counterfactual impact evaluations teaching us about enterprise and innovation support? Regional and Urban Policy Evaluation and European Semester Unit, Caliendo M., Kopeinig S. Some Practical Guidance for na implementation of Propensity Score Matching, Journal of Economic Surveys 2008 [za:] Paweł Strawiński Quasi-eksperymentalne metody ewaluacji str. 194 [w:] A.Haber red. "Środowisko i warsztat ewaluacji", PARP, Warszawa

9 Pomiar efektów udzielonego wsparcia sektora MŚP dzięki wdrażaniu RPO WP, w szczególności efektu deadweight 4 oraz efektu netto 5, wymaga dokonania analizy porównawczej podmiotów, które otrzymały wsparcie z podmiotami, które z tego wsparcia nie korzystały. Istotne jest bowiem zbadanie czy projekty zostały zrealizowane również w sytuacji braku dofinansowania, jak również czy analogiczne zmiany w wartościach wskaźników konkurencyjności/innowacyjności zaobserwowane zostały w przypadku podmiotów niekorzystających ze wsparcia. Tylko dzięki badaniu na tzw. grupie kontrolnej będziemy w stanie ocenić rzeczywiste, tj. będące wynikiem wsparcia z RPO WP efekty, a tym samym ocenić jaki skutek wywarło wdrażanie IF w województwie podkarpackim w latach (10 pytanie badawcze z SOPZ wpisujące się w realizację drugiego celu szczegółowego badania). Efekt netto szacowany jest w drodze badania kontrfaktycznego tzn. badania z grupą eksperymentalną (odbiorcy wsparcia) i grupą kontrolną (podmioty, które ze wsparcia nie korzystały). Istotnym jest przy tym by obie grupy były do siebie w określony sposób podobne, dzięki czemu możliwym jest dokonywanie porównań między obiema grupami. Standardowo uznaje się, iż najbardziej optymalną grupą kontrolną są podmioty, które nieskutecznie ubiegały się o wsparcie (to z uwagi na fakt posiadania określonych potrzeb bądź planów analogicznych do potrzeb/planów firm, które wsparcie otrzymały). O tej analogiczności świadczy fakt, iż obie grupy firm ubiegały się o wsparcie z tego samego źródła. W przypadku ostatecznych odbiorców wsparcia istnieje konieczność ustalenia innego kryterium, które będą musiały spełniać podmioty by móc być zaliczonymi do grupy kontrolnej, a to z tego względu, iż należy spodziewać, się, że liczba firm nieskutecznie aplikujących o wsparcie z funduszy pożyczkowych/poręczeniowych będzie bardzo niewielka. Przekonanie takie opieramy na doświadczeniu z innych tego rodzaju badań prowadzonych w województwach zachodniopomorskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i pomorskim, gdzie podmioty, które nie uzyskały wsparcia z funduszu stanowiły niewielki odsetek ogółu klientów. Fakt ten nie powinien dziwić- wsparcie zwrotne oferowane w RPO adresowane było bowiem do firm mających problemy z pozyskaniem kapitału komercyjnego i jako takie musiało być łatwo dostępne. W związku z powyższym grupę kontrolną dla ostatecznych odbiorców wsparcia zwrotnego stanowiły przedsiębiorstwa, które w ciągu ostatnich pięciu lat ubiegały się o finansowanie zwrotne. W przypadku tej grupy podobieństwo jest wypadkową skłonności firmy do finansowania swojej działalności długiem. Wskaźniki służące porównywaniu grupy eksperymentalnej i kontrolnej Celem możliwości dokonywania porównań grupy eksperymentalnej z grupą kontrolną, na podstawie których szacowany będzie rzeczywisty efekt wsparcia, niezbędne jest ustalenie zestawu mierzalnych wskaźników. Dzięki nim możliwe będzie zbadanie jaki wpływ wywarła interwencja (w tym wypadku rozumiana jako skorzystanie ze wsparcia dotacyjnego lub zwrotnego) na kondycję beneficjenta (porównanie obecnego stanu ze stanem przeszłym) jak również identyfikacja, czy podobny wpływ jest obserwowalny w przypadku podmiotów, które ze wsparcia nie skorzystały. Zastosowano następujący zestaw wskaźników porównawczych: 4 Efekt deadweight to sytuacja, w której projekt zostałby zrealizowany również mimo braku uzyskania dofinansowania. Występowanie efektu deadweight jest zjawiskiem wysoce niepożądanym we wszelkiego rodzaju interwencjach wspieranych ze środków publicznych. Jego wysoki poziom wskazuje bowiem na to, iż przedmiot interwencji lub sposób jej wdrażania został źle zaprojektowany a oczekiwane efekty wystąpiłyby nawet mimo braku interwencji. 5 Efekt przypisany tylko i wyłącznie interwencji publicznej, w przeciwieństwie do efektów brutto. Aby ocenić efekty netto oparte na efektach brutto, konieczne jest odjęcie zmian, które zaszłyby również bez interwencji publicznej, i które nie są jej przypisane, jako że przyczyniły się do nich czynniki zakłócające (sytuacja sprzeczności faktów)- za: ewaluacja.gov.pl 9

10 Wskaźniki dotyczące zmian pozycji konkurencyjnej 1. Przedsiębiorstwa, które w 2013 roku w porównaniu do stanu sprzed realizacji projektu rozszerzyły swoją działalność o nowe rynki - ogółem i w podziale na poszczególne rynki; 2. Przedsiębiorstwa, w których dokonała się europeizacja; 3. Przedsiębiorstwa, które zadeklarowały wzrost udziału w rynku w porównaniu do stanu sprzed realizacji projektu; 4. Przedsiębiorstwa, w których wzrósł przychód ze sprzedaży 5. Przedsiębiorstwa, w których wzrósł przychód ze sprzedaży na eksport; 6. Przedsiębiorstwa, w których wzrósł zysk za rok 2013 w stosunku do stanu sprzed realizacji projektu; 7. Przedsiębiorstwa, w których wzrosło zatrudnienie w stosunku do stanu sprzed realizacji projektu; 8. Przedsiębiorstwa, w których zmieniła się liczba klientów w stosunku do stanu sprzed realizacji projektu; 9. Przedsiębiorstwa, które zadeklarowały polepszenie pozycji względem konkurentów w ciągu ostatnich dwóch lat; 10. Przedsiębiorstwa, które pozytywnie oceniły swoje perspektywy rozwojowe. Wskaźniki dotyczące zmian poziomu innowacyjności 1. Przedsiębiorstwa, które prowadziły prace B+R przed rozpoczęciem realizacji projektu; 2. Przedsiębiorstwa, które prowadziły prace B+R w ciągu ostatnich 12 miesięcy; 3. Przedsiębiorstwa, które współpracowały z uczelniami wyższymi i jednostkami B+R; 4. Przedsiębiorstwa podejmujące działalność innowacyjną przed rozpoczęciem realizacji projektu (ogółem i wg rodzajów działalności innowacyjnej); 5. Przedsiębiorstwa planujące podjęcie działań o charakterze innowacyjnym w ciągu najbliższych 12 miesięcy (w %); 6. Przedsiębiorstwa, w których realizacja projektu przyczyniła się do wprowadzenia na rynek nowych/istotnie zmodyfikowanych produktów/usług (ogółem i wg poziomu innowacyjności); 6 2. METODOLOGIA SZACOWANIA LUKI FINANSOWEJ W DOSTĘPIE PRZEDSIĘBIORSTW DO KAPITAŁU Badanie statystyki GUS Luka finansowania dotyczy przede wszystkim podmiotów z sektora MŚP, które starają się realizować inwestycje. Ponadto w obszarze luki znajdować się mogą przedsiębiorstwa o krótkim czasie funkcjonowania. Drugie kryterium wydaje się szczególnie uzasadnione, gdyż problem asymetrii informacyjnej dotyczy przede wszystkim podmiotów, dla których trudno oszacować zmienność przepływu gotówkowego, oczekiwanej wartości zysku czy zmian w kapitale pracującym. Na tej podstawie skonstruowana jest najczęściej cytowana w raportach metodologia szacowania luki 6 Przez poziom innowacyjności należy rozumieć poziom nowości innowacji produktowej lub procesowej. Proponujemy przyjęcie w badaniu metodologii stosowanej przez Główny Urząd Statystyczny, który posługuje się pojęciami innowacji nowych dla rynku, na którym działa przedsiębiorstwo oraz nowych wyłącznie dla przedsiębiorstwa. 10

11 finansowania opracowana przez dra Piotra Tamowicza. 7 Niniejsze opracowanie wprost nawiązuje do tej koncepcji, aby możliwe było porównanie uzyskanych rezultatów. Mimo bezdyskusyjnego uznania dokonań jej autora, ambicją naszą jest kreatywne rozszerzenie tego pomysłu na drodze krytyki jego składowych. Dzięki temu możliwe będzie określenie identyfikacja obszaru gospodarki dotkniętej luką, ale nieuwzględnionej w dotychczasowych analizach. Opisywana koncepcja zakłada, że rozmiar luki wyznaczają następujące determinanty: - liczba przedsiębiorstwa o krótkim czasie funkcjonowania (1-2 lata), - przeciętne zapotrzebowanie na kredyt młodych przedsiębiorstw, - przeciętna wartość kredytu udzielanego młodym przedsiębiorstwom, Przyjmując tę metodologię jako właściwą przeanalizowano jej składowe w warunkach województwa podkarpackiego. Do badania wykorzystano dane Lokalnego Banku Danych GUS z lat , dla których wyznaczono średnią arytmetyczną. Aby średnia mogła być uznana za wiarygodny miernik przeciętnego poziomu zmiennej w populacji, za miarę stabilną, a więc reprezentatywną, wartość badanej cechy, nie może znacząco odbiegać od wartości obserwowanych w badanym okresie (występowanie przypadków odstających powoduje, że średnia arytmetyczna prowadzi do zniekształconej oceny poziomu zmiennej, zawyżając go znacząco lub zaniżając). Miarą takiej stabilności średniej arytmetycznej może być: (1) odległość od mediany, a więc wartości dzielącej rozkład na dwie równe części (połowa jednostek ma wartości nie wyższe niż mediana, pozostałe nie niższe niż mediana), (2) kurtoza, obrazująca stopień zbliżenia spłaszczenia rozkładu badanych obserwacji do rozkładu normalnego (dla rozkładu normalnego kurtoza, jaką operują programy statystyczne, jest równa zero, a wiec znaczące rozbieżności względem zera wskazują na inne niż w przypadku rozkładu normalnego spłaszczenie wartość kurtozy wyższa od zera wskazuje, że rozkład jest bardziej smukły niż normalny, bardziej skoncentrowany wokół średniej niż miałoby to miejsce w przypadku zgodności rozkładu zmiennej z rozkładem normalnym; ujemna kurtoza wskazuje na większe spłaszczenie rozkładu względem rozkładu normalnego, a tym samym większe rozproszenie wartości zmiennej), oraz współczynnik skośności, informujący o stopniu odchylenia rozkładu badanego od rozkładu normalnego (jeśli język rozkładu jest silnie wyciągnięty z prawej strony skośność prawostronna średnia arytmetyczna może znacznie zawyżać przeciętny poziom zmiennej w populacji, zaś jeśli jest wyciągnięty z lewej strony skośność lewostronna, w zbiorowości występują wartości nietypowo niskie, wpływające na zaniżenie wartości przeciętnej). Zatem jeśli mediana nie różni się istotnie od średniej arytmetycznej, oznacza to, że ewentualne przypadki nietypowe nie zniekształcają obrazu przeciętnego poziomu zmiennej (a tym samym nie są poważnie odstające ), co pozwala uznać średnią arytmetyczną za reprezentatywną. Jeśli kurtoza jest bliska zeru, to rozkład obserwowany jest zbliżony do normalnego, a więc średnia arytmetyczna jest wartością najbardziej prawdopodobną. Jeśli współczynnik skośności jest także bliski zeru rozkład wartości badanych cech nie różni się znacząco od rozkładu normalnego. Są to wnioski pośrednie, gdyż w sposób bezpośredni można jedynie stwierdzić, że kurtoza i współczynnik skośności dla rozkładu są równe zero (z czego nie wynika odwrotna prawidłowość), niemniej jednak można własności te wykorzystać do oceny zbieżności rozkładu zmiennej do rozkładu normalnego, a tylko przy takim rozkładzie średnia arytmetyczna może być uznana za reprezentatywny miernik przeciętnego poziomu zmiennej. Ewentualne odchylenia w stronę skośności ujemnej/dodatniej oznaczają, że szacowana wartość o największym prawdopodobieństwie może być fatycznie mniejsza/większa. Określa zatem kierunek potencjalnego błędu średniej. Dla potrzeb niniejszego badania przyjęto, że wartości kurtozy i skośności w przedziale <-2;2> pozwalają przyjąć wyznaczoną średnią jako reprezentatywną. Jeśli oba parametry były w przedziale większym niż <-2;2>, ale mniejszym niż <-5;5> uznawano, że średnia ma zadowalające 7 P. Tamowicz, Analiza luki finansowej w województwie pomorskim w zakresie dostępu przedsiębiorców do zwrotnych instrumentów finansowych, Gdańsk

12 cechy reprezentatywności. W badaniu wykorzystano średnie, które miały co najmniej zadowalające cechy reprezentatywności. Model AFN Przedsiębiorstwa mają zróżnicowane zapotrzebowanie na kapitał w różnych fazach rozwoju. Również w zależności od tej fazy dostęp do określonych źródeł może być ograniczony. Biorąc pod uwagę badanie na dużej zbiorowości oraz konieczność przyjęcia upraszczających założeń do oszacowania poziomu zapotrzebowania na kapitał przypadającego na każde przedsiębiorstwo w próbie wykorzystano model planowania finansowego 8. Model AFN zakłada stałe relacje pomiędzy podstawowymi kategoriami finansowymi. Takie założenie jest podyktowane twierdzeniem, że analizowane przedsiębiorstwo w momencie badania utrzymuje te wskaźniki na poziomie optymalnym i można zakładać, że te wielkości będą również możliwe do uzyskania w przyszłości. Do takich optymalnych wielkości należą: wskaźnik wypłaty dywidendy (optymalna polityka dywidendy), marża zysku netto (optymalna zyskowność), relacja zobowiązań spontanicznych (automatycznie rosnących wraz ze wzrostem przychodów z sprzedaży) do sprzedaży (optymalny cykl rotacji zobowiązań nieoprocentowanych). Dodatkowo zakłada się dość mocno upraszczające założenie o tym, że do realizacji wzrostu sprzedaży niezbędny jest wzrost aktywów. Tym samym zakłada się, szczególnie w przypadku przedsiębiorstwa produkcyjnego, że moce produkcyjne zostały wyczerpane, dodatkowo przyjmowane jest również założenie o podzielności aktywów i proporcjonalnym wzroście wraz ze wzrostem przychodów ze sprzedaży. Metoda ta bazuje na metodzie stałego procenta od sprzedaży opartej na modelu stabilnego wzrostu firmy 9. Analizując pojedyncze przedsiębiorstwa można ustalić precyzyjnie w jakim zakresie moce produkcyjne są wykorzystywane i jaki faktycznie jest niezbędny wzrost aktywów do realizacji określonego wzrostu przychodów ze sprzedaży. Jednak w przypadku badań na dużej próbie niezbędne jest przyjęcie upraszczających założeń. Model AFN zakłada, że zgodnie z teorią wydziobywanej kolejności finansowania przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności finansują swoje inwestycje zyskiem zatrzymanym, następnie długiem a w ostatniej kolejności pozyskują kapitał w formie kapitału udziałowego (własnego). Zatem wzrost aktywów niezbędny do realizacji wzrostu przychodów ze sprzedaży jest finansowany zyskiem zatrzymanym, dodatkowo finansowany jest również automatycznym wzrostem zobowiązań nieoprocentowanych, takich jak zobowiązania handlowe, zobowiązania wobec pracowników i inne zobowiązania cywilno-prawne, które są bezpośrednio związane z działalnością operacyjną. Natomiast kwota, która pozostaje po odjęciu od wartości przyrostu aktywów (zapotrzebowanie na finansowanie) przyrostu zobowiązań automatycznych oraz zysku zatrzymanego jest kwotą dodatkowego zapotrzebowania na kapitał. Zatem pozostaje do decyzji przedsiębiorstwa z jakiego źródła należy pozyskać dodatkowe środki, aby zaspokoić potrzeby inwestycyjne mające przyczynić się do planowanego wzrostu przychodów ze sprzedaży. Model można zapisać wzorem: A* 0 L* AFN S S 0 S0 Gdzie: AFN zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał; 0 NI S S0 0 bs 1 8 Model AFN szerzej opisany w: E.F. Brigham, L.C. Gapenski, Zarządzanie Finansami, PWE, Warszawa 2000, t.2, s Szerzej zob. w Pluta W. Finanse małych i średnich przedsiębiorstw PWE, Warszawa 2004, s

13 A S * 0 0 S sprzedaży ( - zapotrzebowanie na finansowanie, wyrażone relacją aktywów do przychodów ze A S * 0 0 sprzedaży i wzrostem sprzedaży L S * 0 0 S ), które w założeniu rosną proporcjonalnie wraz ze wzrostem przychodów ze S = (S 1 -S 0 ); - przyrost automatycznych zobowiązań, przychodów ze sprzedaży; NI 0 bs S 0 1 L S * relacja zobowiązań automatycznych do - zysk zatrzymany, jako wewnętrzne, własne źródło finansowania, wyrażony NI S marżą zysku netto, b wskaźnik retencji (zatrzymania), S 1 planowana sprzedaż. Jest to narzędzie służące do planowania zapotrzebowania na kapitał dla przedsiębiorstwa na kolejny rok przy założeniu określonego tempa wzrostu sprzedaży. Uwagi metodologiczne szacowania luki finansowania w oparciu o badania CATI Charakterystyka próby badawczej CATI Badanie przeprowadzone zostało na reprezentatywnej próbie 600 podmiotów z sektora MŚP (średni błąd szacunku nie przekracza 4%). Zastosowano dobór warstwowy, z warstwowaniem według wielkości zatrudnienia i sekcji PKD oraz losowaniem prostym wewnątrz warstw. Operatem losowania była baza Bisnode komercyjna baza teleadresowa przedsiębiorstw. Wykorzystanie programu CADAS na etapie prowadzenia badania CATI zapewniło bieżącą kontrolę struktury próby pod względem obu kryteriów warstwowania. Dobór próby ze względu na sekcję działalności przedsiębiorstwa miał charakter proporcjonalny, tak by struktura próby odpowiadała strukturze populacji. Rozkład próby pod względem PKD zaprezentowano w tab. 1. Tabela 1. Struktura populacji i próby według PKD Sekcja Wielkość populacji Udział w ogólnej liczbie Liczba jednostek w próbie przedsiębiorstw A ,1 13 B 245 0,2 1 C ,7 58 D 201 0,1 1 E 482 0,3 2 F ,5 75 G ,6 165 H ,6 40 I ,8 17 J ,2 13 K ,7 16 L ,6 16 M ,9 47 N ,

14 O ,2 7 P ,3 26 Q ,6 33 R ,2 13 S i T ,1 43 U 2 0,0 0 Ogółem ,0 600 Źródło: opracowanie własne. Z uwagi na potrzebę prowadzenia analiz w przekroju wielkości zatrudnienia, przyjęto nieproporcjonalny dobór próby, nadreprezentując firmy małe i średnie (tab. 2). Celem zapewnienia możliwości prowadzenia uogólnień na całą populację przedsiębiorstw w Podkarpackiem, zastosowano wagi analityczne, wyrównujące strukturę próby do struktury populacji według wielkości zatrudnienia. A badania wykluczono przy tym firmy duże jako te, które co do zasady nie będą otrzymywać wsparcia na poziomie regionalnym i te, których problem luki finansowej dotyczy w najmniejszym stopniu. Tabela 2. Struktura populacji i próby według wielkości zatrudnienia Struktura populacji MŚP Potencjalna liczba jednostek w próbie (dobór proporcjonalny) Przyjęta liczba jednostek (dobór nieproporcjonalny) Przyjęta struktura próby (dobór nieproporcjonalny) Mikro 95,5% ,6% Małe 3,7% ,7% Średnie 0,8% ,7% Źródło: opracowanie własne. W próbie znalazły się 52 jednostki, które nie mają statusu przedsiębiorstw, pozostając podmiotami podległymi jednostkom samorządu terytorialnego. Analiza dla podmiotów sektora publicznego uniemożliwia niestety uogólnienia, pozwala jednak na sondażową ocenę finansowania ich działalności w kontekście trudności pozyskania kapitału. Z uwagi na specyfikę działania tych podmiotów, nie należy tych analiz traktować w tradycyjnym ujęciu luki finansowania. Z badania wyłączono 5 fundacji. Próba przedsiębiorstw liczyła ostatecznie 543 jednostki, zróżnicowane pod względem formy prawnej działalności, lokalizacji w obrębie poszczególnych powiatów, ale i wielkości miejscowości, struktury kapitałowej, okresu działalności itp. Analiza statystyczna wyników badania CATI - opis zastosowanych metod Analiza statystyczna wyników dotyczących luki finansowania dokonana została z wykorzystaniem dwóch grup metod statystycznych: testów istotności różnic między populacjami oraz regresji logistycznej. Uogólniając różnice między zbiorowościami z próby na populację generalną stosuje się właściwe dla problemu badawczego testy istotności różnic. Rozstrzygającym kryterium wyboru testu istotności różnic jest sposób pomiaru badanego zjawiska i czynnika, który dzieli populację na części. W testowaniu istotności różnic między dwiema populacjami zastosowano w tym przypadku test niezależności chi-kwadrat z uwagi na nominalny poziom pomiaru badanych zjawisk. Testując hipotezę 14

15 o istotności różnic między populacjami weryfikowano następujące hipotezy H 0 : rozkład zmiennej jest taki sam w porównywanych populacjach wobec H 1 : H 0. Jeśli prawdopodobieństwo w teście (p) jest niższe od przyjętego poziomu istotności (tu: 0,05), różnice uznaje się za statystycznie istotne. Skoro populacje różnią się między sobą, to można wnioskować, że czynnik jest powiązany z badaną zmienną, stąd w ocenie istotności różnic dla zmiennych nominalnych wykorzystuje się najczęściej test niezależności chi-kwadrat. Dla ułatwienia zależności/różnice statystycznie istotne (dla których p < 0,05) oznaczono na wykresach symbolem *. Siłę związku bada się wówczas np. współczynnikiem V- Cramera (V), który przyjmuje wartości z przedziału [0; 1], przy czym zależność jest tym silniejsza, im jego wartość jest bliższa 1. Dla zmiennych nominalnych współczynniki zależności rzadko przekraczają wartość 0,5, co powoduje, że ich poziom rzędu 0,3-0,4 traktowany jest jako wskazanie dość wyraźnego związku między analizowanymi zmiennymi. Aby odciążyć zawartość raportu od treści stricte statystycznych, zadecydowano o pominięciu szczegółowych wartości wyników testowania. Ułatwi to wymiernie lekturę raportu. Regresja logistyczna z kolei to metoda pozwalająca pozwala na oszacowanie prawdopodobieństwa występowania luki finansowania, przy znajomości poziomu czynników (zmiennych objaśniających) na to zjawisko oddziałujących. Zmienna wynikowa jest więc zmienną dwustanową, wyrażoną zerojedynkowo, przy czym 1 oznacza fakt występowania luki finansowania, zaś 0 stan przeciwny. W tym przypadku w roli zmiennej wynikowej przyjęto lukę finansowania, przy czym wartość 1 zmienne te przyjmują w sytuacji wystąpienia luki finansowania, zaś 0 gdy tego typu problemy nie wystąpiły. W regresji logistycznej zmienne objaśniające mogą być zarówno ilościowe, jak i jakościowe, przy czym zmienne jakościowe wymagają przekształcenia (np. do postaci zero-jedynkowej). Podstawowy zestaw zmiennych, obejmujący wielkość zatrudnienia, formę prawną działalności, jej okres, lokalizację przedsiębiorstwa (region) oraz zasięg działalności był w kolejnych wersjach modeli rozszerzany poprzez włączenie zmiennych charakteryzujących wybrane cechy sytuacji finansowej obroty i zysk w 2013 r. Zgodnie z wcześniejszymi wnioskami oczekuje się, że im większa firma (zarówno pod względem wielkości zatrudnienia, jak i obrotów), im dłużej działa na rynku, im lepsza jej sytuacja finansowa (mierzona poziomem zysku), tym mniejsze ryzyko wystąpienia luki finansowania. Poza tym podmioty prawa cywilnego mogą mieć bardziej utrudniony dostęp do kapitału niż spółki prawa handlowego. Na podstawie danych pochodzących z badania ankietowego przedsiębiorstw, oszacowano równanie regresji logistycznej postaci 10 : P( Y 1) 1 exp( ( B 1 B X.... B X n n Parametry modelu (B ) j oszacowane są metodą największej wiarygodności, a ocena jakości modelu obejmuje: test zbiorowy współczynników modelu (omnibus test of model coefficients), pozwalający sprawdzić, czy w przyjętym zestawie zmiennych objaśniających choć jedna jest istotnym czynnikiem szacowanego prawdopodobieństwa. Hipoteza zerowa ma postać: H B... B 0 wobec H 1 : H 0. Jeśli prawdopodobieństwo testowe jest niższe od przyjętego 0 : 1 k poziomu istotności (tu: 0,05) uznaje się, że przynajmniej jedna ze zmiennych objaśniających istotnie wpływa na prawdopodobieństwo występowania luki finansowania; w przypadku szacowanych modelu test ten każdorazowo został spełniony; test Hosmera-Lemeshowa do oceny dopasowania modelu regresji logistycznej do danych empirycznych; model uznawany jest za dopasowany w sensie statystycznym, jeśli prawdopodobieństwo w teście jest wyższe od przyjętego poziomu istotności (tu: 0,05); dodatkowo można wykorzystać tzw. pseudowspółczynniki determinacji Nagerkelke go (czy jak )) 10 Szymczak W., Podstawy statystyki dla psychologów, Difin, Warszawa

16 wolą inni, Nagerkelke a) i/lub Coxa i Snella im ich wartość bardziej odbiega od zera (im bliższa 1), tym lepsze dopasowanie modelu do danych empirycznych; trafność klasyfikacji, mierzona odsetkiem poprawnie zaklasyfikowanych w obrębie próby przedsiębiorstw (jaki procent przedsiębiorstw rzeczywiście będących w luce finansowania model klasyfikuje w ten sposób, tj. w jakiej części badanych jednostek prawdopodobieństwo wystąpienia luki jest na tyle wysokie, że przypisuje mu wartość teoretyczną zmiennej wynikowej na poziomie 1, a nie zero); przyjmuje się, że wynik idealny to 95%, przy czym za satysfakcjonującą uznaje się jakość klasyfikacji rzędu 60-70%; ocena istotności parametrów strukturalnych modelu testem Walda, pozwalającego na zweryfikowanie hipotezy zerowej H 0 : exp(b)=1 wobec H 1 : H 0. Jeśli prawdopodobieństwo testowe jest niższe od przyjętego poziomu (tu: 0,10) uznaje się, że dana zmienna objaśniająca istotnie wpływa na prawdopodobieństwo występowania luki finansowania; exp(b) iloraz szans, informujący o krotności zmian szacowanego ryzyka wraz ze wzrostem danej zmiennej objaśniającej o jednostkę przy założeniu stałości pozostałych czynników; dla zmiennych jakościowych wskazuje, ilokrotnie szacowane ryzyko jest niższe/wyższe w grupie badanej w porównaniu z grupą odniesienia. W przypadku braku związku między zmienną objaśniającą a ryzykiem, exp(b)=1. Exp(B) > 1 wskazuje na stymulujące (nasilające ryzyko) oddziaływanie danego czynnika, zaś 0 < exp(b) < 1 wskazuje na de stymulujące (osłabiające) działanie danego czynnika dla badanego ryzyka. Wyniki estymacji modeli, z których wnioski zaprezentowano w raporcie, spełniają wymogi stawiane tego typu analizom. W szczególności, wyniki testu zbiorowego współczynników modelu są istotne (p<0,05), dopasowanie modeli jest satysfakcjonujące (w teście Hosmera - Lemeshowa p>0,05; pseudowspółczynniki determinacji są stosunkowo wysokie), jakość klasyfikacji jest wysoka, modele zawierają wyłącznie istotne czynniki ryzyka wystąpienia luki, a oszacowane ilorazy szans pozwalają na poprawną merytorycznie ocenę badanych relacji. 3. Luka finansowa-informacje szczegółowe 1. Metodologia W niniejszym badaniu luki finansowania wykorzystano trzy niezależne podejścia. Pierwsze, oparte o analizę statystyki GUS umożliwiło szerokie spojrzenie przede wszystkim na liczebność podmiotów dotkniętych niedoskonałościom rynku kapitału. Możliwe było także określenie struktury wielkościowej przedsiębiorstw. Oszacowana luka finansowania, mimo że odnosi się do największej badanej zbiorowości pozwala na najmniej dokładną analizę jakościową. Drugie podejście analityczne ma silnie teoretyczne podstawy, rozważa bowiem przedsiębiorstwa rozwijające się i określa ramy tego rozwoju. Utrzymawszy dość rygorystyczne założenia wykorzystanego modelu AFN uzyskano wartość teoretycznego zapotrzebowania na kapitał. Porównanie tej wartości z faktycznym finansowaniem pozwoliło oszacować nowy wymiar luki finansowania, a wykorzystanie struktury modelu umożliwiło wyróżnienie luki finansowania własnego, które było nieosiągalne przy pierwszym podejściu analitycznym. Oba rozwiązania, mimo że pozwoliły oszacować wartość luki w niedostatecznym zakresie umożliwiają jakościową analizę luki finansowania. Z tego względu i przede wszystkim dla tego celu badanie uzupełniono o trzecie podejście analityczne analizę badania ankietowego. Warto podkreślić, że mimo diametralnie różnych sposobów analizy problemu luki uzyskano stosunkowo zbieżne wskazania, co uzasadnia przyjęty sposób postępowania i podnosi wiarygodność osiągniętych rezultatów. 16

17 1.1. Badanie statystyki GUS Luka finansowania dotyczy przede wszystkim podmiotów z sektora MŚP, które starają się realizować inwestycje. Ponadto w obszarze luki znajdować się mogą przedsiębiorstwa o krótkim czasie funkcjonowania. Drugie kryterium wydaje się szczególnie uzasadnione, gdyż problem asymetrii informacyjnej dotyczy przede wszystkim podmiotów, dla których trudno oszacować zmienność przepływu gotówkowego, oczekiwanej wartości zysku czy zmian w kapitale pracującym. Na tej podstawie skonstruowana jest najczęściej cytowana w raportach metodologia szacowania luki finansowania opracowana przez dra Piotra Tamowicza. 11 Niniejsze opracowanie wprost nawiązuje do tej koncepcji, aby możliwe było porównanie uzyskanych rezultatów. Mimo bezdyskusyjnego uznania dokonań jej autora, ambicją naszą jest kreatywne rozszerzenie tego pomysłu na drodze krytyki jego składowych. Dzięki temu możliwe będzie określenie identyfikacja obszaru gospodarki dotkniętej luką, ale nieuwzględnionej w dotychczasowych analizach. Opisywana koncepcja zakłada, że rozmiar luki wyznaczają następujące determinanty: - liczba przedsiębiorstwa o krótkim czasie funkcjonowania (1-2 lata), - przeciętne zapotrzebowanie na kredyt młodych przedsiębiorstw, - przeciętna wartość kredytu udzielanego młodym przedsiębiorstwom, Przyjmując tę metodologię jako właściwą przeanalizowano jej składowe w warunkach województwa podkarpackiego. Do badania wykorzystano dane Lokalnego Banku Danych GUS z lat , dla których wyznaczono średnią arytmetyczną. Aby średnia mogła być uznana ze przeciętną i stabilną, a więc reprezentatywną, wartość badanej cechy, nie może znacząco odbiegać od wartości obserwowanych w badanym okresie. Miarą takiej stabilności może być odległość od mediany, a więc wartości obserwowanej na połowy zbiorowości, kurtoza, obrazująca stopień zbliżenia rozkładu badanych obserwacji do rozkładu normalnego, oraz skośność, informującą o stopniu odchylenia rozkładu badanego od rozkładu normalnego. Jeśli mediana nie różni się istotnie od średniej arytmetycznej to średnia ma zbliżoną wartość dla co najmniej połowy obserwacji. Jeśli kurtoza jest bliska zeru, to rozkład obserwowany jest zbliżony do normalnego, a więc średnia arytmetyczna jest wartością najbardziej prawdopodobną. Jeśli współczynnik skośności jest także bliski zeru rozkład wartości badanych cech nie różni się od rozkładu normalnego. Ewentualne odchylenia w stronę skośności ujemnej/dodatniej oznaczają, że jeśli szacowana wartość o największym prawdopodobieństwie może być fatycznie mniejsza/większa. Określa zatem kierunek potencjalnego błędu średniej. Dla potrzeb niniejszego badania przyjęto, że wartości kurtozy i skośności w przedziale <-2;2> pozwalają przyjąć wyznaczoną średnią jako reprezentatywną. Jeśli oba parametry były w przedziale większym niż <- 2;2>, ale mniejszym niż <-5;5> uznawano, że średnia ma zadowalające cechy reprezentatywności. W badaniu wykorzystano średnie, które miały co najmniej zadowalające cechy reprezentatywności Model AFN Przedsiębiorstwa mają zróżnicowane zapotrzebowanie na kapitał w różnych fazach rozwoju. Również w zależności od tej fazy dostęp do określonych źródeł może być ograniczony. Biorąc pod uwagę badanie na dużej zbiorowości oraz konieczność przyjęcia upraszczających założeń do oszacowania poziomu zapotrzebowania na kapitał przypadającego na każde przedsiębiorstwo w próbie 11 P. Tamowicz, Analiza luki finansowej w województwie pomorskim w zakresie dostępu przedsiębiorców do zwrotnych instrumentów finansowych, Gdańsk

18 wykorzystano model planowania finansowego 12. Model AFN zakłada stałe relacje pomiędzy podstawowymi kategoriami finansowymi. Takie założenie jest podyktowane twierdzeniem, że analizowane przedsiębiorstwo w momencie badania utrzymuje te wskaźniki na poziomie optymalnym i można zakładać, że te wielkości będą również możliwe do uzyskania w przyszłości. Do takich optymalnych wielkości należą: wskaźnik wypłaty dywidendy (optymalna polityka dywidendy), marża zysku netto (optymalna zyskowność), relacja zobowiązań spontanicznych (automatycznie rosnących wraz ze wzrostem przychodów z sprzedaży) do sprzedaży (optymalny cykl rotacji zobowiązań nieoprocentowanych). Dodatkowo zakłada się dość mocno upraszczające założenie o tym, że do realizacji wzrostu sprzedaży niezbędny jest wzrost aktywów. Tym samym zakłada się, szczególnie w przypadku przedsiębiorstwa produkcyjnego, że moce produkcyjne zostały wyczerpane, dodatkowo przyjmowane jest również założenie o podzielności aktywów i proporcjonalnym wzroście wraz ze wzrostem przychodów ze sprzedaży. Metoda ta bazuje na metodzie stałego procenta od sprzedaży opartej na modelu stabilnego wzrostu firmy 13. Analizując pojedyncze przedsiębiorstwa można ustalić precyzyjnie w jakim zakresie moce produkcyjne są wykorzystywane i jaki faktycznie jest niezbędny wzrost aktywów do realizacji określonego wzrostu przychodów ze sprzedaży. Jednak w przypadku badań na dużej próbie niezbędne jest przyjęcie upraszczających założeń. Model AFN zakłada, że zgodnie z teorią wydziobywanej kolejności finansowania przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności finansują swoje inwestycje zyskiem zatrzymanym, następnie długiem a w ostatniej kolejności pozyskują kapitał w formie kapitału udziałowego (własnego). Zatem wzrost aktywów niezbędny do realizacji wzrostu przychodów ze sprzedaży jest finansowany zyskiem zatrzymanym, dodatkowo finansowany jest również automatycznym wzrostem zobowiązań nieoprocentowanych, takich jak zobowiązania handlowe, zobowiązania wobec pracowników i inne zobowiązania cywilno-prawne, które są bezpośrednio związane z działalnością operacyjną. Natomiast kwota, która pozostaje po odjęciu od wartości przyrostu aktywów (zapotrzebowanie na finansowanie) przyrostu zobowiązań automatycznych oraz zysku zatrzymanego jest kwotą dodatkowego zapotrzebowania na kapitał. Zatem pozostaje do decyzji przedsiębiorstwa z jakiego źródła należy pozyskać dodatkowe środki, aby zaspokoić potrzeby inwestycyjne mające przyczynić się do planowanego wzrostu przychodów ze sprzedaży. Model można zapisać wzorem: Gdzie: AFN zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał; A S * 0 0 S A sprzedaży ( S - zapotrzebowanie na finansowanie, wyrażone relacją aktywów do przychodów ze * 0 0 sprzedaży i wzrostem sprzedaży L S * 0 0 S A* 0 L* AFN S S 0 S0 ), które w założeniu rosną proporcjonalnie wraz ze wzrostem przychodów ze S = (S 1 -S 0 ); - przyrost automatycznych zobowiązań, przychodów ze sprzedaży; 0 NI S S0 0 bs 1 L S * relacja zobowiązań automatycznych do 12 Model AFN szerzej opisany w: E.F. Brigham, L.C. Gapenski, Zarządzanie Finansami, PWE, Warszawa 2000, t.2, s Szerzej zob. w Pluta W. Finanse małych i średnich przedsiębiorstw PWE, Warszawa 2004, s

19 NI 0 bs S zysk zatrzymany, jako wewnętrzne, własne źródło finansowania, wyrażony NI S marżą zysku netto, b wskaźnik retencji (zatrzymania), S 1 planowana sprzedaż. Jest to narzędzie służące do planowania zapotrzebowania na kapitał dla przedsiębiorstwa na kolejny rok przy założeniu określonego tempa wzrostu sprzedaży Charakterystyka próby badawczej CATI Badanie przeprowadzone zostało na reprezentatywnej próbie 600 podmiotów z sektora MŚP (średni błąd szacunku nie przekracza 4%). Zastosowano dobór warstwowy, z warstwowaniem według wielkości zatrudnienia i sekcji PKD oraz losowaniem prostym wewnątrz warstw. Operatem losowania była baza Bisnode komercyjna baza teleadresowa przedsiębiorstw. Wykorzystanie programu CADAS na etapie prowadzenia badania CATI zapewniło bieżącą kontrolę struktury próby pod względem obu kryteriów warstwowania. Dobór próby ze względu na sekcję działalności przedsiębiorstwa miał charakter proporcjonalny, tak by struktura próby odpowiadała strukturze populacji. Rozkład próby pod względem PKD zaprezentowano w tab. Z1. Z uwagi na potrzebę prowadzenia analiz w przekroju wielkości zatrudnienia, przyjęto nieproporcjonalny dobór próby, nadreprezentując firmy małe i średnie (tab. Z2). Celem zapewnienia możliwości prowadzenia uogólnień na całą populację przedsiębiorstw w województwie podkarapckim, zastosowano wagi analityczne, wyrównujące strukturę próby do struktury populacji według wielkości zatrudnienia. A badania wykluczono przy tym firmy duże jako te, które co do zasady nie będą otrzymywać wsparcia na poziomie regionalnym i te, których problem luki finansowej dotyczy w najmniejszym stopniu. W próbie znalazły się 52 jednostki, które nie mają statusu przedsiębiorstw, pozostając podmiotami podległymi jednostkom samorządu terytorialnego. Zadecydowano i nieeliminowaniu ich z badania, prowadząc analizę uniemożliwiającą wprawdzie uogólnienia, ale pozwalającą na sondażową ocenę finansowania ich działalności w kontekście trudności pozyskania kapitału. Z uwagi na specyfikę działania tych podmiotów publicznych, nie należy tych analiz traktować w tradycyjnym ujęciu luki finansowania. Z badania wyłączono 5 fundacji. Próba przedsiębiorstw liczyła ostatecznie 543 jednostki, zróżnicowane pod względem formy prawnej działalności, lokalizacji w obrębie poszczególnych powiatów, ale i wielkości miejscowości, struktury kapitałowej, okresu działalności itp. 2. Luka finansowania przedsiębiorstw województwa podkarpackiego - analiza szczegółowa 2.1. Luka finansowania - badanie statystyki GUS W 2013 roku w województwie podkarpackim powstało podmioty. W ujęciu historycznym przeciętna wartość nowopowstałych podmiotów wynosi W obrębie grupy nowych podmiotów 19

20 przeciętnie 88% to osoby fizyczne podejmujące działalność gospodarczą. W strukturze podmiotów gospodarczych województwa podkarpackiego mikroprzedsiębiorstwa stanowią przeciętnie ok. 95%, małe przedsiębiorstwa 4%, natomiast średnie 0,8%. Przyjmując, że rozkład wielkościowy przedsiębiorstw odpowiada rozkładowi nowo zakładanych podmiotów, średnio rocznie na ok nowopowstałych przedsiębiorstw 1506 to mikrofirmy (94% wszystkich nowych przedsiębiorstw), co ok. 12% nowych podmiotów. Liczba nowych podmiotów jest zatem niemal całkowicie zdominowana przez mikro przedsiębiorców. Udział pozostałych podmiotów jest znikomy. Przy powyższych założeniach nowo założonych małych przedsiębiorstw jest ok. 66, co stanowi 0,52% wszystkich nowych podmiotów i 4,19% nowych przedsiębiorstw. Roczną grupę nowych podmiotów można oszacować zatem na 12879, z czego to osoby fizyczne podejmujące działalność gospodarczą (88%), a 1506 to przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób. Z uwagi na przedstawiony powyżej rozkład przyjmuje się, że obie zbiorowości wypełniają grupę nowych jednostek gospodarczych i w dalszej analizie ich udział będzie ważony udziałem w tej grupie. Nowe podmioty nie zawsze oznaczają utworzenie jednostki od podstaw. Czasem powstają one na skutek przekształcenia innego, już funkcjonującego przedsiębiorstwa. Z tego względu na podstawie danych GUS skorygowano liczbę nowych podmiotów o te faktycznie nowopowstałe. Średnia wartość współczynnika korygującego wynosi 0,98 dla osób fizycznych i 0,92 dla przedsiębiorstw. Badana grupa jednostek to zatem osób fizycznych i 1390 przedsiębiorstw. Krótki czas funkcjonowania podmiotu nie ogranicza się wyłącznie do pierwszego roku funkcjonowania. Wydaje się zasadnym, aby grupę zagrożoną występowaniem luki finasowania rozszerzyć także o te, które funkcjonują także w kolejnym roku. Dalsze rozszerzanie tej grupy wydaje się nieuzasadnione, gdyż trzyletnia firma może być potraktowana jako ta, która stawiła czoła trudnościom związanym z pokrywaniem kosztów, znalezieniem odbiorców czy zarządzaniem. Aby określić lukę finansowania dla najbardziej narażonych na trudności gospodarcze przedsiębiorstw jednorocznych obliczenia przeprowadzono dla dwóch zbiorowości dwuletniej i rocznej. W przypadku pierwszego wariantu konieczne było skorygowanie liczby przedsiębiorstw o przeciętny współczynnik przeżywalności rocznej, który dla osób fizycznych wynosi 76,3%, a dla przedsiębiorstw 75,6%. Populacja dwuletnia to zatem osób fizycznych i 2440 mikroprzedsiębiorstw. Kolejnym czynnikiem luki finansowania jest zapotrzebowanie na kredyt młodych przedsiębiorstw. W zastosowanej metodologii przyjmuje się arbitralnie popyt zgłoszony w opublikowanych badaniach ankietowych. Takie podejście, jakkolwiek poprawne pozostawia pewien niedosyt. Nie ujmuje bowiem roli osób fizycznych w zapotrzebowaniu na kapitał. Dla celów porównawczych przyjęto, podobnie jak w cytowanej pracy, poziom zapotrzebowania na kredyt określony badaniem koniunktury przez NBP. Jest on niestety bardzo niestabilny, utrudnia określenie wartości przeciętnej. Zakładając, że pewną reprezentatywnością charakteryzuje się czteroletnia średnia ruchoma, zapotrzebowanie MŚP na kredyt na rok 2014 wynosi 28%. Z uwagi na udział mikroprzedsiębiorstw w grupie MŚP sięgający 95% przyjęto tę wartość za reprezentatywną dla badanej grupy. W niniejszej analizie zaproponowano inny sposób oszacowania zapotrzebowania na kredyt w oparciu o dane GUS. Z badań nad nowopowstałymi podmiotami wynika, że średnio 28% osób fizycznych i 35% osób prawnych podejmuje działalność inwestycyjną. Jest to zatem potencjalna grupa dotknięta niedoborem kapitału. Uwzględniając wcześniej przyjęte wagi, średni odsetek podmiotów inwestujących wynosi 28,84%, co zbliża szacunki do cytowanego modelu) (por. metodologia). Warto jednak zauważyć, że małe przedsiębiorstwa w dużej mierze finansują działalność z własnych kapitałów, przez co wyznaczony poziom wydaje się zbyt wysoki wobec finansowania dłużnego. Badania GUS wskazują, że nowe jednostki korzystają z kredytu do finansowania podejmowanej działalności odpowiednio w 3% i 2,2% przez osoby fizyczne i prawne (średnio 2,9%). W grupie podmiotów inwestujących działalność rozwojowa jest wspierana kredytem przez 17% osób prawnych i 20

21 fizycznych. Zatem kredyt jest wykorzystany jako źródło finansowania inwestycji przez 4,9% populacji nowych podmiotów. Zapotrzebowanie na kredyt w pierwszym roku wykazuje zatem 620 podmiotów inwestujących i 362 pozostałych. W kolejnym roku działalności zmienia się obserwowane wykorzystanie kredytu i poziom inwestycji w obu grupach podmiotów. Inwestuje 25% osób fizycznych i 28% osób prawnych. Działalność ta jest wspierana kredytem, odpowiednio w 22% i 20%. Zapotrzebowanie na kredyt w drugim roku wykazują zatem 452 osoby fizyczne i 60 osób prawnych. Przeprowadzone badanie GUS pozwala ustalić także odsetek podmiotów deklarujących trudności z dostępem do kredytu. W przypadku osób fizycznych jest to 33% dla podmiotów jednorocznych i 31% dla dwuletnich. W grupie osób prawnych wartości te wynoszą odpowiednio 34% i 44%. Aby określić zbiorowość dotkniętą trudnościami w dostępie do kredytu przyjęto dwa rozwiązania rygorystyczne i liberalne. Pierwsze podejście zakłada, że deklaracja trudności kredytowych dotyczy całej populacji i nie ma związku z zaciągniętym kredytem. Oznacza to, że problem luki obejmuje podmioty deklarujące trudności i podejmujące działalność inwestycyjną. Podejście liberalne zakłada, że kłopoty z kredytem mają jednostki, które z niego korzystają i realizują inwestycje. W przypadku podejścia rygorystycznego trudności dotyczą 205 podmiotów podejmujących inwestycje i korzystających z kredytu, oraz 119 podmiotów, które wykorzystują kredyt do rozpoczęcia działalności. W drugim roku liczba podmiotów wynosi 167. Na podstawie podejścia rygorystycznego wyznaczono 1197 podmiotów w pierwszym oraz 783 w drugim roku działalności. Szczegółowe informacje na temat liczebności poszczególnych grup przedsiębiorstw dotkniętych efektami luki na początkowym etapie działalności zaprezentowano w tabeli Z3. Przeciętną wartość finansowania przydzielonego nowopowstałym przedsiębiorcom (IBS, Coffey, 2014, s. 102) oszacowano na 35 tys. zł jako średnią z lat , przy urealnieniu wartości pieniężnych CPI do cen z 2013 r. W badaniu PAG z 2011 r. 14 zrealizowanym w województwie podkarpackim wielkość zapotrzebowania na finansowanie podmiotów, podejmujących działalność gospodarczą oszacowano na podstawie wartości średniej pożyczek udzielonej przez fundusze pożyczkowe wsparte w ramach RPO WP, wynoszącej 34 tys. zł. Uwzględniając powyższe analizy uzyskano wartość luki finansowania w bardzo szerokim spektrum. W ujęciu jednorocznym najniższy wymiar luki to 4,2 mln zł. Dotyczy to przedsiębiorstw, które nie podejmują działalności inwestycyjnej, ale wykorzystują kredyt do rozpoczęcia działalności. Jeśli podmiot realizuje inwestycje wartość luki zwiększa się do 7,1 mln zł. Oba rachunki są jednak obciążone istotną słabością, gdyż dotyczą przedsiębiorstw, które z kredytu de facto korzystają, nie są więc w pełni dotknięte skutkami luki. To podejście pozwala jednak oszacować jak duża jest grupa podmiotów finansujących się długiem i dostrzegających trudności z tym związanych. Łączna luka w tym wymiarze wynosi 11,3 mln zł i należy ją potraktować jako minimalny wymiar problemu. W ujęciu dwuletnim jego wartość wzrasta do 20 mln zł. Większą wiarygodność należy przypisać wynikom uzyskanym dla przedsiębiorstw inwestujących jako takich. To potencjalni kredytobiorcy, którzy z jakiegoś względu z długu nie skorzystali. Z pewnością część z nich nie otrzymała kredytu mimo starań lub się o niego nie ubiegała w przekonaniu, że nie przyniesie to pozytywnego rezultatu. Ta grupa wydaje się szczególnie istotnym adresatem potencjalnego wsparcia. Luka finansowania w ujęciu rocznym wyniosła 41,9 mln zł, w dwuletnim 69,3 mln zł. 14 PAG Uniconsult, Rola instrumentów inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w województwie podkarpackim, 2011, s

22 Dla porównania wyznaczono także lukę zgodnie z koncepcją P. Tamowicza. W ujęciu oryginalnym jej wartość wyniosła 121,8 mln zł. Uwzględniono w nim liczbę nowych podmiotów, przeciętną wartość kredytu 35 tys. zł i 28% zapotrzebowanie na kredyt. Naszym zdaniem wartość tego ostatniego parametru, o czym wspomniane było wcześniej jest zbyt wysoka, a zapotrzebowanie na kredyt ma bardziej charakter deklaratywny. Analizowane podejście do kalkulacji luki zmodyfikowano uwzględniając tylko przedsiębiorstwa inwestujące. Wówczas luka zmniejszyła się istotnie do 35,5 mln rocznie. To dużo bardziej wiarygodny wynik, gdyż odnosi się do podmiotów wykazujących faktyczne zapotrzebowanie na kredyt. Wartość ta, jest także zbliżona do wartości luki w ujęciu rygorystycznym. Szczegółowe informacje na temat luki finansowania podkarpackich przedsiębiorstw przedstawiono w tabeli Z4. Przedsiębiorstwa o krótkim czasie funkcjonowania nie są jedynymi, które mogą być dotknięte niedoborem kapitału na inwestycje. W celu oszacowania ogólnej liczby podmiotów z Podkarpackiego, objętych tym problemem wykorzystano statystyki BDL dotyczące podmiotów z tego obszaru Polski w latach Na koniec 2012 roku w województwie podkarpackim działały przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 250 osób, w tym to mikroprzedsiębiorstwa, 2757 to małe podmioty, a 740 to przedsiębiorstwa średnie. Następnie, opierając się na danych GUS dotyczących udziału przedsiębiorstw deklarujących trudności w dostępie do kredytów w stosunku do całej populacji wyznaczono grupę podmiotów, które potencjalnie mogą być dotknięte tym problemem 15. Korzystając z tych samych danych GUS oszacowano udział przedsiębiorstw, które korzystają z kredytu. Zarówno w przypadku podmiotów dotkniętych trudnościami w dostępie do kredytu, jak i deklarujących, wyznaczono średnią dla wszystkich badanych przez GUS przedsiębiorstw, a więc działających od roku do 5 lat. W przypadku trudności kredytowych średni udział deklaracji wyniósł 32,52% ogółem, dla osób fizycznych - 32,16%, a dla osób prawnych 36,7%. Średnia wartość udziału przedsiębiorstw korzystających z kredytu wyniosła ogółem 21,7%, a dla osób fizycznych 22,34%. Rozkład badanych parametrów nie odbiega zatem istotnie od normalnego i średnia może służyć jako miara przeciętna w tym okresie. 16 Liczba przedsiębiorstw dotkniętych luką jest zatem różnicą pomiędzy liczbą podmiotów deklarujących ograniczony dostęp do kredytu a liczbą stosującą kredyt w działalności inwestycyjnej. Przyjęto zatem, że fakt deklaracji trudności świadczy o zainteresowaniu kredytem. Liczebność analizowanej zbiorowości przedstawiono w tabeli Z5. Luką finansowania długiem dotkniętych jest zatem prawie 7000 podmiotów z sektora MŚP, z czego ponad 6500 to mikroprzedsiębiorstwa, niespełna 300 to małe przedsiębiorstwa, a 80 to podmioty średnie. W podobny sposób oszacowano wartość luki finansowania długiem przedsiębiorstw w Podkarpackiem. Na podstawie danych GUS o nakładach na działalność inwestycyjną określono ich przeciętny poziom w poszczególnych warstwach wielkościowych przedsiębiorstw w latach Następnie, posługując się tymi samymi statystykami, jakie wykorzystano dla oszacowania liczby przedsiębiorstw dotkniętych luką, wyznaczono jej wartość (tab. Z6). Łącznie luka finansowania długiem podkarpackich MŚP wynosi 306 mln zł, z czego ponad 86 mln zł przypada na mikroprzedsiębiorstwa, niespełna 80 mln zł na małe podmioty, a prawie 140 mln na średnie firmy. Uzyskane rezultaty należy traktować jako górną granicę luki finansowania. Wynika to z faktu niskiego poziomu zadłużenia przedsiębiorstw w regionie, znacznie poniżej średniej krajowej. Użyte statystki GUS są wyznaczone dla populacji ogólnopolskiej, stąd istnieje prawdopodobieństwo przeszacowania zainteresowania kredytem. 15 GUS, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach W dalszej analizie statystycznej posługiwano się wyłącznie średnią spełniającą cechy reprezentatywności. 22

23 Dysponując danymi o nakładach na innowacje przedsiębiorstw przemysłowych województwa podkarpackiego oszacowano także lukę finansowania długiem tej grupy przedsiębiorstw. Przeciętny udział innowacyjnych przedsiębiorstw usługowych wynosi 11,6%, natomiast przemysłowych 20,7%. Niestety BDL nie podaje statystyk dotyczących innowacyjności przedsiębiorstw nieprzemysłowych, stąd niemożliwe było wyznaczenie luki w tej grupie. Warto jednak zauważyć, że podmioty w latach przeciętnie rocznie wydatkowały na innowacje 142,5 mln zł, podczas gdy znacznie mniej liczne (niespełna 15% populacji podkarpackich przedsiębiorstw) firmy przemysłowe wydawały ponad 1 mld zł rocznie na ten cel. Wydaje się zatem, że luka finansowania wyznaczona jedynie dla przedsiębiorstw przemysłowych dostarcza dostatecznie dużo informacji o barierach innowacyjności w regionie. Przeprowadzona analiza przemysłowych firm innowacyjnych umożliwiła oszacowanie luki finansowania w wysokości 93,3 mln zł na poziomie ogólnym MŚP, z czego ponad 75 mln zł przypada na przedsiębiorstwa średnie, a niespełna 17,5 mln zł dotyczy małych podmiotów 17. Osobnym problemem okazało się oszacowanie luki finansowania długiem dla mikroprzedsiębiorstw, które nie są ujęte w statystykach poświęconych innowacji. Niestety brak danych na temat struktury wielkościowej przedsiębiorstw sektora usług nie pozwala na daleko idące uogólnienia, a tym samym na ekstrapolację wyników na grupę mikroprzedsiębiorstw Luka finansowania - badanie modelem AFN Badanie zostało przeprowadzone na próbie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw z województwa podkarpackiego, dla których możliwe było skompletowanie danych finansowych. Celem badania było ustalenie przeciętnego zapotrzebowania na kapitał w sektorze MSP w zależności od wielkości przedsiębiorstwa i sektora działalności. Zapotrzebowanie na kapitał przedsiębiorstw oszacowane na podstawie danych historycznych posłużyło w niniejszym badaniu do ustalenia popytu na finansowanie. Szczególnie cenne jest porównanie potencjalnego popytu oszacowanego na podstawie modelu AFN i zapotrzebowania na dodatkowy kapitał wynikającego z obliczeń przeprowadzonych na danych rzeczywistych. Szczegółowej analizie zostały poddane wyniki z 2012 roku, ostatniego z dostępnym kompletem danych finansowych. Badanie zostało przeprowadzone na próbie przedsiębiorstw prowadzących działalność w formie: spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek jawnych, spółek komandytowych, spółek akcyjnych, z marginalną reprezentacją przedsiębiorstw prowadzonych w formie osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą. Niska reprezentacja tej formy działalności może mieć istotny wpływ na reprezentatywność wyników przeprowadzonego badania. Reprezentacja firm w próbie w dużym stopniu zależy od skłonności przedsiębiorstw do ujawniania informacji finansowych, jest to istotne szczególnie w przypadku firm, które nie mają obowiązku publikacji sprawozdań finansowych 18. Istotny jest również fakt, że analizie poddano przedsiębiorstwa, które rozpoczęły działalność najpóźniej w 2011 roku, zatem po 2012 roku były to firmy przynajmniej dwuletnie. Zgodnie z metodologią prezentowaną we wcześniejszej części opracowania luka kapitałowa praktycznie nie dotyczy lub dotyczy w bardzo małym stopniu przedsiębiorstw o kilkuletniej historii działalności na rynku. Wynika to z faktu, iż tego typu firmę traktuje się jako taką, która poradziła sobie z trudnościami wejścia na rynek, zorganizowania sprzedaży, zarządzania kosztami czy kontaktami z dostawcami. Analizę zapotrzebowania na kapitał przeprowadzoną na wybranej próbie przedsiębiorstw można traktować jako uzupełniającą do podstawowego badania luki finansowania pokazującej finansowe 17 Szczegółowe wyliczenia przedstawiono w tabeli Z7. 18 Cała próba firm z województwa podkarpackiego liczyła ponad 1500 podmiotów, jednak ze względu na liczne braki danych musiały one zostać wykluczone z analizy. 23

24 warunki działalności przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku powyżej dwóch lat. Liczebność i struktura próby MŚP w 2012 r. przedstawiono w tabeli Z8. Wśród mikro, małych i średnich przedsiębiorstw z województwa podkarpackiego z kompletem danych finansowych na 2012 rok wyodrębniono próbę 247, które charakteryzowały się dodatnim tempem wzrostu przychodów sprzedaży. W ujęciu modelowym przedsiębiorstwa, które realizują wzrost przychodów ze sprzedaży jednocześnie mają zapotrzebowanie na sfinansowanie tego wzrostu odzwierciedlone zapotrzebowaniem na kapitał na inwestycje w aktywa trwałe i obrotowe. Oznacza to, że analizie poddano wyłącznie przedsiębiorstwa dynamicznie rozwijające się. Znacznie obciąża to próbę i utrudnia możliwość uogólnień na całą populację MŚP jednak równocześnie pokazuje problem zapotrzebowania na kapitał przedsiębiorstw rozwojowych, o określonym potencjalne na przyszłość. W próbie przedsiębiorstw z dodatnią stopą wzrostu przychodów ze sprzedaży znalazło się 119 (48%) firm z zapotrzebowaniem na dodatkowy kapitał oraz 128 firm (52%) z nadwyżką środków. Oznacza to, że ponad połowa badanych przedsiębiorstw była w stanie sfinansować zapotrzebowanie na dodatkowy majątek i aktywa obrotowe automatycznym wzrostem zobowiązań bieżących oraz zyskiem zatrzymanym i wygenerować nadwyżkę środków pieniężnych. W obrębie całej próby znalazło się tylko 9% firm osiągających stratę w 2011 roku powodującą zmniejszenie kapitału w 2012 roku. W ostatecznej próbie przedsiębiorstw o dodatnim tempie wzrostu sprzedaży znalazło się 37% firm średnich, 48% firm małych oraz 15% mikrofirm. Tabele Z9 i Z10 prezentują wyniki badania z wykorzystaniem modelu oraz porównanie z obliczeniami na danych rzeczywistych w ujęciu wartościowym oraz w wielkościach przeciętnych w podziale na przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie. W tabeli Z9 zestawiono wyniki obliczeń wynikające z modelu planowania finansowego na zapotrzebowanie na dodatkowe finansowanie (kolumny oznaczone AFN*) oraz oszacowano te same wielkości na podstawie danych rzeczywistych. Wyniki otrzymane na podstawie modelu można interpretować jako potencjalne wartości możliwe do osiągnięcia w danym roku przy zachowaniu założeń modelu. W zestawieniu z wynikami zrealizowanymi mogą one określać potencjalne niezrealizowane zapotrzebowanie na poszczególne pozycje. Tabela Z10 prezentuje przeciętne wielkości wartości z tabeli Z9 w podziale na wielkość przedsiębiorstw MŚP. Dla całej próby MŚP łączne zapotrzebowanie na sfinansowanie wzrostu aktywów ogółem wynikające ze wzrostu przychodów ze sprzedaży wyniosło 869,37 mln zł. Co przeciętnie na przedsiębiorstwo dawało zapotrzebowanie na poziomie 3,52 mln zł. Należy zwrócić uwagę, że realizacja wzrostu aktywów ogółem była niższa zarówno w ujęciu wartościowym jak i przeciętnym. Z analizy wyników modelu wynika, że łącznie dla wszystkich MŚP wzrost aktywów ogółem był finansowany w 30% przez przyrost spontanicznych zobowiązań nieoprocentowanych, krótkoterminowych (tabela Z11), w 20% z zysku zatrzymanego oszacowanego na podstawie wyniku finansowego z roku Natomiast pozostała część to zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał zewnętrzny. Oznacza to, że przedsiębiorstwa w połowie finansują swoją działalność wewnętrznymi źródłami. A w połowie poszukują dodatkowych źródeł finansowania takich jak pożyczki, kredyty lub emisja udziałów. Analizując wyłącznie mikroprzedsiębiorstwa można zauważyć po pierwsze, że przy istotnie niższej skali zapotrzebowania na finansowanie wzrostu aktywów, w znacznie większym stopniu pokrywany jest on przyrostem zobowiązań spontanicznych, bo aż w 45%, gdy w przedsiębiorstwach małych jest to 35%, 19 Na potrzeby tej analizy przyjęto, że MŚP całość zysku wygenerowanego w danym roku przeznaczają na reinwestycję w przedsiębiorstwo i nie dystrybuują go. Zatem poziom samofinansowania jest dokładnie równy zyskowi netto z roku ubiegłego. 24

25 a w przedsiębiorstwach średnich już tylko 26%. Tym samym przedsiębiorstwa średnie relatywnie w największym stopniu finansują zapotrzebowanie zyskiem zatrzymanym (21%), i źródłami zewnętrznymi (aż 52%) w stosunku do 47% w przedsiębiorstwach małych i 35% w mikroprzedsiębiorstwach. Małe firmy finansują zapotrzebowanie na finansowanie w 18% zyskiem zatrzymanym, a mikro w 20%. Zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał w grupie mikroprzedsiębiorstw wynosiło 6,14 mln w ujęciu modelowym, a przeciętnie na firmę 270 tys. zł. Jest to jedyna grupa przedsiębiorstw, która miała zrealizowane zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał większe niż wynikające z modelu. Pomimo, że wynikający z modelu wzrost aktywów ogółem, determinujący zapotrzebowanie na finansowanie, był wyższy niż zrealizowany w rzeczywistości. Zarówno w grupie małych jak i średnich przedsiębiorstw występowała nadwyżka wielkości zapotrzebowania na dodatkowy kapitał wynikający z modelu nad nadwyżką środków wynikającą z danych rzeczywistych. Analizując wyniki zawarte w tabeli Z9 oraz Z10 należy zwrócić uwagę, że nie wszystkie przedsiębiorstwa realizujące wzrost sprzedaży w 2012 r. wymagały dokapitalizowania ze źródeł zewnętrznych, jest to odzwierciedlone w pozycji nadwyżki środków. Oznacza to, że po sfinansowaniu wewnętrznymi źródłami wzrostu aktywów przedsiębiorstwo dysponowało nadwyżką środków pieniężnych. Co ciekawe w każdej kategorii przedsiębiorstw nadwyżka ta była wyższa w rzeczywistości niż wynikająca z modelu. Dodatkowo, nie każda firma realizująca wzrost sprzedaży mogła sfinansować badane zapotrzebowanie zyskiem zatrzymanym, gdyż w niektórych przypadkach strata finansowa z 2011 roku obniżała jeszcze kapitał przedsiębiorstwa. Zatem potrzebne były dodatkowe środki ze źródeł zewnętrznych na pokrycie tej pozycji. Zarówno w przypadku modelu jak i obliczeń na danych rzeczywistych przyjęto takie samo założenie o zysku zatrzymanym jako całkowitym wyniku finansowym z 2011 r., dlatego też otrzymane wartości nie różnią się od siebie. Porównując łączną stratę jak i przeciętną stratę na przedsiębiorstwo w kategoriach wielkościowych można zauważyć, że relatywnie duże straty poniosły przedsiębiorstwa małe w stosunku do średnich. Średnia strata poniesiona przez przedsiębiorstwo małe jest tylko o 80 tys. mniejsza niż średniego przedsiębiorstwa. Może to świadczyć o relatywnie gorszej kondycji tej grupy badanych przedsiębiorstw. Można również zwrócić uwagę, że w przypadku danych rzeczywistych nie wszystkie przedsiębiorstwa odnotowały wzrost zobowiązań nieoprocentowanych pomimo realistycznego założenia o stałej relacji pomiędzy tymi zobowiązaniami a przychodami ze sprzedaży. Oznacza to, że w badanym okresie poziom tych zobowiązań został zmniejszony, poprzez skrócenie okresu rotacji tych zobowiązań. Kluczowa dla celu niniejszego opracowania jest analiza wyników zawartych w tabeli Z9 załącznika. Model AFN określa potencjalne wielkości zapotrzebowania na finansowanie wzrostu aktywów przedsiębiorstwa oraz zapotrzebowania na dodatkowy kapitał, które mogłoby zostać zrealizowane przy utrzymaniu dotychczas osiąganych poziomów wskaźników zawartych w modelu (pod warunkiem, że są one optymalne). Natomiast różnice pomiędzy wynikami modelu i wielkościami zrealizowanymi w danym roku, oszacowanymi na podstawie danych rzeczywistych podstawionych do modelu AFN mogą wynikać z wpływu czynników zewnętrznych, asymetrii informacji dotyczącej dodatkowych źródeł pozyskania kapitału oraz innych warunków prowadzenia działalności gospodarczej. Można zatem przyjąć, że na podstawie porównania tych wyników jesteśmy w stanie oszacować teoretyczną lukę w zakresie inwestycji (łączne zapotrzebowanie na finansowanie) oraz lukę finansowania rozumianą jako łączna luka wynikająca z braku finansowania dłużnego jak i udziałowego. Łącznie dla wszystkich przedsiębiorstw w próbie realizujących wzrost przychodów ze sprzedaży w 2012 roku niezrealizowane zapotrzebowanie na finansowanie wzrostu aktywów ogółem wyniosło 292,66 mln zł. Można interpretować to jako potencjalny możliwy do zrealizowania wzrost aktywów ogółem oszacowany na podstawie modelu, który nie został zrealizowany ze względu na brak dostępu do finansowania i/lub ze względu na wystąpienie innych obiektywnych przesłanek. Tym samym 25

26 pozycję różnicy w zapotrzebowaniu na dodatkowy kapitał wynikającą z modelu i z danych rzeczywistych można interpretować jako niezrealizowane zapotrzebowanie na kapitał zewnętrzny niezrealizowany popyt na dodatkowe finansowanie, lub innymi słowy lukę finansowania. W przypadku wszystkich MŚP wyniosła ona 123,79 mln zł. W przeliczeniu na przeciętną spółkę w próbie wynosiła ona 500 tys. zł. Dla małych przedsiębiorstw łączna luka wyniosła 19,55 mln zł, dla średnich 106,27 mln zł, natomiast w przypadku mikroprzedsiębiorstw luka według tego podejścia nie występuje. Przeciętnie na małe przedsiębiorstwo luka wynosi 170 tys. zł, natomiast na średnie przedsiębiorstwo 1,16 mln zł. Tabela Z13 prezentuje liczebność próby, na której zostało przeprowadzone badanie w kontekście reprezentacji wszystkich przedsiębiorstw, uwzględniając te które nie znajdowały się w fazie intensywnego wzrostu oraz pokazuje poziom reprezentatywności badania. Wnioski płynące z badania można z całą pewnością uogólnić na populację firm działających w województwie podkarpackim w przypadku grupy małych i średnich przedsiębiorstw. Natomiast w przypadku mikrofirm, które są reprezentowane zaledwie w 0,05% trudno formułować jakiekolwiek ogólne konkluzje. Dodatkowo próba mikrofirm z prezentowanego badania jest specyficzna ze względu na formę prowadzonej działalności. Populacja mikrofirm składa się w przeważającej wielkości z osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, natomiast w próbie badanych przedsiębiorstw znalazło się wyłącznie 66% spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, 30% spółek jawnych i 4% spółek komandytowych. Za odrzuceniem możliwości uogólnienia wniosków z badania dotyczących mikrofirm przemawia kilka argumentów, poza brakiem reprezentatywności próby jest to jeszcze odmienna struktura formy prowadzenia działalności w stosunku do populacji, a także relatywnie wysokie przeciętne wartości zapotrzebowania na finansowanie oraz na dodatkowy kapitał wynikające z modelu, oraz ostatecznie brak występowania luki finansowej. Może to oznaczać pośrednio, że przedsiębiorstwa w próbie to dynamicznie rozwijające się mikrofirmy, o dobrej sytuacji finansowej i ugruntowanej pozycji, którym bliżej do małych firm, niż do przeciętnej mikrofirmy występującej w populacji tych podmiotów w badanym województwie, a także w Polsce. Dalszej analizie poddano grupę małych i średnich przedsiębiorstw. W dotychczasowej analizie przyjęto, że zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał wynika z potrzeby finansowania wzrostu aktywów ogółem. Jednak w ujęciu luki finansowej pomijane jest zapotrzebowanie na finansowanie aktywów obrotowych (zapasów, należności), a dotyczy ona wyłącznie obszaru finansowania inwestycji długoterminowych. Z tego względu oszacowano udział środków trwałych w aktywach ogółem (AT/AO) dla każdej grupy wielkościowej MŚP i skorygowano poziom luki finansowania. Dodatkowo, na podstawie średnich wartości wskaźnika zadłużenia (D/AO) (biorącego pod uwagę tylko zobowiązania oprocentowane) oszacowano lukę długu oraz lukę kapitału własnego dla 2012 roku dla próby badanych przedsiębiorstw. Wyniki obliczeń prezentuje tabela Z14. Małe przedsiębiorstwa w województwie podkarpackim posiadały w strukturze aktywów ogółem 37,15% środków trwałych, natomiast przedsiębiorstwa średnie blisko 42%. Na tej podstawie ustalono, że luka finansowania oznaczająca niezrealizowany popyt na finansowanie środków trwałych w próbie małych przedsiębiorstw wynosiła w 2012 roku około 7,3 mln zł, a w średnich 44,5 mln zł. Przeciętnie na przedsiębiorstwo oznaczało to lukę na poziomie 62 tys. zł w przypadku małych firm i 484 tys. zł w przypadku firm średnich. Następnie przyjmując wskaźnik zadłużenia oszacowany na poziomie 23,1% dla małych firm otrzymano lukę długu dla próby w wysokości 1,7 mln zł oraz lukę dla kapitału własnego w wysokości 5,6 mln zł. W przypadku firm średnich oszacowany wskaźnik zadłużenia jest nieznacznie niższy niż w przypadku firm małych i wynosi 20,5%. Przy takim założeniu luka długu dla próby wynosi 9,2 mln zł, a dla 26

27 kapitału własnego 35,4 mln zł. Oznacza to łączną lukę finansowania przeznaczoną na potencjalne sfinansowanie środków trwałych dla próby w wysokości 51,8 mln zł. W następnym etapie badania przeprowadzono ekstrapolację luki finansowania w podziale na lukę długu oraz kapitału własnego dla małych i średnich firm wykorzystując wskaźnik reprezentacji firm o dodatnim tempie wzrostu przychodów ze sprzedaży w stosunku do łącznej liczby firm w próbie, oraz przeciętne wartości poszczególnych rodzajów luki dla odpowiednich grup wielkościowych przedsiębiorstw. Wyniki analizy prezentuje tabela Z15. Przyjmując upraszczające założenia dotyczące przeciętnych relacji wskaźników oraz możliwość uogólnienia wyników badania na reprezentatywnej próbie małych i średnich firm z województwa podkarpackiego oszacowano łączną roczną lukę finansowania dla całej populacji w podziale na lukę długu oraz kapitału własnego. Wyniki otrzymano na podstawie wartości luki ważonych współczynnikiem reprezentacji firm z dodatnią stopą wzrostu przychodów ze sprzedaży w stosunku do wszystkim firm w próbie, osobno dla małych i osobno dla średnich firm oraz na podstawie liczebności populacji firm prywatnych w kategoriach wielkościowych otrzymanych z Banku Danych Lokalnych GUS z 2012 roku. Łączną lukę finansowania dla populacji firm małych i średnich oszacowano na poziomie blisko 235 mln zł, w tym małe firmy 75,6 mln zł, średnie firmy 159,4 mln zł. Do ekstrapolacji luki na cały siedmioletni okres programowania przyjęto ostrożne założenie braku wzrostu zapotrzebowania na finansowanie. Jest to powszechnie stosowana praktyka przy długoletnich prognozach, gdyż prawidłowe oszacowanie określonego tempa zmiany wielkości na tak dużym poziomie zagregowania jest obarczone bardzo dużym prawdopodobieństwem błędu. Przyjęcie założenia o braku zmian obniża ryzyko popełnienia błędu, a przynajmniej ogranicza go istotnie. Wyniki prezentuje tabela Z16. Na podstawie ekstrapolacji uzyskano łączną lukę kapitału własnego na poziomie 1,65 mld zł, z czego na małe przedsiębiorstwa przypada 529 mln zł, na średnie 1,12 mld zł. Łączna luka długu dla obu kategorii wielkościowych wynosi 351,7 mln zł, a kapitału własnego 1,3 mld zł. Tak otrzymane wyniki należy interpretować ostrożnie, chociaż ich dużą zaletą jest fakt otrzymania na podstawie badania ilościowego, eliminującego wpływ subiektywnej oceny uczestniczącego w badaniu ankietowym przedsiębiorcy. Ograniczenia tego podejścia wynikają zarówno z doboru próby do badania, jak również z upraszających i dość restrykcyjnych założeń w modelu AFN. Charakterystyka sytuacji finansowej badanych przedsiębiorstw W próbie przedsiębiorstw o dodatnim tempie wzrostu sprzedaży w 2012 roku, średnie tempo wzrostu w grupach wielkościowych przedsiębiorstw kształtowało się na bardzo podobnym poziomie, mikrofirmy i małe przedsiębiorstwa osiągnęły 16% wzrost, natomiast firmy średnie tylko o jeden punkt procentowy niższy. Kapitałochłonność (A/S) była w każdej grupie zróżnicowana, przy czym w porównaniu do 2011 roku we wszystkich grupach ta relacja obniżyła się. Jest to wskaźnik zagregowany, zawierający w sobie zarówno aktywa obrotowe jak i trwałe, dlatego obniżenie może świadczyć zarówno o wzroście efektywności zarządzania kapitałem obrotowym, czyli jego obniżenia (pozytywna tendencja), jak i o spadku wartości księgowej środków trwałych wynikającej z amortyzacji i braku dodatkowych inwestycji w ten majątek. Najwyższą kapitałochłonnością cechują się średnie firmy w próbie, natomiast najniższą mikroprzedsiębiorstwa. Jest to generalnie tendencja porównywalna do populacji MŚP w Polsce. Za kapitałochłonnością podąża relacja aktywów trwałych do aktywów ogółem (AT/AO), która pokazuje, że najwyższy udział środków trwałych mają firmy średnie, a najniższy mikro. Chociaż na podstawie badania modelem AFN oszacowano, że najwyższy udział w finansowaniu dodatkowego zapotrzebowania na inwestycje w aktywa mają zobowiązania spontaniczne w grupie mikrofirm, a najniższy w przypadku firm średnich, relacja tych zobowiązań (takie które automatycznie 27

28 rosną wraz ze wzrostem sprzedaży: handlowe, wobec pracowników, z tytułu podatków, itp.) do przychodów ze sprzedaży w każdej grupie firm jest bardzo podobna. Świadczy to o zbliżonym modelu zarządzania zobowiązaniami nieoprocentowanymi, podobnych terminach płatności na dostawy towarów, usług, itp. Może to również wynikać ze specyfiki województwa, chociaż głównie powinno wynikać ze specyfiki branży oraz pozycji konkurencyjnej danej firmy (wyniki analizy parametrów modelu i wskaźników prezentuje tab. Z17). Najwyższą rentownością kapitału własnego (ROE) charakteryzują się firmy małe oraz mikro (należy pamiętać, że 37 mikrofirm z próby zostało uznane za niereprezentatywne i takie, którym cechami bliżej do małych firm, co znajduje potwierdzenie w analizie wskaźników finansowych), firmy średnie mają stopę zwrotu z kapitału własnego o 10 punktów procentowych niższą niż pozostałe przedsiębiorstwa. Pamiętając, że charakterystyka dotyczy firm w fazie intensywnego wzrostu, działających na rynku minimum 2 lata można stwierdzić, że ROE znajduje się na bardzo dobrym poziomie, ponad przeciętne wyniki przedsiębiorstw tych wielkości w Polsce. Natomiast rentowność aktywów kształtuje się na zbliżonym poziomie, przy najniższych wynikach dla firm średnich, a najwyższych dla firm małych (wyniki prezentuje tab. Z18). W przypadku zyskowności trudno mówić o prawidłowościach dotyczących firm w poszczególnych kategoriach wielkości, ten wskaźnik raczej powinno się analizować dla firm o zbliżonym profilu działalności, działających w podobnych branżach. Ze względu na niską liczebność próby, trudno by było podzielić dodatkowo każdą grupę firm na podgrupy i analizować ich zyskowność. Z tego względu przyjęto pewien poziom uogólnienia i można jedynie stwierdzić, że przedsiębiorstwa w województwie podkarpackim w sektorze MŚP działają na stosunkowo niskich marżach, chociaż najlepiej radzą sobie firmy średnie. Należy również pamiętać o skali działalności tych przedsiębiorstw. Dla mikroprzedsiębiorstwa marża na poziomie 3,3% oznacza wynik finansowy netto w wysokości ok. 300 tys. zł, a dla firmy średniej 3,4 mln zł (wyniki prezentuje tab. Z18). W badanej próbie najwyższą płynnością cechują się mikrofirmy, zarówno w ujęciu bieżącej jak i szybkiej płynności. Biorąc pod uwagę różne nowoczesne możliwości zwiększania płynności i brak potrzeby posiadania dużych stanów magazynowych dla zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania przedsiębiorstwa, płynność badanej zbiorowości kształtuje się na bezpiecznym poziomie, porównywalnym do MŚP w Polsce (wyniki prezentuje tab. Z18). Z analizy poziomu zadłużenia MŚP w województwie podkarpackim (tab. Z19) wynika, że do finansowania działalności wykorzystują one finansowanie zewnętrzne w około 50-56%. Jednak szacując wskaźnik zadłużenia tylko na podstawie zobowiązań oprocentowanych można zauważyć, że to mikrofirmy najchętniej sięgają po kapitał dłużny. Zwiększyły jego wykorzystanie w 2012 roku w stosunku do 2011 dość istotnie, natomiast małe firmy obniżyły zaangażowanie długu z 23% do 21%, firmy średnie utrzymują tę relację na stałym poziomie. Każda grupa badanych przedsiębiorstw przeciętnie dobrze radziła sobie z pokryciem zobowiązań oprocentowanych zyskiem operacyjnym (ta relacja powinna być przynajmniej kilkukrotna). Szczególnie dobrze prezentują się tutaj mikrofirmy oraz firmy średnie, chociaż małe mają ten wskaźnik również na bardzo wysokim poziomie. Takie relacje są dość spójne. Przedsiębiorstwa korzystają z długu oprocentowanego w niewielkim zakresie, jest to poziom wykorzystania istotnie niższy od poziomu zadłużenia MŚP w Polsce, dlatego też zdolność do obsługi niewielkiego poziomu długu jest bardzo dobra Wartość luki finansowania - podsumowanie W wyniku przeprowadzonych badań uzyskano kilka wariantów wartości luki finansowania zarówno w obszarze finansowania własnego, jak i obcego. Wybór właściwego wymiaru luki w dużej mierze podyktowany jest tym, do kogo ma być skierowana pomoc publiczna. Jeśli działaniami interwencyjnymi objęte mają być wszystkie potencjalne przedsiębiorstwa luka dla sektora MŚP wynosi od 235 do 305 mln zł rocznie. Przedział jest duży. Należy pamiętać, że niższa wartość dotyczy zapotrzebowania na kapitał przedsiębiorstw rozwijających się. Można ją zatem uznać za wymiar pomocy niezbędnej. W przypadku górnej wartości przedziału luki do grona 28

29 przedsiębiorstw nią dotkniętych zalicza się także podmioty o gorszej kondycji finansowej. Dodatkowe 70 mln zł można zatem potraktować jako obszar warunkowej pomocy publicznej. Ponadto badanie modelem AFN nie uwzględnia mikroprzedsiębiorstw. Po wyłączeniu z badania GUS tej grupy uzyskuje się lukę MŚP na poziomie niespełna 220 mln zł rocznie, a zatem nieco niższą od uzyskanej na podstawie badania AFN. Wydaje się zatem, że luka finansowania dla przedsiębiorstw województwa podkarpackiego oszacowana na poziomie ok. 300 mln zł jest uzasadniona. Dzięki zastosowaniu kilku metod badawczych ujęte zostały wszystkie kategorie MŚP. Szczegółowe wartości luki finansowania w ujęciu rocznym przedstawiono w tabeli Z20. Zarówno w przypadku badania statystyki GUS, jak i modelu AFN zastosowano metodę uśredniającą wyniki historyczne. Dzięki temu możliwe jest przyjęcie ostrożnego założenia o braku trendu zmieniającego wartość wyznaczonej rocznej luki finansowania w przyszłości. Ekstrapolacja uzyskanych rezultatów jest wówczas iloczynem wartości rocznej i liczby lat potrzebnych do prognozy. Dla okresu luka finasowania została oszacowana pomiędzy 1,65 mld zł, a 2,14 mld zł (tabela Z21). Analogicznie do uprzednio przedstawionej argumentacji, wydaje się że jej wartość dla przedsiębiorstw województwa podkarpackiego na poziomie ok. 2 mld zł jest uzasadniona Charakterystyka luki finansowania wyniki badania ankietowego Luka finansowania w województwie podkarpackim - cechy strukturalne przedsiębiorstw W przeprowadzonym badaniu ankietowym wyodrębniono grupę podmiotów, które wykazały, że bezskutecznie ubiegały się finansowanie zewnętrzne. Tak określona luka finansowania obejmuje 50,7% przedsiębiorstw w województwie podkarpackim. Oznacza to, że 5 na 10 przedsiębiorstw potrzebowało kapitału zewnętrznego dla sfinansowania swojej działalności. Dwie trzecie z nich sięgało po środki pochodzące z jednego źródła, 25% - z dwóch źródeł, 9% - z trzech, a 21,3% z czterech źródeł. Zasadniczym potencjalnym źródłem finansowania zewnętrznego był kredyt (26%) i dotacja (22%), choć ważne było także znaczenie leasingu. Marginalne znaczenie ma wkład kapitałowy. Co sprzyja luce finansowania? Jakie przedsiębiorstwa są bardziej na nią podatne, a jakie mniej? Oceny w tym zakresie dokonano porównując wybrane cechy podmiotów gospodarczych znajdujących się w luce i poza nią. Luka finansowania jest charakterystyczna przede wszystkim dla małych i średnich przedsiębiorstw, które w ok. 90% korzystają ze wsparcia zewnętrznego (Wykres 1). Wykres 1. Źródła finansowania zewnętrznego, o jakie ubiegały się przedsiębiorstwa w województwie podkarpackim według wielkości zatrudnienia (w %) 1 Potencjalne źródła finansowania 0% 20% 40% 60% 80% 100% Kredyt Pożyczka Leasing Dotacja Wkład kapitałowy 2.3% 0.7% 0.9% 1.1% 1.5% 2.2% 0.1% 0.4% 0.2% 5.2% 4.8% 4.8% 6.1% 6.1% 6.2% mikro małe średnie 1 Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. 29

30 W przypadku mikroprzedsiębiorstw zainteresowanie zewnętrznymi źródłami finansowania jest znacznie słabsze luka finansowania dotyczy niespełna 50% podmiotów, a wśród samozatrudnionych tylko 31,3%. Co więcej, dywersyfikacja źródeł finansowania jest znacznie mniejsza w przypadku mikroprzedsiębiorstw korzystają one głównie z jednego źródła (34%), ewentualnie z dwóch (11%) i jest to głównie kredyt lub dotacja (22-23%). Małe przedsiębiorstwa są z kolei zainteresowane przede wszystkim kredytem (61%), a także w niemal równym stopniu (ok. 50%) pożyczką i leasingiem. Średnie firmy ubiegały się z analogiczną częstotliwością o kredyt i dotację (61-62%), a w następnej kolejności o leasing (48%), pożyczkę (11%). Wkład kapitałowy relatywnie częściej niż w przypadku pozostałych podmiotów (4%) stanowił potencjalne źródło finansowania działalności małych firm. Generalnie, dywersyfikacja zewnętrznych źródeł finansowania jest tym większa, im większe przedsiębiorstwo. Na wykresach 2-4 zaprezentowano odsetki przedsiębiorstw, które borykają się z luką finansowania w każdej z subpopulacji wyróżnionych w oparciu o wybrane cechy tych podmiotów. Istotne znaczenie ma w tej kwestii skala działalności przedsiębiorstwa, mierzona nie tylko wielkością zatrudnienia, ale także wysokością obrotów (p<0,001*). Generalnie, luka finansowania jest tym bardziej prawdopodobna, im wyższe obroty, tendencja ta nie dotyczy jednak podmiotów największych, o obrotach powyżej 10 mln zł. Istotne znaczenie ma również zasięg działalności przedsiębiorstwa wśród deklarujących prowadzenie działalności wyłącznie lub m.in. lokalnie - luka finansowania występuje najrzadziej (ok. 40%), wśród działających regionalnie i/lub na terenie kraju odsetek ten sięga ok. 53%, zaś dla działających bardziej globalnie 65-70%. Dla luki finansowania znaczenie odgrywa także sytuacja finansowania mierzona zyskiem, choć w tym przypadku tendencja nie jest jednoznaczna generalnie ryzyko luki finansowania jest tym większe im większy zysk, wyłamują się z tej prawidłowości firmy o zysku rzędu 0,5 2 mln zł. Uzyskane rezultaty mogą dziwić, gdyż wynika z tego, że luka dotyczy firm większych, bardziej płynnych i zyskownych. Trzeba jednak podkreślić, że te atrybuty nie są obiektywne i pochodzą z autooceny przedsiębiorstw. Wydaje się zatem, że zachodzi sytuacja, w której wysoko oceniające się podmioty ubiegają się o zewnętrzne finansowanie i nie otrzymują go. Powodem tego nie jest stricte niedoskonałość rynku, co niewłaściwa samocena. Konsekwencją dla powstania luki finansowania jest niedoszacowanie ryzyka prowadzonej i planowanej działalności. Skutkiem tego podmioty nie otrzymują kapitału, gdyż oferują projekty zbyt ryzykowne dla finansujących. 30

31 Obrót* Zysk* Forma prawna Struktur a kapitało Maksymalny zasięg działalności* Wykres 2. Wybrane cechy przedsiębiorstw a luka finansowania (w %) 1 wa Okres działalności światowy europejski (w tym Rosja) krajowy regionalny lokalny powyżej 20 lat lat 5-10 lat 3-5 lat do 3 lat firma z udziałem kapitału zagranicznego firma z wyłącznie polskim kapitałem Spółka akcyjna, komandytowa lub komandytowo-akcyjna Spółka z o.o. Spółka cywilna lub jawna Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą Powyżej 2 mln zł 0,5-2 mln zł tys. zł tys. zł Poniżej 50 tys. zł Powyżej 10 mln zł 2-10 mln zł 500 tys.-2 mln zł tys. zł tys. zł Poniżej 50 tys. zł 6.5% 7.0% 5.3% 5.3% 4.1% 4.1% 5.0% 5.4% 5.0% 5.8% 8.3% 5.0% 4.4% 6.6% 4.9% 5.0% 8.0% 5.7% 7.8% 6.1% 4.1% 5.8% 8.9% 7.5% 6.1% 4.4% 2.9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 1 Na wykresie podano wyniki testowania istotności różnic między przedsiębiorstwami w luce finansowanie i poza luką; * - różnice istotne statystycznie przy α=0,05. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. Pewne cechy predestynują więc przedsiębiorstwa do luki finansowania bądź nie. Biorąc pod uwagę zespół omawianych wcześniej cech przedsiębiorstw można wskazać te, dla których na tle innych ryzyko luki finansowania jest większe. W tab. Z22 zaprezentowane zostały wyniki estymacji modeli regresji logistycznej, pozwalającej na oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia luki finansowania. Badano, czy i jeśli tak, to jak poszczególne cechy przedsiębiorstw przyczyniają się do zwiększenia ryzyka znalezienia się w luce finansowania inwestycji. Pod uwagę wzięto takie cechy podmiotów gospodarczych, jak wielkość zatrudnienia, forma prawna działalności, jej okres oraz zasięg działalności, a także wybrane cechy sytuacji finansowej obroty i zysk. W województwie podkarpackim, spośród innych cech przedsiębiorstw istotne znaczenie dla ryzyka luki finansowania mają trzy/cztery z nich: forma prawna, okres działalności oraz obroty (w przypadku uwzględnienia szczegółowych danych na temat wielkości zatrudnienia, istotnym czynnikiem ryzyka 31

32 wystąpienia luki finansowania jest również wielkość zatrudnienia właśnie). Wnioski dotyczące tych relacji można przy założeniu stałego poziomu pozostałych czynników sprecyzować następująco: w porównaniu z podmiotami o obrotach najniższych, do 50 tys. zł., ryzyko luki finansowania jest około dwukrotnie wyższe w firmach o obrotach rzędu tys. zł, około pięciokrotnie wyższe w tych o obrotach tys. zł, kilkanaście razy wyższe w firmach o obrotach 0,5-2 mln zł i około dwudziestokrotnie wyższe w firmach o obrotach powyżej 2 mln zł; oznacza to wzrost zapotrzebowania na kapitał zewnętrzny wraz ze wzrostem skali działalności i potwierdza wzrost ryzyka prowadzonej działalności przez większe przedsiębiorstwa; ryzyko wystąpienia luki finansowania, generalnie rzecz biorąc, maleje z wiekiem przedsiębiorstwa, przy czym podmioty działające najdłużej, powyżej 20 lat mają na tyle utrwaloną pozycję rynkową, ale i historię kredytową, że charakteryzuje je najniższe ryzyko w porównaniu z tą grupą, ryzyko wystąpienia luki finansowania jest średnio 4-krotnie wyższe w przypadku firm działających do 3 lat, 3-krotnie wyższe w przypadku tych o historii 3-5-letniej, dwukrotnie wyższe dla działających 5-10 lat i około 1,3-razy wyższe dla tych o wieku od 10 do 20 lat; biorąc pod uwagę formę prawną, najwyższe ryzyko luki finansowania mają podmioty jednoosobowe (samozatrudnieni) w porównaniu z nimi ryzyko wystąpienia luki finansowania jest mniej więcej o połowę niższe w przypadku spółek prawa cywilnego, o około 80% niższe w przypadku spółek akcyjnych. Mniej jednoznaczne wyniki uzyskano w przypadku spółek z o.o. nieuwzględnienie w badaniu wielkości zatrudnienia pozwala wnioskować, że ryzyko luki finansowania jest w tym przypadku tylko nieznacznie niższe w porównaniu z samozatrudnionymi, jeśli natomiast współoddziaływanie wielkości zatrudnienia zostanie odfiltrowane, ryzyko luki finansowania jest dla tych spółek o około 40% niższe niż w firmach jednoosobowych. Luka finansowania ujawnia się z różnym nasileniem również wtedy, gdy pod uwagę weźmie się podstawowe charakterystyki sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw (wykres 3). Luka finansowania występuje częściej w firmach o wyższej płynności finansowej, wyższej rentowności sprzedaży i poziomie zadłużenia, sprzyja jej również innowacyjność przedsiębiorstw, co po raz kolejny wskazuje na wysoki poziom ryzyka oferowanych projektów inwestycyjnych. Po zewnętrzne źródła finansowania chętniej sięgają te podmioty, których potencjał do zaciągania zobowiązań wzrósł w ostatnich pięciu latach, generując zachęty do podejmowania dalszych, wymagających wsparcia zewnętrznego, działań prorozwojowych. Wykres 3. Wybrane cechy sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw a luka finansowania (w %) 1 100% 80% 60% 40% 5.8% 5.2% 4.0% 4.9% 5.4% 4.5% 8.0% 8.1% 4.4% 5.2% 5.4% 4.3% 7.4% 3.9% 4.7% 20% 0% wysoka średnia niska wysoka średnia niska wysoka średnia niska wysoka średnia niska wzrósł nie zmalał uległ zmianie Ocena płynności finansowej (p=0,021*; V=0,120) Ocena rentowności sprzedaży (p=0,185; V=0,081) Ocena poziomu zadłużenia (p<0,001*; V=0,309) Ocena innowacyjności (p=0,093; V=0,097) 1 Na wykresie podano wyniki testowania istotności różnic między przedsiębiorstwami w luce finansowanie i poza luką; p prawdopodobieństwo w teście niezależności chi-kwadrat; V współczynnik V-Cramera; * - różnice istotne statystycznie przy α=0,05. W ciągu ostatnich 5 lat potencjał firmy do zaciągania zobowiązań finansowych (p<0,001*; V=0,304): Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. 32

33 Pewne znaczenie ma również podejście do ryzyka im większa skłonność do ryzyka, tym częściej przedsiębiorstwa mają do czynienia z luką finansowania; wśród działających ostrożnie w stosunku do bardziej agresywnych graczy odsetek będących w luce finansowania jest o 50% wyższy (wykres 4). Wykres 4. Podejście do ryzyka przedsiębiorstw a luka finansowania (w %) 1 80% 6.0% 5.4% 60% 4.5% 4.4% 4.0% 40% 6.2% 20% 0% tak nie tak nie tak nie Nie boimy się ryzyka, często podejmujemy się ryzykownych działań (p<0,001*; V=0,152) Podejmujemy ryzyko, ale umiarkowane (p=0,022*; V=0,099) Rzadko podejmujemy ryzyko, wolimy spokojną, ustabilizowaną działalność (p<0,001*; V=0,225) 1 Na wykresie podano wyniki testowania istotności różnic między przedsiębiorstwami w luce finansowanie i poza luką; p prawdopodobieństwo w teście niezależności chi-kwadrat; V współczynnik V-Cramera; * - różnice istotne statystycznie przy α=0,05. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. Zestawiając prezentowane na wykresach 2-4 cechy, szacując ponownie ryzyko luki finansowania 20 (tab. Z23) należy wskazać na istotne znaczenie sytuacji ekonomiczno-finansowej i wybranych cech demograficznych. Przy tym nieco szerszym ujęciu charakterystyki przedsiębiorstwa, najważniejsze znaczenie dla możliwości wystąpienia luki finansowania mają: okres działalności, obroty, sytuacja ekonomicznofinansowa (płynność, rentowność sprzedaży, zadłużenie, innowacyjność, dynamika potencjału do zaciągania zobowiązań). W stosunku do podmiotów o wysokiej płynności finansowej, ryzyko luki finansowania jest o ok. 70% niższe w podmiotach o średniej płynności i o ok. 55% niższe w tych o niskiej ocenie płynności finansowej. Znaczne różnice obserwuje się między ryzykiem luki finansowania firm o niskiej i wysokiej ocenie poziomu zadłużenia i innowacyjności na niekorzyść tych drugich (ryzyko luki finansowania jest średnio o około 80% niższe w firmach o niskim zadłużeniu i o niskiej innowacyjności niż przy wysokich poziomach tych zmiennych). Między firmami o przeciętnej i wysokiej ocenie zadłużenia i innowacyjności różnice nie są duże. Wysoka rentowność sprzedaży stanowi z kolei sytuację ograniczającą ryzyko luki finansowania w przypadku przeciętnej lub niskiej rentowności ryzyko luki finansowania jest ok. 2,5-krotnie wyższe niż przy jej wysokiej ocenie. Nieco inne cechy ma luka finansowania w przypadku podmiotów innowacyjnych, które w ciągu ostatnich 3 lat podejmowały działalność badawczo-rozwojową. W tej grupie w luce finansowania znalazło się 16,8% przedsiębiorstw. W tej grupie luka finansowania wyraźnie powiązana była z wielkością zatrudnienia (w mikrofirmach dotknęła prawie co drugi podmiot, w małych co trzeciej, w średnich co piątej, a w dużych tylko co dziesiątej), a także o niższych obrotach (do 2 mln zł) i zysku (do 100 tys. zł). Znaczenie odgrywa także okres działalności luka finansowania jest charakterystyczna zwłaszcza dla firm o niewielkiej historii (ok. 40% w przypadku działających do 8 lat), oraz forma prawna luka finansowania jest charakterystyczna częściej dla podmiotów prawa cywilnego (osób fizycznych, spółek cywilnych i jawnych ok. 40%) niż prawa handlowego (29% dla spółek z o.o., 13% dla spółek akcyjnych). Marginalne znaczenie ma natomiast zasięg 20 Również ten model charakteryzuje się dobrymi własnościami prognostycznymi, jakość klasyfikacji jest nawet lepsza niż w modelu 1 76,6% przypadków klasyfikuje się poprawnie. 33

34 działalności. Częściej problem finansowania prac badawczo-rozwojowych pojawia się przy mniejszej ich wartości (do 500 tys. zł), wobec ok. 10% przy wyższej kwocie Wielkość luki finansowania i jej cechy strukturalne Szacując wielkość luki finansowania, zwróćmy uwagę, że wnioskowana kwota dofinansowania wahała się średnio od 43 tys. zł w przypadku dotacji, przez 53 tys. zł dla pożyczki, 67 tys. zł dla kredytu, po 85 tys. zł dla leasingu (por. tab. Z24). Uśredniając te wyniki dla wszystkich źródeł finansowania, wysokość luki finansowania poszczególnych przedsiębiorstw można oszacować średnio na 62 tys. zł. Średnia arytmetyczna wnioskowanej kwoty dofinansowania jest wyraźnie wyższa, waha się bowiem od 269 tys. zł w przypadku leasingu, przez 311 tys. zł dla kredytu oraz 381 tys. zł dla dotacji i 404 tys. zł dla pożyczki. 25% przedsiębiorstw (kwartyl 3) oczekiwało kredytu nie niższego niż ok. 264 tys. zł, przy czym kwota ta była znacznie niższa dla mikroprzedsiębiorstw (220 tys. zł), niż dla małych (1,25 mln zł) i tym bardziej średnich firm (4,7 mln zł). Kwoty progowe dla 25% najniższej wycenianych kredytów (kwartyl 1) to 33 tys. zł dla mikro, 169 tys. dla małych i 917 tys. zł dla średnich firm (37 tys. zł dla ogółu podmiotów). Jeśli chodzi o drugie, zasadnicze źródło finansowania zewnętrznego dotacji, mediana wnioskowanej kwoty wahała się od 40 tys. zł dla firm mikro po 969 tys. zł dla podmiotów średnich. Oczekiwania połowy najbardziej typowych mikroprzedsiębiorstw, co do wysokości (mediana) dotacji wahały się między 20 a 101 tys. zł. Dla małych firm analogiczne wartości progowe sięgały 53 tys. zł i 550 tys. zł, zaś dla średnich firm 382 tys. zł i 3,8 mln zł. Większość podmiotów ubiegających się o zewnętrzne źródła finansowania uzyskała je w oczekiwanej kwocie. Analizując przedsiębiorstwa dotknięte luką finansowania, warto w sposób bardziej szczegółowy odnieść się do oczekiwań przedstawicieli przedsiębiorstw co do oferty sektora bankowego, poddając ją analizie strukturalnej. Kredyt, jaki został przyznany przedsiębiorstwom, przeważnie miał charakter kredytu obrotowego (45%) dotyczy to zwłaszcza małych firm (wykres 5). Wykres 5. Cele, na jakie przeznaczone zostały kredyt i pożyczka bankowa pozyskane przez przedsiębiorstwa w województwie podkarpackim według wielkości zatrudnienia (w %) 1 Kredyt Pożyczka 2 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Obrotowy-bieżąca działalność Inwestycyjny W rachunku bieżącym 4.5% 4.3% 6.5% 5.0% 3.4% 3.3% 3.6% 5.8% 1.9% 1.8% 2.9% 3.2% Obrotowy-bieżąca działalność Inwestycyjny 4.0% 4.1% 4.4% 5.0% 4.8% 4.8% 4.4% 7.0% ogółem mikro małe średnie ogółem mikro małe średnie 1 Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. 2 Odsetki należy traktować sondażowo z uwagi na niskie liczebności korzystających z pożyczki. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. 34

35 Kredyt pozyskany przez ok. 34% przedsiębiorstw był kredytem inwestycyjnym, przy czym znacznie częściej korzystały z niego średnie firmy, niż zatrudniające poniżej 50 pracowników. Prawie co czwarty kredyt stanowi kredyt w rachunku bieżącym, przy czym ponownie częściej korzystają z niego firmy średnie i małe (ok. 30%), niż mikro (18%). Pożyczka z kolei nieco częściej ma cel inwestycyjny (48%), niż obrotowy (41%). Różnice między firmami różnej wielkości są w tym przypadku niewielkie (wykres 4-5). Ponad połowa (53%) sfinansowanych inwestycji jest w toku, 6% - zakończonych zostało w 2010 r., 3% - w 2011 r., 7% - w 2012 r., 16% - w 2013 r., a 10% - w 2014 r. Połowa z zakończonych już inwestycji prowadziła do innowacji produktowych, tj. wprowadzenia do oferty rynkowej przedsiębiorstwa nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług, przy czym zwykle były to innowacje na poziomie jedynie przedsiębiorstwa, stosowane już przez konkurencyjne firmy. 40% zrealizowanych inwestycji prowadziło do innowacji procesowych, 35% - do organizacyjnych, zaś 24% - do marketingowych (wykres 6). Wykres 6. Innowacyjność zakończonych inwestycji, finansowanych ze źródeł zewnętrznych (w %) 1 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wprowadzenie do oferty rynkowej nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług Istotna modyfikacja lub wprowadzenie nowych procesów produkcji wyrobów/dostarczania usług Wprowadzenie istotnych zmian organizacyjnych w firmie 4.0% 3.5% 5.1% Wprowadzone wyroby/usługi były już oferowane przez przedsiębiorstwa konkurencyjne Wprowadzone wyroby/usługi nie były jeszcze oferowane przez przedsiębiorstwa konkurencyjne 1.4% 7.1% Wprowadzenie istotnych zmian w strategii marketingowej firmy 2.4% Nie wiem/trudno powiedzieć 1.4% 1 Na wykresie z lewej strony, odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. Środki wydatkowane były na różne cele, w tym głównie na zakup środków transportu (55%) i środków trwałych (42%). O ile jednak w przypadku zakupu środków transportu wielkość przedsiębiorstwa w zasadzie nie ma znaczenia, o tyle częstotliwość zakupów środków trwałych jest dodatnio skorelowana z wielkością przedsiębiorstwa waha się od 39% w mikrofirmach, do 86% w średnich (tab. Z25). Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku pozostałych typów inwestycji, choć ich częstotliwość jest znacznie niższa. Ok. 22% podmiotów podejmuje inwestycje budowlane, 11% - inwestycje w ICT, 4% - w usługi doradcze lub w B+R. Inwestycje proekologiczne są właściwe dla 1-4% przedsiębiorstw, przy czym częściej realizuje się projekty służące podniesieniu efektywności ekologicznej i zdecydowanie najczęściej spośród MSP podejmują je średnie firmy. 93% przedsiębiorstw borykających się z luką finansowania, traktuje środki zewnętrzne jako dodatkowe obok środków własnych źródło finansowania. Różnice między firmami różnej wielkości nie są duże (92,3% mikro, 95,2% małych, 96,8% średnich firm korzysta również ze środków własnych). Wysokość wkładu własnego rozkłada się w miarę równomiernie, jeśli spojrzeć na 35

36 przedsiębiorstwa ogółem (choć wartość środków własnych rzędu tys. zł przeważa), inaczej jest, jeśli analizę przeprowadza się w firmach różnej wielkości. Kwota wkładu własnego jest powiązana z wysokością wsparcia zewnętrznego i wyraźnie rośnie z wielkością (wykres 7). Wykres 7. Wysokość wkładu własnego firm korzystających ze wsparcia zewnętrznego według wielkości zatrudnienia (liczba wskazań) Ogółem Do 25 tys. zł tys. zł tys. zł tys. zł 500tys.-1 mln zł 1-3 mln zł powyżej 3 mln zł Nie wiem trudno powiedzieć Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. Jak wcześniej podkreślano, większość ubiegających się o finansowanie zewnętrzne podmiotów uzyskało je, choć dostępność różnych źródeł jest różna. Kredytu nie przyznano zaledwie 6% wnioskującym, kolejne 5% uzyskało kwotę niższą od oczekiwanej. W przypadku pożyczki analogiczne odsetki wynosiły 14% i 1%. Natomiast dotacji nie uzyskało (aż) 19% ubiegających się. Z leasingu nie mogło skorzystać 3,3%, a wkładu kapitałowego nie uzyskały 3 z 7 wnioskujących. Dostępność kredytu jest w zasadzie podobna przy różnej wielkości przedsiębiorstw, choć najsłabsza jest dla mikrofirm (8% nie uzyskało kredytu, o który się ubiegało). Z kolei pożyczka i leasing relatywnie najczęściej nie były przyznane mikro i małym firmom (mnie więcej co czwartej w przypadku pożyczki, ok. 4% w przypadku leasingu). O środki z dotacji skutecznie aplikują tylko średnie firmy, wśród zatrudniających do 49 osób, dotacji nie dostała co piąta ubiegająca się firma. Wielkość zatrudnienia nie ma z kolei większego znaczenia z punktu widzenia ewentualnej korekty in minus wysokości wsparcia, natomiast stanowi czynnik różnicujący dostępność do kapitału zewnętrznego na odmowę wskazywały prawie wyłącznie mikro i małe firmy (jedynie dotacji i kredytu nie udało się pozyskać również średnim firmom, ale dotyczyło to zaledwie jednej-dwóch z nich). Uzasadnienie decyzji odmownej nie zawsze było przedstawiane wnioskodawcy, a powody, które podawano w takiej sytuacji zaprezentowano na Rysunku 1. Rysunek 1 Powody odmowy sektora bankowego udzielenia wsparcia zewnętrznego podejmowanych inwestycji kredyt pożyczka dotacja leasing wkład kapitałowy brak lub niewystarczające zabezpieczenie brak lub niewystarczające zabezpieczenie zabyt długi okres realizacji inwestycji brak danych zbyt mała kwota inwestycji zbyt duża skala inwestycji Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. 36

37 Kredyty, które nie zostały udzielone miały zwykle przeznaczenie inwestycyjne, rzadziej obrotowe, choć wskazywały na to tylko mikroprzedsiębiorstwa, zaś pożyczka w równym stopniu miała cel inwestycyjny (mikropodmioty) i obrotowy (firmy mikro i małe). Analizując lukę finansowania nie sposób pominąć analizy tych przedsiębiorstw, które nie ubiegały się o wsparcie zewnętrzne na finansowanie działalności gospodarczej. Jak można wnioskować analizując dane zaprezentowane na rys. Z1, na inne bariery wskazywały mikroprzedsiębiorstwa, niż małe i średnie firmy. Co piąta mikrofirma nie korzystająca ze środków zewnętrznych nie ma takiej potrzeby, bo po prostu nie podejmuje inwestycji, z drugiej strony, co czwarta dysponuje wystarczającym kapitałem własnym. Dość często te obiektywne przyczyny współwystępują z subiektywnymi, wynikającymi z postaw właścicieli mikroprzedsiębiorstw przekonania o zbyt dużym ryzyku, z jakim wiąże się zaciąganie kredytów lub pożyczek (18%), dyskryminacyjnym podejściu banków (3%), a także wcześniejszych nie najlepszych doświadczeniach w tym zakresie (10%) i braku zaufania do instytucji sektora bankowego (6%). Problemy postrzegane przez mikroprzedsiębiorstwa tkwią również w systemie bankowym wskazywano na zbyt wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek (15%), zbyt wysokie wymagania dotyczące zabezpieczenia (10%) oraz zbyt skomplikowane procedury ubiegania się o kredyt/pożyczkę (9%). Z kolei w przypadku średnich firm zdecydowanie dominującym powodem nieubiegania się o wsparcie zewnętrzne było posiadane wystarczających zasobów własnych (24%), co dziesiąta średnia firma nie realizowała inwestycji (pozostałe przyczyny były marginalne). Małe firmy natomiast w podobnym stopniu wskazywały na dwa źródła swoich decyzji wystarczający kapitał własny, nierealizowanie inwestycji. Relatywnie często wskazywano też na zbyt duże ryzyko, zbyt wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek, zbyt wysokie wymagania dotyczące zabezpieczenia i zbyt skomplikowane procedury. Niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, jako powód nieubiegania się o wsparcie zewnętrzne rzadko wymieniano takie obiektywne przyczyny, jak brak zdolności finansowych do spłaty rat czy brak historii kredytowej Plany inwestycyjne przedsiębiorstw a luka finansowania W ciągu najbliższych trzech lat 71% przedsiębiorstw w województwie podkarpackim planuje działalność inwestycyjną, przy czym częściej są to średnie (87%) i małe (83%) firmy, niż małe (77%) i samozatrudnieni (62%). Przedsiębiorstwa planują najczęściej zakup środków trwałych (46%) lub środków transportu (32%) oraz inwestycje budowlane (28%) i w ICT (26%). Działalność B+R planuje tylko 8% podmiotów (w tym 22% średnich), a korzystanie z doradztwa zewnętrznego 13% (w tym 24-30% małych i średnich). Inwestycje proekologiczne planuje mniej więcej co dziesiąta firma, znacznie częściej średnia (ok. 30%), niż mała (ok. 20%), niż mikro (ok. 10%). 3/4 spośród planujących inwestycje firm (a więc mniej więcej połowa wszystkich!) oczekuje, że będą to inwestycje prowadzące do innowacji produktowych, 58% - do innowacji procesowych, 50% - organizacyjnych lub marketingowych. Planowane źródła finansowania deklarowanych inwestycji można ocenić analizując dane w tab. Z26. Jak można zauważyć, wszystkie typy podmiotów planują wykorzystać jako jedno lub jedyne źródło finansowania środki własne. Warto też zauważyć, że mikroprzedsiębiorstwa znacznie częściej niż pozostałe podmioty liczą na dotację przy zakupie środków trwałych i środków transportu oraz inwestycjach budowlanych. Małe i średnie firmy częściej niż mikro planują natomiast skorzystać z leasingu (zwłaszcza przy zakupie środków trwałych i środków transportu). Inwestycje ekologiczne, a także inwestycje w ICT, niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, mają być finansowane głównie z dotacji. Uzupełniającym zewnętrznym źródłem finansowania ma być zwłaszcza w średnich i małych firmach kredyt lub pożyczka bankowa. Inwestycje budowlane realizowane przez MŚP w podkarpackiem mają być finansowane głównie z dwóch źródeł dotacji i kredytu, przy czym w mikropodmiotach ważniejsze będzie pierwsze, a w małych i średnich firmach drugie z tych źródeł. 37

38 Marginalne znaczenie będzie mieć wkład kapitałowy inwestora instytucjonalnego oraz pożyczka od znajomych lub rodziny. Pożyczka z sektora pozabankowego również nie cieszy się zbyt dużą popularnością, zwłaszcza małych i średnich podmiotów. Jeśli przedsiębiorstwa nie planują inwestycji, tłumaczą to zwykle brakiem takiej potrzeby (69%), ale też brakiem wystarczających środków finansowych (17%). Jeśli jednak podmioty te dysponowałyby wystarczającymi środkami finansowymi, w pierwszej kolejności podjęłyby inwestycje budowlane lub dokonały zakupu środków trwałych lub środków transportu, a następnie inwestycji w ICT oraz rozwiązania proekologiczne (nie interesowałaby ich działalność B+R, ani usługi doradcze). Wśród innych, pojedynczo wymienianych powodów była ogólna zła sytuacja na rynku, brak perspektyw rozwoju (w tym planowana likwidacja lub zawieszenie działalności), ale też brak chęci czy wystarczającej kondycji zdrowotnej. Szansę na podjęcie inwestycji znacznie zwiększyłoby uzyskanie dotacji pokrywającej 50-70% kosztów prac, dużo słabszy efekt miałaby dotacja w mniejszej kwocie lub preferencyjny kredyt/pożyczka. Biorąc pod uwagę wszystkie przedsiębiorstwa, w najbliższym czasie ok. 5% (niezależnie od wielkości) planuje ubiegać się o poręczenie z funduszu poręczeniowego lub z innych źródeł (2,4% - częściej podmioty średnie i małe). Zainteresowanie tymi instrumentami generalnie jest więc niewielkie. Jakie czynniki decydują o wyborze danej formy finansowania? Przede wszystkim jest to koszt pozyskania kapitału (nieco ważniejszy dla średnich firm niż pozostałych MŚP). W drugiej kolejności jest to stopień skomplikowania procedur związanych z pozyskaniem kapitału (nieco ważniejszy dla małych, mniej istotny dla średnich firm) oraz szybkość uzyskania kapitału (szczególnie ważna dla średnich firm). Kolejno wymienia się chęć utrzymania tytułów własności w rodzinie ze względu na strukturę firm rodzinnych, powód ten jest właściwy częściej mikro podmiotom niż średnim. Dla ok. 30% (niezależnie od wielkości) podmiotów ważny jest obowiązek ustanowienia zabezpieczenia, dla ok % - stopień ingerowania zewnętrznych dawców kapitału (wykres 8). Wykres 8. Główne uwarunkowania decyzji dotyczących źródeł finansowania (w %) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Koszt pozyskania kapitału (odsetki, oprocentowanie itp.) Stopień skomplikowania procedur związanych z pozyskaniem kapitału Szybkość uzyskania kapitału Chęć utrzymania tytułów własności w rodzinie Konieczność lub brak konieczności ustanowienia zabezpieczenia Obawa przed ingerencją kapitału dawcy zewnętrznego ogółem Nie wiem trudno powiedzieć mikro Inne 1.1% 1.1% 0.8% 0.7% 0.6% 0.6% 0.6% 0.5% 6.3% 6.3% 6.5% 7.1% 4.4% 4.4% 5.1% 3.7% 3.8% 3.7% 5.8% 4.2% 3.5% 3.5% 2.9% 2.3% 3.0% 3.0% 3.3% 3.2% 2.5% 2.5% 2.4% 2.2% 1 Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. 38

39 Tabele Tabela Z1. Struktura populacji i próby według PKD Sekcja Wielkość populacji Udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw Liczba jednostek w próbie A ,1 13 B 245 0,2 1 C ,7 58 D 201 0,1 1 E 482 0,3 2 F ,5 75 G ,6 165 H ,6 40 I ,8 17 J ,2 13 K ,7 16 L ,6 16 M ,9 47 N ,2 13 O ,2 7 P ,3 26 Q ,6 33 R ,2 13 S i T ,1 43 U 2 0,0 0 Ogółem ,0 600 Źródło: opracowanie własne. 39

40 Tabela Z2. Struktura populacji i próby według wielkości zatrudnienia Struktura Potencjalna Przyjęta liczba Przyjęta struktura populacji liczba jednostek jednostek (dobór próby MŚP w próbie (dobór proporcjonalny) nieproporcjonalny) (dobór nieproporcjonalny) Mikro 95,5% ,6% Małe 3,7% ,7% Średnie 0,8% ,7% Źródło: opracowanie własne. Tabela Z3. Przedsiębiorstwa województwa podkarpackiego o krótkim czasie funkcjonowania dotknięte luką finansowania Nowe podmioty, w tym: nowozałożone, w tym: Łącznie A + B inwestujące, dotknięte trudnościami inwestujące, w tym z udziałem kredytu w tym dotknięte trudnościami A Nieinwestujące z kredytem w tym dotknięt e trudnośc iami B C I rok osoby fizyczne osoby prawne łącznie II rok osoby fizyczne osoby prawne

41 Łącznie Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. Tabela Z4. Warianty luki finansowania przedsiębiorstw o krótkim czasie funkcjonowania w województwie podkarpackim* Nr Charakterystyka podmiotu Liczba podmiotów Udział w populacji MŚP nowopowstałych Rocznej Wartość luki (tys. zł) drugiego roku łącznie 1 Inwestujący, finansujący inwestycje kredytem, deklarujący utrudniony dostęp do kredytu 2 Nieinwestujący, finansujący podjętą działalność kredytem, deklarujący utrudniony dostęp do kredytu 205 1,59% 7 161, , ,92% 4 167, , ,18 3 Finansujący inwestycje kredytem, finansujący podjętą działalność kredytem, deklarujący utrudniony dostęp do kredytu 4 Inwestujący, deklarujący utrudniony dostęp do kredytu 324 2,51% , ,29% , , , ,36 Nowopowstały (oryginalny model P. Tamowicza) ,49% , , ,57 Nowopowstały, inwestujący (zmodyfikowany model P. Tamowicza) Źródło. Opracowanie własne ,17% , , ,45 * Lukę oszacowano przy założeniu przeciętnej wartości kredytu 35 tys. zł. 41

42 Tabela Z5. Liczba przedsiębiorstw sektora MŚP województwa podkarpackiego dotkniętych luką finansowania Podmiot Liczba przedsiębiorstw Dotknięci trudnościami (1) Stosujący kredyt (2) Luka finansowania (1) (2) MŚP Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. Tabela Z6. Wartość luki finansowania przedsiębiorstw sektora MŚP województwa podkarpackiego (w tys. zł) Podmiot Nakłady inwestycyjne Dotknięci trudnościami (1) Stosujący kredyt (2) Luka finansowania (1) (2) MŚP , , , , , , , , , , , , , , , ,84 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. 42

43 Tabela Z7. Wartość luki finansowania innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych sektora MŚP województwa podkarpackiego (w tys. zł) Podmiot Nakłady inwestycyjne Dotknięci trudnościami (1) Stosujący kredyt (2) Luka finansowania (1) (2) , , , , , , , ,80 MŚP , , , ,29 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. Tabela Z8. Liczebność i struktura próby MŚP w 2012 r. MSP MSP (%) Łączna liczba firm w próbie % Liczba firm z dodatnią stopą wzrostu sprzedaży, w tym: % - z zapotrzebowaniem na dodatkowy kapitał % - z nadwyżką środków % Liczba firm ze stratą 23 9% Liczba firm z zyskiem zatrzymanym % Liczba firm średnich 92 37% Liczba firm małych % Liczba mikrofirm 37 15% Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z9. Łączne zapotrzebowanie na finansowanie i dodatkowy kapitał MŚP w województwie podkarpackim w 2012 r. (w tys. zł) w ujęciu modelowym i dla danych rzeczywistych Zapotrzeb owanie na finansow anie Zapotrzebow anie na dodatkowy kapitał Nadwyżki środków Zysk zatrzym any Strat y Przyrost zobowiązań krótkotermin owych spontaniczny ch Spadek zobowiązań krótkoterminowyc h spontanicznych AFN * AFN

44 0-9 AFN * AFN AFN * AFN AFN * AFN AFN* - oszacowanie na podstawie modelu, AFN oszacowanie na podstawie danych rzeczywistych Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z10. Porównanie przeciętnych wyników na przedsiębiorstwo w województwie podkarpackim w kategoriach wielkościowych w 2012 r. w ujęciu modelowym i dla danych rzeczywistych (w tys. zł) zapotrzebow anie na finansowani e dezinwest ycja zapotrzebow anie na dodatkowy kapitał nadwyż ka środkó w zysk zatrzym any stra ta przyrost zobowiązań krótkotermino wych spontanicznyc h spadek zobowiązań krótkotermino wych spontanicznyc h AFN * AFN AFN * AFN AFN * AFN AFN * AFN AFN* - oszacowanie na podstawie modelu, AFN oszacowanie na podstawie danych rzeczywistych Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z11. Relacja parametrów modelu w podziale według wielkości przedsiębiorstwa relacja parametrów modelu

45 L*/FA 30% 45% 35% 26% zysk zatrzymany/fa 20% 20% 18% 21% AFN/FA 50% 35% 47% 52% Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z12. Analiza teoretycznej luki finansowania (w tys. zł) Łącznie Łącznie luka Przeciętne Przeciętna luka zapotrzebowanie na finansowania zapotrzebowanie finansowania finansowanie na finansowanie aktywów aktywów Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z13. Reprezentacja firm ze wzrostem sprzedaży w próbie oraz w populacji przedsiębiorstw województwa podkarpackiego w 2012 r. n c n s n s /n c N n s /N ,33% ,05% ,53% ,28% ,94% ,43% ,18% n c liczebność całej próby, n s liczebność próby ze wzrostem sprzedaży, N liczebność populacji. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. 45

46 Tabela Z14. Luka długu i kapitału własnego dotycząca finansowania środków trwałych dla próby małych i średnich firm AT/AO luka finansowania (w tys. zł) przeciętna luka finansowania (w tys. zł) D/AO luka długu dla próby (w tys. zł) luka kapitału własnego dla próby (w tys. zł) ,15% ,14% ,88% ,55% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z15. Roczna luka długu i kapitału własnego dla populacji małych i średnich firm w województwie podkarpackim oszacowana dla 2012 r. łączna ważona luka finansowania (w tys. zł) przeciętna ważona luka finansowania (w tys. zł) liczebność populacji roczna luka finansowania dla populacji (w tys. zł) D/AO roczna luka długu dla populacji (w tys. zł) roczna luka kapitału własnego dla populacji (w tys. zł) ,14% ,55% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z16. Ekstrapolacja siedmioletniej luki kapitałowej w podziale na lukę kapitału własnego i długu na populację małych i średnich firm w województwie podkarpackim (w tys. zł) luka finansowania luka długu luka kapitału własnego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej 46

47 MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z17. Analiza parametrów modelu AFN wzr S 2012 A/S 2012 A/S 2011 AT/AO 2012 L*/S % 0,39 0,42 0,29 0, % 0,53 0,56 0,37 0, % 0,63 0,68 0,42 0,19 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z18. Analiza wybranych wskaźników finansowych dla poszczególnych kategorii wielkościowych przedsiębiorstw w woj. podkarpackim w 2012 r. ROE % ROA % Marża zysku netto % marża zysku operacyjnego % Wskaźnik bieżącej płynności (x) Wskaźnik płynności szybki (x) ,21 8,59 3,3 3,7 2,33 1, ,78 9,28 4,4 5,0 1,86 1, ,01 6,46 4,7 5,4 1,84 1,12 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z19. Analiza wybranych wskaźników zadłużenia i obsługi długu dla poszczególnych kategorii wielkościowych przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w 2012 r. D oproc/ao D oproc/ao D ogółem/ao D ogółem/ao wskaźnik pokrycia 47

48 odsetek zyskiem operacyjny m (x) ,25 0,20 0,56 0,56 40, ,21 0,23 0,56 0,57 17, ,19 0,19 0,50 0,51 27,46 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z20. Roczna luka finansowania MŚP województwa podkarpackiego, zestawienie wyników. Podmiot Luka finansowania (w tys. zł) Ujęcie modelowe Ujęcie statystyczne Podmioty nowopowstałe Ogółem Luka kapitału własnego Luka długu Ujęcie roczne Ujęcie dwuletnie , , , , ,86 MŚP ,84 Źródło: Opracowanie własne. Tabela Z21. Luka finansowania MŚP województwa podkarpackiego w perspektywie lat Podmiot Luka finansowania (w tys. zł) Ujęcie modelowe Ujęcie statystyczne Podmioty nowopowstałe Ogółem Luka kapitału własnego Luka długu Ujęcie roczne Ujęcie dwuletnie

49 MŚP Źródło: Opracowanie własne. Tabela Z22. Szacowanie ryzyka luki finansowej - wyniki estymacji modeli regresji logistycznej (model 1). Zmienne objaśniające Exp(B) p Stała 0,193 0,000*** Zatrudnienie Forma prawna 2 0,011** Spółka cywilna lub jawna 0,426 0,005 Spółka z o.o. 0,962 0,929 Spółka akcyjna, komandytowa lub komandytowo-akcyjna 0,171 0,039 Okres działalności 3 0,009*** do 3 lat 3,524 0, lat 2,856 0, lat 2,034 0, lat 1,241 0,575 Obroty 4 0,000*** tys. zł 2,006 0, tys. zł 5,200 0, tys.-2 mln zł 14,522 0,000 Powyżej 2 mln zł 23,229 0,000 Test Hosmera-Lemeshowa R kwadrat Coxa i Snella R kwadrat Nagelkerkego p=0,259 p=0,179 p=0,240 Trafność klasyfikacji podmiotów w luce finansowania 70,6% 49

50 N 451 Grupa odniesienia: 1 zatrudnienie 9 lub mniej, 2 osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, 3 okres działalności powyżej 20 lat, 4 obroty do 50 tys. zł; exp(b) iloraz szans; p prawdopodobieństwo w teście Walda; * - związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,10; ** - związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,05; ***- związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,01. Model 1a wyznaczony w oparciu o dane ważone, model 1b w oparciu o dane nieważone. Źródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet CATI. Tabela Z23. Szacowanie ryzyka luki finansowej - wyniki estymacji modeli regresji logistycznej (model 2a). Zmienne objaśniające Exp(B) p Model 2a Stała 0,429 0,448 Okres działalności 1 0,020** 3-5 lat 6,816 0, lat 3,930 0, lat 3,237 0,026 Obroty 2 0,000*** tys. zł 2,508 0, tys. zł 6,836 0, tys.-2 mln zł 10,465 0,000 Powyżej 2 mln zł 14,336 0,000 Ocena płynności finansowej 3 0,039** Średnia 0,313 0,011 Niska 0,455 0,192 Ocena rentowności sprzedaży 4 0,000*** Średnia 6,696 0,000 Niska 5,513 0,008 Ocena poziomu zadłużenia 5 0,001*** Średnia 0,876 0,892 50

51 Niska 0,185 0,063 Ocena innowacyjności 6 0,005*** Średnia 0,794 0,605 Niska 0,242 0,007 Ocena potencjału firmy do zaciągania zobowiązań finansowych (5 0,050** ostatnich lat) 7 Zmalał 1,090 0,899 nie uległ zmianie 0,448 0,025 Test Hosmera-Lemeshowa R kwadrat Coxa i Snella R kwadrat Nagelkerkego p=0,244 p=0,327 p=0,437 Trafność klasyfikacji podmiotów w luce finansowania 76,6% N 291 Grupa odniesienia: 1 okres działalności powyżej 20 lat, 2 obroty do 50 tys. zł, 3, 4, 5, 6 ocena wysoka, 6 wzrost potencjału; exp(b) iloraz szans; p prawdopodobieństwo w teście Walda; * - związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,10; ** - związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,05; ***- związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,01. Model 2a wyznaczony w oparciu o dane ważone. Źródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet CATI. Tabela Z21. Wysokość wnioskowanej kwoty według źródła finansowania i wielkości przedsiębiorstwa. kredyt pożyczka leasing dotacja ogółem w tym: ogółem w tym: mikro małe średnie mikro małe średnie w % Do 50 tys. zł 32,9 37,4. 2,0 52,0 26,9 57,2 62,0 22,5 2, tys. zł 16,9 17,6 14,5 2,0 22,5 32,3 13,0 12,7 20,0 2, tys. zł 22,5 23,1 21,8 4,0 16,6 22,0 7,0 6,3 12,5 10, tys. zł 16,7 16,5 21,8 2,0 4,3 10,9 9,6 8,9 15,0 19,1 500 tys.-1 mln zł 2,6 1,1 12,7 18,0 0,1 1,5 6,0 5,1 12,5 17,0 1 1,5 mln zł 1,6 1,1 5,5 4,0 0,1 0,3 0,6. 5,0 6,4 1,5 2 mln zł 1,8 1,1 7,3 4,0. 0,5 1,2 1,3. 4,3 2 4 mln zł 1,3. 7,3 26,0 0,3 2,3 0,6. 2,5 14,9 Powyżej 4 mln zł 1,6. 7,3 38,0 4,1 0,2 4,4 3,8 5,0 23,4 51

52 Nie wiem nie pamiętam 2,1. 1,8.. 3,0 0,4. 5,0. Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Wybrane parametry wartości wsparcia zewnętrznego (w tys. zł) Kwartyl Mediana Kwartyl Średnia Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. Tabela Z25. Przeznaczenie środków pochodzących ze źródeł zewnętrznych, pozyskanych przez przedsiębiorstwa w województwie podkarpackim według wielkości zatrudnienia (w %) Wielkość przedsiębiorst wa Zakup środkó w trwałyc h Inwestycj e budowlan e Zakup środki transport u Inwestycje w technologie informacyjno - komunikacyj ne Zewnętrzn e usługi doradcze Prace badawczo - rozwojow e Podniesieni e efektywnoś ci ekologiczne j Inwestycje ograniczające emisję zanieczyszcz eń do powietrza Ogółem 42,4 21,6 54,7 10,8 3,6 4,3 3,6 0,7 Mikro 38,5 19,8 54,9 9,9 2,2 4,4 2,2 0,0 Małe 70,9 32,7 56,4 18,2 12,7 3,6 12,7 5,5 Średnie 86,0 44,0 48,0 22,0 14,0 10,0 20,0 16,0 1 Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. 52

53 Rys. Z1. Przyczyny nieubiegania się o zewnętrzne źródła finansowania według wielkości przedsiębiorstwa (w %) 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Brak takiej potrzeby firma nie realizowała inwestycji Brak takiej potrzeby firma dysponuje wystarczającym kapitałem własnym Niechęć do kolejnych zobowiązań - firma spłacała raty wcześniejszych kredytów/pożyczek/leasingów Zbyt duże ryzyko z jakim wiąże się zaciąganie kredytów pożyczek Brak przekonania o możliwości uzyskania kredytu pożyczki 1.1% 1.0% 1.4% 1.0% 0.3% 0.1% 0.8% 0.1% 0.5% 0.1% 2.1% 2.4% 2.4% 1.8% Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów pożyczek Zbyt wysokie wymagania dotyczące zabezpieczenia kredytu pożyczki Brak zaufania do instytucji udzielających kredyty pożyczki Brak zdolności finansowych do spłaty rat kredytu pożyczki Niestabilność przychodów 0.3% 0.1% 0.1% 0.1% 0.3% 0.1% 0.3% 0.8% 1.0% 0.7% 0.6% 0.8% 1.5% Brak historii kredytowej Dyskryminacja przez instytucje finansowe takich firm jak nasza Zbyt skomplikowane procedury ubiegania się o kredyt pożyczkę Inne mikro małe średnie 0.5% 0.3% 0.3% 0.5% 0.1% 0.3% 0.3% 0.4% 0.8% 1 Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. Tabela Z26. Potencjalne źródła finansowania planowanych inwestycji według ich typu i wielkości zatrudnienia (w %) Og ółe m Mi kr o Ma łe Śr ed nie Og ółe m Mi kr o Ma łe Śr ed nie Og ółe m Mi kr o Ma łe Śr ed nie Og ółe m Mi kr o Ma łe Śr ed ni e zakup środków trwałych inwestycja budowlana zakup środków transportu inwestycje w ICT Środki własne 81, 81, 71, 82, 71, 72, 64, 75, 70, 71, 47, 71, 85, 85, 77, 83, 53

54 Pożyczka od rodziny/znajomych 2,4 2,3 3,8. 2,6 2,9 2,2. 1,7 1,7.. 0,7 1,0.. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego 25, 8 23, 7 50, 9 33, 3 38, 2 35, 9 66, 7 58, 5 29, 3 29, 8 27, 5 10, 3 16, 8 16, 7 18, 2 25, 0 Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego 2,5 2,3 5,7 3,5 3,9 3,9 4,4 4,9 4,0 4,1 2,5. 2,1 2,0.. Leasing 15, 2 13, 3 45, 3 24, 6 3,9 3,9 6,7 4,9 33, 3 31, 4 65, 0 48, 7 7,0 6,9 9,1 8,3 Dotacja 53, 6 53, 8 37, 7 42, 1 45, 4 47, 6 22, 2 26, 8 29, 3 30, 6 15, 0 7,7 38, 5 38, 2 40, 9 41, 7 Wkład kapitałowy inwestora instytucjonalnego 1,1 1,2.. 0,7 1, ,0.. B+R zewnętrzne usługi doradcze inwestycje w instalacje i urządzenia ograniczające emisję zanieczyszczeń powietrza inwestycje służące podniesieniu efektywności ekologicznej Środki własne 78, 6 79, 3 77, 8 93, 8 84, 7 85, 7 70, 0 86, 4 62, 5 62, 5 56, 3 80, 0 64, 3 64, 9 52, 6 81, 8 Pożyczka od rodziny/znajomych 2,4 3, ,1 3,1.. 1,8 2,7.. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego 19, 0 20, 7 11, 1 12, 5 5,6 4,1 25, 0 9,1 18, 8 15, 6 43, 8 55, 0 16, 1 13, 5 42, 1 40, 9 Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego.... 4,2 4,1 5,0. 6,3 6,3. 5,0 10, 7 10, 8 5,3. Leasing , 7 10, 8 5,3 13, 6 Dotacja 42, 9 44, 8 22, 2 37, 5 30, 6 30, 6 40, 0 27, 3 56, 3 56, 3 50, 0 55, 0 53, 6 56, 8 31, 6 63, 6 Wkład kapitałowy inwestora instytucjonalnego 2,4 3, Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. 4. WYKAZ LITERATURY Bieżąca perspektywa finansowa Dokumenty RPO WP

55 Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata Wytyczne: Rozporządzenie Komisji WE Nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych).5. Obwieszczenie Komisji w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE do pomocy państwa w formie gwarancji (2008/C 155/02). Komunikat Komisji w sprawie zmiany metody ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych (2008/ C 14/02). Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie udzielania pomocy przez fundusze pożyczkowe i poręczeniowe w ramach regionalnych programów operacyjnych (Dz. U. Nr 105 poz. 874). Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z 13 września 2011 r. w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej na rozwój instrumentów inżynierii finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Nota wyjaśniająca w zakresie instrumentów inżynierii finansowej zgodnie z artykułem 44 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006. Pouczenie służb Komisji w zakresie inżynierii finansowej dla okresu programowania Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, COCOF 07/0018/01 z dnia 16 lipca 2007 r. Pouczenie dotyczące inżynierii finansowej. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, COCOF 08/0002/03 z dnia 22 grudnia 2008 r. Kierunki rozwoju funduszy pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach , dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 3 lutego 2009 r. Zasady wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, MRR, Warszawa Nowa perspektywa finansowa Dokumenty programowe: Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego (RPO WP) na lata , projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata , projekt Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata na rzecz inteligentnej specjalizacji (RIS3),. Programowanie perspektywy finansowej Założenia Umowy Partnerstwa. EUROPA Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. pakiet rozporządzeń UE ws. polityki spójności Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : regiony, miasta, obszary wiejskie, Warszawa Krajowy Program Reform Europa 2020, Warszawa Umowa Partnerstwa Polska 2030 wyzwania rozwojowe, Warszawa Założenia realizacji Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, Instrumenty finansowe w polityce spójności na lata , Komisja Europejska. Wszystkie inne dokumenty wymienione w SOPZ 55

56 Ekspertyzy: Danuta Jabłońska, Analiza propozycji Komisji Europejskiej dotyczącej rozszerzenia zakresu stosowania instrumentów inżynierii finansowej w Polityce Spójności po 2013 r. Warunki strategiczne dla polityki spójności , PSDB Adrianna Niedoszewska, Ekspertyza dotycząca programowania strategicznego oraz koncentracji tematycznej w ramach polityki spójności , Warszawa Marek Szczepański, Pozadotacyjne instrumenty finansowe w polityce spójności UE po 2013 roku wymiar wspólnotowy i krajowy, Warszawa Julian Zawistowski, Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS. Jan Szczucki, Zarys oceny efektów instrumentów inżynierii finansowej w Polsce w okresie wybrane wnioski z ewaluacji zrealizowanej na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, PAG Uniconsult. Wanda Pełka, Rola instrumentów inżynierii finansowej w alokacji funduszy Unii Europejskiej, 2012, Agnieszka Ćwikła, Wdrażanie instrumentów inżynierii finansowej w sektorze MŚP na przykładzie Inicjatywy JEREMIE, Uniwersytet Szczeciński, Mechanizmy inżynierii finansowej w podnoszeniu efektywności absorpcji środków UE i ich znaczenie w polityce spójności po 2013 roku, IBNGR Rola banków w procesach absorpcji środków unijnych w Polsce - ocena, perspektywy i rekomendacje na lata , IBNGR Instrumenty finansowe wsparcia przedsiębiorczości Ewaluacje instrumentów inżynierii finansowej: Badania ewaluacyjne Ocena realizacji instrumentów inżynierii finansowej w ramach NSRO wybrane wnioski i rekomendacje, MRR Raport z badania Rola instrumentów inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w województwie podkarpackim, PAG Uniconsult, Analiza korzyści i ograniczeń przy zastosowaniu inżynierii finansowej jako instrumentu wsparcia projektów inwestycyjnych z zakresu energetyki, Ecorys dla MG, Raport z badania oceny efektywności wykorzystania RPO i JEREMIE w działalności funduszy pożyczkowych i poręczeniowych oraz rozwoju przedsiębiorczości + PAG Uniconsult dla MG Ocena efektywności wdrażania instrumentów inżynierii finansowej realizowanych w ramach oraz poza inicjatywą JEREMIE (w woj. opolskim) raport końcowy, Openfield Jeremie. Wspólne europejskie zasoby dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Dostęp MŚP do finansowania w regionie zachodniopomorskim. Ewaluacja ostateczna, EIF Sprawozdanie z realizacji Kierunków rozwoju funduszy pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach (dostępne sprawozdania za okresy r., r., , r., r.), MG. Instytucje wsparcia biznesu i promowania innowacji w województwie lubelskim, ich działania, powiązania, skuteczność, Adam Płoszaj Ewaluacje RPO dotyczące funduszy pożyczkowych i poręczeniowych: Raport z badania ewaluacyjnego Ocena wpływu wspartych w RPO województwa lubelskiego instrumentów inżynierii finansowej na dostępność źródeł finansowania inwestycji dla przedsiębiorców, ZGD

57 Badanie ewaluacyjne Ocena wpływu dotacji z RPO WL na wzrost konkurencyjności oraz innowacyjność beneficjentów z sektora MŚP, raport końcowy Re-Source dla Województwa Lubelskiego. Ocena skuteczności działania funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, które otrzymały dofinansowanie w ramach RPOWŚ raport końcowy, 2012 PSDB dla Województwa Świętokrzyskiego. Ocena bezpośredniego i pośredniego wsparcia sektora MŚP w ramach RPO WZ oraz uzyskanie rekomendacji z zakresu wsparcia MŚP na przyszłą perspektywę finansową na lata raport końcowy, 2013 PSDB dla Województwa Zachodniopomorskiego. Ekspertyza dotycząca uwarunkowań społeczno-gospodarczych oraz systemu prawnoinstytucjonalnego wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w Polsce Wschodniej, PAG Uniconsult Ocena wpływu wdrażania instrumentów inżynierii finansowej na gospodarkę regionu (podlaskiego), raport PSDB i BFKK. Analiza wsparcia przedsiębiorczości w ramach RPO WK-P na lata raport końcowy, Agrotec dla UMK-P Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych, raport PAG Uniconsult, Wrocław Badanie rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce PSDB, Quality Watch, ASM, Ewaluacja RPO WiM w kontekście konkurencyjności firm, produktów i usług, EGO Raport: Podsumowanie aktywności pożyczkowej/poręczeniowej dla Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Ekspertyza: Ocena procedury udzielania pożyczek z poręczeniem podmiotom ekonomii społecznej (woj. kujawsko-pomorskie), Monika Mazur-Świerczyńska, Toruń Badanie ewaluacyjne Analiza wsparcia udzielonego przedsiębiorcom w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego w latach raport końcowy, Biostat Inne Ewaluacje RPO WP Badanie ewaluacyjne pn. Diagnoza potrzeb rozwojowych regionu w kontekście realizacji RPO Województwa Podkarpackiego na lata oraz ocena realizacji oraz aktualizacji celów i priorytetów rozwojowych Strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata w kontekście nowych zadań i wyzwań polityki rozwoju kraju i Unii Europejskiej, Instytut Badań Strukturalnych. Ewaluacje PO IG działanie 3.1 i 3.2 Ewaluacja Działania 3.1 PO IG, prezentacja PAG Uniconsult Raport z badania rynku funduszy kapitału zalążkowego oraz funduszy venture capital w Małopolsce wraz z analizą barier i ograniczeń w dostępie do tego typu finansowania dla innowacyjnych firm, ECDFBiS dla MARR Raport końcowy z badania pt.: Ocena stanu realizacji 1. i 2. Priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w połowie okresu programowania, EGO dla MRR Opracowania PARP i innych na temat pożyczek i poręczeń oraz JEREMIE Perspektywy rozwoju rynku funduszy venture capital w Polsce, PARP. Perspektywy rozwoju rynku funduszy venture capital - Warsztat 1 i 2, PARP. Ocena instrumentów wsparcia bezpośredniego przedsiębiorstw. Podsumowanie wyników ewaluacji wybranych Działań SPO WKP, PARP

58 Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2012, PARP. Wpływ wdrożenia Inicjatywy JEREMIE na terenie województwa zachodniopomorskiego na sytuację gospodarczą regionu ze szczególnym uwzględnieniem sektora MSP oraz funkcjonujących instytucji poręczeniowych i pożyczkowych, ekspertyza dla UMWZ Praktyczne aspekty wdrażania instrumentów kapitałowych w ramach inicjatywy JEREMIE, prezentacja KFK. Inicjatywa Jeremie w RPO i RPW, prezentacja BGK Instrumenty finansowe wsparcia rewitalizacji miast JESSICA BGK, 2013, Zasady udzielania przez BGK pożyczek na realizację miejskich projektów rewitalizacyjnych w ramach Inicjatywy JESSICA w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata , Warszawa. Europejski Bank Inwestycyjny, Studium możliwości wdrożenia inicjatywy JESSICA Polska Zachodnia. Raport końcowy, ARUP, Warszawa Jadach-Sepioło A., 2010, Instrumenty finansowe Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Inwestycyjnego w przeciwdziałaniu skutkom kryzysu, [w:] Sobiecki R., Pietrewicz J.W. (red.), Przedsiębiorstwo a kryzys globalny, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa. Jarczewski W., Ziobrowski Z. (red.), 2010, Rewitalizacja miast polskich diagnoza, seria Rewitalizacja miast polskich, tom 8, Instytut Rozwoju Miast, Kraków. Modelewska M., 2012, Fundusze rozwoju obszarów miejskich w inicjatywie JESSICA, materiały studiów podyplomowych Rewitalizacja miast organizacja i finansowanie, SGH-UJ, Warszawa-Kraków. PARP, 2011, Wzorce zrównoważonej produkcji (WZP) w działalności przedsiębiorstw propozycja rozwiązań systemowych wspierających wdrażanie WZP w MSP, Raport z analizy danych zastanych, Warszawa. Program Operacyjny Wiedza, Edukacja, Rozwój na lata , (PROJEKT z dnia r.). Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata , (PROJEKT ze stycznia 2014 r.). Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata , (PROJEKT z dnia r.). Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 21 grudnia 2011 r. w sprawie udzielania regionalnej pomocy inwestycyjnej przez fundusze rozwoju obszarów miejskich w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. Sierak J., Bitner M., Gałązka A., Górniak R., 2013, Oszacowania środków niezbędnych do zapewnienia krajowego wkładu publicznego do projektów realizowanych w ramach perspektywy finansowej , MRR, Warszawa. UNIREGIO, 2012, Znaczenie projektów realizowanych w ramach RPO WP dla rozwoju miast województwa podkarpackiego, Kraków. Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, 2011, Aktywność beneficjentów w ubieganiu się o dofinansowanie projektów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata , Ewaluacja wewnętrzna, Rzeszów. BGK, 2013, Zasady udzielania przez BGK pożyczek na realizację miejskich projektów rewitalizacyjnych w ramach Inicjatywy JESSICA w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata , Warszawa. Wykaz lokalnych programów rewitalizacji: Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Brzozów na lata

59 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Miejskiej Przeworsk na lata Lokalny Program Rewitalizacji Obszaru Miejskiego Jarosławia na lata Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Jasła na lata Lokalny Plan Rewitalizacji Obszarów Miejskich Miasta Kolbuszowa na lata Lokalny Plan Rewitalizacji Obszarów Miejskich Dębicy. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Krosna na lata Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Leżajska na lata Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Lubaczów na lata Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Mielca (aktualizacja), Lokalny Program Rewitalizacji Miasta i Gminy Nowa Dęba na lata Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Nisko. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Nowa Sarzyna. Lokalny Plan Rewitalizacji Miasta Przemyśla na lata Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ropczyce Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Sanoka na lata Lokalny Program Rewitalizacji centrum miasta Sieniawa. Lokalny Plan Rewitalizacji Gminy Stalowa Wola (aktualizacja). Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Strzyżowa Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ustrzyki Dolne lata Program Rewitalizacji Miasta Radymno na lata Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich w Rzeszowie. Program Rewitalizacji Terenów Miejskich i Poprzemysłowych Miasta Tarnobrzeg. Program Rewitalizacji Miasta Sokołów Małopolski na lata Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji Miasta i Gminy Tyczyn na lata Źródła internetowe: Baza danych finansów samorządowych administrowanej przez Ministerstwo Finansów, 2013, Baza danych finansów samorządowych administrowanej przez Ministerstwo Finansów, 2014, Uzupełniająco sprawozdania z lat z wykonania budżetu miast: Jarosław, Krosno, Lubaczów, Mielec, Przemyśl, Ropczyce, Rzeszów, Sanok, Stalowa Wola 59

60 5. STRESZCZENIE PO ANGIELSKU Introduction The objective of this study was to assess the validity and scope of application of financial instruments within the framework of the Regional Operational Programme of Podkarpackie Voivodship for the years in the context of the financial gap. In this study a broad scope of methodological instruments was used including both qualitative and quantitative methods. The study covered the following Investment Priorities: 1.2, 3.3, 4.1, 4.3, 6.5, 8.7, 8.9, 9.2, 9.8. Estimation of the financial gap The financial gap was estimated and analysed based on three methods: studying the MSO statistics, the AFN model for capital demand and survey conducted among enterprises of the Podkarpackie voivodship. According to the first method the financial gap affects 11,037 natural persons running businesses and 1,390 enterprises per year. The average value of the requested funding allocated to newly established enterprises was estimated at 35 thousand PLN - as the average of the years The financial gap in annual terms amounted to 41.9 million PLN. Among the mature individuals almost 7000 entities are affected by the debt financing gap. A total debt financing gap for the SMEs of the Podkarpackie voivodship is 306 million PLN, with over 86 million PLN falling on micro-enterprises, less than 80 million PLN on small entities, and nearly 140 million PLN on medium-sized enterprises. The application of the AFN model enabled to estimate the total financial gap for the population of small and medium-sized enterprises; it was estimated at the level of nearly 235 million PLN, of which small businesses take 75.6 million PLN, and medium-sized enterprises million PLN. Taking into account the specifications of both methods, it is assumed that the gap for the enterprises of the Podkarpackie voivodship is at the level of approximately 300 million PLN a year. The survey showed that the financial gap is characteristic mainly for small and medium-sized enterprises of which approximately 90% benefit from external support. Investment Priority 1.2 The IP 1.2 is expected to support R&D projects realised by enterprises, including the conduct of research, development works, up to the formation of demonstration line and projects related to the implementation of R&D works in the business practice of enterprises. Public intervention is justified primarily by a relatively high level of risk, which is an inherent feature of R&D projects resulting in aversion of the banking sector to finance that kind of activity. The analyses carried out showed that financing of those types of projects that are planned to be implemented within the framework of the IP 1.2 should be realised using only the grant instruments. The enterprises of the Podkarpackie voivodship are hardly willing to use financial instruments for undertaking research and development activities. Only one in five enterprises took a credit or loan for that purpose. Enterprises planning to undertake R&D works over the next two years intend to finance them primarily from their own funds and from grants. In case a grant is not given every fifth enterprise will resign from taking up the R&D works, but in most cases that situation will result in either a reduction of the R&D works' scope or putting them off later in time. Among the previous beneficiaries of the 1.3 Measure of the ROP PV as much as 65% of the respondents indicated that in the case of not obtaining a grant they would not realise their R&D projects. Among those who unsuccessfully applied for grants under this measure, only 13% implemented their projects to the same extent as provided in the application form, with 9% of them implemented their projects only in part. Therefore the incentive effect is very clear if the grant support is provided. Regarding the implementation of the results of R&D works, just as in the case of R&D works themselves, significant percentage of respondents claim that in the case they do not receive a grant they will postpone the investment in time or limit its scope. There is virtually no national experience concerning supporting the implementation of results of R&D works using financial instruments. 60

61 Investment Priority 3.3 In terms of external financing the enterprises of the Podkarpackie voivodship reported the greatest demand in the last 5 years for loans (24.8%) and for grants (23.2%), while less demand they reported for leasing (16.8%). Investment plans of the enterprises of the Podkarpackie voivodship for the coming 24 months provide for financing of the purchase of fixed assets (45.4%), purchase of transport equipment (31.1%), construction investments or buying real estate (27.9%) as well as investments in information and communication technologies (26.4%). In the years with funds made available to financial intermediaries under the Measure 1.1 (Scheme A) of the ROP PV entrepreneurs were granted a total of 1,823 loans for a total amount of million PLN, with an average loan value of 49.4 thousand PLN (if the quantitatively dominant microloans of up to 20 thousand PLN granted by the Rural Development Foundation would not be taken into account the average loan value would amounted to thousand PLN). The vast majority of the loans went to micro-enterprises (96.1% in volume and 77.2% in value terms). In the same period entrepreneurs from the Podkarpackie voivodship were granted the total of 147 loan guarantees for a total amount of 21,011 million PLN, with an average value of guarantee amounting to thousand PLN. Guarantees of loans relatively more often were given to small and medium-sized enterprises. The purpose of the investments secured by guarantees relatively more frequently was a building project (including renovation and modernization), or buying real estate. The use of the repayable instruments generated the added value for their customers which was exemplified by the better performance in financial, competitive, innovative and market terms in comparison with a representative group of entities seeking growth opportunities for their enterprises with the use of instruments of external financing. As a result of application of repayable instruments, there appears a multiplier effect which is is more likely here than in the case of grant support. In the Investment Priority 3.3 we recommend maintaining repayable financial instruments in the form of loans and guarantees for entrepreneurs, which is due to the different characteristics of the grant beneficiaries and repayable support beneficiaries, as well as accurate addressing of the financial gap which affects the identified segment of enterprises by the repayable instruments offered by the ROP PV. The funds made available to entrepreneurs from across the Podkarpackie voivodship under the Measure 1.1. (scheme A) of the ROP PV responded to the financial gap, reaching to a large extent the smallest, young firms that are generating low turnover and profit and operating in narrowly defined markets in geographical terms. The offer of intermediaries as regards the repayable instruments should increasingly penetrate the areas that are economically and socially marginalized, with less intense presence of innovative companies, where the availability of financial instruments is relatively low. In addition, we recommend greater alignment of conditions for granting loans to the needs of those enterprises that are subjected to seasonality (e.g. dealing with tourism), which specifically are affected by the problem of maintaining financial liquidity; that could be achieved through the introduction of a 3-month grace period in any 12-month period of repayment of the loan. Investment Priorities 4.1 and 4.3 The studies realised showed that the projects in the field of renewable energy sources and supporting energy efficiency are profitable. Almost 42% of the beneficiaries of the Measure 2.2 of the ROP of the Podkarpackie Voivodship for the years implementing projects in the field of renewable energy sources have indicated that the amount of income earned or savings generated amounted to between 10 thousand and 50 thousand PLN. Almost 17% of them estimated it between 100 thousand PLN and 500 thousand PLN. Almost 8% of them indicated that it amounted to between 51 thousand PLN and 100 thousand PLN. Almost all respondents-entrepreneurs operating in 35 PCA (Polish Classification of Activity) section assume that the projects they realise will be profitable. Half of them 61

62 estimated the amount of revenue in the period of five years from the completion of the project at more than 1 million PLN. The arguments in favour of using repayable instruments available under the Priority 4.1 and 4.3 include the ability to repay the loan instalments from funds generated from the energy savings, either heat or electricity. More than 61% of entities realising projects in the field of thermomodernisation indicated that their projects bring financial benefits in the form of income or reduction of costs paid before. Over 27% of respondents said that their projects do not produce such an income. Almost one third of the beneficiaries implementing projects in the field of thermomodernisation indicated that the level of revenue and savings from their projects is in the range from 10 thousand PLN to 50 thousand PLN. For every fifth project it does not exceed 10 thousand PLN. Over 30% of respondents were not able to estimate those savings. Over the next five years more than 18% of the beneficiaries assume that a probable amount of revenue or savings will be from 100 thousand PLN to 500 thousand PLN. In the opinion of 16% of them it is expected to reach from 10 thousand PLN to 50 thousand PLN. In the Investment Priorities 4.1 and 4.3 both repayable and non-repayable instruments should be used. Within the framework of the repayable instruments we recommend provision of preferential interest loans. The condition for the success of the support used is the introduction of a long period of repayment of loans, the application of grace period, short-time application procedures and short-time evaluation of applications, the highest possible level of funding, assuring the flexibility of the support program which would consist in quickly adapting the program (interest rate of loans, the maximum amount of support, group of beneficiaries) to the changing economic conditions. Investment Priority 6.5 Under the IP 6.5. there were analysed measures to improve air quality for the sector of micro, small and medium-sized enterprises. The rationale for the intervention would be to increase the efficiency of the use of public funds and pre-identify gaps in access to capital associated with a lack of possibility of technical investment financing, the introduction of which would enable to avoid paying penalties for emissions by SMEs. The pre-determined gap has been verified in the quantitative research. It has been estimated that only 20.25% of the enterprises in the group pays charges relating to pollution, the majority (78.3%) is not affected by this problem. Only 0.56% of the respondents, and therefore the number within the limits of statistical error, shall bear the fees of above 25 thousand PLN per year. In the group of 20% of SMEs who pay charges for environmental pollution there are some capital expenditures planned % of respondents plan to spend on technology investments up to 25 thousand PLN, and 13.7% up to 50 thousand PLN. Due to the potential of reduction in fees as a result of making these investments, there is a small chance that enterprises in the target group get interested with the financial instruments offered in the IP 6.5. Therefore, the use of FI is not recommended under the IP 6.5. Investment Priorities 8.7 and 8.9 The main barrier restraining the persons planning to start a business from starting it is insufficient capital for launching a business. Start-ups have minimal chances of getting a bank loan for economic activity due to the lack of creditworthiness. Public intervention in this area is therefore justified in view of market failure in relation to access of people starting economic activity to bank financing. The financial gap (in annual basis), calculated as the product of the estimated number of start-ups and the average value of needs for external financing, amounts to 13.3 million PLN. It is recommended to support under the IP 8.7 and the IP 8.9 using the same repayable instrument - the loan fund for individuals wishing to start their own businesses. The target group for loans should be all persons covered by the support offered under the IP 8.7 and 8.9. The support should be of a package nature - the loans should be accompanied by counselling and training. The maximum amount of the loan should be approximately 60 thousand PLN. It is proposed to apply low interest rates for 62

63 those borrowers who borrow small amounts (approximately 0.7%) and higher interest rates (approximately 7%) for those borrowers that are close to the maximum amount of the loan, making in case of the higher amounts comparable cost (especially after taking into account transaction costs) to the market cost. It is postulated to make the number and types of guarantees dependent to the amount of the loan lent. It is proposed that the loans up to 10 thousand PLN were secured by a guarantee of one natural person. The repayment period of such a loan shall be 60 months, with a grace period of 24 months maximum. One may also consider implementation of a hybrid instrument combining a preferential loan with a "success bonus" in the form of a grant (in practice, the redemption of part of the loan) - the "success" to be awarded could be establishment and maintenance of additional jobs. Investment Priority 9.2 The IP 9.2 was aimed at supporting the implementation of complete revitalization projects combining the objectives of physical, economic and social regeneration of degraded areas. Analysis of the financial condition of local government units (LGU) showed that local governments have the absorptive capacities and ability to raise funds. However, the analysis of existing projects and local revitalization programs indicated that only non-profit projects are planned. Although LGU have a fairly high average demand for external financing in order to fund the regeneration investments (12.5 million PLN), they expect grants. Experiences of the regions implementing the JESSICA initiative indicate that most of the projects are identified not earlier than after starting calls for proposals. Therefore, the analysis of the financial gap was based on the assumption to maintain the average trends for other regions and reformulate half of the projects. Analysis of the average demand for capital led to the conclusion about the financial gap amounting to 137 million PLN. The condition for the successful introduction of the FI is a strong promotional campaign and informational action enabling the identification of projects and training of potential customers. It also indicates to the need to take into account in the procedure of selection of a financial intermediary the necessity to have a local partner, and to designate a substantive success fee. It is recommended that one loan fund for all target groups is created, whereas the analysis in the feasibility study should answer the question of whether the amount of the loan should be limited. Due to the different potential of projects to generate income and diversity of entities which have so far applied for the support of regeneration projects in the Podkarpackie voivodship, it is appropriate to recommend a portfolio strategy, where there would be represented both very lowly and highly profitable ventures. Investment Priority 9.8 Of all the types of projects, financial instruments could potentially be used in the following type of project: creation of social enterprises and jobs there as well as integration-aimed operations. However the desk research analysis realised already at the outset has provided arguments against the use of the FI in the context of the IP 9.8. The potential of social economy entities to take any financial commitment is minimal. According to the data taken from the Central Statistical Office on the third sector, the average revenues of Polish public benefit organizations (including social enterprises) amount to less than 1 thousand PLN. It would also be difficult to expect that the entity in which the public interest is clearly superior to the economic interest would voluntary incur financial liabilities in the form of interest-bearing loans/credits. The social organizations of the Podkarpackie voivodship would be marginally interested in a lending instrument - only 10% of the social economy entities declared that they funded any of the expenses incurred in 2013 with a loan or a credit. It should also be remembered that in the Operational Programme Knowledge, Education, Development the financial instruments are planned to be used for the development and growth of employment in the social economy entities, including social enterprises, thus there is no need for such an instrument to operate in parallel at a regional level. 63

64 6. TABELA REKOMENDACJI PO ANGIELSKU TABLE OF RECOMMENDATIONS No. Conclusion of the study Proposed recommendation Expected effect of implementing the recommendation INVESTMENT PRIORITY 1.2 Proposed method of implementation of the recommendation Address ee of the recom mendat ion Proposed deadline for implementati on of the recommendat ion Decision with regard to the applicability of financial instruments in a given Investment Priority 1. Projects in the field of R&D and implementing activities are high-risk projects The tendency of potential beneficiaries to use financial instruments in the implementation of such projects is low There is virtually no national experiences in terms of support of R&D activities/ implementation of R&D results with loan-related instruments (due to the provisions of the Partnership Agreement the application of equity and guarantee instruments at the regional level is not possible) In the Operational Programme Smart Growth it is planned to support R&D projects and the implementation of R&D works among others with grant instruments (p.75) In the Investment Priority 1.2 there shall be used only grant instruments (p.75) Larger interest of beneficiaries in applying for the support than in the situation where the support was repayable The occurrence of the incentive effect Maintaining the current provisions of the Programme MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 64

65 INVESTMENT PRIORITY 3.3 Decision with regard to the applicability of financial instruments in a given Investment Priority 1. The analysis conducted shows that the repayable financial instruments particularly well address the issue of the financial gap affecting micro and small enterprises. The repayable form also brings smaller - in comparison to the grants - risk of causing market distortions, which is due to the fact that the enterprises benefiting from loans have to obey the terms that are similar to the market terms. In addition, the support received motivates an enterprise to a more efficient management of the funds received. (p.75) Maintaining the records of FI in the IP 3.3 on the application of the repayable financial instruments. (p.75) Increasing the efficiency of the public intervention and the efficiency of allocation of funds in the region. Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. Types of projects where in a given Investment Priority the financial instruments should be applied 2. The sector of small and medium-sized enterprises, to which the support is mainly addressed, is highly heterogeneous, and firms forming it (micro, small and medium-sized enterprises) have different goals and investment needs. (p.73-74) Separation of the four categories of financial instruments that should be applied in order to implement different types of projects: - standard loan (for projects aimed generally at supporting the development of an enterprise with certain preferences for micro and small businesses in order to induce the incentive effect) - preferential innovative loan (for projects that make it possible to make a "technological leap" by a beneficiary) - guarantee (for the implementation of projects by enterprises that do not have adequate security funds to repay their liabilities) Minimizing the financial gap, especially among micro and small enterprises, while promoting the implementation of innovative solutions and rationalization of the use of resources Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 65

66 - grant (for projects mostly with high load of innovativeness bearing the above average risk) (p.82-83) 3. Basing the funding scheme on the diversity of funding sources provides the enterprises with much greater flexibility in decision-making process related to the realisation of investments, while creating the incentive effect and rationalizing their investment decisions. (p.76) Percentage of the allocation which should be spent on financial instruments in a given Priority Designation, from the total pool of million EUR allocated to the Priority 3.3, of the following amounts for the individual financial instruments: million EUR (17.4% of the allocation) for the standard loans million EUR (3.7% of the allocation) for the preferential innovative loans million EUR (5.1% of the allocation) for the guarantees - 145,5 million EUR (73,8% of the allocation) for the grants. (p.82) More efficient allocation of funds in the region, promoting the implementation of innovative solutions and increasing the access to the sources of funding for the smallest enterprises Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. Conditions under which financial instruments should be offered (target groups, the amount of the loan, guarantees, time period for which the support is given, etc.) 4 Target group: Financial instruments should be available to enterprises from the SME sector due to the fact that enterprises of all size classes are more or less adversely affected by the financial gap phenomenon (p ) We do not recommend restricting the access to this instrument for any of the groups targeted by the IP 3.3 (p.77). Addressing the problem of the financial gap in relation to enterprises of all size classes (micro, small and medium) Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 66

67 5. Interest rate/ Maximum value of loan: The results of the evaluation studies conducted indicate to the appearing (especially in relation to the grant scheme) effect of deadweight loss (i.e. applying for grant financing by enterprises that have the possibility of another funding of capital expenditures, thereby limiting the access to grants for those enterprises for which it would be the only possible source of funding) and opportunistic behaviours of enterprises related to overestimation of real investment needs, which results in distortion of the effectiveness of the public intervention. (p ) Introduction of 3 amount-related thresholds on which the rate of interest on loans will depend: - up to 20 thousand PLN (the lowest value of the interest rate at the level of 2%) - from 20 thousand PLN to 60 thousand PLN (the average value of the interest rate at the level of 6%) - from 60 thousand PLN to 120 thousand PLN (the value of the interest rate set close to the market price at the level of 10%). At the same time, in the case of realisation of innovative projects using the loan funds, we recommend lowering the interest rate to the value that specifies the conditions for the loans of a lower range, e.g. for loans in the amount of 20 thousand- 60 thousand PLN using of the lowest value of interest rate (such as for the loans of up to 20 thousand PLN, i.e. at the level of 2%) and so on. Variation of the interest rate should lead to the emergence of the incentive effect, especially for the entrepreneurs lending small amounts, as well as to the rationalization of determining the investment needs by entrepreneurs, which they will claim for funding. Reduced interest rates will provide a kind of bonus for entrepreneurs implementing solutions with above-average level of innovativeness and can provide an incentive for medium-sized enterprises, which do not tend to position themselves as the loan funds' customers. In addition, bringing closer-up of volume of interest rate for loans of greater value to the market conditions will limit the effect of deadweight loss that may occur as a result of the activities of those entrepreneurs who are creditworthy and are not stuck in a financial gap, but are looking only to the possibility of obtaining cheaper capital to grow their businesses. Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. (p ) 6. Loan cost The results of the CATI survey conducted indicate that the cost of raising capital is the most important factor for entrepreneurs in the SME sector determining the choice of a Keeping as low as possible the total cost of the loan/guarantee for an entrepreneur. (p ) Creation of an incentive effect encouraging to reach for repayable financial instruments, which will result in reduction of the financial gap for the enterprises of the SME sector. Introduction of appropriate provisions in the rules of competitions that are organised in order to choose a financial intermediary who will MA ROP PV After concluding negotiations on the future ROP PV with the European 67

68 particular form of financing. (p.32) be a manager of the loan fund/guarantee fund. Commission. 7. Advances system As shown by the CSO data, the percentage of enterprises from Podkarpackie voivodship showing net profit in the total number of enterprises is at a lower level than for nationwide operating enterprises, which may suggest limited power to accumulate financing surpluses for the funding of pro-developmental activities. (p.68-69) The possibility of implementation of the advances system into the grant scheme as a replacement for the grant system should be considered. (p. 69) Increasing the ability of firms to undertake investment activities. Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 8. Guarantee: The value of the amount borrowed is associated with the risk of the lender which may generally be characterized with the size of the potential loss and the probability of occurring of such a loss. (s.79-80) We recommend making the number and types of guarantees dependent on the amount of the loan lent. (s ) Establishment of simple securities for small amounts removes a barrier to access to loans for the most economically vulnerable target groups, while leaving the risk of a borrower at a moderate level. Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP WP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 9. Repayment period/grace period: As the results of nationwide research show, the problems of maintaining the financial liquidity are one of the most important shortcomings of the SME sector, especially the smallest enterprises. (p.79) Maintaining an extended period of repayment of loans (up to 60 months) and the period of guarantee validity (up to 72 months) as well as modification of the grace period (repeated throughout the crediting period following the holiday pattern of credit standards applied by banks). According to our proposal, the borrowers should be able to take advantage of the 3-month grace period during any 12-month period of the loan repayment. (p.79) The possibility of a more flexible approach to the deferred payment periods by the enterprises themselves will well address the needs of the enterprises of the SME sector which are experiencing problems related to the maintenance of financial liquidity. Introduction of appropriate provisions in the rules of competitions that are organised in order to choose a financial intermediary who will be a manager of the loan fund/guarantee fund. MA ROP PV After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 68

69 Model of implementation 10. In our opinion, the model of implementation of repayable financial instruments used so far based on regional financial intermediaries has generally proved to operate well. (p ) Maintaining the model of implementation with some modifications consisting in: - separation from the general pool of funds allocated to implement projects the support in the form of loans of up to 25% for loans addressed to microentrepreneurs in an amount not exceeding 20 thousand PLN, which roughly corresponds to the amount of funds declared in the CATI survey as allocated for investments in fixed assets; Reaching the support recipients more effectively and better alignment of financial instruments to the specificity of the region as well as enterprises operating in the region. As a result, more relevant and effective addressing of the specific needs of micro-enterprises from regions characterized with an unusually low level of use of the repayable instruments in the context of the financial gap. Introduction of appropriate provisions in the rules of competitions that are organised in order to choose a financial intermediary who will be a manager of the loan fund/guarantee fund. MA ROP PV After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. - introduction to contracts concluded with financial intermediaries providing loans and guarantees a special provision about their reaching the index of 25% of the number of loans/guarantees to be provided to micro and small enterprises which have their headquarters in villages and towns with a population not exceeding 20 thousand. (p ) INVESTMENT PRIORITIES 4.1 AND 4.3 Decision with regard to the applicability of financial instruments in a given Investment Priority 1 The projects in the field of renewable energy sources and supporting energy efficiency are profitable projects. Project developers who realise projects in repayable forms have the ability to repay the loan instalments from funds In the Investment Priorities 4.1 and 4.3 both repayable and financial instruments should be used. Within the framework of the repayable instruments we recommend provision of preferential interest loans. Granting loans will make that undertaking investments will result more from economic calculation. Requirement to return the funds means that an investor chooses the most reasonable solution that will not only allow for a smooth Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European 69

70 generated from the energy savings of heat or electricity. (p ) 2. The projects scheduled for financing under the Priority 4.1 and 4.3 are viable projects. (p ) (p ) operation of the installation built from the technical and financial point of view but also will enable the timely repayment of the loan liabilities. Recycling of funds, after the repayment of liabilities by a beneficiary the same funds may be used to pay another liability. Types of projects where in a given Investment Priority the financial instruments should be applied We recommend that support in the form of financial instruments would be available in all types of projects provided for the funding. (p ) The use of financial instruments may bring many benefits among which there may be mentioned recycling of funds, selection of the most rational solutions in the projects implemented, or the fact that the project implemented takes on the nature of the public good. Percentage of the allocation which should be spent on financial instruments in a given Priority Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Commission Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 3. With regard to the Priority 4.1 the use of the financial instruments was assumed in addition to grant financing. Such an assumption, as shown by the analysis carried out, should be considered as correct, since the types of projects planned for funding justify financing them with the repayable instruments, namely by the means of preferential loans. With regard to the Priority 4.3 the application of only nonrepayable funding was assumed. Following the analysis of the possibilities of financing projects in the field of energy efficiency by the repayable forms it should be assumed that with regard to the projects planned for funding it is justified to finance them using the preferential loans. (p ) Within the IP 4.1 we recommend to spend the 50% of the allocation provided for this Priority in the nonrepayable forms, and 50% in the form of financial instruments. Support will be provided for the production of energy from renewable sources. Mainly entrepreneurs will be interested in receiving the assistance. Within the IP 4.3 we recommend to spend 40% of the allocation in repayable forms, and 60% for the financing in the non-repayable forms. (p ) The grant support will go to the entities that need it the most Intended use of part of the funds on repayable funding will lead to the fact that investors will choose the most rational solutions (they will be stimulated to do that by the requirement to return the funds). Maintaining the support in the nonrepayable form will allow for realisation of projects involving the energetic modernization of facilities protected with preservation maintenance, and buildings located in historic parts of cities and towns. Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 70

71 Conditions under which financial instruments should be offered (target groups, the amount of the loan, guarantees, time period for which the support is given, etc.) 4. Target group: In the Measure 4.1 support in the form of financial instruments should be provided to entrepreneurs, in the case of the Measure to cooperatives and community housings (with the exception of those implementing such projects, e.g. buildings located in the historic parts of the city, in conservation-protected buildings) and persons running own businesses. (p.94-95) 5. Interest rate: In the case of the Priority 4.1 the interest rate could be at the same level as the one used by the Voivodship Fund for Environmental Protection and Water Management. It is 2% minimum and depends on the type of beneficiary to whom the support is granted. Interest rates on loans for projects under the Priority 4.3 should be 2%.(s ) 6. Maximum value of loan: The maximum value of the loan in case of the Measure 4.1 should be at least 20 million PLN, while in the case of the Measure 4.3 the maximum value of the loan should be at least 2 million PLN. (s.97, s. 99) 7. Guarantee: As far as the Measure 4.1 is concerned the primary security may be blank promissory note with a promissory note agreement. Whereas in the case of the Measure 4.3 the security may be a real estate mortgage or a blank promissory The support in the form of financial instruments should be provided to entrepreneurs in the case of the Measure 4.1, and in the case of the Measure to cooperatives and community housings (with the exception of those implementing such projects in e.g. buildings located in the historic parts of the city, in conservation-protected buildings) and persons running own businesses. (p.94-95) In the case of the Priority 4.1 we recommend to adopt the interest rates on the level between 2% and 4%. In the case of the Priority 4.3 the interest rate should be 2%. (s ) We recommend that the maximum value of the loan in the case of the Measure 4.1 was 20 million PLN, in the case of the Measure million PLN. (s.97, s. 99) We recommend both in the case of the Priority 4.1 and the Priority 4.3 to adopt the security in the form of a blank promissory note with a promissory note agreement. (s ) Granting loans will make that undertaking investments will result more from economic calculation. Requirement to return the funds means that an investor chooses the most reasonable solution that will not only allow for a smooth operation of the installation built from the technical and financial point of view but also will enable the timely repayment of the loan liabilities. The advantage of this interest rate will be the introduction of a competitive offer to the one which is in the market today. Loans in such amount satisfy the needs of potential beneficiaries. Adopting the securities in such a form will not be a barrier to potential beneficiaries. Introduction of appropriate records into the regulations of calls for proposals. Introduction of appropriate records into the regulations of calls for proposals. Introduction of appropriate records into the regulations of calls for proposals. Introduction of appropriate records into the regulations of calls for proposals. MA ROP PV MA ROP PV MA ROP PV MA ROP PV Prior to realisation of calls for proposals Prior to realisation of calls for proposals Prior to realisation of calls for proposals Prior to realisation of calls for proposals 71

72 note with a promissory note agreement. (s ) 8. Repayment period/grace period: One may assume that both in the case of the Priority 4.1 and the Priority 4.3 the repayment period may be 10 years. The grace period could in turn amount to 12 months. (p.98-99) 9. The major risks associated with the use of repayable instruments in respect of the Priorities 4.1 and 4.3 include: lack of interest of potential beneficiaries in the range offered by the ROP because they benefit from the support offered by the National Fund for Environmental Protection and Water Management, the Voivodship Fund for Environmental Protection and Water Management in Rzeszów or by the Bank of Environmental Protection; the offer of those entities may prove to be more attractive to potential beneficiaries, and lack of interest of the beneficiaries in the support provided in the repayable forms, that may be due to the fact that they have become accustomed to realise investments financed by nonrepayable forms. (p. 108) We recommend adoption of a 10- year long repayment period for loans and a 12-month long grace period. (p.98-99) We recommend applying the conditions for receiving the support that would be competitive in relation to the National Fund for Environmental Protection and Water Management, the Voivodship Fund for Environmental Protection and Water Management in Rzeszów and the Bank of Environmental Protection (interest rate, grace period for repayment, repayment period). (p. 108) These conditions will be an incentive to apply for support by the beneficiaries. The increased interest in obtaining support from the ROP in relation to the support from other sources. Model of implementation Introduction of appropriate records into the regulations of calls for proposals. Introduction of appropriate records into the regulations of calls for proposals. MA ROP PV MA ROP PV Prior to realisation of calls for proposals Prior to realisation of calls for proposals 10. Intervention under the IP 4.1 or 4.3 should be implemented in direct cooperation of the managing authority with the financial intermediary. In the evaluation studies the ability to perform such a role is assigned to different We recommend to base the implementation model on the cooperation with the Voivodship Fund for Environmental Protection and Water Management in Rzeszów. (p ) The Voivodship Funds have years of experience in the financing of investments in the energy sector, as well as they employ competent staff. The Voivodship Funds are already involved in the transfer of EU funds under the IEOP. Introduction of appropriate records into the ROP. Cooperation with Voivodship Fund for Environmental Protection and Water MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European 72

73 entities, such as commercial banks and loan and guarantee funds. (P ) They can create an offer that would be complementary with their own offer. In the years , several Voivodship Funds acted as intermediary institutions with respect to the priorities related to environmental protection. INVESTMENT PRIORITY 6.5 Management. Commission Decision with regard to the applicability of financial instruments in a given Investment Priority 1. The Podkarpackie voivodship is one of the least polluted regions in terms of air pollution, there are no exceedances for any zone of air quality. Only 20.25% of the enterprises in the sector of micro, small and medium-sized enterprises pay charges relating to environmental pollution (extrapolating the results to the population of SMEs in sections D and E of the PCA, the problem may affect 85 enterprises). The intensity of the phenomenon is thus negligible, and the potential to finance the cost of possible loan taken from the savings resulting from the reduction of fees because of making such investments is minimal. (p ) Withdrawal from the use of financial instruments in the IP 6.5. (p ) Maintenance of the grant support mode while reducing the level of allocation and concentrating in the IP on the measures in the field of rehabilitation and remediation of degraded lands for environmental purposes in the noncompetition procedure. Larger probability that beneficiaries will be interested in applying for support than in the situation where the support was to be repayable Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. INVESTMENT PRIORITIES 8.7 AND 8.9 Decision with regard to the applicability of financial instruments in a given Investment Priority 1 Application of repayable instruments in the Investment Priorities 8.7 and 8.9 is justified by the market disability and the needs declared by persons wishing to start a business. (p ) Creation of a loan fund that offers loans for business start-ups. The fund should support both the recipients of the assistance provided in the IP 8.7 and the IP 8.9 (p ) 2,660 people will create new businesses, which together will provide 4,256 new jobs Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 73

74 Types of projects where in a given Investment Priority the financial instruments should be applied 2 Repayable support for the beneficiaries of the IP 8.7 and the IP 8.9 should be granted on preferential terms, because they are not able to take advantage of the market offer. The effectiveness of the financial support is increased thanks to the trainings and consulting services that are included into the financial support. The success fee will increase the incentive effect. (p , p ) -repayable support granted on preferential terms for those wishing to start a business -consulting and training support for those wishing to start a business and those who started a business under projects realised within this Priority in their early years of operations, taking into account the individual needs of participants -support in the form of nonrepayable grants to repay up to 20% of the loan value (p ) Creation of a loan fund for start-ups and people who lost their jobs for reasons relating to the employer within a period not longer than 6 months before the date of accession to the project Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 3 The financial gap is estimated at approximately 13 million PLN a year plus the costs of management. Creation of the loan fund with a success fee requires additional allocation to cover the cost of the success fee (p ) Percentage of the allocation which should be spent on financial instruments in a given Priority The proposed allocation is 144 million PLN. The allocation is 26% of the allocation provided for the IP 8.7 and the IP 8.9 (p ) 2,660 people will create new businesses, which together will provide 4,256 new jobs Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Conditions under which financial instruments should be offered (target groups, the amount of the loan, guarantees, time period for which the support is given, etc.) 4 Target group: The target group of loans in a natural way will be individuals belonging to economically stronger groups, possessing the ability to secure the loan and having promising business ideas that would show the potential to repay those loans. The loans probably will not be used by the representatives of disadvantaged groups in the labour market who are target groups for grant instruments. We do not recommend restricting the access to this instrument for any of the groups targeted by the PI 8.7 and the IP 8.9. It is sufficient that demarcation concerns the grant instruments. (p. 121) The loan instrument will be available for all target groups of the IP 8.7 and IP 8.9 and the grant instrument for disadvantaged groups only Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 74

75 (p. 121) 5 Interest rate: Low level of the interest rates may however increase the effect of deadweight loss. Differentiation of interest rates depending on the size of the loan forces the rationalization (not overestimation) of investment needs. (p. 122) We recommend a variable interest rate loans from 0.7% for small loan amounts to 7% for amounts close to the maximum level. (p. 122) The advantage of this solution is rationalization of the investment needs in relation to the higher cost of more capital and elimination of the deadweight loss i.e. discouragement of people with proper credit standing who are only looking for cheaper capital. Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 6 Consulting and training: The results of the study indicate that the advisory services and trainings increase the efficiency and effectiveness of the financial support. (p. 121) 7 Maximum value of loan: Research shows that 90% of the demand for repayable financing in order to start a business does not exceed 60 thousand PLN (p. 122) I the package of loan there should also be offered consultancy and training support covering both the formal aspects of running a business, record keeping and business accounting, legal consultation, as well as the support of a business advisor that would enable creation of a more realistic development plans (p. 121) We therefore recommend fixing the maximum loan value at the level of 60 thousand PLN (p. 122) Final receivers of the support will be better prepared to running their businesses which will result in greater sustainability of the support. Loans provided to that extent (up to 60 thousand PLN) satisfy the investment needs of most individuals' start-ups. Introduction of appropriate records into the ROP Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 8 Guarantee: The value of the amount borrowed is associated with the risk of the lender which may generally be characterized with the size of the potential loss and the probability of occurring of such a We recommend making the number and types of guarantees dependent on the amount of the loan lent. (p. 122) Establishment of simple securities for small amounts removes a barrier to access to loans for the most economically vulnerable target groups, while leaving the risk of a borrower at a moderate level. Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with 75

76 loss. (p. 122) the European Commission 9 Repayment period/grace period: A long repayment period and grace period is conducive to the stability and sustainability of supported businesses, many of which are characterized by low profitability. Excessive extension of the grace period increases the load during the repayment period. (p ) We recommend to set the repayment period at 60 months and the grace period at 12 months. (p ) These conditions provide an incentive for the target groups and allow to increase the sustainability of the support. Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 10 Success fee: In the case of loans provided to start a business, one may consider the implementation of a hybrid instrument combining a preferential loan with a "success fee". Such a"success" that would be awarded could be creation and maintenance of additional jobs. (p. 123) We recommend the establishment of a success fee in the form of grants (in practice, the redemption of part of the loan) as an award for creation of a job and maintaining it for 12 months (p. 123) Creation and maintenance of jobs contributes to the realisation of objectives and indicators of the priority axis VII REGIONAL LABOUR MARKET. Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission Model of implementation 11 Based on the experience of the implementation of the Measure 6.2 HC OP (p. 127) Intermediaries would receive a grant to create a loan fund capital. On the basis of the application submitted they would commit to grant a certain number and value of support within the time specified. In the case of interest-rate subsidies -a contract should provide for payment of the credit interest instalment after paying of the capital instalment made by the final recipient. (p.127) Loan Fund with a success fee Introduction of appropriate records into the ROP MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 76

77 1. Past competitions prove a very high activity of local governments and other entities. There is a large commitment to grants, and therefore one can expect economic stagnation in degraded areas, although in some cities/towns there was assumed the implementation of projects in recreation and sports infrastructure, similarly the measures that are not included in project lists have some potential as regards the facilities with tourist functions. In the ranges indicated there may occur the increased demand for capital. (p ) 2. In the draft ROP there are listed the exemplary types of complex regeneration projects. All of them have the potential of making social impact, and each of them (and all together) may be part of the project that generates income, especially if projects are to cover all aspects of regeneration (i.e. also economic recovery of degraded areas). (p.139) INVESTMENT PRIORITY 9.2 Decision with regard to the applicability of financial instruments in a given Investment Priority Introduction of FI in the IP 9.2. (p.139) The gradual increase in the importance of repayable instruments in terms of the revitalization policy of the region. Financial instruments should be dedicated primarily to those entities that have the ability to generate profitable projects, indicating the elimination of grant support for projects with potential income. Types of projects where in a given Investment Priority the financial instruments should be applied The support with the use of the FI should cover comprehensive projects that relate to all aspects of regeneration, with particular emphasis on: 1) social interaction, on the quality of which the degree of loan preferentiality should depend, 2) profitability due to the possibility of later repayment of the debt. (p.139) There is no artificial narrowing of the project directory. For grant projects and projects supported by the use of the FI it should be the same, and only projects themselves will differ in their degree of social interaction and the ability to generate income, and thanks to that in degraded areas in the towns/cities the economic activity will gradually increase. Percentage of the allocation which should be spent on financial instruments in a given Priority Introduction of appropriate records into the ROP. Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 3. Experiences of the regions implementing the JESSICA initiative show that designation of the entire amount of the allocation earmarked for regeneration activities on preferential loans eliminates the chances of The capital for loans is the allocation for the IP 9.2. in part without the ITI/MOF without the part separated for the OSI (16.3 million EUR) - the assumption results from the rigid part of the project directory concerning The possibility of the proper coexistence of the corresponding grant schema and financial instrument in the form of a loan fund. Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European 77

78 obtaining funds for non-profit projects, and in the Podkarpackie voivodship there is still a high supply of such projects. (p.140) the ITI/MOF, and therefore lack of possibilities to choose any project, and due to the accumulation of the crisis phenomena in the OSI, which predispose the designated poviats to the grant support (i.e. Jasielski Strzyżowski, Brzozowski, Przemyski Ziemski, Leski, Bieszczadzki, Niżański, Lubaczowski, Kolbuszowski, Leżajski, Przeworski). Operators of the OSI should be able to benefit from preferential loans, but priority in these areas should be given to grants. For areas other than OSI and MOF - only the FI support. (p.140) Conditions under which financial instruments should be offered (target groups, the amount of the loan, guarantees, time period for which the support is given, etc.) Commission. 4. Target group: Analysis of target groups indicates that there is no need for the elimination of certain types of entities, although preference for loans to be given to municipal companies and private entities can be assumed in order to stimulate attitudes that are consistent with the logic of the intervention. It is also necessary to extend the eligibility for enterprises other than the entities performing public tasks on behalf of LGU/municipal unions and commercial companies in which the LGU/municipal union/cc alone or jointly hold the majority of shares. Experiences of the regions implementing the JESSICA initiative show that enterprises (especially deliberately established project companies) are an important element of the demand for revitalization projects. (p.140) Application of the FI for all types of the support recipients indicated in the draft ROP PV (p.140) Broad representation of entities applying for preferential loans increases the chance of economic revival of degraded areas. The LGU should gradually withdraw from regeneration projects, giving way to commercial entities. Introduction of appropriate records into the ROP. MA ROP PV Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 78

79 5. Maximum value of loan: Experiences show a very large span of the requested loan amounts (from 90 thousand PLN to 72 million PLN). (p ) 6. Interest rate: Interest rates in the JESSICA initiative was globally very low, which precluded the part of more profitable projects from receiving a grant. (p. 141) Any restrictions on the minimum and maximum loan amounts should not be formulated, and the fragmentation of projects resulting from the study should lead to stimulation of reaching complete projects during training and consulting. (p ) Since the market interest rate market stands at 10-14%, one may consider the preferential interest rate at a maximum of 7% with possible reduction depending on the social component which is determined on the analogical terms and conditions as in projects realised under the JESSICA initiative. It is necessary to formulate an investment strategy in relation to the whole portfolio, not in relation to individual projects. This will allow to support projects with a very low, even marginal profitability, using the income potential of projects approaching the limit of viability for Legitimization of the diversity of projects - creating opportunities to raise additional funds that would supplement major projects or independent projects. In order that the effect has been achieved it is necessary to study the occurrence of synergistic effects between projects implemented in the area with projects supported by the grants and the FI. A large range of grants and interest rate levels depends on the quality of the social component - the ability to obtain a greater number of projects supported by smaller amounts. 1) Wording of the provisions in the tender documentation in terms of the procedure of selection of the financial intermediary holding the function of the loan fund manager concerning: - requirements for the investment strategy in terms of the amount of the loans granted, - requirement to hold field meetings and workshops with potential receivers of the support. 2) Wording of the provisions about the lack of limits on the level of the loan in the "Principles of lending". Formulating the provisions in the tender documents concerning the procedure of selection of the financial intermediary holding the function of the loan fund manager on the requirements in respect of the investment strategy in shaping the portfolio of projects and restrictive approach to enforcing the quality of the social component. MA ROP PV MA ROP PV After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 79

80 commercial projects. (p. 141) 7. Guarantee: Existing forms of guarantees (blank promissory note and additional guarantees if necessary) worked well, especially the flexibility in choosing the form of guarantee depending on the specificity of the urban project and the form of generating revenue by the investor (e.g. NGO). (p. 141) 8. Repayment period/grace period: Urban projects implemented with the support of JESSICA funds, despite a certain level of profitability, require spreading the repayment in a long time. Most of the projects benefited from the maximum repayment period. It was often not possible to obtain a revenue at the level allowing the repayment of the capital immediately after completion of the investment phase of the urban project. (p. 141) The design of guarantee of the loan repayment should be similar to the one used in the JESSICA initiative, i.e. as primary guarantee there should be considered a blank promissory note of the investor, whereas because of the need to reduce restrictions on access for different types of entities, the type of guarantee should always be matched to the specificities of the complete revitalization project (p. 141) The repayment period of up to 15 years should be allowed. The grace period should be 2 to 4 years, at least for the duration of the investment phase. (p. 141) Good availability of loans for all target groups while ensuring appropriate guarantee of funds. Good availability of loans for all target groups. Lack of possibility to rotate funds more than one time within the financial perspective. Good conditions for financing projects with deferred possibility of obtaining revenue, which is particularly important in the case of degraded areas, especially in the situation of large commitment of the support recipients to the grants. 1) Wording of the provisions in the tender documentation in terms of the procedure of selection of the financial intermediary holding the function of the loan fund manager concerning the requirements in respect of the investment strategy in enforcing the securities. 2) Wording of the provisions about the securities for loans in the "Principles of lending". 1) Wording of the provisions in the tender documentation in terms of the procedure of selection of the financial intermediary holding the function of the loan fund manager concerning the requirements in respect of the investment strategy as far as the repayment period is concerned. 2) Wording of the provisions about the MA ROP PV MA ROP PV After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 80

81 Model of implementation repayment period and grace period for loans in the "Principles of lending". 9. Analysis of ratings of the UDF [FROM] representatives and the final recipients of support indicates that the current model is effective in terms of redistributing resources. (p ) 10. Analysis of the relationship of the amount related to the debt towards the income results in the conclusion that local governments still have the ability to service additional debt. Similarly, as regards the amount of debt, most local governments have still significant reserves in terms of borrowing. As is clear from the interviews with the final recipients of support from the vovivodships implementing the JESSICA initiative - preferential interest rates for the repayable financial instruments were not yet so low, that they would not significantly influence the coming closer to the 15% limit in the cost of debt service to total revenue. (p ) 11. There is a lack of identified projects with potential income. Experiences of the regions implementing the JESSICA initiative indicate that most of the projects are identified not earlier than after starting calls for proposals. (p. 136, p. 140) Application of implementation model analogous to the JESSICA initiative with minor modifications outlined above. (p ) A loan fund of limited interest rate, up to 7%, should be launched, assuming a reduction of interest rates depending on the quality of the social component. Promotion of the FI should take into account the information about the benefits of a long horizon of the loans and their low interest rates. (p ) Preliminary identification of projects at the stage of feasibility study. Off-road promotional and informational action of a financial intermediary and provision of a success fee. (p.140) The use of existing positive experiences of regions implementing the JESSICA initiative and elimination of possible errors (e.g. lobbying for quick decisions concerning public assistance, conducting grant competitions during the selection of projects for loans). Financing investment needs in the form of preferential repayable financial instruments would not affect significantly the coming closer to the 60% limit of the relationship of the amount of debt to total income, and if the support is at least 60% of project costs in general it would have no impact on the debt ratio. Interest in applying to be expressed after starting of call for proposals. Wording of the provisions in the tender documentation in terms of the procedure of selection of the financial intermediary holding the function of the loan fund manager Wording of the provisions in the tender documentation in terms of the procedure of selection of the financial intermediary holding the function of the loan fund manager 1) Including in the Feasibility study for the implementation of the FI in the voivodship the preliminary projects identification, 2) Wording of the provisions in the tender documentation in terms MA ROP PV MA ROP PV MA ROP PV After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. 81

82 12. One may expect an initial reserve to preferential loans due to the negative attitude towards loans and commitment to grants. Territorial government units and entrepreneurs acknowledged as particularly useful the meetings with the UDF [FROM] representatives and their substantive partners, where one could ask "at source" about the details of the credit procedure. Borrowers also liked the mode of selection and negotiation while taking loan applications (p ) Off-road promotional and informational action of a financial intermediary and provision of a success fee. (p.140) The gradual change of attitudes of potential support recipients and increased interest in preferential loans. Marshal offices in other regions before the implementation of the JESSICA initiative also dealt with the same fears of potential support recipients. INVESTMENT PRIORITY 9.8 of the procedure of selection of the financial intermediary holding the function of the loan fund manager Wording of the provisions in the tender documentation in terms of the procedure of selection of the financial intermediary holding the function of the loan fund manager MA ROP PV After concluding negotiations on the future ROP PV with the European Commission. Decision with regard to the applicability of financial instruments in a given Investment Priority 1. The potential of social economy entities to take any financial commitment is minimal. According to the data taken from the Central Statistical Office on the third sector, the average revenues of Polish public benefit organizations (including social enterprises) amount to less than 1 thousand PLN. 3. The social organizations of the Podkarpackie voivodship would be marginally interested in a lending instrument - only 10% of the social economy entities declared that they funded any of the expenses incurred in 2013 with a loan or a credit. In the Investment Priority 9.8 there shall be used only grant instruments (p ) Larger interest of beneficiaries in applying for the support than in the situation where the support was repayable MA ROP PV Maintai ning the current provisio ns of the Progra mme Prior the end of negotiations on the future ROP PV with the European Commission 82

83 In the Operational Programme Knowledge, Education, Development the financial instruments are planned to be used for the development and growth of employment in the social economy entities, including social enterprises, thus there is no need for such an instrument to operate in parallel at a regional level. (p ) 83

84 7. STUDIA PRZYPADKU Osoba fizyczna, która otrzymała pożyczkę na rozpoczęcie działalności gospodarczej Firma: B Silk. Pracownia ubioru kobiecego. Pożyczka z Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego: zł Ogólna charakterystyka projektu Projekt zrealizowany został w Rzeszowie. Polegał na rozpoczęciu własnej działalności gospodarczej. Rejestracja działalności miała miejsce z dniem 1 kwietnia 2014 roku, natomiast rozpoczęcie jej nastąpiło w okolicy kwietnia. Prowadzona działalność to pracownia krawiecka. Beneficjentka współpracuje z projektantką z Rzeszowa, dla niej szyje ubrania, ale również ma klientów, którzy do niej się zgłaszają ze zleceniami. Otrzymane środki z pożyczki zostały przeznaczone w głównej mierze na zakup dwóch maszyn specjalistycznych. Pozostałe środki zostały wykorzystane do zakupu oprzyrządowania manekiny, igły, różne przyrządy niezbędne w pracy. Powodem rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej było zmęczenie pracą u innych pracodawców, ograniczenie życia rodzinnego oraz możliwość realizacji własnych pomysłów, a nie tego, co narzuca pracodawca. Źródła finansowania Projekt finansowany był ze środków oferowanych przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego w ramach projektu Pożyczki na start realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia. Otrzymane środki w wysokości zł mogły być przeznaczone tylko na inwestycje. W pierwszym miesiącu działalności beneficjentka musiała przeznaczyć własne środki na obrót. Wybór instrumentu zwrotnego Beneficjentka wcześniej uczestniczyła w projekcie mającym na celu rozpoczęcie działalności gospodarczej, w którym mogła otrzymać wsparcie dotacyjne, jednak ze względów rodzinnych wyjazd męża i konieczność wychowywania i utrzymywania dzieci - musiała zrezygnować. Śledząc na bieżąco możliwości otrzymania wsparcia postanowiła skorzystać z pożyczki na preferencyjnych warunkach oferowanej przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego. Nie próbowała ubiegać się o kredyt lub pożyczkę z banku na zasadach komercyjnych, ponieważ była osobą bezrobotną. Pożyczka musiałaby być wzięta na jej męża. Nie skorzystałaby z finansowania z banku nawet w sytuacji nie otrzymania pożyczki na preferencyjnych warunkach. W związku z tym pożyczka otrzymana z Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego pozwoliła beneficjentce na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Oferowane oprocentowanie w wysokości 2% rocznie jest bardzo korzystne. Spłata ma nastąpić w ciągu 4 lat, co sprawia, że rata pożyczki nie jest bardzo dużym obciążeniem. Beneficjentka rozważa możliwość wcześniejszej spłaty pożyczki, na co pozwala jej umowa. 84

85 Problemy na etapie realizacji Na etapie realizacji projektu nie odnotowano żadnych problemów. Ocena otrzymanego wsparcia: Beneficjentka jest zadowolona z otrzymanego wsparcia z Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. Brała udział w szkoleniach, otrzymała zł pożyczki z oprocentowaniem w wysokości 2% rocznie, na okres 4 lat. Okres karencji w spłacie raty wynosi 4 miesiące. Szkolenia były dostosowane do potrzeb, była na nich odpowiednia ilość osób, zapewniono posiłek. Po rozpoczęciu działalności beneficjenci mogą skorzystać również z 10 godzin wsparcia doradców, którzy prowadzili szkolenia. Odbywały się w godzinach popołudniowych z uwagi na to, że nie wszyscy beneficjenci byli osobami bezrobotnymi. Najbardziej przydatne jak dotychczas okazały się dla beneficjentki informacje dotyczące marketingu oraz księgowości. Wysokość wsparcia specjalnie jest stosunkowo niska, aby dało radę spłacić taką kwotę. Problem stanowi brak środków na obrót. Czynsz, składki ubezpieczeniowe trzeba pokrywać z własnych środków, co na początku działalności jest trudne. Efekty projektu Działalność została rozpoczęta niedawno w związku z tym nie można jeszcze mówić o efektach projektu. Szkolenia, w których uczestniczyła beneficjentka przydały się w momencie zakładania działalności gospodarczej i przydają się w jej prowadzeniu. Beneficjentka ma stałych klientów, z którymi współpracuje, którzy polecają ją również innym osobom. Wspólnie z projektantką poszukują możliwości współpracy zagranicznej. Aktualnie okazuje się, że 8 godzin dziennie to mało czasu jak na zapotrzebowanie ze strony klientów. Rentowność Rentowność projektu została oszacowana na 2-4 lat. Działalność prowadzona jest od 3 miesięcy w związku z tym w obecnej chwili nie jest możliwe określenie dokładniejszego okresu czasu w jakim nastąpi zwrot zainwestowanych w projekt pieniędzy. Efekt mnożnikowy Beneficjentka planuje w przyszłości zatrudnienie pracowników, co wymaga zakupu nowych maszyn i oprzyrządowania. Poszukuje środków dotacyjnych, które mogłaby przeznaczyć na doposażenie zakładu. Prowadzone są konsultacje z Rzeszowską Agencją Rozwoju Regionalnego w zakresie pozyskania środków finansowych. Nie przewiduje się możliwości skorzystania ze środków z kredytu lub pożyczki bankowej. 85

86 Zakupione ze środków pożyczki maszyny Widok zewnętrzny lokalu (szyld zakupiony ze środków pożyczki) Zakupiony ze środków z pożyczki manekin Ostateczny odbiorca wsparcia zwrotnego w działaniu 1.1 schemat A RPO WP Beneficjent: PPHU "DELJA" Jan Delekta, ul. Lubelska 46, budynek K, nr 19, Rzeszów. Wartość zadania: ok zł Pożyczka udzielona przez Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju: zł Środki własne: zł. Ogólna charakterystyka projektu: Firma prowadzi różnego rodzaju działalność: transportową przewóz materiałów budowlanych, przewóz produktów w chłodniach za granicą, produkcja artykułów z wikliny, sprzedaż artykułów 86

87 ceramicznych, świec, artykułów metalowych, różnych przedmiotów do kwiaciarnia. Ostatnio działalność została rozszerzona o sprzedaż usług internetowych, w związku z odkupieniem innej firmy. Środki finansowe uzyskane z Leżajskiego Stowarzyszenia Rozwoju zostały przeznaczone na zakup samochodu ciężarowego wywrotki czteroosiowej, na zakup materiałów do produkcji artykułów wiklinowych oraz zakup innych gotowych produktów. Źródła finansowania: Około 2000 roku sfinansowano część działań firmy z pożyczki z Leżajskiego Stowarzyszenia Rozwoju. Była to pożyczka w wysokości zł. Obecnie spłacana jest pożyczka w wysokości zł oferowana przez Leżajskie Stowarzyszenia Rozwoju w ramach środków z Projektu Preferencyjne pożyczki dla mikroprzedsiębiorców - Program Funduszu Pożyczkowego przy Leżajskiem Stowarzyszeniu Rozwoju współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu Państwa w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata Projekt był współfinansowany w kwocie około 70 tys zł. ze środków własnych właściciela. Wybór instrumentu zwrotnego: Wybór pożyczki w Leżajskim Stowarzyszeniu Rozwoju wynikał z oferowanego korzystnego oprocentowania, które było ponad dwukrotnie niższe aniżeli oprocentowanie kredytów/pożyczek z sektora bankowego. Warunki skorzystania ze środków finansowych Pożyczkobiorca nie korzystał z okresu karencji w spłacie rat, ponieważ środki zainwestowane w samochód i materiał środki finansowe od razu się zwracały. Gdyby budował budynek, wówczas przewiduje, że potrzebowałby pół roku czasu karencji w spłacie rat. Pożyczka została udzielona na 5 lat, który to okres spłaty jest odpowiedni. Działania które w tym czasie nie przynoszą zysków są w opinii pożyczkobiorcy nieopłacalne. Zabezpieczenie pożyczki stanowiły dwa samochody, w obecnej chwili po spłacie części pożyczki oraz zakupie ubezpieczenia samochodu od zdarzeń losowych, zabezpieczeniem jest jeden samochód. Procedury ubiegania się o pożyczkę nie były dla przedsiębiorcy skomplikowane. Posiadał odpowiednie dochody oraz zabezpieczenie dla pożyczki w związku z tym, nie miał problemów z uzyskaniem wsparcia. Problemy na etapie realizacji Na etapie realizacji projektu nie odnotowano problemów. Efekty projektu Działania sfinansowane z pożyczki przyczyniły się do zatrudnienia dwóch nowych pracowników, zwiększenia obrotów o 10-20%, poszerzenia oferowanego asortymentu. Działania przyczyniły się także do umocnienia pozycji firmy na rynku oraz poprawy sytuacji względem konkurencji. Rentowność Środki z pożyczki od razu zaczęły przynosić korzyści finansowe w związku z natychmiastowym świadczeniem usług z wykorzystaniem zakupionego pojazdu. Efekt mnożnikowy Przedsiębiorca jest na etapie planowania dalszych działań, które będzie realizował po spłacie pożyczki. Rozważa zakup drugiego samochodu chłodni, oraz wybudowanie magazynu na posiadanej działce. 87

88 Planuje sfinansowanie tych działań pożyczką. W zależności od atrakcyjności oferty będzie rozważał wzięcie pożyczki w banku lub w Stowarzyszeniu. Zakupiony z pożyczki samochód ciężarowy wywrotka czteroosiowa. Zakupione z pożyczki wyroby z wikliny 88

89 Podmiot korzystający ze wsparcia oferowanego przez BOŚ Bank lub WFOSiGW na inwestycje dotyczące odnawialnych źródeł energii Nazwa zadania: Budowa instalacji ogrzewania ciepłej wody użytkowej z wykorzystaniem kolektorów słonecznych i modernizacją istniejących kotłów gazowych w SP ZOZ Szpitalu Specjalistycznym MSW w Jeleniej Górze oraz termomodernizacją ośrodka w Kowarach Beneficjent: Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital Specjalistyczny MSW w Jeleniej Górze, Jelenia Góra ul. Cieplicka Wartość zadania: ,17 zł Pożyczka Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu: ,00 zł Dotacja RPO dla Województwa Dolnośląskiego : ,94 zł Środki własne (tym dotacja Ministerstwa Spraw Wewnętrznych): ,00 zł Ogólna charakterystyka projektu Projekt realizowany był na terenie dwóch obiektów wchodzących w skład Szpitala Specjalistycznego MSW w Jeleniej Górze. Pierwsza część projektu realizowana była w Jeleniej Górze w SP ZOZ Szpital Specjalistyczny MSW w Jeleniej Górze głównej siedzibie placówki. Druga natomiast część w Centrum Usług Medycznych i Profilaktyki Zdrowotnej Przedwiośnie w Kowarach. Pierwsza część projektu obejmowała budowę instalacji ogrzewania ciepłej wody użytkowej z wykorzystaniem kolektorów słonecznych i modernizacją istniejących kotłów gazowych typu TTI- REMEHA OD 14 A/B-O z 1994 r. Projekt obejmował montaż solarów wolnostojących na powierzchni około 300 m 2 wraz z instalacją przyłączeniową do istniejącej instalacji ciepłej wody, remont pomieszczenia wyznaczonego na zbiorniki buforowe oraz modernizację istniejących kotłów gazowych. Przygotowanie ciepłej wody użytkowej (cwu) odbywa się w lokalnej kotłowni, zlokalizowanej w samodzielnym obiekcie na terenie szpitala. Wyposażenie stanowią dwa kotły gazowe typu TTI- REMEHA OD 14A/B-0 z 1994 r., każdy o mocy 425 kw, o parametrach wody 90/70 o C. Kotłownia posiada centralny węzeł cieplny składający się z trzech wymienników typu JAD 6/50 Termowent Radom. W układzie cwu znajduje się również leżący podgrzewacz pojemnościowy na litrów. W układzie pracują dwie pompy obiegu grzewczego cwu typu UPC Grundfos oraz jedna cyrkulacyjna typu 32PWr80C firmy LFP Leszno (systemu Grundfos). Przewody rurociągów cwu i cyrkulacji wykonane są z rur stalowych ocynkowanych, izolowanych termicznie łupkami z pianki poliuretanowej grubości mm na zasilaniu i mm na powrocie. Woda rozprowadzana jest siecią podziemną (około 150 m) do pięciu obiektów: budynków szpitalnych A i B, portierni, budynku administracyjno-biurowego i rehabilitacji E oraz pralni. Wymagania dotyczące układu solarnego i modernizacji istniejących kotłów obejmowały: 1. Chemiczne czyszczenie dwóch kotłów. 2. Wymianę palnika zasilanego gazem GZ-50 mbar oraz regulację drugiego palnika, 3. Wymianę automatyki i sterowania palnikami, 4. Wykonanie dokumentacji technicznej kotłowni. 5. Sprzężenie automatyki kotłów z instalacją solarną poprzez rozwiązanie systemowe. 6. Kolektory słoneczne cieczowe płaskie. 7. Minimalna sumaryczna powierzchnia czynna kolektorów 180 m Minimalna sumaryczna pojemność bufora c.w.u. po stronie podgrzewu solarnego litrów. 9. Materiał obudowy zbiorczej wykonany z materiałów niekorodujących. 10. System zamocowań kolektorów z materiałów niekorodujących. 11. Przykrycie absorbera: szkło solarne o grubości min. 3,2 mm. 89

90 12. Przyłączenia kolektorów słonecznych w bateriach zapewniające kompensację naprężeń termicznych. 13. Izolację zespołu zbiorczego i bocznego wykonaną z wełny mineralnej odgazowanej lub z pianki z żywicy melaminowej. 14. Współczynnik strat liniowych ciepła, odniesiony do powierzchni apertury nie większy niż 3,4 W/m 2 potwierdzony certyfikatem jakościowym. 15. Współczynnik strat nielimitowanych ciepła, odniesiony do powierzchni apertury nie większy niż 0,03 W m 2 potwierdzony certyfikatem jakościowym. 16. Sprawność optyczna kolektora słonecznego odnosząca się do powierzchni apertury nie mniejsza niż 82% potwierdzona certyfikatem jakościowym. 17. Kolektory słoneczne musiały posiadać wysoko selektywny absorber o parametrach nie gorszych niż współczynnik absorpcji nie mniejszy niż 95%, współczynnik emisji absorbera nie większy niż 5%. 18. Kolektory musiały posiadać certyfikaty potwierdzające spełnienie wymagań zawartych w normach PN-EN , PN-EN oraz sprawozdania z badań kolektora słonecznego za zgodność z powyższymi normami i certyfikatem Solar Keymark. 19. Celem realizacji projektu na terenie siedziby w Jeleniej Górze było zaspokojenie części potrzeb związanych z podgrzewaniem ciepłej wody użytkowej, a co za tym idzie uzyskanie oszczędności w zużyciu gazu. Instalacja solarna zaspokaja potrzeby szpitala związane z podgrzewaniem ciepłej wody użytkowej na poziomie 30%-40%. Funkcjonuje ona od stycznia 2013 r. i dzięki niej osiągnięto średnioroczne oszczędności w zużyciu gazu na poziomie ok. 20 tys. zł. Na terenie natomiast Centrum Usług Medycznych i Profilaktyki Zdrowotnej Przedwiośnie w Kowarach wykonana zostanie: budowa dachu (odtworzenie jego historycznej postaci), termomodernizacja elewacji budynku, opaska antywilgociowa budynku (izolacja bitumiczna oraz folia kubełkowa), drenaż opaskowy z odprowadzaniem wody do kanalizacji deszczowej, zabudowa poddasza nieużytkowego na cele użytkowe, budowa zewnętrznego szybu windowego wraz z windą osobową i przedsionkiem. Źródła finansowania Projekt finansowany był z trzech źródeł. Pierwszym była pożyczka z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Pozyskano ,00 zł. Oprocentowanie pożyczki jest stałe i wynosi 3,5% rocznie. Okres jej spłaty ustalono na 10 lat. Drugim źródłem finansowania projektu były środki RPO dla Województwa Dolnośląskiego na lata , działanie 5.4 Zwiększenie efektywności energetycznej. Dotacja wyniosła ,94 zł. Pozostałą część środków stanowiły środki własne beneficjenta pokryte częściowo dotacją otrzymaną z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wybór instrumentu zwrotnego Beneficjent wielokrotnie korzystał ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. W jego opinii ze względu na oferowane warunki, a także wymaganą dokumentację aplikacyjną oraz zasady rozliczania projektu jest to bardzo dogodne źródło finansowania projektów. Zaoferowana pożyczka oprocentowana na stałym poziomie 3,5% rocznie była bardzo atrakcyjna i nie było możliwości znalezienia innego bardziej dogodnego źródła wsparcia w formie zwrotnej. Problemy na etapie realizacji 90

91 Na etapie realizacji projektu beneficjent nie odnotował żadnych problemów. Efekty projektu Efektem projektu zrealizowanego w Jeleniej Górze jest zaspokojenie potrzeb związanych z podgrzewaniem ciepłej wody użytkowej na poziomie 30%-do 40% dzięki instalacji solarnej. Udało się też wygenerować oszczędności w zużyciu gazu na poziomie ok. 20 tys. zł rocznie. Projekt realizowany w Kowarach jest w trakcie realizacji. Jego zakończenie planowane jest na listopad 2014 r. Podstawowym zakładanym efektem jest ograniczenie zużycia energii wykorzystywanej do ogrzewania budynku. Efektem przeprowadzonych prac ma być także poprawa walorów estetycznych budynku poprzez odbudowę dachu i historycznej formy budynku. Rentowność Rentowność instalacji solarnej na etapie audytu energetycznego oszacowana została na 7-8 lat. Po półtorarocznym funkcjonowaniu należy jednak ocenić, że w tym okresie zwróci się ona dopiero w połowie, a pełny zwrot kosztów nastąpi najwcześniej po 16 latach. Średnioroczne oszczędności w zużyciu gazu szacować bowiem można na 20 tys. zł, a koszt samej instalacji solarnej wyniósł 320 tys. zł. Efekt mnożnikowy Złożony został projekt do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dotyczący poprawy efektywności energetycznej i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Centrum Usług Medycznych i Profilaktyki Zdrowotnej Przedwiośnie w Kowarach. Projekt ten zakłada między innymi instalację pomp ciepła, które będą wykorzystywane do ogrzewania budynku. W obiekcie stosowane jest obecnie ogrzewanie gazowe, instalacja grzewcza wymaga wymiany z uwagi na duże straty w przesyle ciepła (jest to jeszcze sieć z czasów przedwojennych). Oprócz tego projekt zakłada wymianę oświetlenia na energooszczędne. Budowana będzie także instalacja fotowoltaiczna mająca na celu zaspokojenie pełne zaspokojenie potrzeb energetycznych Centrum. Wartość wniosku wynosi ok. 2,5 mln zł. Beneficjent wnioskował o 30% dotacji oraz o 60% pożyczki do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Oprócz tego władze placówki w przypadku nie otrzymania środków z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej rozważają złożenie wniosku do Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego w ramach działania Oszczędzanie energii i promowanie odnawialnych źródeł energii. Jeżeli wykorzystanie instalacji fotowoltaicznej do produkcji energii sprawdzi się w Kowarach, władze placówki rozważą wykonanie analogicznej instalacji w obiekcie w Jeleniej Górze. 91

92 Instalacja solarna na terenie szpitala w Jeleniej Górze Remont budynku w Kowarach Ostateczny odbiorca wsparcia w ramach inicjatywy JESSICA Nazwa zadania: Rewitalizacja Miasta Kazimierzowskiego poprzez remont i przebudowę kamienic przy ul. Rwańskiej 16 wraz z nowa zabudową od ul. Wałowej 4 w Radomiu wraz z otoczeniem Beneficjent: Rewitalizacja sp. z o.o., Radom , ul. Mała 3 Wartość zadania (brutto): ,87 zł Pożyczka Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich w ramach inicjatywy JESSICA w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata , PI V. Wzmacnianie roli miast w rozwoju regionu, działanie 5.2. Rewitalizacja miast: ,93 zł Środki własne (wkład własny oraz kredyt obrotowy na pokrycie kosztów niekwalifikowanych - VAT): ,94 zł Ogólna charakterystyka projektu Kamienica położona przy ul. Rwańskiej 16 znajduje się na terenie Miasta Kazimierzowskiego w Radomiu, będącego historyczną dzielnicą, powstałą ok. 1350r. Układ urbanistyczno-architektoniczny Miasta Kazimierzowskiego do tej pory zachował swoją unikatową wartość i jako jeden z nielicznych układów średniowiecznych na Mazowszu został wpisany do rejestru zabytków. Kamienica powstała w końcu XVIII w., a w jej sieni znajduje się oryginalny fragment fortyfikacji miejskich z czasów lokacji Radomia na prawach miejskich w 1364r. przez Kazimierza Wielkiego, które będą poddane renowacji, a następnie eksponowane. Ze względu na atrakcyjność turystyczną terenu oraz wartość historyczną w obiekcie przewiduje się utworzenie siedziby Centrum Informacji Turystycznej (CIT). W CIT poza udzielaniem informacji z zakresu baz noclegowych, gastronomicznych, ciekawych bądź zabytkowych miejsc, imprez organizowanych na terenie miasta, planowane jest prowadzenie sprzedaży wszelkiego rodzaju pamiątek z logo miasta, gadżetów, map turystycznych i drogowych, planów miast, atlasów, przewodników dotyczących regionu, jak i innych polskich miast i regionów turystycznych. Udostępnione będą również nieodpłatnie foldery turystyczne dotyczące Radomia i okolic. Zadania szczegółowe obejmują informację turystyczną dotyczącą historii: Miasta Kazimierzowskiego zlokalizowanego w obrębie ulic Reja, Placu Kazimierza, Wałowej, Limanowskiego i Mireckiego, Starego Miasta wraz z kościołem Św. Wacława i Grodziskiem "Piotrówka", które znajdują się w obszarze unikatowego założenia architektoniczno-urbanistycznego w strefie ochrony konserwatorskiej. Wyeksponowany zostanie mur miejski, powstanie 6 lokali usługowych (pomieszczenia biurowe). W 92

93 celu uzyskania zamierzonych efektów Inwestor planuje również zagospodarować kompleksowo całą działkę nr 100 wraz z nową zabudową przy ul. Wałowej 4. Kamienica położona przy ul. Wałowej 4 wraz z oficyną została wyłączona z użytkowania Decyzją nr 26/05 Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w m. Radomiu z dnia 16 czerwca 2005r. Ze względu na stan techniczny istniejący obiekt został poddany rozbiórce, a w jego miejsce powstanie nowa kamienica usługowa w zabudowie pierzejowej. W nowej kamienicy przy ul. Wałowej w lokalu dwupoziomowym świadczone będą usługi gastronomiczne oraz wyodrębnionych zostanie 5 lokali usługowych. Realizacja przedmiotowego projektu przyczyni się do zachowania dziedzictwa kulturowego, podniesienia poziomu bezpieczeństwa na terenie miasta, ożywienia zdegradowanego obszaru, poprawy warunków życia mieszkańców, odtworzenia tkanki miejskiej, poprawy wyglądu estetycznego głównych ulic Miasta Kazimierzowskiego oraz nada obiektom charakter miejsca prestiżowego. Plan działań inwestycyjnych obejmował: - realizację rozbiórki kamienicy Wałowa 4 wraz z oficyną zachodnią z zabezpieczeniem budynków sąsiednich (zrealizowano), - badania archeologiczno architektoniczne (zrealizowano), - postępowanie przetargowe na wyłonienia projektantów dokumentacji (zrealizowano), - wykonanie dokumentacji przetargowa wraz z pozwoleniem na budowę (zrealizowano), - postępowania przetargowego na wyłonienie wykonawców inwestycji (zrealizowano), - realizację i zakończenie inwestycji (w trakcie realizacji). Źródła finansowania Projekt finansowany był z trzech źródeł. Pierwszym była pożyczka z Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich w ramach inicjatywy JESSICA, którego rolę pełni w województwie mazowieckim pełni Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). Pozyskano ,93 zł. Oprocentowanie pożyczki jest stałe, poniżej 2% rocznie. Okres jej spłaty ustalono na 20 lat. Drugim źródłem finansowania projektu były środki własne spółki. Trzecim źródłem finansowania, z którego pokryto koszt niekwalifikowany (podatek VAT ,30 zł), pochodziła z kredytu obrotowego w innym banku. Bank BGK udzielił zgody na zawarcie dodatkowej umowy kredytowej, zgodnie z warunkach udzielania wsparcia w ramach inicjatywy JESSICA. Wybór instrumentu zwrotnego Beneficjent po raz pierwszy korzystał z instrumentu zwrotnego, ale wcześniej korzystał z kredytów komercyjnych na pokrycie wkładu własnego do projektów dotacyjnych w ramach ZPORR oraz RPO WM W jego opinii ze względu na oferowane warunki (szczególnie oprocentowanie, ale także karencję), a także zasady kontroli postępów projektu i szybkość uruchomienia środków jest to bardzo dogodne źródło finansowania projektów. Zaoferowana pożyczka oprocentowana na stałym poziomie poniżej 2% rocznie na projekt przebudowy kamienic była bardzo atrakcyjna i nie było możliwości znalezienia innego bardziej dogodnego źródła wsparcia w formie zwrotnej. Problemy na etapie realizacji Na etapie realizacji projektu beneficjent nie odnotował żadnych poważnych problemów. Wystąpiły przejściowe trudności natury technicznej, często występujące w projektach w substancji zabytkowej. Efekty projektu 93

94 Projekt jest w tracie realizacji, planowane zakończenie inwestycji jest przewidziane na IV kwartał 2014 r. Efektem projektu będzie aktywizacja gospodarcza kamienicy w obrębie Miasta Kazimierzowskiego w Radomiu, historycznego centrum miasta. Powstanie tam centrum informacji turystycznej, a pozostałe lokale biurowo- usługowe (11) będą przeznaczone pod najem w okresie trwałości projektu (5 lat). Pierwsze centrum informacji turystycznej w mieście jest zlokalizowane w pobliżu dworca PKP/PKS. Powstanie filii centrum informacji turystycznej wynikało z wielokrotnych sygnałów od turystów o potrzebie punktu informacyjnego w tkance historycznej, udzielającego pełnych informacji na temat historii miasta, zmian w jego przestrzeni i oferującej przewodniki po zabytkowej części miasta. W związku z profilem projektu najważniejsze efekty projektu dotyczą pobudzenia aktywności gospodarczej w rejonie Miasta Kazimierzowskiego, oczekiwane jest powstanie nowych miejsc pracy nie tylko w samym obiekcie, ale i w jego sąsiedztwie. Jest to już w pełni uzasadnione, ponieważ równolegle z realizacją projektu, odbudowę sąsiedniej kamienicy rozpoczął jej prywatny właściciel, korzystając z możliwości skoordynowania początkowych prac rozbiórkowych w obu inwestycjach. Zakłada się, że na początku 2015 r. będzie można po raz pierwszy ocenić realizację zakładanych wskaźników poziomu wynajęcia lokali oraz liczbę powstałych miejsc pracy. Rentowność Projekt był początkowo przygotowywany pod kątem uzyskania finansowania komercyjnego, zakładano jedynie remont mieszkań i ich sprzedaż. W związku z przeformułowaniem projektu i zmianą funkcji z mieszkaniowej na biurowo-usługową projekt nie tylko jest dochodowy, ale poziom dochodowości jest dość wysoki. Mimo to ze względu na oddziaływanie społeczne i wartość inwestycji czas spłaty pożyczki wynosi 20 lat. Efekt mnożnikowy Projekt uruchomił finansowanie własne spółki na poziomie ,64 zł. W przestrzeni Miasta Kazimierzowskiego zlokalizowanych jest niewiele lokali użytkowych, więc powstanie nowych lokali może w istotny sposób zwiększyć aktywność gospodarczą na tym terenie. Trudno jednak na tym etapie realizacji ocenić, jak duży będzie to wpływ. Istotną wartością dodaną, bardzo potrzebną w przypadku projektów rewitalizacyjnych, było skoordynowanie remontu zabytkowych kamienic z inwestycją inwestora prywatnego, który w bezpośrednim sąsiedztwie prowadzonych prac zdecydował się na wyburzenie wyłączonej z użytkowania kamienicy i odbudowę jej wraz z wprowadzeniem podobnych funkcji. 94

95 Nowa zabudowa od ulicy Wałowej 4 95

96 Remont i przebudowa kamienic przy ul. Rwańskiej 16 96

97 7. TABELE I WYKRESY Tabela Z1. Przedsiębiorstwa województwa podkarpackiego o krótkim czasie funkcjonowania dotknięte luką finansowania Nowe podmioty, w tym: nowozałożone, w tym: Łącznie A + B inwestujące, dotknięte trudnościami inwestujące, w tym z udziałem kredytu w tym dotknięte trudnościami A Nieinwestujące z kredytem w tym dotknięte trudnościami B C I rok osoby fizyczne osoby prawne łącznie II rok osoby fizyczne osoby prawne

98 Łącznie Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. Tabela Z2. Warianty luki finansowania przedsiębiorstw o krótkim czasie funkcjonowania w województwie podkarpackim* Nr Charakterystyka podmiotu Liczba podmiotów Udział w populacji MŚP nowopowstałych Wartość luki (tys. zł) Rocznej drugiego roku łącznie 1 Inwestujący, finansujący inwestycje kredytem, deklarujący utrudniony dostęp do kredytu 205 1,59% 7 161, ,31 2 Nieinwestujący, finansujący podjętą działalność kredytem, deklarujący utrudniony dostęp do kredytu 119 0,92% 4 167, , ,18 3 Finansujący inwestycje kredytem, finansujący podjętą działalność kredytem, deklarujący utrudniony dostęp do kredytu 324 2,51% , , ,49 4 Inwestujący, deklarujący utrudniony dostęp do kredytu ,29% , ,36 Nowopowstały (oryginalny model P. Tamowicza) ,49% , , ,57 Nowopowstały, inwestujący (zmodyfikowany model P. Tamowicza) ,17% , , ,45 Źródło. Opracowanie własne. 98

99 * Lukę oszacowano przy założeniu przeciętnej wartości kredytu 35 tys. zł. Tabela Z3. Liczba przedsiębiorstw sektora MŚP województwa podkarpackiego dotkniętych luką finansowania Podmiot Liczba przedsiębiorstw Dotknięci trudnościami (1) Stosujący kredyt (2) Luka finansowania (1) (2) MŚP Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. Tabela Z4. Wartość luki finansowania innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych sektora MŚP województwa podkarpackiego (w tys. zł) Podmiot Nakłady inwestycyjne Dotknięci trudnościami (1) Stosujący kredyt (2) Luka finansowania (1) (2) MŚP , , , , , , , , , , , ,29 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. 99

100 Tabela Z5. Liczebność i struktura próby MŚP w 2012 r. MSP MSP (%) Łączna liczba firm w próbie % Liczba firm z dodatnią stopą wzrostu sprzedaży, w tym: % - z zapotrzebowaniem na dodatkowy kapitał % - z nadwyżką środków % Liczba firm ze stratą 23 9% Liczba firm z zyskiem zatrzymanym % Liczba firm średnich 92 37% Liczba firm małych % Liczba mikrofirm 37 15% Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. 100

101 Tabela Z6. Łączne zapotrzebowanie na finansowanie i dodatkowy kapitał MŚP w województwie podkarpackim w 2012 r. (w tys. zł) w ujęciu modelowym i dla danych rzeczywistych Zapotrzebowanie na finansowanie Zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał Nadwyżki środków Zysk zatrzymany Straty Przyrost zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych Spadek zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych AFN* AFN AFN* AFN AFN* AFN AFN* AFN AFN* - oszacowanie na podstawie modelu, AFN oszacowanie na podstawie danych rzeczywistych Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. 101

102 Tabela Z7. Porównanie przeciętnych wyników na przedsiębiorstwo w województwie podkarpackim w kategoriach wielkościowych w 2012 r. w ujęciu modelowym i dla danych rzeczywistych (w tys. zł) zapotrzebowanie na finansowanie dezinwestycja zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał nadwyżka środków zysk zatrzymany strata przyrost zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych spadek zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych AFN* AFN AFN* AFN AFN* AFN AFN* AFN AFN* - oszacowanie na podstawie modelu, AFN oszacowanie na podstawie danych rzeczywistych Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. 102

103 Tabela Z8. Relacja parametrów modelu w podziale według wielkości przedsiębiorstwa relacja parametrów modelu L*/FA 30% 45% 35% 26% zysk zatrzymany/fa 20% 20% 18% 21% AFN/FA 50% 35% 47% 52% Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z9. Analiza teoretycznej luki finansowania (w tys. zł) Łącznie zapotrzebowanie na Łącznie luka finansowania Przeciętne zapotrzebowanie na Przeciętna luka finansowania finansowanie aktywów finansowanie aktywów Źródło: opracowanie własne na podstawie: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. 103

104 Tabela Z10. Reprezentacja firm ze wzrostem sprzedaży w próbie oraz w populacji przedsiębiorstw województwa podkarpackiego w 2012 r. n c n s n s /n c N n s /N ,33% ,05% ,53% ,28% ,94% ,43% ,18% n c liczebność całej próby, n s liczebność próby ze wzrostem sprzedaży, N liczebność populacji. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z11. Roczna luka długu i kapitału własnego dla populacji małych i średnich firm w województwie podkarpackim oszacowana dla 2012 r. łączna ważona luka finansowania (w tys. zł) przeciętna ważona luka finansowania (w tys. zł) liczebność populacji roczna luka finansowania dla populacji (w tys. zł) D/AO roczna luka długu dla populacji (w tys. zł) roczna luka kapitału własnego dla populacji (w tys. zł) ,14% ,55% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. 104

105 Tabela Z12. Ekstrapolacja siedmioletniej luki kapitałowej w podziale na lukę kapitału własnego i długu na populację małych i średnich firm w województwie podkarpackim (w tys. zł) luka luka długu luka kapitału własnego finansowania Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z13. Analiza parametrów modelu AFN wzr S 2012 A/S 2012 A/S 2011 AT/AO 2012 L*/S % 0,39 0,42 0,29 0, % 0,53 0,56 0,37 0, % 0,63 0,68 0,42 0,19 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. 105

106 106

107 Tabela Z14. Analiza wybranych wskaźników finansowych dla poszczególnych kategorii wielkościowych przedsiębiorstw w woj. podkarpackim w 2012 r. ROE % ROA % Marża zysku netto % marża zysku operacyjnego % Wskaźnik bieżącej płynności (x) Wskaźnik płynności szybki (x) ,21 8,59 3,3 3,7 2,33 1, ,78 9,28 4,4 5,0 1,86 1, ,01 6,46 4,7 5,4 1,84 1,12 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. Tabela Z15. Analiza wybranych wskaźników zadłużenia i obsługi długu dla poszczególnych kategorii wielkościowych przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w 2012 r. D oproc/ao 2012 D oproc/ao 2011 D ogółem/ao 2012 D ogółem/ao 2011 wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem operacyjnym (x) ,25 0,20 0,56 0,56 40, ,21 0,23 0,56 0,57 17, ,19 0,19 0,50 0,51 27,46 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badania przeprowadzonego w ramach artykułu: Daszyńska-Żygadło K., Marszałek J., Analiza zapotrzebowania na kapitał i luki kapitałowej MSP w województwie podkarpackim, Nauki o Finansach, nr 1/2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, w recenzji. 107

108 108

109 Tabela Z16. Luka finansowania MŚP województwa podkarpackiego w perspektywie lat Podmiot Luka finansowania (w tys. zł) Ujęcie modelowe Ujęcie statystyczne Podmioty nowopowstałe Ogółem Luka kapitału własnego Luka długu Ujęcie roczne Ujęcie dwuletnie MŚP Źródło: Opracowanie własne. 109

110 Tabela Z17. Szacowanie ryzyka luki finansowej - wyniki estymacji modeli regresji logistycznej (model 1) Zmienne objaśniające Exp(B) p Stała 0,193 0,000*** Zatrudnienie Forma prawna 2 0,011** Spółka cywilna lub jawna 0,426 0,005 Spółka z o.o. 0,962 0,929 Spółka akcyjna, komandytowa lub komandytowo-akcyjna 0,171 0,039 Okres działalności 3 0,009*** do 3 lat 3,524 0, lat 2,856 0, lat 2,034 0, lat 1,241 0,575 Obroty 4 0,000*** tys. zł 2,006 0, tys. zł 5,200 0, tys.-2 mln zł 14,522 0,

111 Powyżej 2 mln zł 23,229 0,000 Test Hosmera-Lemeshowa R kwadrat Coxa i Snella R kwadrat Nagelkerkego p=0,259 p=0,179 p=0,240 Trafność klasyfikacji podmiotów w luce finansowania 70,6% N 451 Grupa odniesienia: 1 zatrudnienie 9 lub mniej, 2 osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, 3 okres działalności powyżej 20 lat, 4 obroty do 50 tys. zł; exp(b) iloraz szans; p prawdopodobieństwo w teście Walda; * - związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,10; ** - związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,05; ***- związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,01. Model 1a wyznaczony w oparciu o dane ważone, model 1b w oparciu o dane nieważone. Źródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet CATI. Tabela Z18. Szacowanie ryzyka luki finansowej - wyniki estymacji modeli regresji logistycznej (model 2a) Zmienne objaśniające Exp(B) p Stała 0,429 0,448 Okres działalności 1 0,020** 3-5 lat 6,816 0, lat 3,930 0, lat 3,237 0,026 Obroty 2 0,000*** tys. zł 2,508 0, tys. zł 6,836 0,000 Model 2a 111

112 500 tys.-2 mln zł 10,465 0,000 Powyżej 2 mln zł 14,336 0,000 Ocena płynności finansowej 3 0,039** Średnia 0,313 0,011 Niska 0,455 0,192 Ocena rentowności sprzedaży 4 0,000*** Średnia 6,696 0,000 Niska 5,513 0,008 Ocena poziomu zadłużenia 5 0,001*** Średnia 0,876 0,892 Niska 0,185 0,063 Ocena innowacyjności 6 0,005*** Średnia 0,794 0,605 Niska 0,242 0,007 Ocena potencjału firmy do zaciągania zobowiązań finansowych (5 ostatnich lat) 7 0,050** Zmalał 1,090 0,899 nie uległ zmianie 0,448 0,025 Test Hosmera-Lemeshowa R kwadrat Coxa i Snella R kwadrat Nagelkerkego p=0,244 p=0,327 p=0,

113 Trafność klasyfikacji podmiotów w luce finansowania 76,6% N 291 Grupa odniesienia: 1 okres działalności powyżej 20 lat, 2 obroty do 50 tys. zł, 3, 4, 5, 6 ocena wysoka, 6 wzrost potencjału; exp(b) iloraz szans; p prawdopodobieństwo w teście Walda; * - związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,10; ** - związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,05; ***- związek istotny statystycznie na poziomie istotności α=0,01. Model 2a wyznaczony w oparciu o dane ważone. Źródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet CATI. Tabela Z19. Przeznaczenie środków pochodzących ze źródeł zewnętrznych, pozyskanych przez przedsiębiorstwa w województwie podkarpackim według wielkości zatrudnienia (w %) Wielkość przedsiębiorstwa Zakup środków trwałych Inwestycje budowlane Zakup środki transportu Inwestycje w technologie informacyjnokomunikacyjne Zewnętrzne usługi doradcze Prace badawczorozwojowe Podniesienie efektywności ekologicznej Inwestycje ograniczające emisję zanieczyszczeń do powietrza Ogółem 42,4 21,6 54,7 10,8 3,6 4,3 3,6 0,7 Mikro 38,5 19,8 54,9 9,9 2,2 4,4 2,2 0,0 Małe 70,9 32,7 56,4 18,2 12,7 3,6 12,7 5,5 Średnie 86,0 44,0 48,0 22,0 14,0 10,0 20,0 16,0 1 Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. 113

114 Rys. Z1. Przyczyny nieubiegania się o zewnętrzne źródła finansowania według wielkości przedsiębiorstwa (w %) 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Brak takiej potrzeby firma nie realizowała inwestycji Brak takiej potrzeby firma dysponuje wystarczającym kapitałem własnym Niechęć do kolejnych zobowiązań - firma spłacała raty wcześniejszych kredytów/pożyczek/leasingów Zbyt duże ryzyko z jakim wiąże się zaciąganie kredytów pożyczek Brak przekonania o możliwości uzyskania kredytu pożyczki 11,0% 10,3% 13,7% 9,5% 2,7% 1,5% 8,2% 1,5% 5,3% 1,4% 20,6% 24,3% 23,5% 18,0% Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów pożyczek Zbyt wysokie wymagania dotyczące zabezpieczenia kredytu pożyczki Brak zaufania do instytucji udzielających kredyty pożyczki Brak zdolności finansowych do spłaty rat kredytu pożyczki Niestabilność przychodów 2,9% 1,5% 1,4% 1,5% 2,6% 1,5% 2,7% 8,2% 9,5% 6,8% 6,3% 7,9% 14,8% Brak historii kredytowej Dyskryminacja przez instytucje finansowe takich firm jak nasza Zbyt skomplikowane procedury ubiegania się o kredyt pożyczkę Inne mikro małe średnie 4,8% 2,7% 2,6% 5,5% 1,5% 3,2% 2,7% 4,4% 8,5% 1 Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. 114

115 Tabela Z20. Potencjalne źródła finansowania planowanych inwestycji według ich typu i wielkości zatrudnienia (w %) Ogółe m Mikro Małe Średn ie Ogółe m Mikro Małe Średn ie Ogółe m Mikro Małe Średn ie Ogółe m Mikro Małe Średn ie zakup środków trwałych inwestycja budowlana zakup środków transportu inwestycje w ICT Środki własne 81,0 81,5 71,7 82,5 71,7 72,8 64,4 75,6 70,7 71,9 47,5 71,8 85,3 85,3 77,3 83,3 Pożyczka od rodziny/znajomych 2,4 2,3 3,8. 2,6 2,9 2,2. 1,7 1,7.. 0,7 1,0.. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego 25,8 23,7 50,9 33,3 38,2 35,9 66,7 58,5 29,3 29,8 27,5 10,3 16,8 16,7 18,2 25,0 2,5 2,3 5,7 3,5 3,9 3,9 4,4 4,9 4,0 4,1 2,5. 2,1 2,0.. Leasing 15,2 13,3 45,3 24,6 3,9 3,9 6,7 4,9 33,3 31,4 65,0 48,7 7,0 6,9 9,1 8,3 Dotacja 53,6 53,8 37,7 42,1 45,4 47,6 22,2 26,8 29,3 30,6 15,0 7,7 38,5 38,2 40,9 41,7 Wkład kapitałowy inwestora instytucjonalnego 1,1 1,2.. 0,7 1, ,0.. B+R zewnętrzne usługi doradcze inwestycje w instalacje i urządzenia ograniczające emisję zanieczyszczeń powietrza inwestycje służące podniesieniu efektywności ekologicznej Środki własne 78,6 79,3 77,8 93,8 84,7 85,7 70,0 86,4 62,5 62,5 56,3 80,0 64,3 64,9 52,6 81,8 Pożyczka od rodziny/znajomych 2,4 3, ,1 3,1.. 1,8 2,7.. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego 19,0 20,7 11,1 12,5 5,6 4,1 25,0 9,1 18,8 15,6 43,8 55,0 16,1 13,5 42,1 40,9 115

116 Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego.... 4,2 4,1 5,0. 6,3 6,3. 5,0 10,7 10,8 5,3. Leasing ,7 10,8 5,3 13,6 Dotacja 42,9 44,8 22,2 37,5 30,6 30,6 40,0 27,3 56,3 56,3 50,0 55,0 53,6 56,8 31,6 63,6 Wkład kapitałowy inwestora instytucjonalnego 2,4 3, Odsetki nie sumują się do 100%. Możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. Tabela Z21. Inwestycje planowane przez jednostki publiczne i ich źródła finansowania (liczba wskazań) Zakup środków trwałych Inwestycje budowlane Zakup środki transportu Inwestycje w technologie informacyjnokomunikacyjne Zewnętrzne usługi doradcze Prace badawczorozwojowe Podniesienie efektywności ekologicznej Inwestycje ograniczające emisję zanieczyszczeń do powietrza Liczba podmiotów Planowane źródła finansowania Środki własne Kredyt lub pożyczka z sektora bankowego Pożyczka z sektora pozabankowego Leasing Dotacja Źródła finansowania planowane w sytuacji nieuzyskania dotacji Środki własne Kredyt lub pożyczka z sektora bankowego

117 Pożyczka z sektora pozabankowego Leasing Rezygnacja z inwestycji Wybrane parametry wartości planowanych inwestycji Kwartyl 1 Mediana Kwartyl Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI. 117

118 8. ZESTAWIENIE WSZYSTKICH WYWIADÓW Instytucja Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Tarnobrzeska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. (Rzeszów Regionalna Izba Gospodarcza (Stalowa Wola) BPS BGŻ Podkarpacki Bank Spółdzielczy Bank Spółdzielczy w Dębicy Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. Podkarpacka Izba Gospodarcza Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju Fundacja Wspomagania Wsi Bank Spółdzielczy w Dębicy RIG Stalowa Wola Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego Respondent Norbert Tomkiewicz Dorota Przypek Ochab Grzegorz Topolewicz Jan Kawalec Agnieszka Czuchra Ilona Cypryś Monika Piątek-Kozioł Bartosz Jadam Andrzej Burnat Daniel Rzucidło Grzegorz Wyciślak Grzegorz Wysocki Tomasz Golik Agnieszka Majkut Alina Wakuła-Hoefler Tomasz Dąbek Wojciech Klasura b.d b.d Wiesława Sietczyńska Bogusław Kogut Irena Turek Krzysztof Rogowski Anna Kosidło Mira Kaliszczak Jolanta Budkowska Maciej Gałaj 118

119 Jessica Helenów Studium przypadku-jessica Radom Jessica Sochaczew Jessica Poznański Park Technologiczny Jessica Stary Browar Kościerski Urząd Marszałkowski wdrażający Jessica- IZRPO WM WFOSIGW BOŚ BANK Studium przypadku- SP ZOZ Szpital Specjalistyczny w Jeleniej Górze Beneficjent 3.1- WSIZ Rzeszów Venture Capital Satus GPV BGK- Kredyt technologiczny 5 ITI z osobami, które otrzymały środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej Wojciech Sys Mariusz Mróz Urszula Cielniak Grzegorz Michalski Konrad Ćwikliński Agnieszka Rypińska, Mariusz Frankowski Andrzej Indycki Piotr Lemberg Stanisław Krasucki Arkadiusz Lewicki Andrzej Soczek Zygmunt Grajkowski Marzena Tymińska Ładziak Anna Chojnowska Przemysław Preneta Mariusz Igielski Żurawski Rafał Jastrzębski Tomasz 5 ITI-nieskutecznie aplikujące o wsparcie z 6.2 Po KL Ostap Henryk Szpytma Dariusz Zając Monika Aniela Pająk Stanisława Kocjan Maciej Piotr 10 ITI z uczestnikami projektów z POKL Daszko Justyna Katarzyna Biduś Zofia Skoczółek Artur Kret Agata Machowski Marek Zaguła Barbara Krawczyk Jadwiga Jakubus Mariusz Zięba Michał 119

120 Bis Agnieszka Studium Przypadku 6.2- Pracownia ubioru krawieckiego Studium Przypadku 1.1A- firma Delja Barbara Słota Jan Delekta 120

121 9. NARZĘDZIA BADAWCZE ZAŁĄCZNIK NARZĘDZIA BADAWCZE Ankieta CATI z innowacyjnymi firmami z województwa podkarpackiego 122 Ankieta CATI na reprezentatywnej próbie firm z terenu województwa 150 CAWI/CATI z ostatecznymi odbiorcami wsparcia w działaniu 1.1. schemat A 165 Ankieta CATI z podmiotami, które w ciągu ostatnich pięciu lat ubiegały się o zewnętrzne finansowanie 177 CAWI/CATI z beneficjentami wybranych działań RPO WP CAWI/CATI z podmiotami nieskutecznie ubiegającymi się o wsparcie w ramach RPO WP CATI z firmami działającymi w obszarze produkcji energii w tym przedsiębiorstwami energetycznymi 199 Ankieta CATI z przedstawicielami samorządów miejskich z terenu województwa podkarpackiego 205 Wywiady z przedstawicielami IZ RPO WP Wywiady z osobami odpowiedzialnymi za projektowanie RPO WP obecnej perspektywy finansowej 212 Wywiady z przedstawicielami WUP w Rzeszowie 213 Wywiady z beneficjentami działania 6.2 PO KL oferującymi wsparcie zwrotne 215 Wywiady z osobami, które skorzystały z dotacji i pożyczek oferowanych w ramach działania 6.2 oraz dotacji w ramach poddziałania POKL 217 Wywiady z osobami, które nieskutecznie ubiegały się o wsparcie w działaniu 6.2 PO KL 219 Wywiad z beneficjentem działania 3.1 PO IG 219 Wywiady z beneficjentami działania Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami sektora bankowego 222 IDI BGK 222 Wywiady z pośrednikami finansowymi (beneficjentami działania 1.1, schemat A) 224 Wywiad pogłębiony przedstawiciel urzędu marszałkowskiego wdrażającego Inicjatywę JESSICA 228 Wywiad pogłębiony ostateczny odbiorca wsparcia w ramach Inicjatywy JESSICA 230 Wywiad z przedstawicielem BOŚ Banku i WFOSIGW 234 Ankieta CATI na odbiorcach 6.2 (pożyczki) oraz 6.2 (dotacje ) i (dotacje) na założenie działalności gospodarczej 239 Ankieta CATI- Uczestnicy projektów 6.2 i 8.1.2, którzy nie uzyskali dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej 240 Scenariusz studium przypadku

122 Ankieta CATI z innowacyjnymi firmami z województwa podkarpackiego KONDYCJA FIRMY 0a. Odczytam listę stwierdzeń, które odzwierciedlają sytuację firm na rynku. Proszę powiedzieć, które z nich najlepiej pasują do Pana/i firmy? [wielokrotny wybór, randomizacja kolejności] [Ankieter: po każdym stwierdzeniu zaznaczyć TAK lub NIE] Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć 1. firma znajduje się na etapie tworzenia lub wstępnego rozwoju 2. firma znajduje się w fazie systematycznego wzrostu i rozwoju działalności 3. walczymy o przetrwanie na rynku 4. znajdujemy się w sytuacji poważnego zagrożenia ze strony konkurencji 5. odnotowujemy dynamiczny wzrost i rozwój 6. jesteśmy w fazie stabilizacji 7. jesteśmy jednym z liderów na rynku 8. jesteśmy na etapie schyłku w działalności 9. planujemy zaprzestanie działalności RYNKI NA KTÓRYCH DZIAŁA 122

123 0b. Który z rynków jest rynkiem głównym dla firmy? 1. Lokalny (gmina/powiat) 2. Regionalny (województwo) 3. Krajowy 4. Międzynarodowy 5. Nie wiem/trudno powiedzieć KIERUNKI EKSPORTU [zadać jeżeli P0b=4] Oc. Na jakie rynki eksportujecie Państwo towary lub usługi? 1. Rynek UE 2. Rynek wschodni tj. Rosja, Ukraina, Białoruś. 3. Rynek azjatycki 4. Rynek afrykański 5. Rynek ameryki północnej 6. Rynek ameryki południowej 7. Nie wiem/trudno powiedzieć KORZYSTANIE Z ZEWNĘTRZNYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA 0d. Proszę wskazać, z których źródeł finansowania Pani/a firma korzystała w ciągu ostatnich 3 lat? (ww) 1. Środki własne firmy/właścicieli firmy 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego 4. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego (np. funduszu pożyczkowego). 5. Leasing 6. Dotacja 7. Wkład kapitałowy inwestora (np. dokapitalizowanie z funduszu inwestycyjnego/kapitałowego albo od nowego wspólnika) 8. Inne (jakie?) 9. Żadne z powyższych OBRECNA DZIAŁALNOŚĆ B+R Teraz chciałem zadać Panu/Pani kilka pytań dotyczących podejmowania przez firmy działalności badawczorozwojowej. 1. Czy w ciągu ostatnich trzech lat Pani/a firma podejmowała działalność badawczo-rozwojową? tzn. opracowywała prototypy o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, podejmowała działalność związaną z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem nowych produktów, procesów i usług? 1. Tak 2. Nie [przejść do P5] 3. Nie wiem/trudno powiedzieć [przejść do P5] 123

124 [Zadać jeżeli P1=1] SKALA NOWATORSTWA 1p. Proszę powiedzieć czy przedmiotem tej działalności było: 1. Opracowanie rozwiązania niestosowanego/nieoferowanego przez naszą firmę ale stosowanego/oferowanego już przez przedsiębiorstwa konkurencyjne 2. Opracowanie rozwiązania niestosowanego/nieoferowanego przez konkurentów na głównym rynku naszej działalności Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1p.2=tak] 1.c1.Czy rozwiązanie to określiliby Państwo mianem innowacji unikalnej na skalę światową 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [Zadać jeżeli P1=1] RODZAJ INNOWACJI 1r. Czy działalność ta była ukierunkowana na: 1. Wprowadzenie do oferty rynkowej nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług 2. Istotną modyfikację lub wprowadzenie nowych procesów produkcji wyrobów/procesów dostarczania usług TAK NIE Nie wiem/trudno powiedzieć 124

125 3. Wprowadzenie istotnych zmian organizacyjnych w firmie 4. Wprowadzenie istotnych zmian w strategii marketingowej firmy [zadać jeżeli P1=1] NAKŁADY NA B+R 1a. Ile łącznie wyniosły nakłady firmy na tę działalność w okresie ostatnich trzech lat? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1a=2] 1aa. A czy mogę w takim razie prosić o wskazanie przynajmniej przedziału kwotowego? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1=1] ŹRÓDŁA FINANSOWANIA B+R 1b. Z jakich źródeł Państwa firma finansowała tę działalność? (ww) 1. Środki własne firmy/właścicieli firmy 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt/Pożyczka z sektora bankowego 4. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego (np. funduszu pożyczkowego). 5. Leasing 6. Dotacja 7. Wkład kapitałowy inwestora (np. dokapitalizowanie z funduszu inwestycyjnego/kapitałowego albo od nowego wspólnika) 8. Emisja akcji/obligacji 9. Inne (jakie?) 10. Żadne z powyższych [zadać jeżeli w P1b zaznaczona więcej niż jedna odpowiedź] 1c. Dla podanych wcześniej źródeł finansowania proszę podać procentowy udział każdego źródła finansowania w całkowitej kwocie wydatków na działalność B+R? Podane przez Pana/ią wartości powinny sumować się do 100% Źródła finansowania (wyświetl tylko te Procent udziału w całkowitej kwocie wkładu 125

126 wskazane w P1b) własnego. (ankieter czyta po kolei wskazane przez respondenta w 1b źródła finansowania i prosi o zadeklarowanie wartości procentowej. Jeżeli struktura nie sumuje się do 100% ankieter odczytuje: Struktura źródeł finansowania powinna sumować się do 100%. Po zsumowaniu Pani/a odpowiedzi wychodzi xx%. Czy chce Pan/Pani skorygować udział procentowy poszczególnych źródeł? (jeśli tak, to ankieter dokonuje z respondentem korekty aż do zaakceptowania udziału poszczególnych źródeł). [zadać jeżeli P1b=3 lub 4] JEŚLI FINANSOWANE Z KREDYTU/POŻYCZKI BANKOWEJ 1d. Jaka była wysokość kredytu/pożyczki jakie zostały Pani/u przyznane na prowadzenie tych prac? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1d=2] 2a. A czy mogę w takim razie prosić o wskazanie przynajmniej przedziału kwotowego? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1b=3 lub 4] 2b. Czy uzyskali Państwo finansowanie w takiej kwocie o jaką Państwo się ubiegali? TAK 1 NIE 2 Nie wiem/nie pamiętam 99 (jeżeli P1b=3) A. Kredyt (jeżeli P1b=4) B. Pożyczka [zadać jeżeli P2bA=2 lub P2bB=2] 126

127 P2c. Jaki procent kwoty wnioskowanej stanowiła kwota uzyskana? (jeżeli P1b=3) A. Kredyt.% (jeżeli P1b=4) B. Pożyczka.% JEŚLI NIE KORZYSTALI Z POŻYCZKI/KREDYTU Z SEKTORA BANKOWEGO [zadać jeżeli w P1b niezaznaczona odpowiedź nr 3] ) 3. Dlaczego nie finansowali Państwo tej działalności środkami z kredytu/pożyczki bankowej? WW 1. Dysponowaliśmy wystarczającymi środkami z innych źródeł na podjęcie tej działalności 2. Ubiegaliśmy się o kredyt/pożyczkę, ale nie zostały one nam przyznane 3. Byliśmy przekonani, że nie dostaniemy kredytu z banku na finansowanie działań badawczorozwojowych, bo banki nie finansują takich działań 4. Nie ubiegaliśmy się o kredyt działalność badawczo-rozwojową, bo nie mieliśmy pewności czy projekt przyniesie wystarczające zyski aby spłacić kredyt 5. Nie ubiegaliśmy się o kredyt/pożyczke w banku bo banki nie udzielają kredytów/pożyczek firmom takim jak nasza 6. Oferta sektora bankowego była mało korzystna 7. Inne (jakie?...) 8. Nie wiem/trudno powiedzieć JEŚLI UBIEGALI SIĘ I NIE PRZYZNANO IM KREDYTU/POŻYCZKI Z SEKTORA BANKOWEGO Jeżeli P3=2 3a. Z jakiego powodu nie przyznano firmie kredytu/pożyczki 1. Braku wiarygodności firmy z uwagi na wcześniejsze wyniki finansowej 2. odmowa z powodu zadłużenia firmy 3. braku wymaganego zabezpieczenia 4. odmowa z powodu branży, w której działamy 5. zbyt krótkiego okresu prowadzenia działalności 6. zbyt długiego okresu realizacji inwestycji (np. od 3 do 7 lat) wysokie ryzyko niepowodzenia wysokie ryzyko spłaty związane ze zmianami rynku 7. założenia biznesplanu niesatysfakcjonujące instytucję finansową (np. zbyt optymistyczne lub oparte na mało wiarygodnych wyliczeniach) 8. Trudne do oceny, zdaniem instytucji finansowej, perspektywy rynkowe dla produktu 9. Zbyt niski poziom oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji dla instytucji finansowej 10. nie podano przyczyn 11. inne, jakie? 12. nie wiem/trudno powiedzieć/brak odpowiedzi JEŚLI UWAŻALI, ŻE ICH FIRMA NIE MA SZANS NA UZYSKANIE KREDYTU/POŻYCZKI Z SEKTORA BANKOWEGO Jeżeli P3=5 127

128 3b. Dlaczego banki nie udzielają kredytów/pozyczek firmom takim jak wasza? 1. Z powodu zbyt krótkiego okresu prowadzenia działalności 2. Z powodu braku odpowiednio udokumentowanych wcześniejszych wyników finansowych 3. Z powodu niskiego kapitału własnego firmy (aktywów) 4. Z powodu braku zabezpieczenia 5. Z powodu branży, w której działamy 6. Z powodu niskich kwot finansowania jakimi jesteśmy zainteresowani 7. inne, jakie? 8. nie wiem/trudno powiedzieć/brak odpowiedzi JEŚLI FINANSOWALI DOTACJĄ ŹRÓDŁA FINANSOWANIA WKŁADU WŁASNEGO [zadać jeżeli P1b= 6] 4. Z jakich źródeł finansowali Państwo wkład własny do projektu dotacyjnego? WW 1. Środki własne firmy/właścicieli firmy 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego 4. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego (np. funduszu pożyczkowego). 5. Wkład kapitałowy inwestora (np. dokapitalizowanie z funduszu inwestycyjnego/kapitałowego albo od nowego wspólnika) 6. Emisja akcji/obligacji 7. Inne (jakie?) 8. Żadne z powyższych 9. Nie wiem/nie pamiętam KORZYSTAŁ Z WEJŚCIA KAPITAŁOWEGO Zadać jeżeli P1b=7 [zadać jeżeli P1b=7] 4a Jaka była wartość inwestycji dokonanej przez inwestora instytucjonalnego/osobę prywatną? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1b=7] P4b. Jaki inwestor zainwestował w Państwa projekt?- prosimy o podanie nazwy Odmowa odpowiedzi [zadać jeżeli P1b=7] 128

129 4c. Jak oceniają Państwo współpracę z zewnętrznym inwestorem kapitałowym? 1. Pozytywnie 2. Neutralnie 3. Negatywnie 4. Trudno Powiedzieć [zadać jeżeli w P1b niezaznaczona odpowiedź 7] 4d. Czy korzystali Państwo kiedykolwiek z zewnętrznego finansowania inwestora kapitałowego, takiego jak: fundusz venture, fundusz private equity, seed capital, anioł biznesu 1. Tak (proszę wymienić nazwy...) 2. Nie [zadać jeśli P4d = 1] 4e. Jak oceniają Państwo współpracę z zewnętrznym inwestorem kapitałowym? 5. Pozytywnie 6. Neutralnie 7. Negatywnie 8. Trudno Powiedzieć PLANOWANA DZIAŁALNOŚĆ B+R 5. Czy Państwa firma zamierza w ciągu najbliższych trzech lat podejmować działalność badawczo- rozwojową? tzn. opracowywać prototypy o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, podejmować działalność związaną z produkcją eksperymentalną oraz testować nowe produkty, procesy i usługi? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie [przejść do P7] 4. Zdecydowanie nie [przejść do P7] 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [przejść do P7] 5ab. Czy zamierzają Państwo podejmować tę działalność we współpracy z jednostkami naukowymi/pracownikami naukowymi? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć SKALA NOWATORSTWA 5abb. Proszę powiedzieć czy przedmiotem tej działalności będzie: 1. Opracowanie rozwiązania nowego dla firmy, ale stosowanego już przez jej głównych konkurentów 2. Opracowanie rozwiązania niestosowanego/nieoferowanego przez głównych konkurentów 3. Nie wiem/trudno powiedzieć 129

130 [zadać jeżeli P5abb=2] 5abbb Czy rozwiązanie to określiliby Państwo mianem innowacji unikalnej na skalę światową 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć 5abbbbCzy działalność ta będzie ukierunkowana na: 1. Wprowadzenie do oferty rynkowej nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług 2. Istotną modyfikację lub wprowadzenie nowych procesów produkcji wyrobów/procesów dostarczania usług TAK NIE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA [zadać jeżeli P5=1 lub 2] 5a. Z jakich źródeł zamierzają Państwo finansować tę działalność? Proszę wymienić źródła w kolejności ich ważności () WW 1. Środki własne firmy/właścicieli firmy 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego 4. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego (np. funduszu pożyczkowego). 5. Leasing 6. Dotacja 7. Wkład kapitałowy inwestora (np. dokapitalizowanie z funduszu inwestycyjnego/kapitałowego albo od nowego wspólnika) 8. Inne (jakie?) 9. Żadne z powyższych NAKŁADY NA B+R [zadać jeżeli P5=1 lub 2] planują działalność B+R 5aa. Jaką szacunkowo kwotę zamierzają Państwo przeznaczyć na tę działalność? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P5aa=2] 5aaa. Czy mogę w takim razie prosić o podanie w jakim przedziale będzie mieściła się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. od do zł 3. od zł do 100 tys. zł 4. od zł do 500 tys. zł 130

131 5. od zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P5a = 3 lub 4] 5aaaaa O jaką kwotę kredytu/pożyczki zamierzają się Państwo ubiegać? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P5aaaaa=2] 5aaaaaa. Czy mogę w takim razie prosić o podanie w jakim przedziale będzie mieściła się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do 50 tys. zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln zł 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P5a=7] 5aaaaa. Wkładu w jakiej wysokości by Pan/i oczekiwał/a? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P5aaaa=2] 5aaaaaa. Czy mogę w takim razie prosić o wskazanie przedziału kwotowego? 1. do 10 tys. zł 2. od tys. zł 3. od tys. zł 4. od tys. zł 5. od 0,5 1 mln zł mln zł mln zł mln zł 9. > 20 mln zł 10. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P5a zaznaczona więcej niż jedna odpowiedź] 5b. Dla podanych wcześniej źródeł finansowania proszę podać procentowy udział każdego źródła finansowania w całkowitej planowanej kwocie wydatków na działalność B+R? 131

132 Źródła finansowania (wyświetl tylko te wskazane w P5a w takiej kolejności w jakiej zostały wskazane) Procent udziału w całkowitej kwocie wydatków na B+R. Procent udziału w całkowitej kwocie wkładu własnego. (ankieter czyta po kolei wskazane przez respondenta w 5a źródła finansowania i prosi o zadeklarowanie wartości procentowej. Jeżeli struktura nie sumuje się do 100% ankieter odczytuje: Struktura źródeł finansowania powinna sumować się do 100%. Po zsumowaniu Pani/a odpowiedzi wychodzi xx%. Czy chce Pan/Pani skorygować udział procentowy poszczególnych źródeł? (jeśli tak, to ankieter dokonuje z respondentem korekty aż do zaakceptowania udziału poszczególnych źródeł). JEŚLI ZAMIERZA FINANSOWAĆ DOTACJĄ [zadać jeżeli P5a=6] 6. Proszę powiedzieć, jaki wpływ na prowadzenie przez Państwa działalności B+R będzie miało ewentualne nieuzyskanie wsparcia dotacyjnego? (ww) 1. zrezygnujemy z prac badawczo-rozwojowych 2. odłożymy podjęcie prac B+R w czasie 3. ograniczymy zakres a tym samym koszt prac B+R 4. nieuzyskanie dotacji nie będzie miało żadnego wpływu na zakres i czas podjęcia prac B+R 5. nie wiem/trudno powiedzieć JEŚLI BRAK DOTACJI NIE ZREZYGNUJĄ I NIE ZAMIERZALI FINANSOWAĆ ANI KREDYTEM ANI POŻYCZKA Z BANKU I SPOZA SEKTORA BANKOWEGO [zadać jeżeli P5a=6 i P6=2 lub 3 lub 4) 6a. Czy w sytuacji nieuzyskania dotacji będą Państwo próbowali uzyskać brakującą część kwoty finansowania prac B+R ze środków zwrotnych (kredyt/pożyczka)? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć JEŚLI BRAK DOTACJI ZAMIERZAJĄ ZASTĄPIĆ KREDYTEM/POŻYCZKĄ [zadać jeżeli P6a=1 lub 2) 132

133 6b O jaką wysokość kredytu/pożyczki na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych by się Państwo ubiegali? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P6b = 2] 6c. A czy mogę w takim razie prosić o wskazanie w jakim przedziale mieściłaby się maksymalna kwota kredytu/pożyczki na prowadzenie prac B+R o jaką by się Państwo ubiegali? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P5a=3 lub 4 lub P6a=1 lub 2] 6d. Jaki z Państwa punktu widzenia byłby optymalny: Długość okresu w latach Okres spłaty kredytu/pożyczki na finansowanie przedsięwzięć B+R- Okres karencji w spłacie rat kapitałowych na finansowanie przedsięwzięć B+R Długość okresu w miesiącach [zadać jeżeli P5=3 lub 4] NIE PLANUJĄ B+R 7. Dlaczego Państwa firma w ciągu najbliższych trzech lat nie zamierza podejmować działalności B+R? (ww, rotowanie za wyjątkiem odp. 6 i 7) 1. Brak potrzeby - rozwój firmy nie zależy od podejmowania działalności B+R [przejść do P9] 2. Brak odpowiednich zasobów kadrowych [przejść do P9] 3. Brak wystarczających środków finansowych 4. Wysokie ryzyko takiej działalności [przejść do P9] 5. Brak czasu [przejść do P9] 6. Inne (jakie?...) [przejść do P9] 7. Nie wiem/trudno powiedzieć [przejść do P9 [zadać jeżeli P7=3] Brak wystarczających środków finansowych JEŚLI POWODEM JEST BRAK SRODKÓW FINANSOWYCH 133

134 7a. Proszę oszacować prawdopodobieństwo podjęcia przez Państwa firmę działalności badawczorozwojowej w sytuacji, gdyby firma otrzymała WW: (rotować) Prawdopodobieństwo w procentach (100% - zdarzenie pewne) 1. Dotację pokrywającą 50-70% kosztów tych prac 2. Dotację pokrywającą 30-50% kosztów tych prac 3. Kredyt/pożyczkę na warunkach preferencyjnych [zadać jeżeli w P7a1 lub 2 > 30%] P7b. Jaką kwotę własnych środków firma byłaby w stanie wnieść celem pokrycia wkładu własnego do projektu dotacyjnego? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P7b=2] P7bb. A czy mogę w takim razie prosić o wskazanie w jakim przedziale mieściłaby się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P7a 3 > 30%] 7c O jaką wysokość kredytu/pożyczki na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych by się Państwo ubiegali? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P7c=2] P7cc. A czy mogę w takim razie prosić o wskazanie w jakim przedziale mieściłaby się maksymalna kwota kredytu/pożyczki na prowadzenie prac B+R o jaką by się Państwo ubiegali? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 134

135 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć RENTOWNOŚĆ PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA B+R [zadać jeżeli P5=1 lub 2] 8c. Czy przewidują Państwo, że zwrócą się Państwu pieniądze zainwestowane w projekt badawczo-rozwojowy? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P8c=1 lub 2] 8d. Proszę oszacować w jakim czasie ten zwrot nastąpi? 1. miesięcy 2. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P8d=2] 8e. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział czasowy, w którym ten zwrot nastąpi? 1. w ciągu 6 miesięcy od daty zakończenia projektu 2. w przedziale od 6 miesięcy do roku od daty zakończenia projektu 3. w przedziale od roku do 2 lat od daty zakończenia projektu 4. w przedziale od 2 do 5 lat od daty zakończenia projektu 5. po ponad 5 latach od daty zakończenia projektu 6. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P8c=1 lub 2 i P8d<60 miesięcy lub P8e=1 lub 2 lub 3 lub 4 lub 6] 8f. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota dodatkowego przychodu (ponad poniesione na projekt koszty) jaki państwo uzyskają dzięki realizacji projektu badawczorozwojowego, w okresie do 5 lat od momentu jego zakończenia? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P8f=2] 8g. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 135

136 P8h. Proszę powiedzieć, czy zgadza się Pan/i z następującymi stwierdzeniami: tak nie Nie wiem/trudno powiedzieć Znam publiczne źródła wsparcia prac badawczo-rozwojowych Wiem jakie instytucje w moim regionie oferują poręczenia kredytów Znam zasady funkcjonowania takiego instrumentu jakim jest kredyt technologiczny INWESTYCJE i WDROŻENIA B+R Teraz zadam Panu/i kilka pytań dotyczących planów firmy w zakresie inwestycji w środki trwałe związanej z prowadzonymi lub planowanymi pracami B+R lub wdrożeniem wyników prac B+R. [zadać jeżeli P1=1 lub P5 =1 lub 2 lub ] 9. Czy firma w ciągu najbliższych trzech lat zamierza dokonywać inwestycji w środki trwałe np. maszyny/urządzenia/oprogramowanie/nieruchomości niezbędne do prowadzenia prac badawczorozwojowych bądź niezbędne do wdrożenia wyników prac badawczo-rozwojowych (uruchomienia produkcji/procesu świadczenia usług)? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie [przejść do P11] 4. Zdecydowanie nie [przejść do P11] 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P9=1 lub 2] 9.0. Jaką kwotę firma zamierza zainwestować w te środki trwałe w ciągu najbliższych trzech lat? Nie wiem/trudno powiedzieć ŹRÓDŁA FINANSOWANIA [zadać jeżeli P9=1 lub 2] 9a. Z jakich źródeł zamierzają Państwo finansować te inwestycje WW 1. Środki własne firmy/właścicieli firmy 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego 4. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego (np. funduszu pożyczkowego). 5. Leasing 6. Dotacja 7. wkład kapitałowy inwestora 8. Inne (jakie?) 9. Żadne z powyższych 136

137 SKALA POTRZEB [zadać jeżeli P9b=2] 9bb. A czy mogę w takim razie prosić o wskazanie w jakim przedziale będzie mieściła się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć JEŚLI Z KREDYTU /POŻYCZKI Z BANKU [zadać jeżeli P9a=3 lub 4] P9c O jaką kwotę kredytu/pożyczki zamierzają się Państwo ubiegać? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P9c=2] P9cc Czy mogę w takim razie prosić o wskazanie w jakim przedziale mieścić się będzie kwota kredytu/pożyczki, który zamierzają Państwo pozyskać? 1. do 25 tys. zł 2. od do 50 tys. zł 3. od zł do 100 tys. zł 4. od zł do 500 tys. zł 5. od zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P9c=7] P9ccc. Wkładu w jakiej wysokości by Pan/i oczekiwał/a? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P9ccc=2] P9cccc. Czy mogę w takim razie prosić o wskazanie przedziału kwotowego? 1. do 10 tys. zł 2. od tys. zł 3. od tys. zł 4. od do 500 tys. zł 5. od do 1 mln zł 137

138 6. od do 5 mln zł mln zł mln zł 9. > 20 mln zł 10. nie wiem/trudno powiedzieć JEŚLI Z DOTACJI [zadać jeżeli P9a=6] 10. Proszę powiedzieć jaki wpływ na dokonanie przez Państwa inwestycji w środki trwałe będzie miało ewentualne nieuzyskanie wsparcia dotacyjnego? (ww) 1. zrezygnujemy z zakupu środków trwałych 2. odłożymy zakup środków trwałych w czasie 3. ograniczymy skalę inwestycji 4. nieuzyskanie dotacji nie będzie miało żadnego wpływu na zakres i czas dokonania inwestycji 5. nie wiem/trudno powiedzieć JEŚLI BRAK DOTACJI ZAMIERZAJĄ ZASTĄPIĆ KREDYTEM/POŻYCZKĄ [zadać jeżeli P9a=6 i P10=2 lub 3 lub 4] 10a. Czy w sytuacji nieuzyskania dotacji będą Państwo próbowali uzyskać brakującą część kwoty ze środków zwrotnych (kredyt/pożyczka)? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P10a =1 lub 2] P10b. O jaką kwotę kredytu/pożyczki by się Państwo ubiegali? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P10b=2] P10bb Czy mogę w takim razie prosić o wskazanie w jakim przedziale mieściłaby się kwota kredytu/pożyczki, jaką zamierzaliby Państwo pozyskać? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 138

139 8. Nie wiem/trudno powiedzieć NIE PLANUJĄ IINWESTYCJI [zadać jeżeli P9=3 lub 4] 11. Dlaczego Państwa firma w ciągu najbliższych trzech lat nie zamierza dokonywać inwestycji w środki trwałe? (ww, rotowanie za wyjątkiem odp. 3 i 4) 1. Brak potrzeby 2. Brak wystarczających środków finansowych 3. Inne (jakie?...) 4. Nie wiem/trudno powiedzieć JEŚLI POWODEM JEST BRAK SRODKÓW FINANSOWYCH [zadać jeżeli P11=brak środków finansowych] 12. Proszę oszacować prawdopodobieństwo dokonania przez Państwa firmę inwestycji w środki trwałe w sytuacji, gdyby firma otrzymała: rotowanie 1. Dotację pokrywającą 50-70% kosztów inwestycji 2. Dotację pokrywającą 30-50% kosztów inwestycji 3. Preferencyjnie oprocentowany kredyt/pożyczkę Prawdopodobieństwo w procentach [zadać jeżeli w P12.1 lub 2 > 30%] P12a. Jaką kwotę własnych środków firma byłaby w stanie wnieść celem pokrycia wkładu własnego do projektu dotacyjnego? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P12a=2] P12b. Czy mogę w takim razie prosić o wskazanie przedziału w jakim mieściłaby się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P12a 3 > 30%] P12c. O jaką kwotę kredytu/pożyczki by się Państwo ubiegali?

140 2. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P12c=2] P12cc. A czy mógłby Pan przynajmniej wskazać przedział kwotowy? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć RENTOWNOŚĆ PLANOWANEJ INWESTYCJI W B+R LUB WDROŻENIE [zadać jeżeli P9=1 lub 2] P15. Czy przewidują Państwo, że zwrócą się Państwu pieniądze zainwestowane w środki trwałe? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P15=1 lub 2] P16. Proszę oszacować w jakim czasie ten zwrot nastąpi? 1 miesięcy 2. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P16=2] P17. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział czasowy, w którym ten zwrot nastąpi? 1. w ciągu 6 miesięcy od daty zakończenia inwestycji 2. w przedziale od 6 miesięcy do roku od daty zakończenia inwestycji 3. w przedziale od roku do 2 lat od daty zakończenia inwestycji 4. w przedziale od 2 do 5 lat od daty zakończenia inwestycji 5. po ponad 5 latach od daty zakończenia inwestycji 6. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P15=1 lub 2 i P16.1 < 60 miesięcy lub P17=1 lub 2 lub 3 lub 4 lub 6] P18. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota dodatkowego przychodu (ponad poniesione na projekt koszty) jaki państwo uzyskają dzięki realizacji inwestycji w środki trwałe, w okresie 5 lat od ich dokonania? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P18=2] P19. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się ta kwota? 140

141 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć WEJŚCIA KAPITAŁOWE WIEDZA/ŚWIADOMOŚĆ 20. Proszę na skali od 1 do 5 gdzie 1 oznacza brak jakiejkolwiek wiedzy a 5 bardzo dużą wiedzę ocenić swój poziom wiedzy nt. źródła finansowania jakim jest wejście kapitałowe. 1 Brak jakiekolwiek wiedzy Bardzo duża wiedza Nie wiem/trudno powiedzieć Nie zadawać jeśli instytucjonalnego P1b=7 lub P4d=1 korzystał z wejść kapitałowych zewnętrznego inwestora 21. Czy spotkał się Pan wcześniej z takimi określeniami jak: 1. Fundusz venture 2. Fundusz private equity 3. Seed capital 4. Anioł biznesu Nie zadawać jeśli P1b=7 lub P4d=1 korzystał z wejść kapitałowych zewnętrznego inwestora instytucjonalnego 22. Czy jest Pan w stanie wymienić z nazwy jakiś funduszy venture 21 /funduszy private equity 22 /funduszy seed capital 23 /aniołów biznesu względnie sieci aniołów biznesu Tak (proszę wymienić nazwy...) 2. Nie 21 Wyświetlić jeżeli P21=1 22 Wyświetlić jeżeli P21=2 23 Wyświetlić jeżeli p21=3 24 Wyświetlić jeżeli P21=4 141

142 P22a. Czy dopuszczałby Pan możliwość skorzystania z rozwiązania jakim jest pozyskanie kapitału w zamian za objęcie udziałów w Pana firmie? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć PLANY SKORZYSTANIA Z WEJŚĆ KAPITAŁOWYCH [zadać jeżeli P22a=1 lub 2 lub 5] 23. Proszę ustosunkować się do stwierdzeń z tabeli. Dotyczą one skorzystania w przyszłości z instrumentu jakim jest wejście kapitałowe Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam Nie wiem/trudno powiedzieć 1. Zdecydowałbym się na takie rozwiązanie tylko wtedy gdyby ktoś mi polecił konkretnego inwestora 2. Zdecydowałbym się na takie rozwiązanie, gdybym uzyskał wsparcie w zarządzaniu lub inne niezbędne usługi od inwestora. 3. Zdecydowałbym się na takie rozwiązanie gdybym miał pewność, że będę miał ciągle decydujący wpływ na to co się dzieje w mojej firmie 4. Zdecydowałbym się na takie rozwiązanie tylko wtedy gdybym nie miał już innego 142

143 wyjścia DOPUSZCZA MOŻLIWOŚĆ SKORZYSTANIA Z WEJŚĆ KAPITAŁOWYCH SKALA UDZIAŁU INWESTORA [zadać jeżeli P22a= 1 lub 2 lub 5] 24. Na jak maksymalny wysoki udział inwestora zgodziłby się Pan w momencie wejścia kapitałowego: 1. < 20 % % - 49 % 3. 50% - 70 % 4. > 70 % 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P22a1 lub 2 lub5] 25. Jaką wartością inwestycji zewnętrznego inwestora kapitałowego Państwa przedsiębiorstwo mogłoby być potencjalnie zainteresowane: 1. do 50 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 4. Powyżej 1 mln zł do 2 mln zł 5. Powyżej 2 mln zł do 6,5 mln zł 6. powyżej 6,5 mln zł do 10,5 mln zł 7. Powyżej 10,5 mln zł do 15 mln zł 8. Powyżej 15 mln zł 9. Nie wiem/trudno powiedzieć NIE DOPUSZCZA SKORZYSTANIA Z WEJŚCIA KAPITAŁOWEGO [zadac jeżeli P22a=3 lub 4] 26. Dlaczego nie zdecydowaliby się Państwo na formę finansowania jaką jest wejście kapitałowe? [rotowanie odpowiedzi za wyjątkiem 9 i 10] 1. Nie znamy tej formy finansowania 2. Taka forma finansowania wydaje nam się zbyt skomplikowana 3. Taka forma finansowania wydaje mi się zbyt droga 4. Nie znamy żadnych inwestorów, którzy mogliby zainwestować w naszą firmę 5. Nie jesteśmy skłonni zaufać w pełni nieznanym nam inwestorom/przedsiębiorcom 6. Obawialibyśmy się utraty kontroli nad naszą firmą 7. Obawiamy, że moglibyśmy stracić finansowo na takiej transakcji 8. Dysponujemy wystarczającymi środkami własnymi 9. Inne (jakie?...) 10. Nie wiem/trudno powiedzieć 143

144 Blok pytań dotyczących współpracy z jednostkami naukowymi Ostatnie kilka pytań będzie dotyczyło współpracy Pani/a firmy z sektorem nauki. Pojęcie współpracy będziemy rozumieć szeroko, może nią być np. uzyskanie opinii o innowacyjności, wspólna realizacja projektu badawczego, zakup licencji, zakup patentu, korzystanie z usług świadczonych przez jednostkę; współpracę z konkretnymi pracownikami naukowymi; 27. Czy Pani/a firma w ciągu ostatnich 24 miesięcy: Wielokrotny wybór 1. Współpracowała z pracownikami naukowymi w oparciu o umowę o dzieło/umowę zlecenie lub inną umowę 2. Zatrudniała na umowę o pracę pracowników naukowych będących równocześnie zatrudnionymi w jednostce naukowej 3. Współpracowała w oparciu o umowę z jednostką naukową uczelnią wyższą, instytutem naukowo-badawczym, jednostką badawczo-rozwojową, instytutem PAN 4. Współpracowała w inny sposób (jaki?...) 5. Żadne z powyższych [zadać jeżeli P27=1 lub 2] P28. Dlaczego zdecydowali się Państwo nawiązać współpracę z konkretnymi pracownikami naukowymi (a nie z jednostką naukową jako taką) 25? Wielokrotny wybór 1. Koszt współpracy z konkretnymi naukowcami jest niższy aniżeli koszt współpracy z jednostką naukową jako taką 2. Znaliśmy te osoby/zostały nam one polecone 3. Łatwiej było nawiązać współpracę z konkretnymi naukowcami aniżeli z jednostką jako taką 4. Czas wykonania usługi jest szybszy w przypadku współpracy z konkretnymi naukowcami aniżeli z jednostką naukową jako taką 5. Współpraca z konkretnymi naukowcami jest mniej sformalizowana aniżeli współpraca z jednotą naukową jako taką 6. Inne (jakie?...) [zadać jeżeli w P27= 1 lub 2 lub 3] P29 Na czym polegała współpraca Pani/a firmy z pracownikami naukowymi/jednostką naukową(rotacja za wyjątkiem odp. 13 i 14) Wielokrotny wybór 1. uzyskanie opinii o innowacyjności 2. pomiary, analizy wykonywane z wykorzystaniem aparatury laboratoryjnej 3. Certyfikacja/homologacja 4. Doradztwo przy zakupie technologii/wdrażaniu nowych produktów/usług 5. Szkolenie pracowników 6. staż/praca studentów w przedsiębirostwie 7. staż/praca pracowników naukowych w przedsiębiorstwie 25 To co w nawiasie wyświetlić jeżeli w P27 zaznaczona odp 1 lub 2 i niezaznaczona odp 3 144

145 8. opracowanie/modyfikacja urządzenia 9. zakup gotowego urządzenia 10. wspólna realizacja projektów o charakterze badawczo-rozwojowym 11. zakup praw do patentu/praw do wyników badań/licencji 12. zawiązanie spółki 13. inne (jakie.?) 14. nie wiem/nie pamiętam [zadać jeżeli w P27= 1 lub 2 lub 3] 30. Czy współpraca ta miała miejsce w ramach projektu dofinansowywanego ze środków unijnych? 1. tak, wyłącznie 2. tak, między innymi 3. nie 4. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P27= 1 lub 2 lub 3] 31. Jak oceniają Państwo na skali od 1(bardzo nisko) do 5 (bardzo wysoko): 1. Łatwość uzyskania informacji o ofercie jednostek naukowych 2. Łatwość nawiązania współpracy z jednostką naukową jako taką 3. Łatwość nawiązania współpracy z konkretnymi pracownikami naukowymi 4. Jakość usług świadczonych przez jednostki naukowe 5. Terminowość usług świadczonych przez jednostki naukowe [zadać jeżeli w P27 =5] P32. Proszę wskazać jakie są przyczyny Państwa braku współpracy z jednostkami naukowymi? [wielokrotny wybór, rotacja za wyjątkiem odp. 11 i 12] 1. Brak takiej potrzeby wynikający ze specyfiki działalności naszej firmy 2. Brak takiej potrzeby wynikający z faktu dysponowania odpowiednim zapleczem (kadrowym/sprzętowym) 3. Brak wiedzy o możliwości nawiązania takiej współpracy 4. Brak wiedzy na temat oferty jednostek naukowych 5. Brak takiej oferty jednostek, która odpowiadałaby naszym potrzebom 6. Brak zaufania co do jakości prac wykonywanych w jednostkach naukowych 7. Brak zaufania co do terminowości prac wykonywanych w jednostkach naukowych 8. Koszt usług 9. Odległość dzieląca nas od jednostek naukowych, z którymi potencjalnie moglibyśmy współpracować 10. Obawa, iż tajemnice przedsiębiorstwa zostaną ujawnione na zewnątrz 11. Inne (jakie?...) 12. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P27 =5][nie zadawać jeżeli P32=3] P33 Czy kiedykolwiek spotkali się Państwo z propozycją nawiązania współpracy skierowaną do Państwa przez jednostkę naukową? 145

146 1. Tak 2. Nie PYTANIA METRYCZKOWE Zatrudnienie M0. Ilu pracowników zatrudnia firma 1. 0 (samozatrudnienie) > 250 M01. Jaka jest struktura kapitałowa Państwa przedsiębiorstwa? % kapitału polskiego 2. dominujący udział kapitału polskiego...(udział %) 3. dominujący udział kapitału zagranicznego...( udział %) % kapitału zagranicznego BRANŻA M1. W jakiej branży działa firma [ankieter uzupełnia na podstawie swobodnej odpowiedzi respondenta] 1. Sekcja A: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (w tym uprawa roślin, hodowla zwierząt, rybołówstwo) 2. Sekcja B: Górnictwo i wydobywanie (w tym wydobywanie kamienia, piasku, gliny, ropy naftowej, gazu ziemnego) 3. Sekcja C: Przetwórstwo przemysłowe (w szczególności działalność produkcyjna oraz poligrafia, cięcie i wykańczanie kamienia, odlewnictwo metali, naprawa i konserwacja maszyn i urządzeń, instalowanie maszyn przemysłowych, sprzętu i wyposażenia). 10 Produkcja artykułów spożywczych 11 produkcja napojów 12 Produkcja wyrobów tytoniowych 13 Produkcja wyrobów tekstylnych 14- Produkcja odzieży 15 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawnych 16 Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania 17 Produkcja papieru i wyrobów z papieru 18 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 146

147 19 wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej 20 Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 21 Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 22 Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 23 Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 24 Produkcja metali 25 Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń 26 Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 27 Produkcja urządzeń elektrycznych 28 Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowana 29 Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli 30 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 31 produkcja mebli 32 Pozostała produkcja wyrobów 33 Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 4. Sekcja D: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 5. Sekcja E: Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (w tym odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zbieranie odpadów, odzysk surowców) 6. Sekcja F. Budownictwo (w tym roboty budowlane wykończeniowe, wykonywanie instalacji elektrycznych, wodnokanalizacyjnych i innych, roboty rozbiórkowe) 7. Sekcja G. Handel hurtowy i detaliczny; (w tym sprzedaż na straganach i targowiskach) 8. Sekcja G. Naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 9. Sekcja H. Transport i gospodarka magazynowa (w tym magazynowanie i przechowywanie towarów, działalność usługowa związana z przeprowadzkami, działalność pocztowa i kurierska) 10. Sekcja I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 11. Sekcja J Informacja i komunikacja (w tym: wydawanie książek, działalność związana z filmami, nagraniami video, nagraniami dźwiękowymi, przetwarzanie danych, zarządzanie stronami internetowymi, działalność związana z oprogramowaniem) 12. Sekcja K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (w tym: pośrednictwo pieniężne 13. Sekcja L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (w tym: kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek, wynajem i zarządzanie nieruchomościami) 14. Sekcja M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (w tym: działalność prawnicza, działalność rachunkowo-księgowa, działalność w zakresie architektury, badania i analizy techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej, działalność fotograficzna, reklama, działalność związana z tłumaczeniami) 15. Sekcja N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (w tym: wynajem i dzierżawa pojazdów, maszyn, innych dóbr materialnych, działalność agencji pracy tymczasowej, działalność pośredników turystycznych, działalność ochroniarska i 147

148 STAŻ detektywistyczna, sprzątanie obiektów, zagospodarowanie terenów zieleni, działalność związana z administracyjną obsługą biura, działalność call center, działalność komercyjna gdzie indziej nie klasyfikowana) 16. Sekcja P. Edukacja (w tym: wychowanie przedszkolne, pozaszkolne formy edukacji) 17. Sekcja Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (w tym pozostała pomoc w zakresie opieki zdrowotnej) 18. Sekcja R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (w tym działalność związana ze sportem) 19. Sekcja S. Pozostała działalność usługowa (w tym: działalność związków zawodowych, naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komputerowego, naprawa i konserwacja artykułów użytku osobistego i domowego, pozostała indywidualna działalność usługowa 20. Nie wiem M2. Jak długo Pani/a firma funkcjonuje na rynku? 1. Krócej niż rok 2. Powyżej 1 roku do 2 lat 3. Powyżej 2 do 3 lat 4. Powyżej 3 do 4 lat 5. Powyżej 5 do 8 lat 6. Powyżej 9 do 12 lat (od 2000r.) 7. Powyżej 12 lat 8. Nie wiem/trudno powiedzieć OBROTY M3. Jaki był obrót roczny firmy w 2013 [ankieter nie czyta odpowiedzi tylko na podstawie odpowiedzi respondenta zaznacza właściwą] 1. Poniżej mln zł 5. od 2 do 10 mln zł 6. od 11 do 50 mln zł 7. powyżej 50mln zł 8. w roku 2013 firma nie miała obrotu 9. nie wiem/trudno powiedzieć M4 Jaki był zysk firmy w roku 2013? 1. Poniżej mln zł 5. od 2 do 10 mln zł 6. od 11 do 50 mln zł 7. powyżej 50mln zł 8. w roku 2013 firma nie miała zysku 9. nie wiem/trudno powiedzieć 148

149 FORMA PRAWNA M5. Jaka jest forma prawna działalności Pani/a firmy? 1. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 2. Spółka cywilna 3. Spółka jawna 4. Spółka zoo 5. Spółka akcyjna 6. Inne (jakie?...) 149

150 Ankieta CATI na reprezentatywnej próbie firm z terenu województwa INTRO 1. Ile osób jest zatrudnionych w Pani/a firmie? 1. 0 (samozatrudnienie) i więcej 2. W którym roku powstało Pani/a przedsiębiorstwo? Niewiem/nie pamiętam 3. Który z rynków jest rynkiem głównym dla firmy? 6. Lokalny (gmina/powiat) 7. Regionalny (województwo) 8. Krajowy 9. Międzynarodowy 10. Nie wiem/trudno powiedzieć KIERUNKI EKSPORTU [zadać jeżeli P3=4] 3a. Na jakie rynki eksportujecie Państwo towary lub usługi? 8. Rynek UE 9. Rynek wschodni tj. Rosja, Ukraina, Białoruś. 10. Rynek azjatycki 11. Rynek afrykański 12. Rynek ameryki północnej 13. Rynek ameryki południowej 14. Nie wiem/trudno powiedzieć Zadaj jeżeli P1=6 lub 7 lub P8A i B i C i E=2] 3b. Proszę wskazać, z których źródeł finansowania Pani/a firma korzystała w ciągu ostatnich 5 lat? (ww) 1. Środki własne firmy/środki własne właścicieli 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt z sektora bankowego 4. Pożyczka z sektora bankowego 5. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego 6. Leasing 7. Dotacja 8. Wkład kapitałowy inwestora (np. dokapitalizowanie z funduszu inwestycyjnego/kapitałowego) 9. Inne (jakie?...) 150

151 10. Nie wiem/trudno powiedzieć UBIEGAŁA SIĘ O Z ZEWNĘTRZNE ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA Typ produktu 4. Czy firma w ciągu ostatnich 5 lat ubiegała się o?(ww) 1. Kredyt 2. Pożyczkę 3. Leasing 4. Dotację 5. Wkład kapitałowy inwestora (np. dokapitalizowanie z funduszu inwestycyjnego/kapitałowego) 6. Nie, w ciągu ostatnich 5 lat nie ubiegaliśmy się o żadne finansowanie zewnętrzne [przejść do P19] 7. Nie wiem (przejść do P20) Ubiegał się o finansowanie zewnętrzne [zadać jeżeli P4 = 1 lub 2 lub 3] Typ instytucji finansowej 5. W jakiej instytucji firma ubiegała się o finansowanie zewnętrzne (ww)? 1. Bank komercyjny 2. Bank spółdzielczy 3. SKOK 4. Fundusz pożyczkowy 5. Inna niż wymienione instytucja oferująca finansowanie zewnętrzne np. instytucja para bankowa 6. Nie wiem/nie pamiętam Ubiegał się o finansowanie zewnętrzne Skala finansowania [zadać jeżeli P4=1v2v3v4v5] [jeżeli firma ubiegała się np. o więcej niż jeden kredyt prosimy o podanie łącznej kwoty] 6. O jaką kwotę finansowania zewnętrznego w ostatnich 5 latach firma się ubiegała? (ww) (jeżeli A4=1) A. Kredyt nie wiem/nie pamiętam (jeżeli A4=2) B. Pożyczka 1..2 nie wiem/nie pamiętam (jeżeli A4=3) C. Leasing 1..2 nie wiem/nie pamiętam (jeżeli A4=4) D. Dotacja 1..2 nie wiem/nie pamiętam (jeżeli A4=5) E. Wkład kapitałowy 1..2 nie wiem/nie pamiętam 151

152 [zadać w odniesieniu do każdego źródła w przypadku, którego w P6 zaznaczona odpowiedź: nie wiem/nie pamiętam] 7. Czy mogę w takim razie prosić o podanie w jakim przedziale mieściła się ta kwota? do50 tys. zł 1 powyżej tys. zł 2 powyżej tys. zł 3 powyżej tys. zł 4 powyżej tys. zł 5 powyżej 1 mln zł 1,5 mln zł 6 powyżej 1,5 mln zł 2 mln zł 7 powyżej 2 mln zł 4 mln zł 8 powyżej 4 mln zł 9 (jeżeli A4=1) A. Kredyt (jeżeli A4=2) B. Pożyczka (jeżeli A4=3) C. Leasing (jeżeli A4=4) D. Dotacja (jeżeli A4=5) E. Wkład kapitałowy Ubiegał się o finansowanie zewnętrzne [zadać jeżeli P4=1v2v3v4v5] 8. Czy Pani/a firma uzyskała finansowanie zewnętrzne w ostatnich 5 latach? (ww) TAK 1 NIE 2 Nie wiem/trudno powiedzieć 99 (jeżeli P4=1) A. Kredyt (jeżeli P4=2) B. Pożyczka (jeżeli P4=3) C. Leasing (jeżeli P4=4) D. Dotacja (jeżeli P4=5) E. Wkład kapitałowy POWODY ODMOWY finansowania zewnętrznego [zadać, jeżeli P8AvBvCVE=2] 9. Czy przedstawiono Państwu uzasadnienie decyzji odmownej? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/nie pamiętam 152

153 [zadać jeżeli P9=1] P10. Jakie było uzasadnienie decyzji odmownej? (ww.) Nie podano nam uzasadnienia 88 Brak/niewystarczające zabezpieczenie kredytu / pożyczki [wyświetlić jeżeli P4=1 lub 2] 1 Brak wiarygodnych informacji o stanie finansów przedsiębiorstwa 2 Zbyt duża skala inwestycji ( zbyt duża kwota finansowania ze strony banku/instytucji finansowej) 3 Zbyt długi okres realizacji inwestycji (np. od 3 do 7 lat) wysokie ryzyko niepowodzenia 4 Zbyt długi okres kredytowania wysokie ryzyko spłaty związane ze zmianami rynku 5 Założenia biznesplanu niesatysfakcjonujące instytucję finansową (np. zbyt optymistyczne lub oparte na mało 6 wiarygodnych wyliczeniach) Brak zdaniem instytucji finansowej perspektyw rynkowych dla produktu 7 Zbyt niski poziom oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji dla instytucji finansowej 8 Brak wiarygodności firmy z uwagi na wcześniejszą działalność (złe wyniki finansowe, strata, słaba stabilność 9 przychodów itp.) Brak dokumentów wymaganych przez instytucję finansową 10 Brak historii kredytowej 11 Odmowa z powodu branży, w której działamy 12 Inne. Jakie? Nie wiem/nie pamiętam 99 (jeżeli P9A=1) A. Kredyt (jeżeli P9B=1) B. Pożyczka (jeżeli P9C=1) C. Leasing (jeżeli P9E=1) E. Wkład kapitałowy UZYSKAŁ FINANSOWANIE zewnętrzne [zadać, jeżeli P8.AvBvCvDvE=1] P11. Czy uzyskali Państwo finansowanie w takiej kwocie o jaką Państwo się ubiegali? (ww) TAK 1 NIE 2 Nie wiem/nie pamiętam 99 (jeżeli P8A=1) A. Kredyt (jeżeli P8B=1) B. Pożyczka (jeżeli P8C=1) C. Leasing (jeżeli P8D=1) D. Dotacja (jeżeli P8E=1) E. Wkład kapitałowy Uzyskał finansowanie ale nie uzyskał kwoty jaką zaplanował [zadać, jeżeli P11.AvBvCvDvE=2] P12. Jaki procent kwoty wnioskowanej stanowiła kwota uzyskana? 153

154 (jeżeli P11A=2) A. Kredyt.% (jeżeli P11B=2) B. Pożyczka.% (jeżeli P11C=2) C. Leasing.% (jeżeli P11D=2) D. Dotacja.% (jeżeli P11E=2) E. Wkład kapitałowy.% CEL Finansowania zewnętrznego [zadać jeżeli A4=1 i P8A=2 (ubiegała się o kredyt i nie dostała) P13. Na jaki cel miał być przeznaczony kredyt, którego firma nie uzyskała? 1. Obrotowy (bieżąca działalność) 2. Inwestycyjny 3. W rachunku bieżącym 4. Inny (jaki?) 5. Nie wiem/nie pamiętam [[zadać jeżeli A4=1 i P8A=1 (ubiegała się o kredyt i dostała) P14. Jaki kredyt firma uzyskała? 1.Obrotowy (bieżąca działalność) 2. Inwestycyjny 3. W rachunku bieżącym 4. Inny (jaki?) 5. Nie wiem/nie pamiętam Pożyczka [zadać jeżeli P4=2 i P8B=2 (ubiegała się o pożyczkę ale nie dostała)] P15. Na jaki cel miała być przeznaczona pożyczka, o którą firma się ubiegała? (ww) 1. Obrotowy-bieżąca działalność 2. Inwestycyjny 3. Inny (jaki?...) 4. Nie wiem/nie pamiętam [zadać jeżeli A4=2 i P8A=1 (ubiegała się o pożyczkę i dostała)] P16. Na jaki cel była przeznaczona pożyczka, którą firma uzyskała? (ww) 1. Obrotowy-bieżąca działalność 2. Inwestycyjny 3. Inny (jaki?...) 4. Nie wiem/nie pamiętam CEL INWESTYCYJNY Ubiegał się o finansowanie zewnętrzne na cel inwestycyjny (zakładamy, że dotacja, leasing i wkład kapitałowy są na inwestycje zadać jeżeli [P8C=1 lub P8D=1 lub P8E=1] lub [P14=2 v P16=2] P17. Jakie działania firma sfinansowała/sfinansuje dzięki uzyskanemu finansowaniu zewnętrznemu? (ww) 1. Zakup środków trwałych (maszyny i urządzenia, linia technologiczna) 154

155 2. Inwestycja budowlana (w tym remont i modernizacja)/zakup nieruchomości 3. Zakup środku transportu 4. Inwestycje w technologie informacyjno-komunikacyjne (np. zakup komputerów, systemy wspierające obsługę klienta, zarzadzanie firmą, sprzedaż przez internet) 5. Pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem działalności badawczo-rozwojowej [opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług, zakup wartości niematerialnych i prawnych takich jak patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe/know-how/zakup licencji] 6. Korzystanie z zewnętrznych usług doradczych 7. Inwestycje w instalacje i urządzenia ograniczające emisję zanieczyszczeń do powietrza (pyłowe, gazowe) 8. Inwestycje dotyczące podniesienia efektywności ekologicznej przedsiębiorstwa inne niż ukierunkowane na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza (termomodernizacja/wymiana maszyn/urządzeń na bardziej ekologiczne) 9. Inne (jakie?...) 10. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P8C=2 lub P8D=2 lub P8E=2 lub P13=2 lub P15=2] P18. Jakie działania firma chciała sfinansować dzięki finansowaniu zewnętrznemu, którego nie udało się firmie pozyskać? WW 1. Zakup środków trwałych (maszyny i urządzenia, linia technologiczna) 2. Inwestycja budowlana (w tym remont i modernizacja)/zakup nieruchomości 3. Zakup środku transportu 4. Inwestycje w technologie informacyjno-komunikacyjne (np. zakup komputerów, systemy wspierające obsługę klienta, zarzadzanie firmą, sprzedaż przez internet) 5. Pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem działalności badawczo-rozwojowej [opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług, zakup wartości niematerialnych i prawnych takich jak patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe/know-how/zakup licencji] 6. Korzystanie z zewnętrznych usług doradczych 7. Inwestycje w instalacje i urządzenia ograniczające emisję zanieczyszczeń do powietrza (pyłowe, gazowe) 8. Inwestycje dotyczące podniesienia efektywności ekologicznej przedsiębiorstwa inne niż ukierunkowane na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza (termomodernizacja/wymiana maszyn/urządzeń na bardziej ekologiczne) 9. Inne (jakie?...) 10. Nie wiem/trudno powiedzieć UBIEGAŁ SIĘ POZA SEKTOREM BANKOWYM Ubiegał się o finansowanie ale nie ubiegał się o finansowanie zewnętrzne w banku [zadać jeżeli P5=3 lub 4 lub 5 lub 6 lub P4=6] P19. Dlaczego w ciągu ostatnich 5 lat firma nie ubiegała się o finansowanie zewnętrzne z sektora bankowego? (ww) 1. Brak takiej potrzeby firma pozyskała wystarczające finansowanie z innych źródeł 2. Przekonanie o braku szans na uzyskanie kredytu/pożyczki z sektora bankowego 3. Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów/pożyczek w sektorze bankowym 4. Zbyt wysokie wymagania dotyczące zabezpieczenia kredytu/pożyczki w sektorze bankowym 5. Brak zaufania do banków jako instytucji udzielających kredytu/pożyczki 6. Zbyt skomplikowane procedury ubiegania się o kredyt/pożyczkę 7. Inne (jakie?...) Zadać jeśli P19=2 155

156 P19a. Dlaczego mieliście przekonanie, że nie macie szans na uzyskanie finansowania z sektora bankowego? 9. Z powodu niskiej zdolności lub braku zdolności kredytowej 10. Z powodu zbyt krótkiego okresu prowadzenia działalności 11. Z powodu braku wymaganego zabezpieczenia 12. Z powodu branży, w której działamy 13. Inne, jakie? 14. Nie wiem/trudno powiedzieć/brak odpowiedzi ŹRÓDŁA FINANSOWANIA działalnosci NIE UBIEGALI SIĘ lub UBIEGALI SIĘ I NIE UZYSKALI B. PLANY DOTYCZĄCE DZIAŁALNOŚCI FIRMY i Diagnoza zapotrzebowania na zewnętrzne wsparcie finansowe TYP INWESTYCJI P21. Czy w ciągu najbliższych 2 lat zamierzają Państwo podejmować któreś z następujących działań? Wielokrotny wybór 1. Zakup środków trwałych (maszyny i urządzenia, linia technologiczna) 2. Inwestycja budowlana (w tym remont i modernizacja)/zakup nieruchomości 3. Zakup środku transportu 4. Inwestycje w technologie informacyjno-komunikacyjne (np. zakup komputerów, systemy wspierające obsługę klienta, zarzadzanie firmą, sprzedaż przez internet) 5. Pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem działalności badawczo-rozwojowej [opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług, zakup wartości niematerialnych i prawnych takich jak patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe/know-how/zakup licencji] 6. Korzystanie z zewnętrznych usług doradczych 7. Inwestycje w instalacje i urządzenia ograniczające emisję zanieczyszczeń do powietrza (pyłowe, gazowe) 8. Inwestycje dotyczące podniesienia efektywności ekologicznej przedsiębiorstwa inne niż ukierunkowane na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza (termomodernizacja/wymiana maszyn/urządzeń na bardziej ekologiczne) 9. Nie planujemy podejmowania żadnego z wymienionych wyżej działań [przejść do P29] 10. Nie wiem/trudno powiedzieć [przejść do P32] TYP INNOWACJI P22. Czy podjęcie tych działań będzie ukierunkowane na: 1.wprowadzenie do oferty rynkowej nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług 2.Istotną modyfikację lub wprowadzenie nowych procesów produkcji wyrobów/procesów dostarczania usług np. poprzez zakup maszyn urządzeń, linii technologicznej, wprowadzenie oprogramowania wspierającego proces produkcyjny, zastosowanie nowego oprogramowania do realizacji zakupów, TAK NIE 156

157 sprzedaży, księgowości, czy magazynowania 3.wprowadzenie istotnych zmian organizacyjnych np. nowe sposoby zarządzania dostawami i/lub nowe metody podziału zadań wśród pracowników i/lub nowe metody organizacyjne w zakresie relacji z otoczeniem (np. zlecanie na zewnątrz obsługi księgowej, kadrowej, informatycznej lub innej) 4.wprowadzenie istotnych zmian w strategii marketingowej firmy np. poprzez zmiany w wyglądzie wyrobu, jego opakowaniu, sposobach promocji, dystrybucji, sposobach kształtowania cen. [Zadać jeżeli w P22 co najmniej jedna odpowiedź TAK] SKALA NOWATORSTWA 22a. Czy wprowadzone zmiany, które planujecie będą polegały na : 1. Wprowadzeniu rozwiązania już stosowanego/oferowanego przez konkurentów na głównym rynku naszej działalności 2. Wprowadzeniu rozwiązania niestosowanego/nieoferowanego przez konkurentów na głównym rynku naszej działalności 3. Nie wiem trudno powiedzieć ŹRÓDŁA FINANSOWANIA [zadać w odniesieniu do każdego z działań wymienionych przez respondenta w P21] P23. Z jakich źródeł planują Państwo finansować te działania (tzn. ->[program wymienia działania wymienione przez respondenta w P21] 1. Środki własne firmy/właścicieli firmy 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt/Pożyczka z sektora bankowego 4. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego (np. funduszu pożyczkowego). 5. Leasing 6. Dotacja 7. Wkład kapitałowy inwestora (np. dokapitalizowanie z funduszu inwestycyjnego/kapitałowego albo od nowego wspólnika) 8. Inne (jakie?) 9. Nie zastanawialiśmy się nad tym JEŻELI DOTACJA [zadać jeżeli p23=6] [zadać w odniesieniu do każdego z działań w odniesieniu, do których w P23 została wybrana odpowiedź nr 6] P24. W przypadku niedostępności w przyszłości dotacji na przedsięwzięcie z jakich środków sfinansują Państwo planowaną inwestycję? Wielokrotny wybór 1. Środki własne firmy/właścicieli firmy 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt/Pożyczka z sektora bankowego 157

158 4. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego (np. funduszu pożyczkowego). 5. Leasing 6. Dotacja 7. Wkład kapitałowy inwestora (np. dokapitalizowanie z funduszu inwestycyjnego/kapitałowego albo od nowego wspólnika 8. Inne (jakie?) 9. Zrezygnujemy z tej inwestycji 10. Nie wiem/trudno powiedzieć SKALA INWESTYCJI P25. Jaką szacunkowo kwotę (łącznie ze wszystkich planowanych źródeł finansowania) zamierzają Państwo w ciągu następnych dwóch lat przeznaczyć na działania? [program wymienia wszystkie z działań zaznaczone przez respondenta w P21, pytanie o kwotę dotyczy osobno każdego z tych działań] Nie wiem/trudno powiedzieć [Jeżeli P25=2] [zadać w odniesieniu do każdego z działań wymienionych w P21] P26. Czy mogę w takim razie prosić o podanie w jakim przedziale będzie mieściła się ta kwota? 9. do 25 tys. zł 10. powyżej do zł 11. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 12. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 13. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 14. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 15. powyżej 3 mln zł. 16. Nie wiem/trudno powiedzieć UDZIAŁ ŹRÓDEŁ ZEWNETRZNYCH [zadać jeżeli w P23 odpowiedź od 2 do 7 lub P24 odpowiedź od 2 do 7] P27. O jaką kwotę finansowania zewnętrznego na inwestycje (w sytuacji niedostępności dotacji) 26 firma będzie się ubiegała?(jeżeli zamierzają Państwo ubiegać się o więcej niż jedną pożyczkę/kredyt prosimy o podanie łącznej wartości) 1. zł 2. Nie wiem/trudno powiedzieć [Jeżeli P27=2] P28. Czy mogę w takim razie prosić o podanie w jakim przedziale będzie mieściła się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 26 To co w nawiasie wyświetlić jeżeli w P24 odpowiedź od 2 do 7] 158

159 NIE PLANUJĄ INWESTYCJI [zadać jeżeli P21=11] P29. Dlaczego w ciągu najbliższych dwóch lat nie zamierzają Państwo podejmować żadnego z ww. działań? 1.brak takiej potrzeby 2.brak wystarczających środków finansowych 3. Brak czasu 4. Inne (jakie?...) JEŚLI POWODEM JEST BRAK SRODKÓW FINANSOWYCH [zadać jeżeli P29=2] P30. Które z działań podjęliby Państwo w pierwszej kolejności w sytuacji dysponowania wystarczającymi środkami finansowymi? (jednokrotny wybór] 1. Zakup środków trwałych (maszyny i urządzenia, linia technologiczna) 2. Inwestycja budowlana (w tym remont i modernizacja)/zakup nieruchomości 3. Zakup środku transportu 4. Inwestycje w technologie informacyjno-komunikacyjne (np. zakup komputerów, systemy wspierające obsługę klienta, zarzadzanie firmą, sprzedaż przez internet) 5. Pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem działalności badawczo-rozwojowej [opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług, zakup wartości niematerialnych i prawnych takich jak patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe/know-how/zakup licencji] 6. Korzystanie z zewnętrznych usług doradczych 7. Inwestycje w instalacje i urządzenia ograniczające emisję zanieczyszczeń do powietrza (pyłowe, gazowe) 8. Inwestycje dotyczące podniesienia efektywności ekologicznej przedsiębiorstwa inne niż ukierunkowane na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza (termomodernizacja/wymiana maszyn/urządzeń na bardziej ekologiczne) 9. Nie wiem/trudno powiedzieć [przejść do P32] [zadać jeżeli w P30 zaznaczona odpowiedź inna niż 9] P31. Proszę oszacować prawdopodobieństwo podjęcia przez Państwa firmę tego działania w sytuacji gdyby otrzymali Państwo: 1. Dotację pokrywającą 50-70% kosztów tych prac 2. Dotację pokrywającą 30-50% kosztów tych prac 3. Kredyt/pożyczkę na warunkach Prawdopodobieństwo w procentach (100% - zdarzenie pewne) 159

160 preferencyjnych ZAPOTRZEBOWANIE NA OBRÓT P32. Czy w przeciągu najbliższych dwóch lat zamierzają się Państwo ubiegać o kredyt/pożyczkę na obrót? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Trudno powiedzieć [zadać jeżeli P32 = 1 lub 2] P33. Proszę w przybliżeniu podać wartość kredytu/pożyczki na obrót o jaką zamierzają Państwo się ubiegać? (jeżeli zamierzają Państwo ubiegać się o więcej niż jedną pożyczkę/kredyt prosimy o podanie łącznej wartości) nie wiem/trudno powiedzieć [Jeżeli P33=2] P34. Czy mogę w takim razie prosić o podanie w jakim przedziale mieściła się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć ZAPOTRZEBOWANIE PORĘCZENIA Planują ubieganie się o PORĘCZENIE kredyt lub pożyczkę z sektora bankowego [zadać jeżeli P23 = 3 lub P32=1 lub 2] P35. Czy planują Państwo ubiegać się o poręczenie kredytu/pożyczki? (ww) 1. Tak, planujemy ubiegać się o poręczenie z funduszu poręczeniowego 2. Tak, planujemy ubiegać się o poręczenie, inne niż z funduszu poręczeniowego 3. Nie 4. Trudno powiedzieć CZYNNIKI DECYDUJACE O WYBORZE FORMY FINANSOWANIA P36. Co decyduje o wyborze określonej formy finansowania w Państwa firmie? 1. Koszt pozyskania kapitału (odsetki, oprocentowanie, prowizje) 2. Szybkość uzyskania kapitału 3. Stopień skomplikowania procedur związanych z pozyskaniem kapitału Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć 160

161 4. Konieczność lub brak konieczności ustanowienia zabezpieczenia (w przypadku kapitału obcego) 5. Obawa przed ingerencja kapitałodawcy zewnętrznego 6. Chęć utrzymania tytułów własności w rodzinie 7. inne (jakie?)... KONDYCJA FIRMY P37. Jak Państwo oceniają wyniki działalności Państwa przedsiębiorstwa we wskazanych poniżej obszarach?. Wyszczególnienie Nie Wysoka/-i średnia Niska/-a wiem/trudno powiedzieć 1. Płynność finansowa 2. Rentowność sprzedaży 3. Poziom zadłużenia 4. Innowacyjność P38. Jaki jest stosunek firmy do ryzyka? 1. nie boimy się ryzyka, często podejmujemy się ryzykownych wyzwań 2. podejmujemy ryzyko, ale umiarkowane 3. rzadko podejmujemy ryzyko, wolimy spokojną, ustabilizowaną działalność Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć P39. Odczytam listę stwierdzeń, które odzwierciedlają sytuację firm na rynku. Proszę powiedzieć, które z nich najlepiej pasują do Pana/i firmy? [wielokrotny wybór, randomizacja kolejności] [Ankieter: po każdym stwierdzeniu zaznaczyć TAK lub NIE lub nie wiem/trudno powiedzieć] 10. Firma znajduje się na etapie tworzenia lub wstępnego rozwoju 11. Firma znajduje się w fazie systematycznego wzrostu i rozwoju działalności 12. Walczymy o przetrwanie na rynku 13. Znajdujemy się w sytuacji poważnego zagrożenia ze strony konkurencji 14. Odnotowujemy dynamiczny wzrost i rozwój 15. Jesteśmy w fazie stabilizacji 16. Jesteśmy jednym z liderów na rynku 17. Jesteśmy na etapie schyłku w działalności 18. Planujemy zaprzestanie działalności 161

162 Oddziaływanie na środowisko P40 Czy Pani/a firma ponosi jakieś opłaty z tytułu korzystania ze środowiska (opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód oraz składowanie odpadów- wysokość opłat określona jest w rozporządzeniu Ministra Środowiska)? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P40=1] P41. Ile wyniosła wartość tych opłat w roku 2013r? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć Pytania metryczkowe M1. Jaki był obrót roczny firmy w Poniżej 50 tys zł 2. Od zł 100 tys zł 3. Od tys zł 4. Od mln zł 5. powyżej 2 do 10 mln z 6. powyżej 11 do 50 mln zł 7. powyżej 50 mln zł 8. w roku 2013 firma nie miała obrotu 9. nie wiem/trudno powiedzieć M1A Jaki był zysk firmy w roku 2013? 1. Poniżej Od Od Od mln zł 5. Powyżej 2 do 10 mln zł 6. powyżej 11 do 50 mln zł 7. powyżej 50mln zł 8. w roku 2013 firma nie miała zysku 9. nie wiem/trudno powiedzieć 162

163 M2. Jaka jest struktura kapitałowa Państwa przedsiębiorstwa? % kapitału polskiego 2. dominujący udział kapitału polskiego...(udział %) 3. dominujący udział kapitału zagranicznego...( udział %) % kapitału zagranicznego M3 W jakiej branży działa firma 1. Sekcja A: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (w tym uprawa roślin, hodowla zwierząt, rybołówstwo) 2. Sekcja B: Górnictwo i wydobywanie (w tym wydobywanie kamienia, piasku, gliny, ropy naftowej, gazu ziemnego) 3. Sekcja C: Przetwórstwo przemysłowe (w szczególności działalność produkcyjna oraz poligrafia, cięcie i wykańczanie kamienia, odlewnictwo metali, naprawa i konserwacja maszyn i urządzeń, instalowanie maszyn przemysłowych, sprzętu i wyposażenia). 4. Sekcja D: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 5. Sekcja E: Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (w tym odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zbieranie odpadów, odzysk surowców) 6. Sekcja F. Budownictwo (w tym roboty budowlane wykończeniowe, wykonywanie instalacji elektrycznych, wodnokanalizacyjnych i innych, roboty rozbiórkowe) 7. Sekcja G. Handel hurtowy i detaliczny; (w tym sprzedaż na straganach i targowiskach) 8. Sekcja G. Naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 9. Sekcja H. Transport i gospodarka magazynowa (w tym magazynowanie i przechowywanie towarów, działalność usługowa związana z przeprowadzkami, działalność pocztowa i kurierska) 10. Sekcja I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 11. Sekcja J Informacja i komunikacja (w tym: wydawanie książek, działalność związana z filmami, nagraniami video, nagraniami dźwiękowymi, przetwarzanie danych, zarządzanie stronami internetowymi, działalność związana z oprogramowaniem) 12. Sekcja K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (w tym: pośrednictwo pieniężne 13. Sekcja L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (w tym: kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek, wynajem i zarządzanie nieruchomościami) 14. Sekcja M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (w tym: działalność prawnicza, działalność rachunkowo-księgowa, działalność w zakresie architektury, badania i analizy techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej, działalność fotograficzna, reklama, działalność związana z tłumaczeniami) 15. Sekcja N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (w tym: wynajem i dzierżawa pojazdów, maszyn, innych dóbr materialnych, działalność agencji pracy tymczasowej, działalność pośredników turystycznych, działalność ochroniarska i detektywistyczna, sprzątanie obiektów, zagospodarowanie terenów zieleni, działalność związana z administracyjną obsługą biura, działalność call center, działalność komercyjna gdzie indziej nie klasyfikowana) 16. Sekcja P. Edukacja (w tym: wychowanie przedszkolne, pozaszkolne formy edukacji) 163

164 17. Sekcja Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (w tym pozostała pomoc w zakresie opieki zdrowotnej) 18. Sekcja R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (w tym działalność związana ze sportem) 19. Sekcja S. Pozostała działalność usługowa (w tym: działalność związków zawodowych, naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komputerowego, naprawa i konserwacja artykułów użytku osobistego i domowego, pozostała indywidualna działalność usługowa 20. Nie wiem M4. Jaka jest forma prawna działalności Pani/a firmy? 7. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 8. Spółka cywilna 9. Spółka jawna 10. Spółka zoo 11. Spółka akcyjna 12. Inne (jakie?...) 164

165 CAWI/CATI z ostatecznymi odbiorcami wsparcia w działaniu 1.1. schemat A P1. Z jakiego rodzaju wsparcia korzystała Pana/i firma? 1. Pożyczka z Funduszu Pożyczkowego 2. Poręczenie kredytu z Funduszu Poręczeniowego 3. Poręczenie pożyczki z Funduszu Poręczeniowego 4. Żadne z powyższych -> zakończyć ankietę P2. W którym roku uzyskali Państwo wsparcie z Funduszu? nie wiem/nie pamiętam P3. Jak długo firma funkcjonowała na rynku w momencie otrzymania wsparcia? 1. Krócej niż rok 2. Rok-do 3 lat 3. Od 3 do 5 lat lat 5. powyżej 12 lat 6. Nie wiem/trudno powiedzieć [przeznaczenie otrzymywanego wsparcia (obrót vs. inwestycje, typy finansowanych inwestycji)] Pożyczka [zadać jeżeli P1=1] P4. Na jaki główny cel była wykorzystana pożyczka, którą firma uzyskała? 1. Obrotowy finansowanie bieżącej działalności 2. Inwestycyjny 3. Inny (jaki?...) Pożyczka na inwestycje [zadać jeżeli P4=2] P5. W związku z jakimi działaniami inwestycyjnymi korzystali Państwo z pożyczki? 1. Zakup środków trwałych (maszyny i urządzenia, linia technologiczna) 2. Inwestycja budowlana (w tym remont i modernizacja)/zakup nieruchomości 3. Zakup środku transportu 4. Zakup oprogramowania komputerowego 5. Zakup wartości niematerialnych i prawnych takich jak patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe/know-how/zakup licencji 6. Pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem działalności badawczo-rozwojowej [opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług] 7. Korzystanie z zewnętrznych usług doradczych 8. Inne (jakie?...) 9. Nie wiem/trudno powiedzieć 165

166 [zadać jeżeli P4=2] P6. Czy oprócz środków z kredytu/pożyczki zainwestowali Państwo w te działania własne środki? 1. Tak (w jakiej wysokości?...) 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Zadać jeżeli P1=1 i p4=2 P7. Jaką orientacyjnie kwotę zainwestowaliby Państwo w te działania w sytuacji braku uzyskania pożyczki? W sytuacji braku uzyskania pożyczki nie podjęlibyśmy tych działań 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Pożyczka na obrót [zadać jeżeli P4=1] P8. W związku z jakimi wydatkami obrotowymi (na bieżącą działalność) korzystali Państwo z pożyczki? 1. zakup towarów, materiałów, usług 2. poprawa płynności finansowej 3. inne wydatki obrotowe jakie..? Poręczenie [zadać jeżeli P1=2 lub 3] P9. Na jaki główny cel była wykorzystana poręczona pożyczka/kredyt? 1. Obrotowy finansowanie bieżącej działalności 2. Inwestycyjny 3. Inny (jaki?...) Poręczona pożyczka/kredyt na inwestycje [zadać jeżeli P9=2] P10. W związku z jakimi działaniami inwestycyjnymi korzystali Państwo z poręczonego kredytu/pożyczki? 1. Zakup środków trwałych (maszyny i urządzenia, linia technologiczna) 2. Inwestycja budowlana (w tym remont i modernizacja)/zakup nieruchomości 3. Zakup środku transportu 4. Zakup oprogramowania komputerowego 5. Zakup wartości niematerialnych i prawnych takich jak patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe/know-how/zakup licencji 6. Pokrycie kosztów związanych z samodzielnym prowadzeniem działalności badawczorozwojowej [opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług] 7. Korzystanie z zewnętrznych usług doradczych 8. Inne (jakie?...) 9. Nie wiem/trudno powiedzieć Poręczona pożyczka/kredyt na obrót [zadać jeżeli P9=1] P11. W związku z jakimi wydatkami obrotowymi (na bieżącą działalność) korzystali Państwo z pożyczki? 166

167 1. zakup towarów, materiałów, usług 2. poprawa płynności finansowej 3. inne wydatki obrotowe jakie..? Kredyt/pożyczka przeznaczona na inwestycje [zadać jeżeli P4=2 lub P9=2] P12. W którym roku zakończyli Państwo inwestycję finansowaną z (pożyczki) 27 /[(kredytu) 28 /(pożyczki) 29 poręczonej] przez Fundusz? Inwestycja nie została zakończona [zakończyć ankietę] 8. Nie wiem/nie pamiętam [ustalić czy to było przed 2013 rokiem, jeśli nie zakończyć ankietę] Pożyczka, nie ubiegali się w banku [zadać jeżeli P1=1] P13. Gdyby nie uzyskali Państwo pożyczki z Funduszu to czy w Pana/i opinii byliby Państwo w stanie uzyskać pożyczkę w analogicznej wysokości z sektora bankowego? 1. Zdecydowanie nie 2. Raczej nie 3. Raczej tak 4. Zdecydowanie tak 5. Nie wiem/trudno powiedzieć Poręczenia [zadać jeżeli P1=2 lub 3] P14. Jak Pan/i myśli - czy uzyskałby/aby Pan/i kredyt/pożyczkę w banku gdyby nie zostały one poręczone przez Fundusz? 1. Zdecydowanie nie 2. Raczej nie 3. Raczej tak 4. Zdecydowanie tak 5. Nie wiem/trudno powiedzieć Rentowność podejmowanych projektów inwestycyjnych, [P15- P19 zadać jeżeli P12=1 lub 2 lub 3 lub 4 lub 5 lub 6] 15. Czy zrealizowany przez Państwa projekt generuje już przychody- przynosi korzyści finansowe w postaci dochodu, obniżenia dotychczasowych kosztów etc.? 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 3. raczej Nie 4. zdecydowanie nie 27 Wyświetlić jeżeli P1=1 28 Wyświetlić jeżeli P1=2 29 Wyświetlić jeżeli P1=3 167

168 3. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P15=1 lub 2] 16. Proszę oszacować jaką kwotę przychodu/kwotę oszczędności etc. przyniosła Państwu do tej pory realizacja projektu? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P16=2] 17. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się kwota przychodów/oszczędności będących efektem projektu? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 18. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota przychodu/oszczędności jakie państwo uzyskają dzięki realizacji projektu, w okresie 5 lat od momentu jego zakończenia? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P18=2] 19. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [P20- P22 zadać jeżeli P12=7] 20. Proszę ocenić czy w Państwa opinii realizowany przez Państwa projekt ma potencjał do tego by generować przychody- przynieść korzyści finansowe w postaci dochodu, obniżenia dotychczasowych kosztów etc.? 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 3. raczej Nie 4. zdecydowanie nie [zadać jeżeli P20=1 lub 2] 21. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota przychodu/oszczędności jakie państwo uzyskają dzięki realizacji projektu, w okresie 5 lat od momentu jego zakończenia?

169 2. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P21=2] 22. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się kwota przychodów/oszczędności będących efektem projektu? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 23. Czy przewidują Państwo, że zwrócą się Państwu pieniądze zainwestowane w projekt (zarówno środki własne jak i kwota pożyczki wraz z odsetkami)? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P23=1 lub 2] 24. Proszę oszacować w jakim czasie ten zwrot nastąpi? 1 2. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P24=2] 25. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział czasowy, w którym ten zwrot nastąpi? 1. w ciągu najbliższych 6 miesięcy 2. w przedziale od 6 miesięcy do roku 3. w przedziale od roku do 2 lat 4. w przedziale od 2 do 5 lat 5. po ponad 5 latach [Efekty wsparcia w zakresie innowacyjności i konkurencyjności] C. BLOK PYTAŃ DOTYCZĄCYCH DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ FIRMY przed uzyskaniem wsparcia z Funduszu 26. Czy w okresie dwóch lat poprzedzających rok, w którym otrzymaliście Państwo wsparcie z Funduszu Pani/a firma: TAK NIE 1.Wprowadziła do swojej oferty rynkowej nowe lub istotnie ulepszone wyroby lub usługi 2.Istotnie zmodyfikowała lub wprowadziła nowe procesy produkcji wyrobów/procesy dostarczania usług np. poprzez 169

170 zakup maszyn urządzeń, linii technologicznej, wprowadzenie oprogramowania wspierającego proces produkcyjny, zastosowanie nowego oprogramowania do realizacji zakupów, sprzedaży, księgowości, czy magazynowania 3.Wprowadziła istotne zmiany organizacyjne np. nowe sposoby zarządzania dostawami i/lub nowe metody podziału zadań wśród pracowników i/lub nowe metody organizacyjne w zakresie relacji z otoczeniem (np. zlecanie na zewnątrz obsługi księgowej, kadrowej, informatycznej lub innej) 4.Wprowadziła istotne zmiany w strategii marketingowej firmy np. poprzez zmiany w wyglądzie wyrobu, jego opakowaniu, sposobach promocji, dystrybucji, sposobach kształtowania cen. P29. Jakie są doświadczenia Pani firmy we współpracy z jednostkami naukowymi? 1. nigdy nie współpracowaliśmy z jednostkami naukowymi 2. współpracowaliśmy z jednostkami naukowymi, ale było to dawno (ponad 3 lata temu) 3. współpracowaliśmy z jednostkami naukowymi w ciągu ostatnich 3 lat 4. współpracujemy obecnie z jednostkami naukowymi 5. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli (P29=2 lub 3 lub 4) i (P4=1 lub P9=1)] P30. Czy fakt uzyskania pożyczki/poręczenia miał jakikolwiek wpływ na Państwa współpracę z sektorem nauki? (ww) 1. dzięki realizacji projektu nawiązaliśmy współpracę z sektorem nauki 2. dzięki realizacji projektu zacieśniliśmy/rozszerzyliśmy współpracę z jednostkami naukowymi, z którymi już współpracowaliśmy 3. dzięki realizacji projektu nawiązaliśmy współpracę z innymi jednostkami naukowymi 4. realizacja projektu nie miała żadnego wpływu na naszą współpracę z sektorem nauki 5. nie wiem/ trudno powiedzieć P31. Czy firma posiada doświadczenia w prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych tj. opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług? (proszę zaznaczyć wszystkie właściwe odpowiedzi) 1. Tak, prowadziliśmy tego typu działalność przed otrzymaniem pożyczki/poręczenia 2. Tak, prowadziliśmy taką działalność po otrzymaniu pożyczki/poręczenia 3. Tak, prowadziliśmy taką działalność w ciągu ostatnich 12 miesięcy 4. Nie, nigdy nie prowadziliśmy takiej działalności 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P31=2 lub 3 lub 4 i P4=1 lub P9=1]] P32. Czy fakt uzyskania pożyczki/poręczenia miał jakikolwiek wpływ na aktywność Państwa firmy na polu prowadzenia działalności B+R (ww) 1. dzięki realizacji projektu rozpoczęliśmy taką działalność 2. dzięki realizacji projektu zintensyfikowaliśmy działalność na tym polu 3. dzięki realizacji projektu mogliśmy kontynuować działalność na tym polu 4. realizacja projektu nie miała żadnego wpływu na tę działalność 170

171 D. BLOK PYTAŃ DOTYCZĄCY DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH DZIĘKI KREDYTOWI/POŻYCZCE Zadać tylko tym, którzy uzyskali pożyczkę (lub poręczoną pozyczkę/kredyt) i przeznaczyli na inwestycje [zadać jeżeli P4=2 lub P9=2] P33. Czy (dzięki pożyczce z Funduszu) 30 / (kredytowi/pożyczce, które zostały poręczone przez Fundusz) 31 osiągnęli Państwo, któryś z poniższych efektów? TAK NIE 1. Wprowadzenie do oferty rynkowej nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług 2. Istotna modyfikacja lub wprowadzenie nowych procesów produkcji wyrobów/procesy dostarczania usług np. poprzez zakup maszyn urządzeń, linii technologicznej, wprowadzenie oprogramowania wspierającego proces produkcyjny, zmiany w dystrybucji, zastosowanie nowego oprogramowania do realizacji zakupów, sprzedaży, księgowości, czy magazynowania 3. Wprowadzenie istotnych zmian organizacyjnych np. nowe sposoby zarządzania dostawami i/lub nowe metody podziału zadań wśród pracowników i/lub nowe metody organizacyjne w zakresie relacji z otoczeniem (np. zlecanie na zewnątrz obsługi księgowej, kadrowej, informatycznej lub innej) 4. Wprowadzenie istotnych zmian w strategii marketingowej firmy np. poprzez zmiany w wyglądzie wyrobu, jego opakowaniu, sposobach promocji, dystrybucji, sposobach kształtowania cen. [zadać jeżeli P33.1=tak] P34. Jaki był poziom innowacyjności wprowadzonych przez Państwa dzięki wsparciu z Funduszu nowych/istotnie ulepszonych produktów/usług? 1. wprowadzone wyroby/usługi nie były jeszcze oferowane przez przedsiębiorstwa konkurencyjne (tzn. były one nowe dla głównego rynku na którym działa przedsiębiorstwo) 2. wprowadzone wyroby / usługi były już oferowane przez przedsiębiorstwa konkurencyjne 3. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P33.2=tak] P35. Jaki był poziom innowacyjności wprowadzonych przez Państwa dzięki wsparciu z Funduszu nowych lub istotnie ulepszonych metod wytwarzania produktów/usług 1. wprowadzone metody wytwarzania produktów/usług nie były jeszcze stosowane przez konkurencję) (tzn. przedsiębiorstwa działające na głównym rynku na, którym działa przedsiębiorstwo) 2. wprowadzone metody wytwarzania produktów/usług były metodami już stosowanymi przez przedsiębiorstwa konkurencyjne 3. Nie wiem/trudno powiedzieć 30 Wyświetlić jeżeli A1=1 31 Wyświetlić jeżeli A1=2 lub 3 171

172 E. BLOK PYTAŃ DOTYCZĄCYCH POZYCJI KONKURENCYJNEJ FIRMY P36. Czy w porównaniu z okresem sprzed uzyskania wsparcia z Funduszu zatrudnienie w Pani/a firmie (w przeliczeniu na pełne etaty) 1. Zwiększyło się 2. Zmniejszyło się 3. Nie uległo zmianie 4. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P37=1] P37. O ilu pracowników (w przeliczeniu na pełen etat) zwiększyło się zatrudnienie w Pani/a firmie w porównaniu do okresu sprzed uzyskania wsparcia z Funduszu? Nie wiem/trudno powiedzieć P38. Czy w porównaniu z okresem sprzed uzyskania wsparcia z Funduszu zmianie uległa liczba klientów firmy?: 1. tak, wzrosła 2. tak, spadła 3. nie, nie zmieniła się 4. nie wiem P39. Na jakich rynkach firma aktualnie oferuje swoje produkty/usługi? (proszę zaznaczyć wszystkie właściwe) (ww) 1. Rynek lokalny/regionalny (gminy z terenu powiatu, powiaty z terenu jednego województwa) 2. Rynek krajowy (więcej niż jedno województwo) 3. Rynek europejski (w tym Rosja) 4. Rynek światowy (kraje spoza Europy) P41. Czy na skutek wsparcia z Funduszu firma rozszerzyła działalność o nowe rynki? WW 1. Tak, o nowe rynki lokalne/regionalne 2. Tak, o nowe województwa [wyświetlić jeżeli P39=2 ] 3. Tak, o inne kraje (jakie?...) [wyświetlić jeżeli P39= 3 lub 4] 4. Nie wiem/trudno powiedzieć P42. Czy w stosunku do stanu sprzed uzyskania wsparcia z Funduszu, zmienił się udział firmy w poszczególnych rynkach? [program wyświetla wyłącznie rynki wskazane przez respondenta w pytaniu P39] Rynek lokalny/regionalny Rynek krajowy Rynek europejski Rynek światowy Wzrost udziału firmy w rynku Spadek udziału firmy w rynku Brak zmiany [zadać jeżeli P39 = 3 lub 4] P43. Czy w porównaniu do stanu sprzed uzyskania wsparcia z Funduszu wysokość przychodów z działalności eksportowej uległa zmianie? 1. Tak, przychody ze sprzedaży na eksport wzrosły 2. Tak, przychody ze sprzedaży na eksport zmalały 3. Nie, przychody pozostały na niezmienionym poziomie 172

173 4. Przed rozpoczęciem projektu firma nie prowadziła działalności eksportowej 5. Nie wiem/trudno powiedzieć P44. Czy przychód ze sprzedaży za rok 2013 zmienił się w porównaniu do stanu sprzed uzyskania wsparcia z Funduszu? 1. Tak, wzrósł 2. Tak, spadł 3. Nie, nie zmienił się 4. Nie wiem P45 Czy zysk netto za rok 2013 zmienił się w porównaniu do stanu sprzed uzyskania wsparcia z Funduszu? 1. Tak, wzrósł 2. Tak, spadł 3. Nie, nie zmienił się 4. Nie wiem P46. Jak ocenia Pan/i perspektywy rozwojowe przedsiębiorstwa na najbliższe dwa lata biorąc pod uwagę następujące wskaźniki: Przychody Zysk Zatrudnienie Nakłady na inwestycje Nakłady na innowacje (nowe produkty/usługi/technologie/rozwiązania organizacyjne/marketingowe Spodziewamy się wzrostu Spodziewamy się braku istotnych zmian Spodziewamy się spadku Nie wiem/trudno powiedzieć [nie zadawać jeżeli P4=1 lub P9=1 obrót] P47. Biorąc pod uwagę zakres przedmiotowy (rzeczowy) działań sfinansowanych dzięki (pożyczce) 32 (kredytowi/pożyczce, które zostały poręczone) 33, proszę powiedzieć czy inwestycja zostałaby zrealizowana w sytuacji braku uzyskania wsparcia z Funduszu? 1. Tak, inwestycja zostałaby zrealizowany w takim samym zakresie 2. Tak, inwestycja zostałaby zrealizowana ale w mniejszym zakresie (np. kupno tańszej maszyny, zakup mniejszej liczby urządzeń) 3. Nie, inwestycja nie zostałaby zrealizowana 4. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P47= 1 lub 2] P48. Biorąc pod uwagę czas trwania realizacji inwestycji, w jakim czasie inwestycja zostałaby zrealizowana w sytuacji braku wsparcia z Funduszu? 1. w dłuższym czasie 2. w podobnym czasie, 3. w krótszym czasie 4. Nie wiem/trudno powiedzieć 32 Wyświetlić jeżeli P1=1 33 Wyświetlić jeżeli P1=2 lub 3 173

174 P50. Czy zgadza się Pan/i z następującymi stwierdzeniami? a. Na skutek wsparcia z Funduszu wzrosła zdolność firmy do konkurowania z innymi firmami b. Wsparcie z Funduszu podniosło potencjał firmy do wprowadzania innowacyjnych rozwiązań [nie zadawać jeżeli w P4=1 lub P9=1 obrót] 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powidzieć c. wsparcie z Funduszu poprawiło płynność finansową firmy BLOK PYTAŃ DOTYCZĄCY DZIAŁALNOŚCI PODEJMOWANEJ PO ZAKOŃCZENIU REALIZACJI PROJEKTU [nie zadawać jeżeli P12=5 lub 6] P51. Czy w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy podejmowali Państwo któreś z następujących działań? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem a. opracowanie nowych produktów/wprowadzenie nowych usług; istotna modyfikacja dotychczas oferowanych produktów/usług b. zmiany procesów produkcji/świadczenia usług c. zmiany organizacyjne d. zmiany marketingowe Zadać jeżeli w P51 przynajmniej raz odpowiedź tak P52. Do jakiego stopnia podjęcie tych działań było uzależnione od wcześniejszej realizacji działań sfinansowanych dzięki wsparciu z Funduszu? 1. gdyby nie wcześniejsze wsparcie z Funduszu podjęcie tych działań nie byłoby możliwe 2. działania te i tak byłyby podjęte niezależnie od wcześniejszego wsparcia z Funduszu wsparcie z Funduszu jedynie pomogło (przyspieszyło, ułatwiło) realizację tych działań 3. Wsparcie z Funduszu nie miało wpływu na podjęcie tych działań 4. nie wiem/trudno powiedzieć P53. Czy w ciągu najbliższych 24 miesięcy planują Państwo podjęcie któregoś z wymienionych działań: a. opracowanie nowych produktów/wprowadzenie nowych usług; istotną modyfikację dotychczas oferowanych produktów/usług Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem 174

175 b. zmiany procesów produkcji/świadczenia usług c. zmiany organizacyjne d. zmiany marketingowe Charakterystyka firm korzystających ze wsparcia (wielkość, branża, długość funkcjonowania na rynku, lokalizacja) M. Pytania metryczkowe M1. Ile osób jest zatrudnionych w Pani/a firmie? 1. 0 (samozatrudnienie) i więcej M2. W którym roku powstało Pani/a przedsiębiorstwo? Niewiem/nie pamiętam M3. Jaki był obrót roczny firmy w do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 9. w roku 2013 firma nie miała obrotu M4. W jakiej branży działa firma 1. Sekcja A: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (w tym uprawa roślin, hodowla zwierząt, rybołówstwo) 2. Sekcja B: Górnictwo i wydobywanie (w tym wydobywanie kamienia, piasku, gliny, ropy naftowej, gazu ziemnego) 3. Sekcja C: Przetwórstwo przemysłowe (w szczególności działalność produkcyjna oraz poligrafia, cięcie i wykańczanie kamienia, odlewnictwo metali, naprawa i konserwacja maszyn i urządzeń, instalowanie maszyn przemysłowych, sprzętu i wyposażenia). 4. Sekcja D: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 5. Sekcja E: Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (w tym odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zbieranie odpadów, odzysk surowców) 175

176 6. Sekcja F. Budownictwo (w tym roboty budowlane wykończeniowe, wykonywanie instalacji elektrycznych, wodnokanalizacyjnych i innych, roboty rozbiórkowe) 7. Sekcja G. Handel hurtowy i detaliczny; (w tym sprzedaż na straganach i targowiskach) 8. Sekcja G. Naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 9. Sekcja H. Transport i gospodarka magazynowa (w tym magazynowanie i przechowywanie towarów, działalność usługowa związana z przeprowadzkami, działalność pocztowa i kurierska) 10. Sekcja I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 11. Sekcja J Informacja i komunikacja (w tym: wydawanie książek, działalność związana z filmami, nagraniami video, nagraniami dźwiękowymi, przetwarzanie danych, zarządzanie stronami internetowymi, działalność związana z oprogramowaniem) 12. Sekcja K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (w tym: pośrednictwo pieniężne 13. Sekcja L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (w tym: kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek, wynajem i zarządzanie nieruchomościami) 14. Sekcja M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (w tym: działalność prawnicza, działalność rachunkowo-księgowa, działalność w zakresie architektury, badania i analizy techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej, działalność fotograficzna, reklama, działalność związana z tłumaczeniami) 15. Sekcja N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (w tym: wynajem i dzierżawa pojazdów, maszyn, innych dóbr materialnych, działalność agencji pracy tymczasowej, działalność pośredników turystycznych, działalność ochroniarska i detektywistyczna, sprzątanie obiektów, zagospodarowanie terenów zieleni, działalność związana z administracyjną obsługą biura, działalność call center, działalność komercyjna gdzie indziej nie klasyfikowana) 16. Sekcja P. Edukacja (w tym: wychowanie przedszkolne, pozaszkolne formy edukacji) 17. Sekcja Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (w tym pozostała pomoc w zakresie opieki zdrowotnej) 18. Sekcja R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (w tym działalność związana ze sportem) 19. Sekcja S. Pozostała działalność usługowa (w tym: działalność związków zawodowych, naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komputerowego, naprawa i konserwacja artykułów użytku osobistego i domowego, pozostała indywidualna działalność usługowa 20. Nie wiem M5. Jaka jest forma prawna działalności Pani/a firmy? 13. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 14. Spółka cywilna 15. Spółka jawna 16. Spółka zoo 17. Spółka akcyjna 18. Inne (jakie?...) 176

177 Ankieta CATI z podmiotami, które w ciągu ostatnich pięciu lat ubiegały się o zewnętrzne finansowanie P0. Jak długo Pani/a firma funkcjonuje na rynku? 1. Krócej niż rok [zakończyć ankietę] 2. 1 rok- 4 lata [zakończyć ankietę] 3. 5 lat- 8 lat 4. 9 lat- 12 lat (od 2000r.) 5. Powyżej 12 lat P1.Czy w okresie czerwiec czerwiec 2014 firma ubiegała się o zewnętrzne finansowanie?(ww) 1. Tak, ubiegaliśmy się o przyznanie kredytu (ubieganie się o kredyt na ten sam cel w różnych bankach uznajemy za ubieganie się o przyznanie jednego kredytu) 2. Tak, ubiegaliśmy się o przyznanie pożyczki 3. Tak, ubiegaliśmy się o dotację 4. Tak, ubiegaliśmy się o wsparcie z funduszu inwestycyjnego (venture, seed i podobne) 5. Nie, w okresie czerwiec czerwiec 2014 nie ubiegaliśmy się o żadne finansowanie zewnętrzne [zakończyć ankietę] 6. Nie wiem [zakończyć ankietę] [zadać jeżeli p1=1] P2. O jaki kredyt firma się ubiegała? (ww) 1. Obrotowy (bieżąca działalność) 2. inwestycyjny 3. w rachunku bieżącym 4. inny (jaki?) 5. nie wiem/nie pamiętam [zadać jeżeli p1=2] P3. Na jaki cel miała być przeznaczona pożyczka, o którą firma się ubiegała? (ww) 1. Obrotowy-bieżąca działalność 2. Inwestycyjny 3. Inny (jaki?...) 4. Nie wiem/nie pamiętam [zadać jeżeli P1=1 lub 2] P4. Czy firma uzyskała kredyt 34 /pożyczkę Tak 2. Nie [przejść do P6] 34 Wyświetlić jeżeli P1=1 35 Wyświetlić jeżeli P1=2 177

178 P4a. Jaką kwotę kredytu 36 /pożyczki 37 firma uzyskała? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P4a=2] P4b. Czy mogę w takim razie prosić o wskazanie w jakim przedziale mieściła się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 1. Nie wiem/trudno powiedzieć P4c. Jak długo firma funkcjonowała na rynku w momencie otrzymania wsparcia? 1. Krócej niż rok 2. Rok-do 3 lat 3. Od 3 do 5 lat 4. Od 6 do 11 lat 5. powyżej 12 lat 6. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P2=2 lub P3=1] P5. W którym roku firma zakończyła realizację inwestycji finansowanej z kredytu/pożyczki? Nie zakończyliśmy jeszcze realizacji inwestycji finansowanej z kredytu/pożyczki BLOK PYTAŃ DOTYCZĄCYCH DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ FIRMY W ROKU 2011 P6. Czy w roku 2011 Pana/i firma: 1. Wprowadziła do swojej oferty rynkowej nowe lub istotnie ulepszone wyroby lub usługi 2.Istotnie zmodyfikowała lub wprowadziła nowe procesy produkcji wyrobów/procesy dostarczania usług np. poprzez zakup maszyn urządzeń, linii technologicznej, wprowadzenie TAK NIE 36 Wyświetlić jeżeli P1=1 37 Wyświetlić jeżeli P1=2 178

179 oprogramowania wspierającego proces produkcyjny, zmiany w dystrybucji, zastosowanie nowego oprogramowania do realizacji zakupów, sprzedaży, księgowości, czy magazynowania 3.Wprowadziła istotne zmiany organizacyjne np. nowe sposoby zarządzania dostawami i/lub nowe metody podziału zadań wśród pracowników i/lub nowe metody organizacyjne w zakresie relacji z otoczeniem (np. zlecanie na zewnątrz obsługi księgowej, kadrowej, informatycznej lub innej) 4.Wprowadziła istotne zmiany w strategii marketingowej firmy np. poprzez zmiany w wyglądzie wyrobu, jego opakowaniu, sposobach promocji, dystrybucji, sposobach kształtowania cen. BLOK PYTAŃ DOTYCZĄCYCH PROJEKTU REALIZOWANEGO Z KREDYTU/POŻYCZKI [pytania z bloku zadać jeżeli p2=2 lub p3=2 i P4=1] 9. W związku z jakimi działaniami ubiegali się Państwo o kredyt/pożyczkę? 1. Zakup środków trwałych (maszyny i urządzenia, linia technologiczna) 2. Inwestycja budowlana (w tym remont i modernizacja)/zakup nieruchomości 3. Zakup środku transportu 4. Zakup oprogramowania komputerowego 5. Zakup wartości niematerialnych i prawnych takich jak patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe/know-how/zakup licencji 6. Pokrycie kosztów związanych z samodzielnym prowadzeniem działalności badawczorozwojowej [opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług] 7. Korzystanie z zewnętrznych usług doradczych 8. Inne (jakie?...) 9. Nie wiem/trudno powiedzieć P10. Czy oprócz środków z kredytu/pożyczki zainwestowali Państwo w te działania środki własne? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P10=1] P10a. W jakiej wysokości? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P10a=2] P10b. Czy mogę w takim razie prosić o wskazanie w jakim przedziale mieściła się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 179

180 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć Zadać Jeżeli w p9 odpowiedź inna niż Czy w wyniku tych działań, osiągnęli Państwo któreś z poniższych efektów 1.Wprowadzenie do oferty rynkowej nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług 2.Istotna modyfikacja lub wprowadzenie nowych procesów produkcji wyrobów/procesy dostarczania usług np. poprzez zakup maszyn urządzeń, linii technologicznej, wprowadzenie oprogramowania wspierającego proces produkcyjny, zmiany w dystrybucji, zastosowanie nowego oprogramowania do realizacji zakupów, sprzedaży, księgowości, czy magazynowania 3.Wprowadzenie istotnych zmian organizacyjnych np. nowe sposoby zarządzania dostawami i/lub nowe metody podziału zadań wśród pracowników i/lub nowe metody organizacyjne w zakresie relacji z otoczeniem (np. zlecanie na zewnątrz obsługi księgowej, kadrowej, informatycznej lub innej) 4.Wprowadzenie istotnych zmian w strategii marketingowej firmy np. poprzez zmiany w wyglądzie wyrobu, jego opakowaniu, sposobach promocji, dystrybucji, sposobach kształtowania cen. TAK NIE [zadać jeżeli P11.1=tak] 12. Jaki był poziom innowacyjności wprowadzonych przez Państwa w ramach tych działań nowych/istotnie ulepszonych produktów/usług? 1. wprowadzone wyroby/usługi nie były jeszcze oferowane przez przedsiębiorstwa konkurencyjne (tzn. były one nowe dla głównego rynku, na którym działa przedsiębiorstwo) 2. wprowadzone wyroby / usługi były już oferowane przez przedsiębiorstwa konkurencyjne (tzn. było one nowe tylko dla naszego przedsiębiorstwa) 3. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P11.2=tak] 13. Jaki był poziom innowacyjności wprowadzonych przez Państwa w ramach tych działań istotnie ulepszonych metod wytwarzania produktów/usług 1. wprowadzone metody wytwarzania produktów/usług nie były jeszcze stosowane przez konkurencję) (tzn. były one nowe dla głównego rynku na, którym działa przedsiębiorstwo) 2. wprowadzone metody wytwarzania produktów/usług były metodami już stosowanymi przez przedsiębiorstwa konkurencyjne (tzn. były one nowe dla Państwa firmy) 3. Nie wiem/trudno powiedzieć 180

181 P14. Czy w porównaniu do roku 2010 zatrudnienie w Pani/a firmie w przeliczeniu na pełne etaty 1. Zwiększyło się 2. Zmniejszyło się 3. Nie uległo zmianie 4. Nie wiem/trudno powiedzieć P15. O ilu pracowników (w przeliczeniu na pełen etat) zwiększyło się zatrudnienie w Pani/a firmie w porównaniu do roku 2010? Nie wiem/trudno powiedzieć 16. Czy w porównaniu do roku 2010 zmianie uległa liczba klientów firmy?: 1. tak, wzrosła 2. tak, spadła 3. nie, nie zmieniła się 4. nie wiem P17 Na jakich rynkach firma aktualnie oferuje swoje produkty/usługi? (proszę zaznaczyć wszystkie właściwe) (ww) 1. Rynek lokalny/regionalny (gminy z terenu powiatu, powiaty z terenu jednego województwa) 2. Rynek krajowy (więcej niż jedno województwo) 3. Rynek europejski (w tym Rosja) 4. Rynek światowy (kraje spoza Europy) P18. Czy w porównaniu do roku 2010 firma rozszerzyła działalność o nowe rynki? WW 1. Tak, o nowe rynki lokalne/regionalne (nowe gminy/powiaty z terenu województwa) [wyświetlić jeżeli p17=1] 2. Tak, o nowe województwa [wyświetlić jeżeli P17=2] 3. Tak, o inne kraje (jakie?...) [wyświetlić jeżeli P17= 3 lub 4] P19. Czy w stosunku do roku 2010, zmienił się udział firmy w poszczególnych rynkach? [program wyświetla wyłącznie rynki wskazane przez respondenta w pytaniu 17] Rynek lokalny/regionalny Rynek krajowy Rynek europejski Rynek światowy Wzrost udziału firmy w rynku Spadek udziału firmy w rynku Brak zmiany [zadać jeżeli P17 = 3 lub 4] P20. Czy w porównaniu do roku 2010 wysokość przychodów z działalności eksportowej uległa zmianie? 6. Tak, przychody ze sprzedaży na eksport wzrosły 7. Tak, przychody ze sprzedaży na eksport zmalały 8. Nie, przychody pozostały na niezmienionym poziomie 9. Przed rozpoczęciem projektu firma nie prowadziła działalności eksportowej 10. Nie wiem/trudno powiedzieć 181

182 P21. Czy przychód ze sprzedaży za rok 2013 zmienił się w porównaniu do roku 2010? 1. Tak, wzrósł 2. Tak, spadł 3. Nie, nie zmienił się 4. Nie wiem P22 Czy zysk netto za rok 2013 zmienił się w porównaniu do roku 2010? 1. Tak, wzrósł 2. Tak, spadł 3. Nie, nie zmienił się 4. Nie wiem P23. Jak ocenia Pan/i perspektywy rozwojowe przedsiębiorstwa na najbliższe dwa lata biorąc pod uwagę następujące wskaźniki: Przychody Zysk Zatrudnienie Nakłady na inwestycje Nakłady na innowacje (nowe produkty/usługi/technologie/rozwiązania organizacyjne/marketingowe Spodziewamy się wzrostu Spodziewamy się braku istotnych zmian Spodziewamy się spadku Nie wiem/trudno powiedzieć P24. Jakie są doświadczenia Pana/i firmy we współpracy z jednostkami naukowymi? 1. nigdy nie współpracowaliśmy z jednostkami naukowymi 2. współpracowaliśmy z jednostkami naukowymi, ale było to dawno (ponad 3 lata temu) 3. współpracowaliśmy z jednostkami naukowymi w ciągu ostatnich 3 lat 4. współpracujemy obecnie z jednostkami naukowymi 5. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli (P24=2 lub 3 lub 4) i (P2=2 lub P3=2) i (P4=1)] P25. Czy fakty uzyskania kredytu/pożyczki miał jakikolwiek wpływ na Państwa współpracę z sektorem nauki? 1. dzięki realizacji projektu nawiązaliśmy współpracę z sektorem nauki 2. dzięki realizacji projektu zacieśniliśmy/rozszerzyliśmy współpracę z jednostkami naukowymi, z którymi już współpracowaliśmy 3. dzięki realizacji projektu nawiązaliśmy współpracę z innymi jednostkami naukowymi 4. realizacja projektu nie miała żadnego wpływu na naszą współpracę z sektorem nauki 5. nie wiem/ trudno powiedzieć P26. Czy firma posiada doświadczenia w prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych tj. opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym, działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług? 1. Tak, prowadziliśmy tego typu działalność ale było to dawno (ponad 3 lata temu) 2. Tak, prowadziliśmy taką działalność w ciągu ostatnich trzech lat 3. Tak, obecnie prowadzimy prace badawczo-rozwojowe 4. Nie, nigdy nie prowadziliśmy takiej działalności 182

183 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli (P26=1 lub 2 lub 3) i (P2=2 lub P3=2) i P4=1] ] P27. Czy fakt uzyskania poręczenia kredytu/pożyczki miał jakikolwiek wpływ na aktywność Państwa firmy na polu prowadzenia działalności B+R 1. dzięki realizacji projektu rozpoczęliśmy taką działalność 2. dzięki realizacji projektu zintensyfikowaliśmy działalność na tym po;lu 3. dzięki realizacji projektu mogliśmy kontynuować działalność na tym polu 4. realizacja projektu nie miała żadnego wpływu na tę działalność [nie zadawać jeżeli P5=4 lub 5] P28. Czy w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy podejmowali Państwo któreś z następujących działań? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem a. opracowanie nowych produktów/wprowadzenie nowych usług; istotna modyfikacja dotychczas oferowanych produktów/usług b. zmiany procesów produkcji/świadczenia usług c. zmiany organizacyjne d. zmiany marketingowe P29. Czy w ciągu najbliższych 24 miesięcy planują Państwo podjęcie któregoś z wymienionych działań: a. opracowanie nowych produktów/wprowadzenie nowych usług; istotną modyfikację dotychczas oferowanych produktów/usług b. zmiany procesów produkcji/świadczenia usług c. zmiany organizacyjne d. zmiany marketingowe Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem Charakterystyka firm korzystających ze wsparcia (wielkość, branża, długość funkcjonowania na rynku, lokalizacja) M. Pytania metryczkowe 183

184 M1. Ile osób jest zatrudnionych w Pani/a firmie? 1. 0 (samozatrudnienie) i więcej M2. W którym roku powstało Pani/a przedsiębiorstwo? Nie wiem/nie pamiętam M3. Jaki był obrót roczny firmy w do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 9. w roku 2013 firma nie miała obrotu M4. W jakiej branży działa firma 1. Sekcja A: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (w tym uprawa roślin, hodowla zwierząt, rybołówstwo) 2. Sekcja B: Górnictwo i wydobywanie (w tym wydobywanie kamienia, piasku, gliny, ropy naftowej, gazu ziemnego) 3. Sekcja C: Przetwórstwo przemysłowe (w szczególności działalność produkcyjna oraz poligrafia, cięcie i wykańczanie kamienia, odlewnictwo metali, naprawa i konserwacja maszyn i urządzeń, instalowanie maszyn przemysłowych, sprzętu i wyposażenia). 4. Sekcja D: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 5. Sekcja E: Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (w tym odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zbieranie odpadów, odzysk surowców) 6. Sekcja F. Budownictwo (w tym roboty budowlane wykończeniowe, wykonywanie instalacji elektrycznych, wodnokanalizacyjnych i innych, roboty rozbiórkowe) 7. Sekcja G. Handel hurtowy i detaliczny; (w tym sprzedaż na straganach i targowiskach) 8. Sekcja G. Naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 9. Sekcja H. Transport i gospodarka magazynowa (w tym magazynowanie i przechowywanie towarów, działalność usługowa związana z przeprowadzkami, działalność pocztowa i kurierska) 10. Sekcja I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 11. Sekcja J Informacja i komunikacja (w tym: wydawanie książek, działalność związana z filmami, nagraniami video, nagraniami dźwiękowymi, przetwarzanie danych, zarządzanie stronami internetowymi, działalność związana z oprogramowaniem) 12. Sekcja K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (w tym: pośrednictwo pieniężne 13. Sekcja L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (w tym: kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek, wynajem i zarządzanie nieruchomościami) 184

185 14. Sekcja M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (w tym: działalność prawnicza, działalność rachunkowo-księgowa, działalność w zakresie architektury, badania i analizy techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej, działalność fotograficzna, reklama, działalność związana z tłumaczeniami) 15. Sekcja N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (w tym: wynajem i dzierżawa pojazdów, maszyn, innych dóbr materialnych, działalność agencji pracy tymczasowej, działalność pośredników turystycznych, działalność ochroniarska i detektywistyczna, sprzątanie obiektów, zagospodarowanie terenów zieleni, działalność związana z administracyjną obsługą biura, działalność call center, działalność komercyjna gdzie indziej nie klasyfikowana) 16. Sekcja P. Edukacja (w tym: wychowanie przedszkolne, pozaszkolne formy edukacji) 17. Sekcja Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (w tym pozostała pomoc w zakresie opieki zdrowotnej) 18. Sekcja R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (w tym działalność związana ze sportem) 19. Sekcja S. Pozostała działalność usługowa (w tym: działalność związków zawodowych, naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komputerowego, naprawa i konserwacja artykułów użytku osobistego i domowego, pozostała indywidualna działalność usługowa 20. Nie wiem M5. Jaka jest forma prawna działalności Pani/a firmy? 19. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 20. Spółka cywilna 21. Spółka jawna 22. Spółka zoo 23. Spółka akcyjna 24. Inne (jakie?...) 185

186 CAWI/CATI z beneficjentami wybranych działań RPO WP Proszę powiedzieć na jakim etapie znajduje się realizacja projektu [tytuł projektu z bazy]? 1. Projekt zakończyliśmy ponad rok temu 2. Projekt zakończyliśmy w ciągu ostatnich 12 miesięcy 3. Projekt trwa, planujemy jego zakończenie w ciągu najbliższych 12 miesięcy 4. Projekt trwa, planujemy jego zakończenie w terminie dłuższym niż 12 miesięcy 5. Nie wiem/trudno powiedzieć 2. Z jakich źródeł sfinansowali Państwo wkład własny do projektu? 1. w projekcie nie był wymagany wkład własny [przejść do P4] 2. z kredytu a. z banku komercyjnego b. z banku spółdzielczego c. z instytucji pozabankowej (w tym SKOK) 3. z pożyczki a. z banku komercyjnego b. z banku spółdzielczego c. z instytucji pozabankowej (w tym SKOK) 4. ze środków własnych 5. inne (jakie?...) 6. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P2 zaznaczona więcej niż jedna odpowiedź] 2a. Proszę wskazać jak wyglądała struktura procentowa źródeł finansowania wkładu własnego? Źródło wymienione w p2 Orientacyjny udział procentowy [zadać jeżeli w P2 odpowiedź inna niż 2 lub 3] 3. Dlaczego nie zdecydowali się Państwo na pokrycie wkładu własnego środkami z kredytu/pożyczki? 1. nie mieliśmy takiej potrzeby 2. ubiegaliśmy się o kredyt/pożyczkę na pokrycie wkładu własnego, lecz nie zostały one nam przyznane 3. uznaliśmy, iż nie mamy szans na otrzymanie kredytu/pożyczki 4. nie mamy zaufania do sektora bankowego 5. Niechęć do kolejnych zobowiązań - spłacaliśmy raty wcześniejszych kredytów/pożyczek/leasingów 6. Zbyt duże ryzyko z jakim wiąże się zaciąganie kredytów/pożyczek 7. Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów/pożyczek 8. inne (jakie?...) 9. nie wiem/trudno powiedzieć 186

187 [Pytania P4 P8 zadać jeżeli P1 = 1 lub 2]-> projekt zakończony 4. Czy zrealizowany przez Państwa projekt generuje już przychody - przynosi korzyści finansowe w postaci dochodu, obniżenia dotychczasowych kosztów etc.? 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 3. raczej Nie 4. zdecydowanie nie 3. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P4=1 lub 2] 5. Proszę oszacować jaką kwotę przychodu/kwotę oszczędności przyniosła Państwu do tej pory realizacja projektu? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P5=2] 6. A czy byliby Państwo w stanie wskazać przedział, w którym mieściłaby się kwota przychodów/oszczędności będących efektem projektu? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 7. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota przychodu/oszczędności jakie państwo uzyskają dzięki realizacji projektu, w okresie 5 lat od momentu jego zakończenia? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P7=2] 8. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1 = 3 lub 4] 9. Proszę ocenić czy w Państwa opinii zrealizowany przez Państwa projekt ma potencjał do tego by generować przychody- przynieść korzyści finansowe w postaci dochodu, obniżenia dotychczasowych kosztów etc.? 187

188 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 3. raczej Nie 4. zdecydowanie nie [zadać jeżeli P9=1 lub 2] 10. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota przychodu/oszczędności jakie państwo uzyskają dzięki realizacji projektu, w okresie 5 lat od momentu jego zakończenia? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P10=2] 11. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się kwota przychodów/oszczędności będących efektem projektu? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 12. Czy przewidują Państwo, że zwrócą się Państwu pieniądze zainwestowane w projekt? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P12=1 lub 2] 13. Proszę oszacować w jakim czasie ten zwrot nastąpi? 1 2. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P13=3] 14. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział czasowy, w którym ten zwrot nastąpi? 1. w ciągu najbliższych 6 miesięcy 2. w przedziale od 6 miesięcy do roku 3. w przedziale powyżej roku do 2 lat 4. w przedziale powyżej 2 do 5 lat 5. po ponad 5 latach 15. Czy zrealizowaliby Państwo projekt w sytuacji braku uzyskania dofinansowania? 1. tak, w takim samym zakresie 2. tak, ale w mniejszym zakresie 3. nie 188

189 4. nie wiem/trudno powiedzieć Pytania metryczkowe- [zadawane tylko beneficjentom, którzy są podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą] M0. Ile osób jest zatrudnionych w Pani/a firmie? 1. 0 (samozatrudnienie) i więcej M1. W jakiej branży działa firma [ankieter uzupełnia na podstawie swobodnej odpowiedzi respondenta] 1. Sekcja A: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (w tym uprawa roślin, hodowla zwierząt, rybołówstwo) 2. Sekcja B: Górnictwo i wydobywanie (w tym wydobywanie kamienia, piasku, gliny, ropy naftowej, gazu ziemnego) 3. Sekcja C: Przetwórstwo przemysłowe (w szczególności działalność produkcyjna oraz poligrafia, cięcie i wykańczanie kamienia, odlewnictwo metali, naprawa i konserwacja maszyn i urządzeń, instalowanie maszyn przemysłowych, sprzętu i wyposażenia). 4. Sekcja D: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 5. Sekcja E: Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (w tym odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zbieranie odpadów, odzysk surowców) 6. Sekcja F. Budownictwo (w tym roboty budowlane wykończeniowe, wykonywanie instalacji elektrycznych, wodnokanalizacyjnych i innych, roboty rozbiórkowe) 7. Sekcja G. Handel hurtowy i detaliczny; (w tym sprzedaż na straganach i targowiskach) 8. Sekcja G. Naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 9. Sekcja H. Transport i gospodarka magazynowa (w tym magazynowanie i przechowywanie towarów, działalność usługowa związana z przeprowadzkami, działalność pocztowa i kurierska) 10. Sekcja I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 11. Sekcja J Informacja i komunikacja (w tym: wydawanie książek, działalność związana z filmami, nagraniami video, nagraniami dźwiękowymi, przetwarzanie danych, zarządzanie stronami internetowymi, działalność związana z oprogramowaniem) 12. Sekcja K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (w tym: pośrednictwo pieniężne 13. Sekcja L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (w tym: kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek, wynajem i zarządzanie nieruchomościami) 14. Sekcja M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (w tym: działalność prawnicza, działalność rachunkowo-księgowa, działalność w zakresie architektury, badania i analizy techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej, działalność fotograficzna, reklama, działalność związana z tłumaczeniami) 15. Sekcja N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (w tym: wynajem i dzierżawa pojazdów, maszyn, innych dóbr materialnych, działalność agencji pracy tymczasowej, działalność pośredników turystycznych, działalność ochroniarska i detektywistyczna, sprzątanie obiektów, zagospodarowanie terenów zieleni, działalność związana z administracyjną obsługą biura, działalność call center, działalność komercyjna gdzie indziej nie klasyfikowana) 16. Sekcja P. Edukacja (w tym: wychowanie przedszkolne, pozaszkolne formy edukacji) 189

190 17. Sekcja Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (w tym pozostała pomoc w zakresie opieki zdrowotnej) 18. Sekcja R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (w tym działalność związana ze sportem) 19. Sekcja S. Pozostała działalność usługowa (w tym: działalność związków zawodowych, naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komputerowego, naprawa i konserwacja artykułów użytku osobistego i domowego, pozostała indywidualna działalność usługowa 20. Nie wiem M2. Jak długo Pani/a firma funkcjonuje na rynku? 1. Krócej niż rok 2. Powyżej 1 roku do 2 lat 3. Powyżej 2 do 3 lat 4. Powyżej 3 do 4 lat 5. Powyżej 5 do 8 lat 6. Powyżej 9 do 12 lat (od 2000r.) 7. Powyżej 12 lat M3. Jaki był obrót roczny firmy w 2013 [ankieter nie czyta odpowiedzi tylko na podstawie odpowiedzi respondenta zaznacza właściwą] 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 9. w roku 2013 firma nie miała obrotu M4. Jaka jest forma prawna działalności Pani/a firmy? 1. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 2. Spółka cywilna 3. Spółka jawna 4. Spółka zoo 5. Spółka akcyjna 6. Inne (jakie?...) 190

191 CAWI/CATI z podmiotami nieskutecznie ubiegającymi się o wsparcie w ramach RPO WP [zadawane tylko beneficjentom, którzy są podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą] 1. Ile osób jest zatrudnionych w Pani/a firmie? 1. 0 (samozatrudnienie) i więcej [zadawane tylko beneficjentom, którzy są podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą] 2. W którym roku powstało Pani/a przedsiębiorstwo? Niewiem/nie pamiętam 1. Czy zrealizowali Państwo projekt [tytuł projektu z bazy], o którego dofinansowanie nieskutecznie ubiegali się Państwo w ramach RPO WP? 1. Tak, całkowicie 2. Tak, częściowo (np. zakup mniejszej liczby maszyn, zakup tańszej maszyny) 3. Nie, jesteśmy w trakcie realizacji projektu 4. Nie, nie rozpoczęliśmy realizacji projektu 5. Nie wiem/nie pamiętam [zakończyć ankietę] Pytania P1a- P1e zadać jeżeli P1=4] P1a. Czy planują państwo realizację tego projektu? 1. Tak, planujemy realizację tego projektu w ciągu najbliższych 12 miesięcy 2. Tak, planujemy realizację tego projektu, ale w terminie późniejszym niż 12 miesięcy 3. Nie, nie planujemy realizacji tego projektu-> przejść do P1g 4. Nie wiem/trudno powiedzieć-> przejść do pytań metryczkowych [zadać jeżeli P1a=1 lub 2] P1b. Z jakich źródeł sfinansują Państwo projekt? 1. z kredytu 2. z pożyczki 3. ze środków własnych 4. inne (jakie?...) 5. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P1b zaznaczona więcej niż jedna odpowiedź] P1c. Proszę wskazać jak przewidują Państwo, że będzie wyglądała struktura procentowa źródeł finansowania projektu? Źródło wymienione w p1b Orientacyjny udział procentowy 191

192 [zadać jeżeli w P1b odpowiedź inna niż 1 lub 2] P1d. Dlaczego nie zdecydowaliby się Państwo na skorzystanie z kredytu/pożyczki? 1. nie mieliśmy takiej potrzeby uznaliśmy, iż nie mamy szans na otrzymanie kredytu/pożyczki 4. nie mamy zaufania do sektora bankowego 5. Niechęć do kolejnych zobowiązań - spłacaliśmy raty wcześniejszych kredytów/pożyczek/leasingów 6. Zbyt duże ryzyko z jakim wiąże się zaciąganie kredytów/pożyczek 7. Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów/pożyczek 8. inne (jakie?...) 9. nie wiem/trudno powiedzieć Zadać jeżeli p 1a=1 lub 2 P1e. Jaką orientacyjnie kwotę przeznaczą Państwo na realizację projektu? nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1e=2] P1f. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieścić się będzie ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1a=3] P1g. Dlaczego nie planują Państwo realizacji tego projektu? 1. Brak wystarczających środków finansowych, 2. Brak czasu na jego realizację 3. Projekt stracił dla nas znaczenie 4. Inne (jakie?...) 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1g=1] P1f. Czy ubiegali się Państwo o kredyt/pożyczkę na ten projekt? 1. Tak 2. Nie [zadać jeżeli P1f=2] P1g. Dlaczego nie ubiegali się Państwo o kredyt/pożyczkę na realizację tego projektu? 1. uznaliśmy, iż nie mamy szans na otrzymanie kredytu/pożyczki 2. nie mamy zaufania do sektora bankowego 192

193 3. Niechęć do kolejnych zobowiązań - firma spłacała raty wcześniejszych kredytów/pożyczek/leasingów 4. Zbyt duże ryzyko z jakim wiąże się zaciąganie kredytów/pożyczek 5. Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów/pożyczek 6. inne (jakie?...) 7. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1f=1] P1h. Czy kredyt/pożyczka zostały Państwu przyznane? 1. Tak 2. Nie [zadać jeżeli P1h=2] P1i. Jakie było uzasadnienie decyzji odmownej? Nie podano nam uzasadnienia 88 Brak/niewystarczające zabezpieczenie kredytu / pożyczki 1 Brak wiarygodnych informacji o stanie finansów przedsiębiorstwa 2 Zbyt duża skala inwestycji ( zbyt duża kwota finansowania ze strony banku/instytucji finansowej) 3 Zbyt długi okres realizacji inwestycji (np. od 3 do 7 lat) wysokie ryzyko niepowodzenia 4 Zbyt długi okres kredytowania wysokie ryzyko spłaty związane ze zmianami rynku 5 Założenia biznesplanu niesatysfakcjonujące instytucję finansową (np. zbyt optymistyczne lub oparte na mało 6 wiarygodnych wyliczeniach) Brak perspektyw rynkowych 7 Zbyt niski poziom oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji dla instytucji finansowej 8 Brak wiarygodności firmy z uwagi na wcześniejszą działalność (złe wyniki finansowe, strata, słaba stabilność 9 przychodów itp.) Brak dokumentów wymaganych przez instytucję finansową 10 Brak historii kredytowej 11 Inne. Jakie? Nie wiem/nie pamiętam 99 [respondenci odpowiadający na P1i po tym pytaniu przechodzą do pytań metryczkowych] [P2- P17 zadać jeżeli P1=1 lub 2] 2. - Proszę wskazać w jakim czasie projekt został zrealizowany: 1. W podobnym czasie jak zakładany we wniosku o dofinansowanie 2. W dłuższym czasie niż zakładany we wniosku 3. W krótszym czasie niż zakładany we wniosku 4. Nie wiem/trudno powiedzieć 3. Z jakich źródeł sfinansowali Państwo realizację projektu? 1. z kredytu/pożyczki z sektora bankowego 2. z kredytu/pożyczki spoza sektora bankowego 3. ze środków własnych 4. z wejścia kapitałowego 5. inne (jakie?...) 6. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P3 zaznaczona więcej niż jedna odpowiedź] 193

194 3a. proszę wskazać jak wyglądała struktura procentowa źródeł finansowania projektu? Źródło wymienione w p2 Orientacyjny udział procentowy [zadać jeżeli w P3 odpowiedź inna niż 1 lub 2] 3b. Dlaczego nie zdecydowali się Państwo na skorzystanie z kredytu/pożyczki? 1. nie mieliśmy takiej potrzeby 2. uznaliśmy, iż nie mamy szans na otrzymanie kredytu/pożyczki 4. nie mamy zaufania do sektora bankowego 5. Niechęć do kolejnych zobowiązań - spłacaliśmy raty wcześniejszych kredytów/pożyczek/leasingów 6. Zbyt duże ryzyko z jakim wiąże się zaciąganie kredytów/pożyczek 7. Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów/pożyczek 8. inne (jakie?...) 9. nie wiem/trudno powiedzieć 4. Jaką kwotę przeznaczyli Państwo na realizację projektu? nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P4=2] 5. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściła się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 6. Proszę powiedzieć na jakim etapie znajduje się realizacja projektu? 1. Projekt zakończyliśmy ponad rok temu [wyświetlić jeżeli P1 = 1 lub 2] 2. Projekt zakończyliśmy w ciągu ostatnich 12 miesięcy [wyświetlić jeżeli P1 = 1 lub 2] 3. Projekt trwa, planujemy jego zakończenie w ciągu najbliższych 12 miesięcy [wyświetlić jeżeli P1 = 3] 4. Projekt trwa, planujemy jego zakończenie w terminie dłuższym niż 12 miesięcy [wyświetlić jeżeli P1 = 3] 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [Pytania P7 P11 zadać jeżeli P1 = 1 lub 2] 7. Czy zrealizowany przez Państwa projekt generuje już przychody- przynosi korzyści finansowe w postaci przychodu, obniżenia dotychczasowych kosztów etc.? 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 194

195 3. raczej nie 4. zdecydowanie nie 3. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P7=1 lub 2] 8. Proszę oszacować jaką kwotę przychodu/kwotę oszczędności etc. przyniosła Państwu do tej pory realizacja projektu? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P8=2] 9. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się kwota przychodów/oszczędności będących efektem projektu? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 10. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota przychodu/oszczędności jakie państwo uzyskają dzięki realizacji projektu, w okresie 5 lat od momentu jego zakończenia? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P10=2] 11. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P1 = 3] 12. Proszę ocenić czy w Państwa opinii zrealizowany przez Państwa projekt ma potencjał do tego by generować przychody- przynieść korzyści finansowe w postaci dochodu, obniżenia dotychczasowych kosztów etc.? 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 3. raczej Nie 4. zdecydowanie nie 5. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P12=1 lub 2] 195

196 13. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota przychodu/oszczędności jakie państwo uzyskają dzięki realizacji projektu, w okresie 5 lat od momentu jego zakończenia? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P13=2] 14. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się kwota przychodów/oszczędności będących efektem projektu? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 15. Czy przewidują Państwo, że zwrócą się Państwu pieniądze zainwestowane w projekt? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P15=1 lub 2] 16. Proszę oszacować w jakim czasie ten zwrot nastąpi? 1 2. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P16=2] 17. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział czasowy, w którym ten zwrot nastąpi? 1. w ciągu najbliższych 6 miesięcy 2. w przedziale od 6 miesięcy do roku 3. w przedziale powyżej roku do 2 lat 4. w przedziale powyżej 2 do 5 lat 5. po ponad 5 latach Pytania metryczkowe- [zadać jeżeli P0=1] M1. W jakiej branży działa firma [ankieter uzupełnia na podstawie swobodnej odpowiedzi respondenta] 1. Sekcja A: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (w tym uprawa roślin, hodowla zwierząt, rybołówstwo) 2. Sekcja B: Górnictwo i wydobywanie (w tym wydobywanie kamienia, piasku, gliny, ropy naftowej, gazu ziemnego) 196

197 3. Sekcja C: Przetwórstwo przemysłowe (w szczególności działalność produkcyjna oraz poligrafia, cięcie i wykańczanie kamienia, odlewnictwo metali, naprawa i konserwacja maszyn i urządzeń, instalowanie maszyn przemysłowych, sprzętu i wyposażenia). 4. Sekcja D: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 5. Sekcja E: Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (w tym odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zbieranie odpadów, odzysk surowców) 6. Sekcja F. Budownictwo (w tym roboty budowlane wykończeniowe, wykonywanie instalacji elektrycznych, wodnokanalizacyjnych i innych, roboty rozbiórkowe) 7. Sekcja G. Handel hurtowy i detaliczny; (w tym sprzedaż na straganach i targowiskach) 8. Sekcja G. Naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 9. Sekcja H. Transport i gospodarka magazynowa (w tym magazynowanie i przechowywanie towarów, działalność usługowa związana z przeprowadzkami, działalność pocztowa i kurierska) 10. Sekcja I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 11. Sekcja J Informacja i komunikacja (w tym: wydawanie książek, działalność związana z filmami, nagraniami video, nagraniami dźwiękowymi, przetwarzanie danych, zarządzanie stronami internetowymi, działalność związana z oprogramowaniem) 12. Sekcja K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (w tym: pośrednictwo pieniężne 13. Sekcja L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (w tym: kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek, wynajem i zarządzanie nieruchomościami) 14. Sekcja M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (w tym: działalność prawnicza, działalność rachunkowo-księgowa, działalność w zakresie architektury, badania i analizy techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej, działalność fotograficzna, reklama, działalność związana z tłumaczeniami) 15. Sekcja N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (w tym: wynajem i dzierżawa pojazdów, maszyn, innych dóbr materialnych, działalność agencji pracy tymczasowej, działalność pośredników turystycznych, działalność ochroniarska i detektywistyczna, sprzątanie obiektów, zagospodarowanie terenów zieleni, działalność związana z administracyjną obsługą biura, działalność call center, działalność komercyjna gdzie indziej nie klasyfikowana) 16. Sekcja P. Edukacja (w tym: wychowanie przedszkolne, pozaszkolne formy edukacji) 17. Sekcja Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (w tym pozostała pomoc w zakresie opieki zdrowotnej) 18. Sekcja R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (w tym działalność związana ze sportem) 19. Sekcja S. Pozostała działalność usługowa (w tym: działalność związków zawodowych, naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komputerowego, naprawa i konserwacja artykułów użytku osobistego i domowego, pozostała indywidualna działalność usługowa 20. Nie wiem [zadać jeżeli P0=1] M2. Jak długo Pani/a firma funkcjonuje na rynku? 1. Krócej niż rok 2. Powyżej 1 roku do 2 lat 3. Powyżej 2 do 3 lat 4. Powyżej 3 do 4 lat 5. Powyżej 5 do 8 lat 6. Powyżej 9 do 12 lat (od 2000r.) 7. Powyżej 12 lat [zadać jeżeli P0=1] 197

198 M3. Jaki był obrót roczny firmy w 2013 [ankieter nie czyta odpowiedzi tylko na podstawie odpowiedzi respondenta zaznacza właściwą] 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 9. W roku 2013 firma nie miała obrotu [zadać jeżeli P0=1] M4. Jaka jest forma prawna działalności Pani/a firmy? 1. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 2. Spółka cywilna 3. Spółka jawna 4. Spółka zoo 5. Spółka akcyjna 6. Inne (jakie?...) 198

199 CATI z firmami działającymi w obszarze produkcji energii w tym przedsiębiorstwami energetycznymi 6. Ilu pracowników zatrudnia firma 1. 0 (samozatrudnienie) > Czy w ciągu najbliższych trzech lat planują Państwo podjęcie, któregoś z następujących działań dotyczących odnawialnych źródeł energii: 1. Budowa/rozbudowa elektrowni słonecznej 2. Budowa/rozbudowa elektrowni wiatrowej 3. Budowa/rozbudowa elektrowni wodnej 4. Budowa/rozbudowa biogazowi 5. Wytwarzanie energii z biomasy 6. Wytwarzanie energii ze źródeł geotermalnych 7. inwestycje dotyczące sieci przesyłowych, umożliwiające przyłączenie jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego 8. inwestycje mające na celu wykorzystanie wysokosprawnej kogeneracji z OZE w jednostkach wytwarzania energii elektrycznej i ciepła 9. inne działania dotyczące energii odnawialnej (jakie?...) 10. inwestycje dotyczące kogeneracji energii elektrycznej i ciepła 11. nie planujemy podjęcia żadnego z ww. działań [przejść do P14] 12. nie wiem/trudno powiedzieć [zakończyć ankietę] [P3-P13 zadać jeżeli w P2 odpowiedź inna niż 11 lub 12] 3. Z jakich źródeł zamierzają Państwo finansować ta działania? WW 1. Środki własne firmy/właścicieli firmy 2. Pożyczka od rodziny/znajomych 3. Kredyt/pożyczka z sektora bankowego 4. Pożyczka od instytucji spoza sektora bankowego (np. funduszu pożyczkowego). 5. Leasing 6. Dotacja 7. Wkład kapitałowy inwestora instytucjonalnego (za udziały w firmie) 8. Inne (jakie?) 9. Żadne z powyższych 199

200 [zadać jeżeli P3=1] 4. W jakim przedziale będzie mieściła się kwota środków własnych jakie firma zamierza zainwestować w te działania w ciągu najbliższych trzech lat? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P3=3 lub 4] 5. W jakim przedziale będzie się mieścić kwota kredytu/pożyczki którą zamierzają Państwo pozyskać? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P3=6] 6. Proszę powiedzieć, jaki wpływ na podjęcia przez Państwa tych działań będzie miało ewentualne nieuzyskanie wsparcia dotacyjnego? (ww) 1. zrezygnujemy z prac badawczo-rozwojowych 2. odłożymy podjęcie tych działań w czasie 3. ograniczymy zakres, a tym samym koszt tych działań 4. nieuzyskanie dotacji nie będzie miało żadnego wpływu na zakres i czas podjęcia tych działań 5. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P3=6 i w P3 niezaznaczona odpowiedź 3 lub 4]] 7. Czy w sytuacji nieuzyskania wsparcia dotacyjnego będą Państwo zamierzali finansować te działania ze środków zwrotnych (kredyt/pożyczka)? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć 200

201 [zadać jeżeli P7 =1 lub 2] 8. Proszę wskazać w jakim przedziale mieściłaby się maksymalna kwota kredytu/pożyczki na podjęcie tych działań o jaką by się Państwo ubiegali? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć P9. Jak Państwo przewidują, jaka może być prawdopodobna kwota przychodu/oszczędności jakie państwo uzyskają dzięki realizacji tych działań, w okresie 5 lat od momentu ich zakończenia? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P9=2] P10. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział, w którym mieściłaby się ta kwota? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć P11. Czy przewidują Państwo, że pieniądze zainwestowane w projekt się Państwu zwrócą? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Raczej nie 4. Zdecydowanie nie 5. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P11=1 lub 2] P12. Proszę oszacować w jakim czasie nastąpi ten zwrot? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P12=3] 13. A czy byliby Państwo w stanie wskazać, przedział czasowy, w którym ten zwrot nastąpi? 201

202 1. w ciągu najbliższych 6 miesięcy 2. w przedziale od 6 miesięcy do roku 3. w przedziale 12 miesięcy- 24 miesiące 4. w przedziale od dwóch do 5 lat 5. po ponad pięciu latach 6. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P2=11] P14. Dlaczego Państwa firma w ciągu najbliższych trzech lat nie zamierza podejmować tego rodzaju działań? 1. Brak potrzeby - rozwój firmy nie zależy od podejmowania takich działań 2. Brak odpowiednich zasobów kadrowych 3. Brak wystarczających środków finansowych 4. Wysokie ryzyko takiej działalności 5. Brak czasu 6. Inne (jakie?...) 7. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P14=3] P14a. Czy rozważaliby Państwo ubieganie się o kredyt/pożyczkę na ten projekt? 1. Tak 2. Nie [zadać jeżeli P14a=2] P14b. Dlaczego nie rozważaliby Państwo ubiegania się o kredyt/pożyczkę na realizację tego projektu? 2. wydaje nam się, że nie mamy szans na otrzymanie kredytu/pożyczki 4. nie mamy zaufania do sektora bankowego 5. Niechęć do kolejnych zobowiązań - firma spłaca raty wcześniejszych kredytów/pożyczek/leasingów 6. Zbyt duże ryzyko z jakim wiąże się zaciąganie kredytów/pożyczek 7. Zbyt wysokie oprocentowanie kredytów/pożyczek 8. inne (jakie?...) 9. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P14=3] 15. Proszę oszacować prawdopodobieństwo podjęcia przez Państwa firmę, któregoś z tych działań w sytuacji, gdyby firma otrzymała (WW): 1. Dotację pokrywającą 50-70% kosztów tych prac 2. Dotację pokrywającą 30-50% kosztów tych prac Prawdopodobieństwo w procentach 202

203 3. Preferencyjnie oprocentowany kredyt/pożyczkę [zadać jeżeli w P15.1 lub P15.2 lub P15.3 > 30%] 16. Które z wymienionych działań podjęliby Państwo w pierwszej kolejności? 1. Budowa/rozbudowa elektrowni słonecznej 2. Budowa/rozbudowa elektrowni wiatrowej 3. Budowa/rozbudowa elektrowni wodnej 4. Budowa/rozbudowa biogazowi 5. Wytwarzanie energii z biomasy 6. Wytwarzanie energii że źródeł geotermalnych 7. inwestycje dotyczące sieci przesyłowych, umożliwiające przyłączenie jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego 8. inwestycje mające na celu wykorzystanie wysokosprawnej kogeneracji z OZE w jednostkach wytwarzania energii elektrycznej i ciepła 9. inne działania dotyczące energii odnawialnej (jakie?...) 10. inwestycje dotyczące kogeneracji energii elektrycznej i ciepła 11. nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P15.1 lub P15.2> 30%] P17. Jaką kwotę własnych środków firma byłaby w stanie wnieść celem pokrycia wkładu własnego do projektu dotacyjnego? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli w P15.3> 30%] P18. Proszę wskazać w jakim przedziale mieściłaby się maksymalna kwota kredytu/pożyczki o jaką by się Państwo ubiegali na podjęcia tych działań? 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 203

204 Pytania metryczkowe M2. Jak długo Pani/a firma funkcjonuje na rynku? 8. Krócej niż rok 9. Powyżej 1 roku do 2 lat 10. Powyżej 2 do 3 lat 11. Powyżej 3 do 4 lat 12. Powyżej 5 do 8 lat 13. Powyżej 9 do 12 lat (od 2000r.) 14. Powyżej 12 lat M3. Jaki był obrót roczny firmy w 2013 [ankieter nie czyta odpowiedzi tylko na podstawie odpowiedzi respondenta zaznacza właściwą] 1. do 25 tys. zł 2. powyżej do zł 3. powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł 4. powyżej 100 tys. zł do 500 tys. zł 5. powyżej 500 tys. zł do 1 mln zł 6. Powyżej 1 mln zł do 3 mln 7. powyżej 3 mln zł. 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 9. w roku 2013 firma nie miała obrotu 10. nie wiem/trudno powiedzieć M4. Jaka jest forma prawna działalności Pani/a firmy? 7. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 8. Spółka cywilna 9. Spółka jawna 10. Spółka zoo 11. Spółka akcyjna 12. Inne(jakie?...) 204

205 Ankieta CATI z przedstawicielami samorządów miejskich z terenu województwa podkarpackiego Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich 1. Proszę podać horyzont obowiązywania ostatniego [aktualnego] Programu rewitalizacji w Pani/Pana mieście. (podać rok?) 2. Czy dokument na lata : 1. Jest w opracowaniu 2. Jest dokumentem obowiązującym 3. Nie wiem/trudno powiedzieć 3. Czy w Państwa mieście w latach były realizowane projekty rewitalizacyjne kompletne łączące w sobie działania społeczne, infrastrukturalne, gospodarcze, przestrzenne i środowiskowe? 1. Tak, jeden 2. Tak, więcej niż jeden (ile?) 3. Nie 4. Nie wiem/trudno powiedzieć Zadać jeśli p4=1 4a.Proszę podać nazwę takiego projektu.,.. 4b. Proszę podać kwotę jako przeznaczyli Państwo na realizację projektu/ów? 4c. Czy realizowali Państwo te projekty we współpracy z innymi podmiotami? Zadać jeżeli 4c=1 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć 4cc. Jakie to były podmioty? 1. Przedsiębiorca 2. Spółka komunalna 3. Instytucja kultury 4. Szkoła wyższa 5. Spółdzielnia, wspólnota mieszkaniowa, TBS 6. Podmiot ekonomii społecznej 205

206 4. Czy zna Pan/Pani zasady udzielania wsparcia w ramach Inicjatywy JESSICA, tj. przy zastosowaniu instrumentów inżynierii finansowej, np. pożyczek? 1. Tak 2. Nie Zadać jeżeli p5=2 5a. Krótka informacja o IIF przed dalszymi pytaniami Zadać jeżeli p5=1 5. Czy w Państwa mieście jest przygotowywany kompletny projekt rewitalizacyjny lub więcej tego typu projektów (jeśli więcej proszę podać liczbę)? 1. Tak, jeden 2. Tak, więcej niż jeden proszę podać liczbę 3. Nie Zadać jeżeli p6=1 6. Czy przygotowany projekt będzie generował przychody? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Zadać jeżeli p7=1 7a. Na jakim poziomie będą to dochody?. 8.Czy wie Pan/Pani o projekcie planowanym do realizacji w latach , który ma charakter kompletnego projektu rewitalizacyjnego, inwestora innego niż JST w Pana/Pani mieście? 1. Nie ma takich projektów 2. Nic mi o nich nie wiadomo 3. Jest przynajmniej jeden podmiot zainteresowany realizacją takiego projektu Jeżeli p8 =3 8a. Jakiego rodzaju jest to podmiot? 7. Przedsiębiorca 8. Spółka komunalna 9. Instytucja kultury 10. Szkoła wyższa 11. Spółdzielnia, wspólnota mieszkaniowa, TBS 12. Podmiot ekonomii społecznej 9. Czy Pana/Pani miasto będzie zainteresowane pozyskaniem dotacji na kompletny projekt rewitalizacyjny? 1. Tak 206

207 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Jeżeli p9=1 9a. Proszę podać orientacyjną kwotę oczekiwanej dotacji Czy pozyskiwali Państwo kredyt komercyjny na realizację projektów rewitalizacyjnych w latach ? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem Jeżeli p10=110a. W jakiej wysokości? 11. Czy mogą Państwo zaciągać nowe zobowiązania finansowe (pożyczki)? [odpowiedź na podstawie wskaźnika zadłużenia] 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć 12. Czy Pana/Pani miasto będzie zainteresowane pozyskaniem pożyczki/kredytu na realizację kompletnego projektu rewitalizacyjnego? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Jeżeli p12=1 12a. Proszę podać kwotę pożyczki/kredytu na realizację kompletnego projektu rewitalizacyjnego o jaką ubiegaliby się Państwo? 12b. Jaki okres spłaty rat byłby dla Państwa odpowiedni? 1. 12c. Proszę podać najwyższe możliwe oprocentowanie pożyczki przy którym zdecydowaliby się Państwo na jej zaciągniecie d. Czy biorą Państwo pod uwagę kredyt komercyjny? 207

208 Zadać jeżeli p12=1 1. tak 2. nie 3. nie wiem/trudno powiedzieć 13. Czy będą Państwo rozważać dotację jako pierwsze źródło pozyskania środków na przygotowywany kompletny projekt rewitalizacyjny? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem 4. Nie przewidujemy realizacji takiego projektu Zadać jeżeli p12=1 14. Czy są Państwo zainteresowani realizacją kompletnego projektu rewitalizacyjnego w partnerstwie publiczno-prywatnym? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem 15. Czy potrzebują Państwo dodatkowej informacji/szkolenia dotyczącego potencjalnego zastosowania IIF w rewitalizacji miast w województwie podkarpackim? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem 8. Czy Pana/Pani miasto będzie zainteresowane pozyskaniem pożyczki/kredytu na realizację projektu dotyczącego termomodernizacji budynków użyteczności publicznej? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Jeżeli p12=1 12a. Proszę podać kwotę pożyczki/kredytu na realizację projektu dotyczącego termomodernizacji o jaką ubiegaliby się Państwo? 12b. Jaki okres spłaty rat byłby dla Państwa odpowiedni? 2. 12c. Proszę podać najwyższe możliwe oprocentowanie pożyczki przy którym zdecydowaliby się Państwo na jej zaciągniecie. 208

209 2. 12d. Czy biorą Państwo pod uwagę kredyt komercyjny? Zadać jeżeli p12=1 4. tak 5. nie 6. nie wiem/trudno powiedzieć 13. Czy będą Państwo rozważać dotację jako pierwsze źródło pozyskania środków na przygotowywany projekt dotyczący termomodernizacji? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem 4. Nie przewidujemy realizacji takiego projektu Zadać jeżeli p12=1 14. Czy są Państwo zainteresowani realizacją kompletnego projektu dotyczącego termomodernizacji w partnerstwie publiczno-prywatnym? 4. Tak 5. Nie 6. Nie wiem 209

210 Wywiady z przedstawicielami IZ RPO WP Działania: 1.3, 2.2, 7.1 i Jak oceniają Państwo zainteresowanie ubieganiem się o wsparcie w ramach działania? Czy było ono większe/mniejsze od spodziewanego? Jakie były tego przyczyny? 2. Bazując na dotychczasowych doświadczeniach, jakie były wady a jakie zalety wsparcia oferowanego w ramach działania? Jakie pozytywne a jakie negatywne efekty towarzyszyły wsparciu? Czy wystąpiły takie efekty pozytywne/negatywne, których Państwo się nie spodziewali? 3. Czy beneficjenci sygnalizowali jakieś problemy podczas realizacji projektów? Jeżeli tak to jakie? 4. Jak Państwo myślą jakie byłoby zainteresowanie działaniem w sytuacji gdyby oferowane wsparcie było wsparciem zwrotnym? Proszę uzasadnić odpowiedź 5. Czy mają Państwo wiedzę nt. rentowności projektów realizowanych przez beneficjentów? 6. Dlaczego w perspektywie finansowej planuje się zastosowanie instrumentów finansowych do realizacji tego rodzaju projektów? 7. W oparciu o jakie dane/informacje zostało podjęte takie rozstrzygnięcie? 8. Jakie mogą być z tym związane zagrożenia? 9. Czy zapadły już jakieś wstępne decyzje dotyczące warunków oferowanego wsparcia? 10. Jaki schemat dystrybucji wsparcia jest planowany? W jaki sposób będą wybierani pośrednicy? Działanie 1.1 schemat A 1. Jakie są najważniejsze doświadczenia wyniesione z oferowania instrumentów finansowych w ramach RPO WP działanie 1.1 schemat A, 2. Jakie były wady oferowanego wsparcia a jakie zalety? 3. Jakie problemy pojawiły się podczas oferowania instrumentów finansowych? Z czego one wynikały? 4. Jak starano się przeciwdziałać tym problemom? 5. Dlaczego nie zdecydowali się Państwo na wdrażanie IF w schemacie inicjatywy Jeremie? 6. Jak oceniają Państwo potencjał wybranych pośredników finansowych do oferowania wsparcia? 7. Czy byli tacy pośrednicy, którzy gorzej poradzili sobie z tym zadaniem? Z czego to wynika? 8. Jak ogólnie oceniają Państwo działalność pośredników finansowych? 9. Jak układa się współpraca z nimi? 10. Czy system wyboru pośredników finansowych był w Państwa opinii optymalny? 11. A jak wglądało zainteresowanie pełnieniem funkcji pośrednika finansowego w działaniu 1.1? Czy wsparcie uzyskały wszystkie podmioty, które o nie aplikowały? 12. Jak oceniają Państwo zainteresowanie przedsiębiorców wsparciem zwrotnym? 13. Czy udało się osiągnąć zakładane wartości wskaźników? 14. Jakie są powody, dla których ze wsparcia w postaci poręczeń skorzystała wielokrotnie mniejsza liczba firm aniżeli ze wsparcia w postaci pożyczek 15. Do jakich typów przedsiębiorstw wsparcia trafiło w szczególności? 210

211 16. Czy w Państwa opinii wsparcie w ramach działania 1.1A stanowiło również odpowiedź na problem jakim jest zjawisko luki finansowej w finansowaniu projektów innowacyjnych? 17. Czy w Państwa opinii wsparcie zwrotne może być dobrym sposobem wspierania przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym? 18. Dlaczego w okresie programowania nie zostały uruchomione inne instrumenty wsparcia kapitałowego poza pożyczkami i poręczeniami? 19. Jak oceniają Państwo zainteresowanie banków spółdzielczych oraz banków komercyjnych uczestnictwem w oferowaniu wsparcia zwrotnego w działania 1.1? 20. Jakie działania podejmowali Państwo by zachęcić banki do uczestnictwa w tym systemie? 21. Jaki był w Państwa opinii powód niewielkiego zaangażowania banków w ten system? 22. Czy w perspektywie widzą Państwo miejsce dla banków komercyjnych i spółdzielczych w systemie oferowania IF zasilonych z RPO WP? 23. Na czym mogłaby polegać rola tych podmiotów? 24. Czy środki jakimi obecnie dysponują fundusze pożyczkowe/poręczeniowe pozostaną w ich dyspozycji również w przyszłym okresie programowania? 25. Jaką dodatkowo kwotą zostaną zasilone fundusze w przyszłym okresie programowania? 26. Czy przewiduje się jakieś zmiany w systemie oferowania pożyczek/poręczeń w okresie programowania ? 27. Na czym te zmiany będą polegały? Jakie jest uzasadnienie tych zmian? 28. Które z tych zmian wynikają z przepisów prawa, a które są inicjatywą własną? 211

212 Wywiady z osobami odpowiedzialnymi za projektowanie RPO WP obecnej perspektywy finansowej 1. Dlaczego planują Państwo zastosowanie instrumentów finansowych w priorytetach inwestycyjnych [wymienić odpowiedni priorytet] 2. Proszę o uzasadnienie 3. W oparciu o jakie dane/informacje/doświadczenia podjęli Państwo wstępną decyzję o tym by w ramach tych priorytetów zastosować instrumenty finansowe? 4. Jakie mogą pojawić się zagrożenia związane z przejściem ze wsparcia dotacyjnego na wsparcie zwrotne w tego rodzaju projektach? 5. Czy podjęte zostały już jakieś decyzje dotyczące formy instrumentu (pożyczka, poręczenie, wejście kapitałowe)? 6. Czy podjęte zostały już jakieś decyzje dotyczące warunków oferowanego wsparcia? 7. Czy podjęte zostały już jakieś decyzje dotyczące sposobu dystrybucji wsparcia/zasad wyboru pośredników finansowych? 8. Dlaczego w poprzedniej wersji RPO w priorytetach inwestycyjnych 1.2 i 6.5 planowano zastosowanie instrumentów finansowych a w obecnej wersji mowa jest wyłącznie o wsparciu dotacyjnym? 9. W których jeszcze priorytetach inwestycyjnych w Państwa opinii istnieje potencjał do tego by zastosować instrumenty finansowe? 212

213 Wywiady z przedstawicielami WUP w Rzeszowie Działanie 6.2 PO KL 1. Dlaczego zdecydowali się Państwo na oferowanie w ramach działania 6.2 również wsparcia o charakterze zwrotnym? 2. Jak oceniają Państwo zainteresowanie uczestników projektów tego rodzaju wsparciem? Ile osób otrzymało dotację a ile wsparcie zwrotne na założenie działalności gospodarczej? 3. Jakie grupy odbiorców są najbardziej zainteresowane wsparciem zwrotnym na zakładanie działalności gospodarczej, czym się charakteryzują? Czy te osoby czymś się różnią od osób, które otrzymały wsparcie dotacyjne? 4. W jaki sposób zostali wybrani beneficjenci działania 6.2 oferujący wsparcie zwrotne? 5. Jakie było zainteresowanie konkursem na pełnienie roli pośredników finansowych w działaniu 6.2? 6. Jak oceniają Państwo skuteczność działania tych instytucji na polu oferowania wsparcia zwrotnego na zakładanie działalności gospodarczej? 7. Jakie problemy dotyczące oferowania instrumentów zwrotnych sygnalizują beneficjenci? 8. Jak w Państwa opinii powinien wyglądać optymalny sposób dystrybucji wsparcia zwrotnego na zakładanie działalności gospodarczej? 9. Czy widzą Państwo jakąś rolę Powiatowych Urzędów Pracy w tym zakresie? 10. Czy sposób wspierania zakładania działalności gospodarczej (dotacja vs. instrument zwrotny) powinno być zróżnicowane w zależności od tego kto chce skorzystać ze wsparcia (studenci, bezrobotni, osoby wykluczone społecznie etc.)? Poddziałanie PO KL 1. Jak oceniają Państwo zainteresowanie ubieganiem się o wsparcie dotacyjne na zakładanie działalności gospodarczej? Ile osób otrzymało tego rodzaju wsparcie? 2. Jakie kryteria stosowane są przez beneficjentów przy oferowaniu wsparcia dotacyjnego? 3. Jak duża jest konkurencja w ubieganiu się o środki na rozpoczynanie działalności gospodarczej? Jaka jest stosunek wniosków odrzuconych do wniosków zaakceptowanych? 4. Czy mają Państwo wiedzę nt. przeżywalności podmiotów założonych dzięki wsparciu? 5. Czy mają Państwo wiedzę nt. zakresu przedmiotowego działalności podmiotów założonych dzięki wsparciu? 6. Jak Państwo sądzą, jakie byłoby zainteresowanie oferowanym wsparciem na zakładanie działalności gospodarczej w sytuacji gdyby wsparcie to miało charakter zwrotny? 7. Jak Państwo sądzą, jakie parametry musiałoby mieć oferowane wsparcie by mogło być atrakcyjne dla potencjalnych odbiorców? (oprocentowanie, czas spłaty pożyczki, okres karencji) 213

214 8. Czy w Państwa opinii w latach potrzeba wsparcia dla osób zwolnionych, przewidzianych do zwolnienia lub zagrożonych zwolnieniem z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy będzie większa/mniejsza/taka sama jak w latach ? Dlaczego? 214

215 Wywiady z beneficjentami działania 6.2 PO KL oferującymi wsparcie zwrotne Pytania wstępne 1. Proszę krótko opowiedzieć o Pana/instytucji. Jak długo działa, jakie są najważniejsze zadania, jaką ofertę skierowaną do przedsiębiorców Państwo posiadają? 2. Czy oferują Państwo wsparcie finansowe także innym grupom odbiorców? 3. Jakiego rodzaju jest to wsparcie? Jakim cieszy się zainteresowaniem? Pytania dotyczące wsparcia w ramach działania 6.2 PO KL 1. Są Państwo beneficjentami działania 6.2 PO KL. Proszę opowiedzieć kilka słów o realizowanym przez Państwa projekcie. Od kiedy go Państwo realizują? Jakie są jego cele? Jaka jest wielkość dofinansowania. Na jaką kwotę można uzyskać pożyczkę? Do kogo przede wszystkim jest skierowane? 2. Proszę opowiedzieć jakim zainteresowaniem cieszy się oferowane przez Państwa wsparcie? Ile osób otrzymało już pożyczkę w ramach tego programu? Czy pożyczkobiorcy mają problemy ze spłatą zobowiązania? 3. Jakiego rodzaju działania podejmują się firmy utworzone dzięki wsparciu w ramach tego projektu? Czy określiłby je Pan/i jako pomysły innowacyjne? Czym się charakteryzują? 4. Zgodnie z zapisami SZOP POKL pomoc zwrotna udzielana w postaci preferencyjnych pożyczek powinna być skierowana do pozostałych odbiorców, w tym zwłaszcza do osób pracujących, a także do pracowników naukowych, studentów i absolwentów planujących założyć własną działalność gospodarczą typu spin off lub spin out, polegającą na komercjalizacji wiedzy naukowej i technologii. Czy wsparcie trafiło do tych kategorii odbiorców? Jaka grupa odbiorców przede wszystkim zgłasza się do Państwa? Czym może być spowodowane tak duże zainteresowanie ze strony tej grupy? 5. Czy osoby zgłaszające się do Państwa starały się o finansowanie w innym miejscu i go nie uzyskały? Na jakie bariery napotkały w ubieganiu się o wsparcie finansowe. 6. Mówił/a Pan/i o osobach, które zgłaszają się do Państwa o wsparcie w ramach tego projektu, jakie kryteria selekcji Państwo stosują? Jaki jest odsetek ostatecznych odbiorców, którzy pożyczki nie otrzymali? Jakie są główne powody, dla których ubiegający się o pożyczkę jej nie otrzymują? 7. Czy Pana/i zdaniem taka forma wsparcia przyczynia się do realizacji celów działania, wsparcia inicjatyw i rozwiązań zmierzających do tworzenia nowych miejsc pracy oraz budowy postaw kreatywnych, służących rozwojowi przedsiębiorczości i samozatrudnienia? 215

216 Zainteresowanie środkami z RPO WP na lata Mówił/a Pan/i o projektach realizowanych z RPO WP na lata (Jeżeli nie, to dopytać czy realizowali takie projekty, czy ubiegali się o środki z RPO WP na lata , jakie to były projekty). Czy są Państwo jako instytucja zainteresowani pozyskaniem środków z nowej perspektywy finansowej? Jakiego rodzaju działania chcieliby Państwo finansować dzięki pozyskanym środkom? 216

217 Wywiady z osobami, które skorzystały z dotacji i pożyczek oferowanych w ramach działania 6.2 oraz dotacji w ramach poddziałania POKL Pytania wstępne 1. Proszę opowiedzieć o Pana/i firmie. Kiedy powstała, jaki jest profil jej działalności, jakie wyzwania stoją przed Panem/Panią w zakresie finansowania działalności firmy. 2. Proszę powiedzieć jakie były powody podjęcia przez Pana/ią decyzji o rozpoczęciu działalności gospodarczej? Jakie czynniki miały wpływ na taką decyzję? Pytania dotyczące ubiegania się i skorzystania z pożyczki w ramach działania 6.2PO KL 3. Czy zanim uzyskał/a Pan/i pożyczkę w ramach działania 6.2/8.1.2 PO KL ubiegał się Pan/i o wsparcie w charakterze dotacji? 4. A czy ubiegał się Pan/i o pożyczkę z innych źródeł? Jeżeli tak, to czy otrzymał Pan/i takie wsparcie? W ilu miejscach ubiegał się Pan/i o pożyczkę? Co stanowiło główny powód odmowy przyznania pożyczki? 5. Na jakich warunkach została Panu/i udzielona pożyczka w ramach działania 6.2/8.1.2 PO KL przyznana przez.(wymienić nazwę instytucji, która udzieliła pożyczki)? W jakiej kwocie uzyskali Państwo pożyczkę? Jakie wymogi trzeba było spełnić aby tę pożyczkę otrzymać? Czy były one trudne do zrealizowania? Ile czasu minęło od momentu zgłoszenia się do instytucji do otrzymania wsparcia? 6. Czy w trakcie ubiegania się o pożyczkę natrafił/a Pan/i na problemy? Jakie to były problemy? Jak sobie Pan/i z nimi poradził/a? 7. Czy uzyskana pożyczka była wystarczająca na rozpoczęcie działalności Pana/i firmy? Jeżeli tak: Na co przeznaczyli Państwo środki otrzymane z pożyczki? Na co chcieli Państwo przeznaczyć środki a nie pozwalała na to umowa z pożyczkodawcą? Czy były takie sytuacje? Jeżeli nie: Jaka kwota by Pana/ią satysfakcjonowała? Z jakich innych źródeł finansowania działalności Pan/i korzystała w związku z tym, że kwota pożyczki była niewystarczająca? Na co zostały przeznaczone pieniądze z pożyczki? Opinie nt. zjawiska luki kapitałowej 8. Proszę powiedzieć, jak Pan/i myśli, czy osobom chcącym założyć własną działalność gospodarczą trudno jest uzyskać środki finansowe na rozpoczęcie takiej działalności? Jakie są powody takiego stanu rzeczy? 9. Jakie są problemy związane z pozyskaniem przez takie osoby źródeł finansowania? Dlaczego Pana/i zdaniem pożyczkodawcy nie decydują się na finansowanie takich przedsięwzięć? Pytania dotyczące ubiegania się i skorzystania z dotacji w ramach działania 6.2 PO KL i poddziałania PO KL Pytania wstępne 1. Proszę opowiedzieć o prowadzonej przez Pana/Panią działalności gospodarczej. Kiedy ją Pan/i rozpoczął/ęła, jaki jest profil jej działalności, jakie wyzwania stoją przed Panem/Panią w zakresie finansowania działalności. 2. Proszę powiedzieć jakie były powody podjęcia przez Pana/ią decyzji o rozpoczęciu działalności gospodarczej? Jakie czynniki miały wpływ na taką decyzję? 217

218 Pytanie dotyczące pierwszego etapu wsparcia 3. Jak Pan/i ocenia szkolenia i doradztwo, w którym Pan/i brał/a udział przed otrzymaniem wsparcia finansowego? Czy było ono dostosowane do Pana/i potrzeb? 4. W jaki sposób doradztwo i szkolenie pomogło Panu/i w założeniu i prowadzeniu działalności gospodarczej? Czy uzyskał/a Pan/i na nim informacje odnośnie źródeł finansowania działalności gospodarczej? Jeżeli tak, to czy skorzystał/a Pan/i z tych informacji? Do czego się przydały? Jeżeli nie, to czy zamierza Pan/i skorzystać? Pytania dotyczące ubiegania się i skorzystania z dotacji 1. Czy przed ubieganiem się o wsparcie w formie dotacji ubiegał/a się Pan/i o finansowanie z innych źródeł/instytucji? Jakie to były instytucje? Jeżeli tak, to czy otrzymał Pan to dofinansowanie? Jeżeli nie, to jakie były powody decyzji odmownej? 2. Na jakich warunkach została Panu/i udzielona dotacja w ramach działania 6.2 PO KL? W jakiej kwocie uzyskał Pan/i dotację? Jakie wymogi musiał/a Pan/i spełnił aby móc otrzymać dofinansowanie. 3. Czy w trakcie ubiegania się o dotację natrafił/a Pan/i na problemy? Jakie to były problemy? Jak sobie Pan/i z nimi poradził/a? 4. Czy uzyskane wsparcie było wystarczające na rozpoczęcie działalności? Jeżeli tak: Na co przeznaczył Pan/i środki otrzymane z dotacji? Na co chciał Pan/i przeznaczyć środki a nie pozwalała na to umowa? Czy były takie sytuacje? Jeżeli nie: Jaka kwota by Pana/ią satysfakcjonowała? Opinie nt. zjawiska luki kapitałowej 5. Proszę powiedzieć, jak Pan/i myśli, czy osobom chcącym założyć własną działalność gospodarczą trudno jest uzyskać środki finansowe na rozpoczęcie takiej działalności? Jakie są powody takiego stanu rzeczy? 6. Jakie są problemy związane z pozyskaniem przez takie osoby źródeł finansowania? Dlaczego Pana/i zdaniem takie osoby mają trudność w uzyskaniu dotacji? 7. A jak Pan/i myśli, czy takie osoby mają trudności z uzyskaniem wsparcia w formie pożyczki? Dlaczego Pan/i tak uważa? 218

219 Wywiady z osobami, które nieskutecznie ubiegały się o wsparcie w działaniu 6.2 PO KL 1. Jaki był powód, dla którego nie otrzymał/a Pan/i wsparcia na założenie działalności gospodarczej? 2. Jaką działalność gospodarczą chciała Pan/i otworzyć dzięki wsparciu? 3. Czy mimo braku uzyskania wsparcia udało się Pani/u otworzyć tę działalność? Jeżeli nie-> 4. Dlaczego nie założył/a Pani tej działalności gospodarczej? 5. Czy próbował/a Pan/i ubiegać się o środki na tę działalność w sektorze bankowym? Z jakim rezultatem? Jeżeli nie-> 6. Dlaczego nie próbował/a Pan/i ubiegać się o środki na tę działalność w sektorze bankowym? 7. Czy planuje Pan/i założenie działalności gospodarczej w ciągu najbliższych dwóch lat? 8. Z jakich źródeł będzie Pan/i chciała sfinansować tę działalność? 9. Jaką kwotę środków przeznaczy Pan/i na tę działalność? Jeżeli w P3= tak 10. Z jakich źródeł sfinansował/a Pan/i tę działalność? 11. Jaką kwotę zainwestował/a Pan/i w rozpoczęcie tej działalności? 12. Czy ubiegał/a się Pan/i o środki na tę działalność w sektorze bankowym? Jeżeli tak: 13. O jaką kwotę? 14. Na jakie trudności napotkał/a Pan/i podczas ubiegania się o wsparcie w sektorze bankowym? 15. Czy działalność przynosi już zyski? 16. Czy zwróciły się Pan/i środki zainwestowane w rozpoczęcie tej działalności? Jeżeli nie to jak Pan/i przewiduje, w jakim czasie zwrócą się Pan/i te środki? 219

220 Wywiad z beneficjentem działania 3.1 PO IG Pytania wstępne 1. Proszę o ogólną charakterystykę Państwa instytucji. Jakie są składniki Waszej oferty na rzecz innowacyjnych przedsiębiorstw? Jakiego rodzaju projektami jesteście zainteresowani? 2. Proszę pokrótce opisać historię Państwa instytucji. 3. Jaka była ogólna liczba i wartość wejść kapitałowych? Jak oceniliby Państwo ogólnie zainteresowanie Państwa ofertą? Jaki jest udział odrzuconych przez Państwa ofert przedsiębiorców (biznes planów)? 4. Czy Państwa instytucja znajduje się w aktywnej fazie inwestycyjnej? Czy w ostatnich latach wzrastała liczba dokonywanych wejść kapitałowych i czy oczekują Państwo ich dalszego wzrostu? Charakterystyka klientów pośrednika odbiorców ostatecznych 1. Proszę o ogólną charakterystykę spółek będących przedmiotem Państwa inwestycji. W jakie branże i w jakich regionach (miastach/aglomeracjach) Państwo inwestowali? 2. Czy zainwestowali Państwo w przedsiębiorstwa wysokiej technologii (high-tech) o znaczących nakładach na działalność B+R? Jakie to były spółki? 3. Czy zainwestowali Państwo w przedsiębiorstwa o znaczącym udziale działalności eksportowej (eksport dóbr i usług)? Jakie to były spółki? 4. Czy inwestowali Państwo dotychczas w projekty innowacyjne, które były wcześniej realizowane lub rozwijane przez jednostki naukowe w Polsce? Jakie to były projekty/spółki? 5. Czy oferta jest Państwa zdaniem dostosowana do potrzeb nowopowstałych przedsiębiorców? 6. Jakie znaczenie posiada dla Państwa ochrona własności intelektualnej w spółkach będących przedmiotem inwestycji? Jakie prawa i narzędzia Państwo wykorzystują (np. patenty, wzory przemysłowe)? 7. Czy Państwa możliwości inwestycyjne były wystarczające dla sfinansowania rozwoju wspieranych przedsiębiorstw? Jeśli nie, w zakresie jakich inwestycji pojawiła się luka w finansowaniu? 8. Jak oceniają Państwo na podstawie zrealizowanych inwestycji zapotrzebowanie na środki inwestycyjne w innowacje technologiczne? Jaki jest przedział wartości wymaganych inwestycji? Czy różni się on istotnie w porównaniu do innowacji pozatechnologicznych, względnie wymagających mniejszych nakładów B+R? Pytania dot. pośrednika jako beneficjenta wsparcia 9. W jaki sposób promowali Państwo swoją ofertę wspartą ze środków europejskich? Czy sposoby promocji różniły się od standardowo stosowanych przez Pana instytucję? 10. Jak oceniają Państwo zainteresowanie przedsiębiorców możliwością skorzystania z oferty? 11. Czy kwota wsparcia jaka została alokowana na program działania 3.1 PO IG była Państwa zdaniem dostosowana do potrzeb przedsiębiorców? Pytania dot. rezultatów wsparcia 220

221 11. Ile wejść kapitałowych dokonała dotychczas Państwa instytucja? Czy wykorzystywał również inne, pozakapitałowe formy wsparcia finansowego? Jaka jest obecnie ogólna wartość dokonanych inwestycji? 12. Czy doszło już do pierwszych wyjść z inwestycji? Jeśli tak, czy zakończyły się sukcesem? Jak na chwilę obecną kształtuje się odsetek zlikwidowanych bądź upadłych spółek będących przedmiotem Państwa inwestycji? 13. Jakie przełożenie na funkcjonowanie przedsiębiorstw miała Państwa inwestycja? 14. Jakie są Państwa zdaniem główne rezultaty inwestycji po stronie przedsiębiorców? Czy przyczynia się ona np. do poprawy innowacyjności beneficjentów, wzrostu nakładów badawczo-rozwojowych, ich pozycji konkurencyjnej, wzrostu zatrudnienia, poszerzenia działalności o nowe obszary i rynki? 15. Czy wsparcie przyczyniło się Państwa zdaniem do zmniejszenia niesprawności rynku w obszarze finansowania kapitałowego innowacyjnych przedsiębiorstw? W jaki sposób? W jakim stopniu? 16. W jakim stopniu projekty/przedsiębiorstwa będące przedmiotem inwestycji były innowacyjne w skali krajowej, ale już nie europejskiej bądź światowej? 17. Czy finansowali Państwo dotychczas rozwój innowacji unikalnych w skali światowej? Jakie to były spółki? Pytania dotyczące okresu programowania Jak oceniacie swoje przygotowanie do absorpcji środków na realizację zadań związanych z inicjowaniem działalności innowacyjnej w latach ? Proszę oszacować jakimi środkami bylibyście w stanie skutecznie zarządzać. 19. W jaki sposób można byłoby zachęcić przedsiębiorców do korzystania z Państwa oferty? 20. Czy uważają Państwo za wskazane łączenie Państwa instrumentu kapitałowego z innymi środkami interwencji publicznej (wsparcia)? Jeśli tak, w jaki sposób? 21. Czy Państwa doświadczenia wskazują na zagadnienia i problemy, które mogłyby się pojawić w związku z inicjowaniem działalności innowacyjnej. Jakie występują obecnie bariery w zarządzaniu, monitorowaniu i kontroli tego rodzaju projektów? 221

222 Wywiady z beneficjentami działania 3.2 Pytania wstępne 1. Proszę o ogólną charakterystykę Państwa funduszu. Jakie są składniki Waszej oferty na rzecz innowacyjnych przedsiębiorstw? Jakiego rodzaju projektami jesteście zainteresowani? 2. Proszę pokrótce opisać historię Państwa funduszu. 3. Jaka była ogólna liczba i wartość wejść kapitałowych? Jak oceniliby Państwo ogólnie zainteresowanie Państwa ofertą? Jaki jest udział odrzuconych przez Państwa ofert (biznes planów) spółek portfelowych? 4. Czy Państwa fundusz znajduje się w aktywnej fazie inwestycyjnej? Czy w ostatnich latach wzrastała liczba dokonywanych wejść kapitałowych i czy oczekują Państwo ich dalszego wzrostu? Charakterystyka klientów pośrednika odbiorców ostatecznych 5. Proszę o ogólną charakterystykę spółek portfelowych w Państwa funduszu. W jakie branże i w jakich regionach (miastach/aglomeracjach) Państwo inwestowali? 6. Czy zainwestowali Państwo w przedsiębiorstwa wysokiej technologii (high-tech) o znaczących nakładach na działalność B+R? Jakie to były spółki? 7. Czy zainwestowali Państwo w przedsiębiorstwa o znaczącym udziale działalności eksportowej (eksport dóbr i usług)? Jakie to były spółki? 8. Czy inwestowali Państwo dotychczas w projekty innowacyjne, które były wcześniej realizowane lub rozwijane przez jednostki naukowe w Polsce? Jakie to były projekty/spółki? 9. Czy oferta jest Państwa zdaniem dostosowana do potrzeb nowopowstałych przedsiębiorców? Czy wśród firm, które otrzymały Państwa finansowanie były, takie, które działały mniej niż 2 lata? 10. Jakie znaczenie posiada dla Państwa ochrona własności intelektualnej w spółkach będących przedmiotem inwestycji? Jakie prawa i narzędzia Państwo wykorzystują (np. patenty, wzory przemysłowe)? 11. Czy limity inwestycyjne ustanowione w związku z publicznym wsparciem Państwa funduszu były wystarczające dla sfinansowania rozwoju spółek portfelowych? Jeśli nie, w zakresie jakich inwestycji pojawiła się luka w finansowaniu? 12. Jak oceniają Państwo na podstawie zrealizowanych inwestycji zapotrzebowanie na środki inwestycyjne w innowacje technologiczne? Jaki jest przedział wartości wymaganych inwestycji? Czy różni się on istotnie w porównaniu do innowacji pozatechnologicznych, względnie wymagających mniejszych nakładów B+R? Pytania dot. pośrednika jako beneficjenta wsparcia 13. W jaki sposób promowali Państwo swoją ofertę wspartą ze środków europejskich? Czy sposoby promocji różniły się od standardowo stosowanych przez Pana instytucję? 14. Jak oceniają Państwo zainteresowanie przedsiębiorców możliwością skorzystania z oferty? 15. Jakie były przeszkody w realizacji Państwa strategii inwestycyjnej w Polsce? Pytania dot. rezultatów wsparcia 16. Ile wejść kapitałowych dokonał dotychczas Państwa fundusz? Jaki procent kapitalizacji stanowią obecnie zrealizowane inwestycje funduszu? Do kiedy powinien Państwa fundusz zakończyć cykl inwestycyjny? 222

223 17. Czy doszło już do pierwszych wyjść z inwestycji? Jeśli tak, czy zakończyły się sukcesem? Jak na chwilę obecną kształtuje się odsetek zlikwidowanych bądź upadłych spółek portfelowych funduszu? 18. Jakie przełożenie na funkcjonowanie przedsiębiorstw miała Państwa inwestycja i włączenie ich do portfela inwestycyjnego funduszu? 19. Jakie są Państwa zdaniem główne rezultaty inwestycji po stronie przedsiębiorców? Czy przyczynia się ona np. do poprawy innowacyjności beneficjentów, wzrostu nakładów badawczo-rozwojowych, ich pozycji konkurencyjnej, wzrostu zatrudnienia, poszerzenia działalności o nowe obszary i rynki? 20. Czy wsparcie przyczyniło się Państwa zdaniem do zmniejszenia niesprawności rynku w obszarze finansowania kapitałowego innowacyjnych przedsiębiorstw? W jaki sposób? W jakim stopniu? 21. W jakim stopniu spółki portfelowe będące przedmiotem inwestycji funduszy były innowacyjne w skali krajowej, ale już nie europejskiej bądź światowej? 22. Czy finansowali Państwo dotychczas poprzez inwestycje w spółki portfelowe rozwój innowacji unikalnych w skali światowej? Jakie to były spółki? Pytania dotyczące okresu programowania Czy Państwa doświadczenia wskazują na zagadnienia i problemy, które należałoby uwzględnić w programowaniu przyszłego programu wsparcia na rzecz funduszy kapitał podwyższonego ryzyka? 24. W jaki sposób można byłoby zachęcić przedsiębiorców do korzystania z Państwa oferty? 25. Czy uważają Państwo za wskazane łączenie Państwa instrumentu kapitałowego z innymi środkami interwencji publicznej (wsparcia)? Jeśli tak, w jaki sposób? 223

224 Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami sektora bankowego 1. Do jakich typów podmiotów/projektów w szczególności kierują Państwo swoją ofertę? (abstrahujemy od pożyczek/kredytów dla osób fizycznych na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej) 2. A jakie typy podmiotów/projektów nie leżą w kręgu Państwa bezpośredniego zainteresowania? Dlaczego? 3. Czy Państwa strategia jeżeli chodzi o oferowanie kredytów/pożyczek uległa w ostatnim czasie zmianom? Jeżeli tak to z czego one wynikały? 4. W ostatnim czasie dużo mówi się o zjawisku luki finansowej. Jakie jest w Państwa opinii źródło tego zjawiska? Jakich typów podmiotów/projektów w Państwa opinii to zjawisko dotyka w szczególności? 5. Czy skala tego zjawiska oraz jego charakterystyka w Państwa opinii uległa zmianie na przestrzeni ostatnich kilku lat? 6. Proszę opisać jaka jest strategia banku odnośnie oferowania wsparcia: - osobom fizycznym planującym rozpocząć działalność gospodarczą, -mikro firmom o krótkim stażu działalności, -wsparcia na realizację wysoce innowacyjnych projektów związanych z podejmowaniem prac badawczo-rozwojowych. 7. Czy publiczne wsparcie finansowe oferowane tego rodzaju podmiotom stanowiłyby jakąś konkurencję dla Państwa działalności? 8. Jakie trendy ujawniają się obecnie na rynku kredytów dla przedsiębiorstw? Jak zmienia się ranga tego segmentu w Waszym portfelu kredytowym? Jakie działanie wobec tej grupy klientów bank pragnie podejmować w najbliższej przyszłości? 9. Czy obecna sytuacja rynkowa skłania banki do zwiększania czy ograniczania akcji kredytowej na rzecz MSP? Dlaczego? 10. Czy dostrzegają Państwo obecność na rynku funduszy pożyczkowych/poręczeniowych zasilonych środkami RPO WP ? 11. Czy fundusze pożyczkowe stanowią dla Państwa jakąś konkurencję? Dlaczego? 12. Dlaczego nie zdecydowali się Państwo na uczestniczenie w systemie wdrażania instrumentów finansowych zasilonych środkami z RPO WP ? 13. Czy rozważaliby Państwo uczestnictwo w systemie wdrażania instrumentów finansowych zasilonych środkami z RPO WP ? 14. Jakie warunki musiałyby zostać spełnione by zdecydowali się Państwo na uczestnictwo w tym systemie? 224

225 15. Jaka jest Państwa wiedza nt. tego systemu? Czy wiedzą Państwo w przypadku jakich typów projektów przewiduje się zastosowanie instrumentów finansowych? 16. Czy Pani/Pana bank jest zainteresowany rozwojem systemu poręczeń kredytowych? 225

226 IDI BGK Pytania wstępne 1. Prosiłbym o dokonanie ogólnej charakterystyki BGK. Jaką rolę pełni we wspieraniu MSP w Polsce. Jakie formy pomocy realizuje lub wdraża BGK? 2. Proszę pokrótce opisać historię Państwa instytucji. 3. Jak ogólnie oceniają Państwo działalność i sytuację BGK? 4. Jaką funkcję i pozycję zajmuje BGK we systemie wspierania innowacyjności przedsiębiorczości w Polsce? 5. Jaki udział w działalności BGK stanowią programy wsparcia na rzecz MSP? 6. Jakie są główne cele strategiczne BGK? W jakim stopniu przekładają się one na w wsparcie sektora MSP w Polsce? Ocena wspieranych projektów i odbiorców ostatecznych przez Instytucję Wdrażającą 7. Proszę o ogólną charakterystykę zgłaszanych projektów inwestycyjnych oraz ostatecznych odbiorców wsparcia w kolejnych konkursach? Jak kształtowała się dystrybucja geograficzna i branżowa przedsiębiorstw wnioskujących o wsparcie? 8. Czy występowały istotne różnice branżowe w inwestycjach realizowanych przez mikro- i małe przedsiębiorstwa w porównaniu z średnimi podmiotami gospodarczymi? Jeśli tak, to jakie? 9. Jak kształtował się przeciętny, zrealizowany poziom premii technologicznej w stosunku do poniesionych wydatków kwalifikowanych? 10. Czy dopuszczalna wysokość premii technologicznej była wystarczająca? Jeśli nie, w odniesieniu do jakich projektów inwestycyjnych należałoby rozważyć jej podniesienie? Czy posiadają one określoną specyfikę branżową? Jakim profilem ryzyka odznaczają się one? 11. Jaki udział dofinansowywanych inwestycji stanowiły wdrożenia projektów zamawianych w polskich bądź zagranicznych instytucjach akademickich, naukowych, badawczych, JBR itp.? 12. Jak oceniają Państwo na podstawie zrealizowanych konkursów zapotrzebowanie na środki inwestycyjne w innowacje technologiczne? Jaki jest przedział wartości dla wydatków kwalifikowanych w większości realizowanych inwestycji? Czy różni się on istotnie w przypadku inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw? Ocena obecnej oferty finansowania wdrożeń technologii 13. Jak oceniają Państwo ofertę zewnętrznych źródeł finansowania na rzecz wdrożeń technologii w Polsce? Czy jest ona wystarczająca i dostatecznie zróżnicowana? Czy uwzględnia ona różne potrzeby przedsiębiorstw z poszczególnych branż? Jak oceniają Państwo komercyjną ofertę banków i innych pośredników finansowych? 14. Czy brakuje finansowania tego rodzaju potrzeb inwestycyjnych? Czy i w jakim kierunku sytuacja zmieniała się na przestrzeni kilku ostatnich lat? 15. Jak jest Państwa zdaniem luka w finansowaniu wdrożeń technologii w Polsce? Jak oszacowalibyście Państwo zapotrzebowanie przeciętnego przedsiębiorcy na inwestycje wdrożeniowe? Proszę o podanie wielkości/wartości przedziału inwestycji, na które Pańśtwa zdaniem występuje zapotrzebowanie. 16. Czy dostrzegają Państwo potrzebę dalszych i dodatkowych działań na rzecz wdrożeń technologii? Jeśli tak, w jakiej formie i w jakim zakresie? Pytania dot. Instytucji Wdrażającej Wsparcie 17. Jak oceniają Państwo współpracę z siecią banków komercyjnych? Czy zidentyfikowana poważniejsze trudności i problemy? 226

227 18. W jaki sposób banki współpracujące wspomagały przedsiębiorcę ubiegającego się o wsparcie? Czy można zalecić usprawnienia w tym zakresie? Jakie? 19. Jak oceniają Państwo zainteresowanie przedsiębiorców możliwością skorzystania z oferty? 20. Czy kwota wsparcia jaka została dotychczas alokowana na program kredytu technologicznego była Państwa zdaniem dostosowana do potrzeb przedsiębiorców? 21. Jak oceniają Państwo ciągłość realizacji instrumentu wsparcia w postaci kredytu technologicznego dla przedsiębiorców? 22. Czy instrument kredytu technologicznego był spójny i komplementarny w stosunku do innymi instrumentów wsparcia inwestycji w innowacje? Jeśli nie, to w jakim zakresie? Pytania dot. rezultatów wsparcia 23. Jakie są Państwa zdaniem po stronie przedsiębiorców dotychczasowe rezultaty wsparcia? Czy przyczynia się ono do poprawy innowacyjności beneficjentów, wzrostu nakładów badawczo-rozwojowych, ich pozycji konkurencyjnej, wzrostu zatrudnienia, poszerzenia działalności o nowe obszary i rynki? 24. W jakim stopniu instrument kredytu technologicznego wpłynął na popularyzację i zwiększenie świadomości potrzeby dokonywania inwestycji w innowacje technologiczne w MSP? 25. Czy program kredytu technologicznego przyczynił się w porównaniu z innymi dostępnymi mechanizmami wsparcia do wzrostu liczby, wartości i jakości wdrożeń innowacji technologicznych w przedsiębiorstwach? W jaki sposób? W jakim zakresie? 26. Czy wsparcie przyczyniło się Państwa zdaniem do zmniejszenia niesprawności rynku w obszarze wdrożeń technologii? W jaki sposób? W jakim stopniu? 27. Czy w Państwa opinii pojawiły się jakieś negatywne efekty wsparcia? Pytania dotyczące okresu programowania Jak oceniacie swoje przygotowanie do absorpcji środków na realizację zadań związanych z finansowaniem wdrożeń technologii w latach ? Proszę oszacować jakimi środkami bylibyście w stanie skutecznie zarządzać w ramach narzędzi kredytu technologicznego w perspektywie Czy Państwa doświadczenia wskazują na zagadnienia i problemy, które należałoby uwzględnić w programowaniu przyszłego kredytu na innowacje technologiczne? 30. Jakie Państwa zdaniem mechanizmy monitorowania pozwoliłyby na lepszą ocenę i kontrolę wpływu interwencji na jej efekty, w tym także odnoszące się do komercyjnego sukcesu wspieranego przedsiębiorstwa? 227

228 Wywiady z pośrednikami finansowymi (beneficjentami działania 1.1, schemat A) Pytania wstępne 5. Proszę mi opowiedzieć o Państwa instytucji. Jakie projekty realizujecie? Jaka jest Wasza oferta w zakresie finansowania zwrotnego? Jakie są główne składowe Waszego kapitału pracującego na rzecz wsparcia MSP? 6. Proszę pokrótce opisać historię Państwa instytucji. 7. Jak ogólnie ocenia Pani/Pan obecną sytuację funduszu? Czy intensywność udzielania pożyczek/poręczeń wzrasta, czy spada? 8. Co obecnie stanowi główny problem działania? Charakterystyka klientów pośrednika odbiorców ostatecznych 9. Proszę krótko scharakteryzować grupę odbiorców ostatecznych wsparcia udzielanego przez Państwa Instytucję. Jakie to firmy? Czy dominują podmioty mikro? Jak długa jest przeciętnie ich historia rynkowa? Skąd pochodzą klienci (lokalizacja) z dużych ośrodków miejskich, z małych miast, wsi jakie są proporcje tych grup? Z czego to wynika taka struktura klientów? 10. A czy mają doświadczenia w korzystaniu w korzystaniu z zewnętrznych źródeł finansowania tj. czy podejmowali próby korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania? Jaka była skuteczność tych prób? 11. Czy oferta jest Państwa zdaniem dostosowana do potrzeb nowopowstałych przedsiębiorców? Czy wśród firm, które otrzymały wsparcie były, takie, które działały mniej niż 2 lata? Jaki wpływ na ich funkcjonowanie miało udzielone wsparcie? Co się zmieniło w tych firmach? 12. Jakie jest aktualnie zapotrzebowanie na środki inwestycyjne w Państwa województwie? Czy obserwujemy jakieś istotne zmiany w tym zakresie? Czy obserwuje się również zapotrzebowanie na środki obrotowe? Czy sytuacja gospodarcza ma na to wpływ? 13. A co możemy powiedzieć o rozkładzie branżowym wśród klientów zainteresowanych finansowaniem zwrotnym? Czy jakieś branże szczególnie silnie takiego finansowania potrzebują? A może któreś uznajecie np. za szczególnie ryzykowne a inne za szczególnie bezpieczne? Czy można wskazać branże szczególnie zainteresowane finansowaniem inwestycji i takie, które bardziej są zainteresowane środkami obrotowymi? Charakterystyka oferty finansowania zwrotnego 14. Jak oceniają Państwo ofertę zewnętrznych źródeł finansowania skierowaną do przedsiębiorców w Państwa województwie? Jak ocenia Pan/i ofertę bankową? Jak ocenia Pan/i ofertę funduszy pożyczkowych/poręczeniowych? 15. Czy dostrzega Pan/i zjawisko występowania konkurencji między funduszami pożyczkowymi/poręczeniowymi oraz funduszami i bankami? Czy rynek jest nasycony? Jakiego finansowania zwrotnego brakuje w kontekście zapotrzebowania przedsiębiorstw? Czy będzie się to zmieniało - jeśli tak, w jakim kierunku? Pytania dot. pośrednika jako beneficjenta wsparcia 228

229 16. W jaki sposób promowali/promują Państwo swoją ofertę wspartą z RPO? Czy sposoby promocji różnią się od standardowo stosowanych przez Pana instytucję? 17. Jak oceniają Państwo zainteresowanie przedsiębiorców możliwością skorzystania z oferty? 18. Czy kwota wsparcia jaka została alokowana w województwie na inicjatywę była Państwa zdaniem dostosowana do potrzeb przedsiębiorców? 19. Czy istnieją w Pana opinii jakieś bariery w korzystaniu przez przedsiębiorców że wsparcia oferowanego przed fundusze pożyczkowe/poręczeniowe zasilone środkami RPO? a. Czy w trakcie ubiegania się o wsparcie finansowe firmy miały jakieś trudności ze spełnieniem wymogów? Jakie to były problemy? Z czego wynikały? b. Czy firmy wyrażały niezadowolenie z powodu nadmiaru formalności, długości procedur, wielkości udzielanych pożyczek/poręczeń? c. Czy firmy zgłaszały jakiekolwiek postulaty dotyczące kształtu oferty, wymogów formalnych związanych z możliwością skorzystania z niej? d. Który z warunków formalnych, którym musi zadośćuczynić przedsiębiorca chcący skorzystać że wsparcia jest najtrudniejszy do spełnienia? e. Jak układa się współpraca Pana/i instytucji z bankami? Czy napotykają Państwo na jakieś trudności? Jakie to są trudności? 20. Który z elementów Pani/a oferty jest tym, który w pierwszej kolejności czyni ją korzystniejsza od oferty bankowej? Jakie są główne bariery na jakie napotkali przedsiębiorcy chcący skorzystać z oferty bankowej? A czy są takie elementy oferty, które Pana zdaniem są z punktu widzenia przedsiębiorcy mniej atrakcyjne niż oferta bankowa? Pytania dot. rezultatów wsparcia 21. Czy ma Pan jakąś wiedzę na temat tego jakie przełożenie na funkcjonowanie przedsiębiorstwa miało udzielone przez Państwa wsparcie? 22. Jakie po stronie przedsiębiorców są Pani/a zdaniem główne rezultaty wsparcia? Czy przyczynia się ono Pana zdaniem do wzrostu pozycji konkurencyjnej beneficjentów, wzrostu zatrudnienia, poszerzenia działalności o nowe rynki? 23. Czy w Państwa opinii pojawiły się jakieś negatywne efekty wparcia (zakłócenia równowagi rynku)? 24. W związku z jakimi działaniami przedsiębiorcy zgłaszają się do Państwa o wsparcie? Czy poszukują bardziej pożyczek/poręczeń w związku z działaniami o charakterze inwestycyjnym prorozwojowym czy bardziej potrzebują wsparcia bieżącej działalności (wydatki obrotowe) 25. Czy Państwa zdaniem inicjatywa jest dostosowana do potrzeb przedsiębiorców poszukujących wsparcia na innowacyjne, ryzykowne przedsięwzięcia? Czy wspierają Państwo tego typu przedsięwzięcia? Czy jest Pan w stanie podać jakieś przykłady? Czy tego typu przedsięwzięcia stanowią duży odsetek? 26. Czy narzędzia zwrotne mogą w ogóle Pani/Pana zdaniem wpływać na poziom innowacyjności przedsiębiorstw? Pytania dotyczące przyszłego okresu programowania 27. Jak oceniacie swoje przygotowanie do absorpcji znacznych środków na realizację zadań związanych z finansowaniem zwrotnym w przyszłym okresie? Proszę oszacować jakimi 229

230 środkami bylibyście w stanie skutecznie zarządzać w ramach narzędzi wsparcia zwrotnego w perspektywie Jakie problemy mogą się Pani/Pana zdaniem wiązać z realizacją zadań w zakresie instrumentów inżynierii finansowej w przyszłym okresie budżetowym UE? 29. Czy w przyszłym okresie programowania (w nowym programie regionalnym), powinno być udzielane bezpośrednie wsparcie (dotacje) przedsiębiorcom z sektora MSP? Jeżeli tak, to dlaczego? W jakim stopniu? W jakim zakresie? 30. Czy z Państwa perspektywy w kolejnym okresie programowania należałoby wprowadzić jeszcze inne niż dotychczas instrumenty inżynierii finansowej (np. narzędzia mieszane, subsydiowanie kredytów, kredyty w części umarzalne).?czy to jest właściwa droga wprowadzania większego stopnia zwrotności narzędzi wsparcia? Jakie problemy mogą się wiązać z tymi narzędziami? 31. Co należy zrobić, aby narzędzia zwrotne, które będą ewentualnie zastępować narzędzia dotacyjne spotkały się z maksymalnym zainteresowaniem potencjalnych beneficjentów? Jak można starać się rekompensować odchodzenie od form wsparcia bezzwrotnego? 32. Czy działalność Państwa funduszu będzie Pani/Pana zdaniem w przyszłości wiązała się z rosnącym ryzykiem? 33. Jaka jest wizja rozwoju Państwa funduszu w przyszłości? Wywiad pogłębiony przedstawiciel urzędu marszałkowskiego wdrażającego Inicjatywę JESSICA A. POZIOM ZAINTERESOWANIA I WARUNKI WDRAŻANIA.1. Od kiedy Pani/Pana województwo wdraża Inicjatywę JESSICA (data przystąpienia miesiąc i rok)?.2. Proszę podać datę uruchomienia naboru projektów? Pytanie dodatkowe [jeśli czas od przystąpienia do uruchomienia naboru był dłuższy niż 10 miesięcy]: Z czego, w Pani/Pana ocenie, wynikało opóźnienie? Odp.:.3. Kiedy został złożony pierwszy wniosek o udzielenie pożyczki ze środków Inicjatywy JESSICA na realizację projektu rewitalizacyjnego? Pytanie dodatkowe [jeśli czas od ogłoszenia naboru do złożenia pierwszego wniosku był dłuższy niż 6 miesięcy]: Z czego wynikało opóźnienie? Odp.:.4. Jaki był odstęp między złożeniem pierwszego i kolejnego wniosku (proszę o podanie liczby miesięcy)?.5. Jak dużo wniosków złożono?.6. Ilu inwestorów zgłaszało zamiar złożenia wniosku do IZ, FROM lub partnera merytorycznego FROM?.7. Czy byli w tej grupie inwestorzy, którzy zaniechali definitywnie złożenia 230

231 wniosku? Pytanie dodatkowe: 1/ Czy jest Pani/Panu znana przyczyna takiej decyzji? Jakie były motywy? 2/ W szczególności: Czy inwestor otrzymał finansowanie z innego źródła? 3/ W szczególności: Czy inwestor zrezygnował z realizacji projektu?.8. Ile wniosków zostało rozpatrzonych pozytywnie (lub ile projektów uzyskało wsparcie w postaci pożyczki)? Pytania dodatkowe: 1/ Proszę wymienić projekty rewitalizacyjne, które uzyskały wsparcie. 2/ Proszę wymienić projekty, które nie są realizowane mimo uzyskania wsparcia. Jaka jest tego przyczyna?.9. Jak długo najkrócej trwała procedura od złożenia wniosku do decyzji kredytowej?.10. Jak długo najdłużej trwała procedura od złożenia wniosku do decyzji kredytowej? Pytania dodatkowe: 1/ Z czego wynikała długotrwałość tej procedury? 2/ Czy ten problem często występował/powtarzał się?.11. Czy w Pani/Pana województwie projekty rewitalizacyjne były wspierane zarówno z dotacji, jak i poprzez pożyczki w ramach Inicjatywy JESSICA? Pytania dodatkowe: T/N 1/ Czy rozważali Państwo inną możliwość? 2/ Czy w latach będą Państwo łączyć dotacje i pożyczki na cele rewitalizacyjne? W jakim zakresie?.12. Czy od ogłoszenia naboru były ogłaszane konkursy na dotacje z działania T/N dotyczącego projektów rewitalizacyjnych? Pytanie dodatkowe: Proszę podać liczbę i daty zamknięcia tych konkursów. B. PROBLEMY Z WDRAŻANIEM INICJATYWY JESSICA Typy trudności, monitorowanie efektów, dochodowość.1. Czy w RPO zostały wskazane typy przedsięwzięć, które mogły T/N 231

232 uzyskać wsparcie w ramach Inicjatywy JESSICA w Pani/Pana województwie? Pytanie dodatkowe: Jakie rodzaje projektów zostały wskazane w katalogu projektów w Pani/Pana województwie?.2. Czy pojawiła się potrzeba zmiany/uzupełnienia tego katalogu? T/N Pytania dodatkowe: 1/ W jakim zakresie? 2/ Czy zmianę/uzupełnienie wprowadzono? 3/ Jeśli tak, proszę podać, po jakim czasie?.3. Czy występowały problemy związane z rozumieniem pojęcia rewitalizacji? T/N Pytania dodatkowe [jeśli tak]: Jakiego rodzaju niejasności wskazywali wnioskujący o pożyczkę?.4. Proszę zaznaczyć X przy elementach, które były przyczyną problemów zgłaszanych przez wnioskujących o pożyczkę: konstrukcja projektów rewitalizacyjnych, wymóg społecznych efektów projektu, zatwierdzenie przez FROM projektu do sfinansowania w ramach Inicjatywy JESSICA, obawy FROM dotyczących zachowania trwałości projektu, zakres dopuszczalnych kosztów kwalifikowanych, zakres planowanych działań, spełnienie efektu zachęty, zapewnienie wkładu własnego, wymóg dochodowości projektów, posiadanie zdolności kredytowej, wymagana forma zabezpieczenia, wymagana wartość zabezpieczenia, pomoc publiczna, mała ilość środków dostępnych w ofercie FROM (dużo wyższe zapotrzebowanie na kapitał)..5. Proszę scharakteryzować problemy związane z elementami zaznaczonymi w pkt 4.6. Czy efekty projektów są monitorowane przez Państwa? T/N 232

233 .7. Czy można już zidentyfikować efekty projektów? T/N 1/ Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę wskazać, które zakładane produkty/rezultaty zostały zrealizowane i w jakim zakresie. 2/ Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Kiedy będzie można stwierdzić realizację założeń projektów?.8. Czy wśród projektów, które uzyskały pożyczkę są projekty wskazane w Studium wykonalności wdrażania Inicjatywy JESSICA dla Pani/Pana województwa?.9. Proszę podać liczbę takich projektów. Pytanie dodatkowe: Proszę wymienić te projekty. T/N 233

234 Wywiad pogłębiony ostateczny odbiorca wsparcia w ramach Inicjatywy JESSICA C. INFORMACJE OGÓLNE.1. Proszę podać datę rozpoczęcia rozmów dotyczących możliwości uzyskania pożyczki w ramach Inicjatywy JESSICA [miesiąc, rok]..2. Proszę podać datę złożenia wniosku [miesiąc, rok]. Pytanie dodatkowe [jeśli czas od rozpoczęcia rozmów do złożenia wniosku był dłuższy niż 6 miesięcy]: Z czego, w Pani/Pana ocenie, wynikało opóźnienie? Odp.:.3. Czy wniosek był kompletny? T/N Pytania dodatkowe [jeśli nie]: 1/ Jakich dokumentów brakowało? 2/ Kiedy je uzupełniono?.4. Proszę podać datę decyzji o przyznaniu pożyczki [miesiąc, rok]..5. Proszę podać datę rozpoczęcia i planowanego zakończenia realizacji projektu [miesiąc, rok]..6. Czy w związku z planowaną realizacją projektu był aktualizowany obowiązujący Program Rewitalizacji w mieście? Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: W jakim zakresie? T/N D. PROJEKT EFEKTY DZIAŁANIA.1. Czy projekt realizuje cele społeczne? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę wskazać. Odp.:.2. Czy projekt realizuje cele gospodarcze? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę wskazać..3. Czy można już zidentyfikować efekty projektu? T/N 1/ Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę wskazać, które zakładane produkty/rezultaty zostały zrealizowane i w jakim zakresie. 2/ Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Kiedy będzie można stwierdzić realizację założeń projektu? 234

235 E. BARIERY W REALIZACJI DZIAŁANIA.1. Czy napotkali Państwo trudności w ubieganiu się o pożyczkę w ramach Inicjatywy JESSICA? Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: T/N W szczególności, czy i w jakim zakresie bariery dotyczyły: konstrukcji projektów rewitalizacyjnych, wymogu zintegrowanego charakteru projektu, zatwierdzenia przez FROM projektu do sfinansowania w ramach Inicjatywy JESSICA, obaw FROM dotyczących zachowania trwałości projektu, spełnienia efektu zachęty, zapewnienia wkładu własnego, posiadania zdolności kredytowej, wymaganej formy zabezpieczenia, wymaganej wartości zabezpieczenia, małej ilości środków dostępnych w ofercie FROM. F. ADEKWATNOŚĆ DO POTRZEB OSTATECZNYCH ODBIORCÓW.1. Czy planowali Państwo realizację projektu z innych źródeł, zanim T/N dowiedzieli się Państwo o Inicjatywie JESSICA? Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Na jakim etapie byli Państwo pozyskiwania finansowania?.2. Czy uzyskanie pożyczki w ramach Inicjatywy JESSICA było podstawowym warunkiem realizacji projektu? Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Jaki był główny warunek? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Z jakiego powodu?.3. Proszę wskazać inne źródła finansowania projektu? 1. Kapitał własny 2. Kredyt komercyjny Pytania dodatkowe: 1/ Czy w ramach kredytu komercyjnego uzyskali Państwo środki z banku pełniącego funkcję FROM? Jak Państwo oceniają warunki uzyskania tego dodatkowego kredytu? 2/ Jakie inne źródła finansowania wykorzystano? 235

236 .4. Czy są Państwo zadowoleni z uzyskania pożyczki w ramach Inicjatywy JESSICA? Pytania dodatkowe: T/N 1/ Jak oceniają Państwo warunki spłaty pożyczki w ramach Inicjatywy JESSICA? 2/ Który element jest najkorzystniejszy z Państwa punktu widzenia (np. czas spłaty, długość karencji, oprocentowanie)?.5. Czy na rynku komercyjnym można uzyskać podobne warunki finansowania? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: W jakim banku? W jakim zakresie warunki te są podobne? G. RENTOWNOŚĆ PROJEKTU.1. Czy projekt jest dochodowy? T/N Pytania dodatkowe [jeśli nie]: 1/ Dlaczego uzyskał dofinansowanie mimo tego? 2/ Z jakich środków jest spłacana pożyczka? Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Co przesądza o dochodowości projektu?.2. Czy planowali Państwo realizację tego projektu jako całkowicie komercyjnego? Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: T/N 1/ Które elementy projektu zostałyby wówczas pominięte? 2/ Proszę ocenić, jak wpływa ich dodanie na rentowność projektu: Stopa zwrotu z inwestycji obniża się o: kilka setnych punktu procentowego, kilka dziesiątych p.p., około p.p., kilka p.p., kilkanaście p.p., kilkadziesiąt p.p..3. Czy potrzebowali Państwo wsparcia eksperckiego w wyliczeniu wpływu efektu społecznego na rentowność projektu? Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: W jakim zakresie? T/N 236

237 .2. Czy uzyskane preferencyjne oprocentowanie rekompensuje obniżenie T/N rentowności projektu w Państwa ocenie? Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Jakie inne czynniki wpłynęły zatem na decyzję o realizacji tego projektu? H. PYTANIA ZALEŻNE OD FORMY PRAWNEJ OSTATECZNEGO ODBIORCY WSPARCIA F1. JST.1. Czy jest to pierwszy projekt tego rodzaju, który Państwo realizują? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Czy realizowali Państwo inne projekty rewitalizacyjne? Czym ten się różni poza źródłem finansowania? Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Jakie były dotychczas źródła finansowania tych projektów i dlaczego zdecydowali się Państwo na pożyczkę?.2. Czy projekt jest znaczącym obciążeniem budżetu? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: 1/ Jak zmieniły się wskaźniki zadłużenia i obsługi zadłużenia gminy z powodu zaciągnięcia pożyczki w ramach Inicjatywy JESSICA? 2/ Jaki jest wpływ zaciągnięcia pożyczki na ten projekt na dalsze możliwości zaciągania zobowiązań gminy? F2. Spółka komunalna.1. Czy Państwa spółka jest operatorem rewitalizacji w mieście? T/N.2. Czy jest to pierwszy projekt tego rodzaju, który Państwo realizują? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę podać datę powstania spółki. Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Jakie były dotychczas źródła finansowania tych projektów i dlaczego zdecydowali się Państwo na pożyczkę?.3. Czy będą Państwo realizować kolejne projekty na obszarze rewitalizacji? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę podać nazwy lub zakres tych projektów. Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Proszę podać przyczynę. F3. Inwestor prywatny.1. Czy jest to pierwszy projekt tego rodzaju, który Państwo realizują? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę powiedzieć, dlaczego zainteresował Państwa projekt 237

238 rewitalizacyjny. Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Proszę powiedzieć, ile projektów podobnych zrealizowali Państwo dotychczas komercyjnie..2. Czy projekt stanowił pomoc publiczną? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę określić, czy była to pomoc de minimis..3. Czy fakt wystąpienia pomocy publicznej wpłynął na długość procedury oceny wniosku o pożyczkę? T/N.4. Czy będą Państwo realizować kolejne projekty na obszarze rewitalizacji? T/N Pytanie dodatkowe [jeśli tak]: Proszę podać nazwy lub zakres tych projektów. Pytanie dodatkowe [jeśli nie]: Proszę podać przyczynę. 238

239 Wywiad z przedstawicielem BOŚ Banku i WFOSIGW 1. Od jak dawna oferują Państwo wsparcie? 2. Jakim zainteresowaniem cieszy się udzielane przez Państwa wsparcie na inwestycje dotyczące OZE/termomodernizacji? 3. Ile wniosków o udzielenie wsparcia zostało złożonych? 4. Ile wniosków zostało odrzuconych? 5. Jakie były główne powody odrzucenia wniosków? 6. O jakie kwoty wsparcia ubiegają się aplikujący? 7. Jak wygląda procedura udzielania wsparcia? Jakich dokumentów oczekują Państwo od klientów? 8. Czy któreś z wymogów formalnych, które Państwo formułują są dla klientów szczególnie trudne do spełnienia? 9. Czy klienci napotykają na jakieś problemy w spłacaniu rat kredytu/pożyczki? Z czego one wynikają? 10. Czy inwestycje, które Państwo wspierają określiliby Państwo mianem ryzykownych? Proszę o uzasadnienie? 11. A jak wygląda stopa zwrotu z tychże inwestycji? Czy klienci w biznesplanach określają kiedy inwestycja zacznie przynosić dochód i po jakim czasie zwrócą się środki w nią zainwestowane? 12. Czy mogą Państwo scharakteryzować klientów korzystających z Państwa produktu? 13. Czy podobne produkty są oferowane na rynku podkarpackim/ogólnokrajowym? 14. Jak długo zamierzają Państwo oferować tego rodzaju wsparcie? 15. A czy rozważaliby Państwo możliwość pełnienia roli pośrednika finansowego oferującego tego rodzaju wsparcie gdzie źródłem kapitału byłyby środki RPO WP ? 16. Czy wiedzieli Państwo, że wsparcie zwrotne na inwestycje w OZE/termomodernizacji jest przewidziane w projekcie RPO WP ? 17. Czy myślą Państwo, że wsparcie to mogłoby stanowić konkurencję dla Państwa oferty? 18. Jakie warunki musiałyby zostać spełnione by wsparcie to można by określić mianem konkurencyjnego a jakie by można je określić mianem komplementarnego? 239

240 Ankieta CATI na odbiorcach 6.2 (pożyczki) oraz 6.2 (dotacje ) i (dotacje) na założenie działalności gospodarczej Odbiorcy 6.2 pożyczki 0a. Czy wnioskował bądź zamierza Pan/i wnioskować o pożyczkę na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach projektu, w którym Pan uczestniczy? 1. Tak, wnioskowałem 2. Tak, będę wnioskował 3. Nie, nie wnioskowałem i nie będę wnioskował [zakończyć ankietę] [zadać jeżeli P0a=1] 0. Czy otrzymał Pan pożyczkę na rozpoczęcie działalności gospodarczej? 1. Tak, 2. Nie [zakończyć ankietę] [zadać jeżeli P0=1] 0b. W którym roku rozpoczął Pan działalność gospodarczą? Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P0=1] Jaką kwotę pożyczki Pan otrzymał?do 10 tys. zł 2. Powyżej 10 tys. zł do 20 tys. zł 3. Powyżej 20 tys. zł do 30 tys. zł 4. Powyżej 30 tys. zł do 40 tys. zł 5. Powyżej 40 tys. zł do 50 tys. zł 6. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P0a=2] 2. O jaką kwotę pożyczki będzie Pan wnioskował 1. Do 10 tys. zł 240

241 2. Powyżej 10 tys. zł do 20 tys. zł 3. Powyżej 20 tys. zł do 30 tys. zł 4. Powyżej 30 tys. zł do 40 tys. zł 5. Powyżej 40 tys. zł do 50 tys. zł 6. Nie wiem/trudno powiedzieć 2. W jakim okresie planuje Pan/Pani spłacić pożyczkę? 1. Do 1 roku 2. Powyżej 1 roku do 2 lat 3. Powyżej 2 lat do 3 lat 4. Powyżej 3 lat do 4 lat 5. Powyżej 4 lat do 5 lat 6. Nie wiem/trudno powiedzieć Na co 3. Na co przeznaczył/przeznaczy Pan/Pani pożyczkę? Proszę wskazać maksymalnie trzy najważniejsze (największe kwotowo) kategorie wydatków. WW, R Inwestycyjne - nie czytać 1. budowa, rozbudowa lub modernizacja lub zakup obiektów (o charakterze/ przeznaczeniu produkcyjnym, usługowym lub handlowym); 2. zakup maszyn do produkcji 3. zakup urządzeń, narzędzi pracy, 4. środki transportu; 5. zakup wartości niematerialnych i prawnych (licencje, patenty, oprogramowanie, wiedza nieopatentowana); Obrotowe - nie czytać 6. zakup materiałów i surowców do produkcji (lub usług), 7. zakup towarów (lub usług) handlowych. Inne - nie czytać 8. wynagrodzenia pracownicze, 9. opłaty eksploatacyjne takie jak: czynsz, woda, energia elektryczna itp. 10. Nie wiem/trudno powiedzieć Branża 4. Czy firma, którą Pan/Pani [jeżeli P0=TAK: założył [jeżeli P0a=2: zamierza założyć ] to firma: R 1. Produkcyjna 2. Usługowa 3. Produkcyjno-usługowa 241

242 4. Nie wiem/trudno powiedzieć 4a. Proszę wskazać główny rodzaj działalności firmy, którą Pan/Pani [jeżeli P0=TAK: założył [jeżeli P0a=2: planuje założyć ]? R 1. Przemysł 2. Budownictwo 3. Handel 4. Naprawa pojazdów samochodowych 5. Transport i gospodarka magazynowa 6. Zakwaterowanie i gastronomia 7. Informacja i komunikacja 8. Finanse i ubezpieczenia 9. Obsługa rynku nieruchomości 10. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 11. Administrowanie i działalność wspierająca 12. Edukacja 13. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna. 14. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 15. Pozostała działalność usługowa 16. Nie wiem/trudno powiedzieć Plany zatrudnienia [zadać jeżeli P0=1] 4b. Czy Pani/a firma zatrudnia pracowników? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć 5. Czy planuje Pan/Pani zatrudnienie dodatkowych osób w firmie? 1. Tak, 2. Nie 3. Nie wiem trudno powiedzieć Jeżeli P5=1 [zamierza zatrudnić] 6. W którym roku działalności licząc od rozpoczęcia spodziewa się Pan/Pani, że zatrudni dodatkowe osoby? 1. W 1. roku działalności, 2. Między 1. a 2. rokiem działalności 3. Między 2. a 3. rokiem działalności 4. Między 3. a 4. rokiem działalności 5. Między 4. a 5. rokiem działalności 242

243 6. Po 5 latach działalności 7. Nie wiem /trudno powiedzieć Inne planowane źródła finansowania 7. Z jakich innych źródeł Pan/Pani [jeżeli P0=TAK: sfinansował ; jeżeli P0a=2: zamierza sfinansować ] rozpoczęcie działalności gospodarczej? R 1. Ze środków własnych 2. Ze środków pożyczonych od rodziny lub znajomych 3. Z żadnych innych 4. Innych (jakich) Jeżeli P7=1 lub 2 lub 4 [również z innych źródeł] i 8. Jaką część łącznych środków przeznaczonych na rozpoczęcie działalności gospodarczej (stanowi) / (będzie stanowić) pożyczka? 1. Do 25% 2. Powyżej 25% do 50% 3. Powyżej 50% do 75% 4. Powyżej 75% 5. Nie wiem/trudno powiedzieć 8a. Czy gdyby nie otrzymał Pan/Pani pożyczki, założenie własnej firmy [jeżeli P0=TAK: byłoby ; jeżeli P0a=2: będzie ] możliwe? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć [zadać jeżeli P0b=7 lub P0a=2] 9. Czy zamierza Pan/Pani w pierwszych 12 miesiącach od założenia działalności gospodarczej ubiegać się o dodatkową pożyczkę lub kredyt? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Jeżeli w P9 =1 [zamierza się ubiegać o pożyczkę w pierwszych 12 miesiącach] 10. Na jaki cel będzie przeznaczona ta pożyczka/kredyt? 1. Cele inwestycyjne 2. Cele obrotowe 3. Nie wiem/trudno powiedzieć 11. Skąd dowiedział się Pan/Pani o możliwości ubiegania się o preferencyjną pożyczkę? WW, R 243

244 1. Z internetu, 2. Od znajomych 3. W takcie kontaktu (bezpośredniego lub telefonicznego) z WUP lub PUP 4. Od firmy doradczej 5. Od banku 6. Od funduszu pożyczkowego 7. W inny sposób (jaki). 8. Nie wiem/nie pamiętam Jeżeli P11=1 [z internetu) 12. Z jakiej strony internetowej dowiedział się Pan/Pani o możliwości ubiegania się o preferencyjną pożyczkę? WW, R 1. Urzędu Pracy, 2. Banku 3. Funduszu pożyczkowego 4. Firmy doradczej 5. Innej instytucji (jakiej). 6. Nie wiem/nie pamiętam 13. Jak ocenia Pan/Pani swoją wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia firmy. Proszę wskazać swoje słabe i mocne strony: Zarządzanie firmą Planowanie kosztów i przychodów firmy Aspekty prawne prowadzenia firmy Aspekty księgowe prowadzenia firmy Marketing produktów lub usług firmy Słaba strona Mocna strona Nie wiem/trudno powiedzieć 14. Jak ocenia Pan/Pani przydatność szkoleń oferowanych przez fundusz pożyczkowy w związku z udzieleniem pożyczki? Nie brałem udziału w Raczej przydatne Raczej nieprzydatne Nie wiem/trudno 244

245 tym szkoleniu powiedzieć Aspekty prawne prowadzenia działalności gospodarczej Finanse mikrofirmy Marketing Odbiorcy 6.2 i dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej Kwota 1. W <z bazy>.roku brał Pan/i udział w projekcie finansowanym ze środków europejskich w ramach którego otrzymał Pan/i dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Jaką orientacyjnie kwotę dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej Pan/Pani otrzymał? 1. Do 10 tys. zł 2. Powyżej 10 tys. zł do 20 tys. zł 3. Powyżej 20 tys. zł do 30 tys. zł 4. Powyżej 30 tys. zł do 40 tys. zł 5. Nie wiem/trudno powiedzieć 6. Nie pamiętam, że korzystałem z dotacji [zakończyć ankietę] 2. Biorąc pod uwagę potrzeby związane z rozpoczęciem działalności gospodarczej uważa Pan/Pani, że ta kwota była? 1. Zdecydowanie za mała 2. Za mała 3. Wystarczająca 4. Nie wiem/trudno powiedzieć 3. Z jakich innych źródeł Pan/Pani sfinansował rozpoczęcie działalności gospodarczej? R 1. Ze środków własnych 2. Ze środków pożyczonych od rodziny lub znajomych 3. Z kredytu/pożyczki 4. Z żadnych innych 5. Innych (jakich) 245

246 [nie zadawać jeżeli w P3 zaznaczona odp. 3]4. Czy rozważał Pan/Pani ubieganie się o pożyczkę lub kredyt na rozpoczęcie działalności gospodarczej? R 1. Ubiegałem się ale nie dostałem, 2. Nie ubiegałem się bo nie mam szans na otrzymanie pożyczki lub kredytu 3. Nie ubiegałem się bo nie było takiej potrzeby 4. Nie wiem/trudno powiedzieć Jeżeli P3=1 lub 2 lub 3 lub 5 [również z innych źródeł] 5. Jaką część łącznych środków przeznaczonych na rozpoczęcie działalności gospodarczej stanowi otrzymana dotacja? 1. Do 25% 2. Powyżej 25% do 50% 3. Powyżej 50% do 75% 4. Powyżej 75% 5. Nie wiem/trudno powiedzieć 5a. Czy gdyby nie otrzymał Pan/Pani dotacji, założenie własnej firmy byłoby możliwe? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Na co 6. Na co przeznaczył Pan/Pani dotację? Proszę wskazać maksymalnie trzy najważniejsze (największe kwotowo) kategorie wydatków. WW, R Inwestycyjne - nie czytać 1. budowa, rozbudowa lub modernizacja lub zakup obiektów (o charakterze/ przeznaczeniu produkcyjnym, usługowym lub handlowym); 2. zakup maszyn do produkcji 3. zakup urządzeń, narzędzi pracy, 4. środki transportu; 5. zakup wartości niematerialnych i prawnych (licencje, patenty, oprogramowanie, wiedza nieopatentowana); 6. inne (jakie?...) 7. nie wiem/nie pamiętam 6a. Czy otrzymał Pan/Pani wsparcie pomostowe? 1. Tak, 2. Nie 3. Nie wiem/nie pamiętam 246

247 Branża 7. Czy firma, którą Pan/Pani założył to firma: 1. Produkcyjna 2. Usługowa 3. Produkcyjno-usługowa 4. Nie wiem/trudno powiedzieć 7a. Proszę wskazać główny rodzaj działalności firmy, którą Pan/Pani założył? R 1. Przemysł 2. Budownictwo 3. Handel 4. Naprawa pojazdów samochodowych 5. Transport i gospodarka magazynowa 6. Zakwaterowanie i gastronomia 7. Informacja i komunikacja 8. Finanse i ubezpieczenia 9. Obsługa rynku nieruchomości 10. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 11. Administrowanie i działalność wspierająca 12. Edukacja 13. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna. 14. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 15. Pozostała działalność usługowa 16. Nie wiem/trudno powiedzieć 8. Jak długo prowadził/a Pan/i działalność gospodarczą założoną po zakończeniu udziału w projekcie? 1. Mniej niż 1 rok 2. Ponad 1 rok do 2 lat 3. Do dziś Jeżeli w P8 2 lub 3 [ponad rok historii] 9. Czy po założeniu działalności gospodarczej, w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej, ubiegał się Pan/Pani o pożyczkę lub kredyt? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem/trudno powiedzieć Jeżeli P9=1 [ubiegał się] 10. Czy otrzymał Pan/Pani o pożyczkę lub kredyt? 1. Tak 2. Nie 247

248 Ankieta CATI- Uczestnicy projektów 6.2 i 8.1.2, którzy nie uzyskali dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej Kwota 1.. W <z bazy>.roku brał Pan/i udział w projekcie finansowanym ze środków europejskich w ramach którego otrzymał Pan/i szkolenie i doradztwo związane z planowanym rozpoczęciem działalności gospodarczej. Czy ubiegał się Pan/i wtedy o dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej? 1. Tak 2. Nie- zakończyć wywiad 3. Nie wiem/trudno powiedzieć zakończyć wywiad 2. O jaką, w przybliżeniu, kwotę dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej Pan/Pani się ubiegał? 4. Do 10 tys. zł 5. Powyżej 10 tys. zł do 20 tys. zł 6. Powyżej 20 tys. zł do 30 tys. zł 7. Powyżej 30 tys. zł do 40 tys. zł 8. Nie wiem/trudno powiedzieć 3. Czy pomimo, że nie otrzymał Pan/i dotacji, to założył Pan/i działalność gospodarczą? 1. Tak, 2. Nie zakończyć wywiad 4. Jak długo prowadził/a Pan/i działalność gospodarczą założoną po zakończeniu udziału w projekcie? 1. Mniej niż miesiąc 2. Ponad 1 miesiąc do 6 miesięcy 3. Ponad 6 miesięcy do 12 miesięcy 4. Ponad 1 rok do 2 lat <wyświetlić jeśli zakończył udział w czerwcu 2012 lub wcześniej) 5. Do dziś 5. Z jakich źródeł Pan/Pani sfinansował rozpoczęcie działalności gospodarczej? R 1. Ze środków własnych 2. Ze środków pożyczonych od rodziny lub znajomych 3. Z kredytu/pożyczki 4. Innych (jakich) 248

249 [nie zadawać jeżeli P5=3]6. Czy rozważał Pan/Pani ubieganie się o pożyczkę lub kredyt na rozpoczęcie działalności w banku? R 1. Ubiegałem się ale nie dostałem, 2. Nie ubiegałem się bo nie miałem szans na otrzymanie pożyczki lub kredytu 3. Nie ubiegałem się bo nie było takiej potrzeby 4. Nie wiem/trudno powiedzieć Na co 7. Na co potrzebne były środki? Proszę wskazać maksymalnie trzy najważniejsze (największe kwotowo) kategorie wydatków. WW, R Inwestycyjne - nie czytać 1. budowa, rozbudowa lub modernizacja lub zakup obiektów (o charakterze/ przeznaczeniu produkcyjnym, usługowym lub handlowym); 2. zakup maszyn do produkcji 3. zakup urządzeń, narzędzi pracy, 4. środki transportu; 5. zakup wartości niematerialnych i prawnych (licencje, patenty, oprogramowanie, wiedza nieopatentowana); Obrotowe - nie czytać 6. zakup materiałów i surowców do produkcji (lub usług), 7. zakup towarów (lub usług) handlowych. Inne - nie czytać 8. wynagrodzenia pracownicze, 9. opłaty eksploatacyjne takie jak: czynsz, woda, energia elektryczna itp. 10. Nie wiem/trudno powiedzieć Branża 8. Czy firma, którą Pan/Pani założył to firma: 1. Produkcyjna 2. Usługowa 3. Produkcyjno-usługowa 4. Nie wiem/trudno powiedzieć 8a. Proszę wskazać główny rodzaj działalności firmy, którą Pan/Pani założył? R 1. Przemysł 2. Budownictwo 3. Handel 4. Naprawa pojazdów samochodowych 5. Transport i gospodarka magazynowa 249

250 6. Zakwaterowanie i gastronomia 7. Informacja i komunikacja 8. Finanse i ubezpieczenia 9. Obsługa rynku nieruchomości 10. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 11. Administrowanie i działalność wspierająca 12. Edukacja 13. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna. 14. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 15. Pozostała działalność usługowa 16. Nie wiem/trudno powiedzieć Jeżeli w P4 3 lub 4 [ponad rok historii] 9. Czy po założeniu firmy, w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej ubiegał się Pan/Pani o pożyczkę lub kredyt? 4. Tak 5. Nie 6. Nie wiem/trudno powiedzieć Jeżeli P9=1 [ubiegał się] 10. Czy otrzymał Pan/Pani o pożyczkę lub kredyt? 3. Tak 4. Nie Scenariusz studium przypadku 1. Skąd dowiedzieli się Państwo o możliwości uzyskania wsparcia 2. Dlaczego zdecydowali się Państwo na instrument zwrotny a nie dotacyjny? 3. Czy warunki oferowanego wsparcia odpowiadały Państwa potrzebom? 4. Dlaczego nie zdecydowali się Państwo na sfinansowanie projektu ze źródeł komercyjnych (np., kredytu z banku)? 5. Jak oceniają Państwo swoje szanse na uzyskanie kredytu/pożyczki z banku na tego typu projekt? 6. Czy nie mają Państwo problemów ze spłatą rat pożyczki/kredytu? 7. Czy projekt generuje już przychody? W jakiej wysokości 250

251 8. Jeżeli nie to czy oczekują Państwo tych przychodów w przyszłości? 9. Jakie inne pozytywne efekty wywarła z Państwa punktu widzenia realizacja projektu? 10. Czy w przyszłości zamierzają ubiegać się Państwo o wsparcie zwrotne? 11. Jeżeli tak to na realizację jakich projektów? Jeżeli nie to dlaczego? 251

252 252