Organizacja żywienia w warszawskich szkołach podstawowych w roku 2013

Transkrypt

1 Organizacja żywienia w warszawskich szkołach podstawowych w roku 0 Raport z oceny Opracowanie wyników: Opiekun Koła Naukowego: dr hab. Ewa Czarniecka-Skubina Badania wykonali studenci Koła Naukowego Żywności i Żywienia, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Osoby biorące udział w badaniu: Altawęgier Adam, Boguszewska Ewelina, Janik Anna, Koperska Agnieszka, Koperska Małgorzata, Kozak Katarzyna, Kulik Klaudia, Nosarzewska Julita, Nowakowska Adriana, Owczarek Aleksandra, Pajka Magdalena, Pawlak Agnieszka, Piekarska Joanna, Stańczyk Joanna, Stokowska Anna, Sulińska Katarzyna, Śniegowski Daniel, Wajer Marta, Żmuda Kamil Warszawa, 0

2 Spis treści. Informacja o projekcie badawczym.... Wyniki badania..... Przerwy śniadaniowe Liczba przerw śniadaniowych Czas trwania przerw śniadaniowych Wspólne śniadania uczniów z nauczycielami..... Przerwy obiadowe Liczba przerw obiadowych Czas trwania głównej przerwy obiadowej..... Szkolne zaplecze gastronomiczne Kuchnia szkolna i jej personel Stołówka szkolna..... Koszt posiłków w szkołach podstawowych..... Dożywianie Posiłki oferowane w ramach dożywiania Liczba uczniów korzystających z dożywiania Napoje oferowane uczniom bezpłatnie..... Sklepik szkolny Zasady organizacji sklepiku i nadzór nad asortymentem dostępnych produktów Produkty dostępne w sklepiku szkolnym..... Automaty..... Edukacja żywieniowa Programy zewnętrzne realizowane przez szkoły w ramach edukacji z zakresu zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej Edukacja personelu zajmującego się żywieniem w szkołach... Podsumowanie i wnioski... 0

3 . Informacja o projekcie badawczym Badanie dotyczące organizacji żywienia w warszawskich szkołach podstawowych zostało zrealizowane od października do. grudnia 0 roku (uzupełnione w styczniu/ lutym 0 o brakujące dane), przez studentów należących do Koła Naukowego Żywności i Żywienia, działającego przy Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie. Badanie przeprowadzono na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy w ramach kampanii Wiem, co jem. Celem badania była ocena przestrzegania przez szkoły zasad prawidłowego żywienia, działań podejmowanych na rzecz prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży w placówkach oświatowych oraz analiza potrzeb szkół w tym zakresie. Badanie zostało zrealizowane techniką wywiadu bezpośredniego. W ankiecie było pytań zgrupowanych w bloki tematyczne:. Organizacja żywienia w szkole: a. Organizacja posiłków, b. Dożywianie prowadzone w szkole, c. Sklepik szkolny, d. Automaty z napojami i słodyczami.. Działania edukacyjne prowadzone przez szkołę.. Edukacja personelu uczestniczącego w organizacji żywienia w szkole. W pytaniach poruszono kwestię przerw śniadaniowych i obiadowych, organizacji posiłków, wyposażenia szkolnej kuchni, posiłków, które uczniowie mogą kupić w szkole, dożywiania, asortymentu w sklepiku szkolnym, programów z zakresu prawidłowego żywienia kierowanych do uczniów oraz szkoleń dla osób opracowujących jadłospisy i osób przygotowujących posiłki. Na przeprowadzenie badań ankietowych zgodziło się ze publicznych, warszawskich szkół podstawowych (pominięto szkoły specjalne i szkoły, które w danym roku zawiesiły działalność), co stanowiło % populacji ogólnej tabela. Ankiety wypełniali, przeszkoleni w prowadzeniu wywiadu, członkowie Koła Naukowego Żywności i Żywienia działającego przy Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, na podstawie odpowiedzi dyrekcji, intendentów, kucharek, ajentów oraz własnych spostrzeżeń. Na przeprowadzenie badania nie wyrazili zgody Dyrektorzy szkół w dzielnicach Mokotów ( szkoły), Praga Północ ( szkoły). W badaniu nie uczestniczyła również szkoła przedstawiona na Liście placówek oświatowych, ale działająca przy placówce opiekuńczej na Żoliborzu. Szkoła ta nie prowadzi własnego działu żywienia. Jedna ze szkół zawiesiła działalność. Pozostałe szkoły proponowały inne terminy badania, już po ogłoszeniu raportu.

4 Tabela. Szkoły podstawowe, które wzięły udział w badaniu Dzielnica Liczba szkół w dzielnicy Liczba szkół uczestniczących w badaniu Bemowo Przyczyna nie uwzględnienia w raporcie pozostałe szkoły (SP 0, SP 0, SP 0, SP ) umówione na badanie dopiero pod koniec stycznia/ początek lutego 0 Białołęka Bielany szkoła specjalna zawiesiła działalność Mokotów nie udało się ustalić dogodnego terminu badania dla szkoły (SP ), SP 0 i SP 0 odmówiły udziału w badaniu Ochota 0 Praga Południe Praga Północ nie udało się ustalić dogodnego terminu badania dla szkół (SP, SP, SP ) szkoły odmówiły udziału w badaniu (SP, SP ) Rembertów --- Śródmieście szkoły (SP, SP) umówione na badanie w lutym 0 Targówek szkoła (SP 0) umówiona na badanie w lutym 0 Ursus ---- Ursynów Wawer nie udało się ustalić dogodnego terminu badania w szkołach (SP, SP, SP, SP 0, SP, SP 0, SP, SP ) Wesoła Wilanów ---- Włochy Wola Żoliborz Suma. Wyniki badania.. Przerwy śniadaniowe... Liczba przerw śniadaniowych szkoła nr 0 specjalna nie prowadzi wyżywienia w raporcie nie uwzględniono szkół podstawowych, w tym: szkoły odmówiły udziału w badaniu, zawiesiła działalność, nie prowadzi żywienia, pozostałe () chętnie wezmą udział, ale w innym terminie W większości warszawskich szkół podstawowych (w 0 na biorących udział w badaniu) zorganizowano przerwy śniadaniowe, podczas których uczniowie mogli spożyć posiłek. Zazwyczaj była to jedna (w szkołach) lub dwie (w szkołach) przerwy śniadaniowe. W szkołach zaplanowano trzy, a w więcej niż trzy, przerwy śniadaniowe (rys. ).

5 Liczba przerw śniadaniowych jedna dwie trzy więcej niż trzy nie ma przerwy śniadaniowej n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Liczba przerw śniadaniowych w szkołach podstawowych Liczba przerw śniadaniowych 0 nie ma przerwy śniadaniowej więcej niż trzy trzy dwie jedna Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () n= ( liczba szkół podstaowych biorących udział w badaniu) Rys.. Liczba przerw śniadaniowych w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach. Jak przedstawiono na rysunku, w większości szkół przewidziano przerwę śniadaniową dla uczniów. W szkołach podstawowych, po jednej w dzielnicach Praga Południe, Śródmieście, Targówek, Ursus, Ursynów, Wola, Wawer w ogóle nie przewidziano przerwy śniadaniowej.... Czas trwania przerw śniadaniowych W prawie połowie () ocenianych szkół podstawowych przerwa śniadaniowa trwała 0- minut (rys., ). W szkołach na spożycie drugiego śniadania uczniowie mieli - minut, a w szkołach 0- minut. Tylko w szkołach na spożycie drugiego śniadania przeznaczono mniej niż 0 minut. W pozostałych szkołach przerwa śniadaniowa nie była wyznaczana i dostosowywano ją do uczniów. W szkołach specjalnych i dla młodszych uczniów wydłużano

6 ją nawet do minut lub uczniowie spożywali śniadania w czasie lekcji. Uzależnione to było od wieku uczniów i ich sprawności. Czas potrzebny na spożycie śniadania jest kwestią indywidualną. Większości osób wystarczy na spożycie posiłku 0- minut. Jednak lekcje nie zawsze kończą się punktualnie, uczniowie często zmieniają salę na kolejną lekcję, tak więc potrzebują czas na spakowanie książek i przejście do innej sali, co skraca czas przeznaczony na spożycie posiłku. Dobrze byłoby, aby w każdej ze szkół było więcej niż jedna przerwa śniadaniowa, przy czym jedna dłuższa, aby uczniowie mogli zjeść ten posiłek w komfortowych warunkach. Czas trwania przerw śniadaniowych - minut 0- minut - minut 0- minut inne brak danych n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Czas trwania przerw śniadaniowych w szkołach podstawowych Czas trwania przerw śniadaniowych 0 Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () brak danych inne 0- minut - minut 0- minut - minut n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Czas trwania przerw śniadaniowych w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach... Wspólne śniadania uczniów z nauczycielami W przeprowadzonym badaniu oceniano także możliwość wspólnego spożycia śniadania razem z nauczycielem. W szkołach (ze ocenianych) dla wszystkich bądź wybranych klas, była możliwość spożywania posiłku wspólnie z nauczycielem (rys., ). Jest to szczególnie istotne w młodszych klasach. W 0 szkołach nie było takiej możliwości, dwie szkoły nie udzieliły na ten temat odpowiedzi. Były to szkoły w następujących dzielnicach: Białołęka (w szkole), Bielany (w ), Mokotów (w ), Praga Południe (w ), Ursynów (), Wawer (), Wesoła (), Wola (), Żoliborz (), (rys. ).

7 Wspólne śniadania z nauczycielem 0 tak, dla uczniów wybranych klas tak, dla uczniów wszystkich klas nie brak danych n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Możliwość spożycia wspólnego śniadania z nauczycielem w szkołach podstawowych Należy podkreślić, że wspólne śniadania z nauczycielem mogą być doskonałą okazją do edukacji uczniów. Można wyjaśniać, które produkty spożywcze są odpowiednie na śniadanie, a jakich należy unikać, informować o produktach dostarczających cennych składników odżywczych oraz wskazywać produkty wysokokaloryczne, które mogą sprzyjać nadwadze i otyłości. Zwyczaj spożywania posiłku z nauczycielem, oprócz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych uczniów, pozwala także na poznanie uczniów przez nauczyciela w innej sytuacji niż lekcja. Można, również w ten sposób sprawdzić czy uczniowie nie potrzebują pomocy w formie dożywiania organizowanego przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. 0 0 Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Wspólne śniadania z nauczycielem Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () 0 Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () brak danych nie tak, dla uczniów wszystkich klas tak, dla uczniów wybranych klas n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Możliwość spożycia wspólnego śniadania z nauczycielem w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach Wspólne śniadania z nauczycielem były zwykle organizowane w oddziałach przedszkolnych, klasach I, II i III, odpowiednio w,, 0 i 0 ocenianych szkołach podstawowych (rys. ). Rzadziej były to klasy IV, V i VI (rys.), których uczniowie są już bardziej samodzielni.

8 Liczba szkół, w których organizowane są wspólne śniadania z nauczycielem oddział przedszkolny klasy I klasy II klasy III 0 0 klasy IV klasy V klasy VI n= (liczba szkół podstawowych, w których organizowane są śniadania wspólne z nauczycielem) Rys.. Liczba szkół, w których organizowane są wspólne śniadania z nauczycielem z uwzględnieniem klas.. Przerwy obiadowe... Liczba przerw obiadowych W większości szkół podstawowych ( ze ) jest zorganizowana przerwa obiadowa. Przerwy obiadowej w ogóle nie ma w dwóch szkołach w dzielnicach Bielany i Żoliborz (rys. ). W szkołach w rozkładzie zajęć lekcyjnych przewidziano jedną przerwę obiadową, w dwie, w trzy, a w szkołach więcej niż trzy (rys. ). Liczba przerw wynika z liczby uczniów korzystających ze stołówki i liczby miejsc w stołówce. W celu ułatwienia wydawania posiłków w szkole organizuje się więcej przerw obiadowych, aby uczniowie nie tracili czasu na stanie w kolejkach i mogli w spokojnej atmosferze spożyć ten ważny posiłek w ciągu dnia. Liczba przerw obiadowych jedna dwie trzy więcej niż trzy nie ma przerwy obiadowej n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Liczba przerw obiadowych w szkołach podstawowych

9 Liczba przerw obiadowych 0 0 nie ma przerwy obiadowej więcej niż trzy trzy dwie jedna Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Liczba przerw obiadowych w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach... Czas trwania głównej przerwy obiadowej Zazwyczaj (w szkołach) główna przerwa obiadowa trwała 0- minuty (rys. 0, ). W szkołach przerwa ta była krótsza i trwała - minut, w szkołach wynosiła - minut, a w szkołach podstawowych nawet powyżej 0 minut. W szkołach czas trwania przerwy obiadowej był mniejszy niż minut i jest on zbyt krótki, zwłaszcza dla młodszych uczniów. W tak krótkim czasie nie są oni w stanie zjeść obiadu w spokojnej atmosferze. Konieczne jest więc podjęcie działań w celu wydłużenia przerw w tych szkołach, szczególnie w których jest tylko jedna przerwa obiadowa ( szkół, rys. ). Uczniowie, którzy nie zdążą spożyć obiadu podczas głównej przerwy obiadowej, muszą często korzystać z innych przerw, które są znacznie krótsze. Czas trwania głównej przerwy obiadowej 0- minut - minut 0- minut - minut 0 minut i więcej brak danych n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys. 0. Czas trwania głównej przerwy obiadowej w szkołach podstawowych

10 Czas trwania głównej przerwy obiadowej Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () brak danych 0 minut i więcej - minut 0- minut - minut 0- minut Rys.. Czas trwania głównej przerwy obiadowej w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach.. Szkolne zaplecze gastronomiczne... Kuchnia szkolna i jej personel Kto przygotowuje posiłki? W warszawskich szkołach podstawowych posiłki przygotowywane są w szkolnej kuchni (rys. ). W szkołach posiłki dostarcza zewnętrzny dostawca, w szkołach są to inne osoby: w stołówkę prowadzi ajent, w posiłki dostarcza firma cateringowa, w tym w dwóch szkołach wykorzystując pomieszczenia stołówki szkolnej. Kto przygotowuje posiłki? szkolna kuchnia zewnętrzny dostawca inna osoba/y brak danych n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Podmiot odpowiedzialny za przygotowanie posiłków w szkołach podstawowych W dzielnicach: Ochota, Praga Południe, Rembertów, Wawer, Włochy i Żoliborz posiłki są wyłącznie przygotowywane w szkolnej kuchni (rys. ). Podobnie jest w większości szkół 0

11 dzielnic Praga Północ i Ursynów, tylko pojedyncze szkoły zleciły przygotowanie posiłków dla uczniów innym podmiotom. Tylko w dzielnicy Bielany we wszystkich badanych szkołach () i Bemowo () posiłki były przygotowywane w całości przez inne osoby lub zewnętrznego dostawcę. Kto przygotowuje posiłki? 0 0 brak danych inna osoba/y zewnętrzny dostawca Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () szkolna kuchnia n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Podmiot odpowiedzialny za przygotowanie posiłków w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach Należy podkreślić, że w przypadku korzystania z usług zewnętrznych dostawców niezbędna jest kontrola jakości posiłków, zwłaszcza w czasie transportu żywności. Jeśli przebiega on w niewłaściwych warunkach temperaturowych, może być przyczyną zagrożenia bezpieczeństwa zdrowotnego oferowanej uczniom żywności. Ile osób liczy personel przygotowujący posiłki? Najczęściej (w 0 szkołach podstawowych) personel przygotowujący i/lub wydający posiłki liczył, osoby, bądź była zatrudniona osoba dodatkowo na pół etatu. W szkołach zatrudnione były osoby personelu, a w kolejnych szkołach - osób. Bardziej liczne zatrudnienie, powyżej etatów personelu było w 0 stołówkach szkół podstawowych. Nie uzyskano na ten temat informacji w stołówkach bądź firmach dostarczających posiłki do szkół (rys. ).

12 Liczba etatów personelu przygotowującego posiłki 0 brak danych do etatów do, etatu etaty do etatów 0 powyżej etatów n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Liczebność personelu przygotowującego posiłki w szkołach podstawowych Liczba etatów personelu potrzebnych do przygotowania posiłków jest różna, w zależności od liczby przygotowywanych posiłków oraz od tego czy posiłki są przygotowywane przez szkolną kuchnię czy dostarczane przez firmę cateringową i w szkole jedynie wydawane uczniom (rys. ). 0 Liczba etatów personelu przygotowującego posiłki Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () > etatów do etatów etaty do, etatu do etatów brak danych n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Liczebność personelu przygotowującego posiłki w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach Czy wyposażenie kuchni jest wystarczające dla dobrej organizacji pracy? Większość ( ze ) warszawskich szkół podstawowych posiada kuchnie z odpowiednim i wystarczającym wyposażeniem, niezbędnym do dobrej organizacji pracy (rys. ). W szkołach zauważono jednak pewne braki wyposażenia utrudniające prawidłowe funkcjonowanie kuchni.

13 Czy wyposażenie kuchni jest wystarczające dla dobrej organizacji pracy tak nie brak danych Rys.. Ocena wyposażenia kuchni szkolnej n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Najwięcej zgłoszeń dotyczących niewystarczającego wyposażenia było w szkołach podstawowych zlokalizowanych w następujących dzielnicach: Bielany (w szkołach z ), Mokotów (w z ), Praga Południe (w z ), Śródmieście (w z ), Ursynów (w 0 z ) oraz Wola (w szkołach z ), (rys. ). Czy wyposażenie kuchni jest wystarczające? 0 brak danych 0 nie tak Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () n= (liczba szkół biorących udział w badaniu) Rys.. Ocena wyposażenia kuchni szkolnej w poszczególnych dzielnicach Głównym problemem było małe zaplecze kuchenne, co zgłaszało szkół podstawowych (z, które raportowało potrzeby wyposażenia). Dwie ze szkół zwróciły uwagę na konieczność remontu wentylacji, w czterech konieczny jest remont pomieszczeń kuchennych, a w jednej naprawa sprzętu. Spośród sprzętu i urządzeń, najwięcej szkół () zgłosiło potrzebę posiadania pieca konwekcyjno-parowego (rys. ). W pozostałych szkołach potrzeby były różnorodne (rys. ). Regularna wymiana sprzętu i urządzeń jest bardzo ważna, gdyż zużywający się sprzęt i urządzenia mogą stanowić zagrożenie zdrowia personelu (BHP), a także mieć wpływ na obniżenie jakości produkowanych potraw pod względem wartości odżywczej i jakości sensorycznej.

14 Liczba szkół zgłaszających potrzeby w zakresie wyposażenie (pytanie wielokrotnego wyboru) 0 piec konwekcyjno-parowy 0 bemary kuchenki taborety gazowe kocioł warzelny maszyny do mięsa, jarzyniarki patelnie elektryczne wilk zmywarka chłodnia, zamrażarka n= (liczba szkół podstawowych zgłaszających potrzeby w wyposażeniu kuchni) Rys.. Potrzeby w zakresie wyposażenia kuchni szkolnej zastawa kuchenna nowoczesny sprzęt, wyposażenie regały kuchenne... Stołówka szkolna Spośród ocenianych szkół podstawowych (ze ) posiada stołówkę, w której uczniowie mogą spożywać posiłki (rys. ). Cztery szkoły nie posiadały własnej stołówki. Były to szkoły w dzielnicach: Mokotów (), Ochota (), Śródmieście (), Ursynów (), (rys. 0). W dwóch szkołach nie udzielono odpowiedzi, gdyż szkoła podstawowa korzystała ze stołówki wspólnie z gimnazjum. W szkołach, w których nie było stołówek, warto podjąć działania umożliwiające ich powstanie, tak aby każdy uczeń mógł spożyć obiad w odpowiednich warunkach. Obiad jest głównym posiłkiem w ciągu dnia i uczniowie, którzy nie mogą spożyć tego posiłku w odpowiednich warunkach, często korzystają z usług sklepiku szkolnego, wybierając w nim słodycze, przekąski lub dania typu fast food, co sprzyja powstawaniu chorób dietozależnych. Czy szkoła posiada stołówkę? nie tak brak danych n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Stołówki szkolne w warszawskich szkołach podstawowych

15 Czy szkoła posiada stołówkę? brak danych tak nie Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys. 0. Stołówki szkolne w warszawskich szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach Średnio w warszawskich szkołach podstawowych w stołówkach było miejsc konsumenckich, rozkład (zakres i mediana) w poszczególnych dzielnicach zostały przedstawione w tabeli. Tabela. Liczba miejsc konsumenckich w stołówkach w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach Lp. Dzielnica Liczba miejsc w stołówce (zakres) Mediana ( liczba miejsc) Bemowo 0-0 Białołęka 0-00 Bielany 0-00 Mokotów 0-0 Ochota Praga Południe - 0 Praga Północ 0-0 Rembertów 0-0 Śródmieście Targówek - 00 Ursus - 0 Ursynów 0 - Wawer - Wesoła Wilanów Włochy - 0 Wola - 0 Żoliborz - 0 Posiłki, które uczniowie mogą zakupić w szkole W większości szkół podstawowych posiadających oddziały przedszkolne (), uczniowie tych oddziałów mogli zakupić przede wszystkim obiad ( szkół), śniadania (0) i podwieczorki ( szkół), (rys., ). W jednej ze szkół zlokalizowanych w dzielnicy Praga

16 Południe, rodzice sześciolatków mogli kupić pakiet trzech posiłków. W przypadku dzieci z oddziałów przedszkolnych jest to szczególnie istotne. Należy we wszystkich szkołach zorganizować dla najmłodszych dzieci odpłatne posiłki i dopilnować, aby je zjadały. Szkoda, że jest to wyłącznie obiad, ale być może jest to spowodowane brakiem zainteresowania zakupem innych posiłków przez rodziców. Posiłki, które uczniowie oddziałów przedszkolnych mogą zakupić w szkole Liczba szkół śniadanie obiad podwieczorek brak oddziału przedszkolnego Rys.. Posiłki, które uczniowie oddziałów przedszkolnych mogą kupić w szkole Posiłki, które mogą zakupić w szkole uczniowie oddziałów przedszkolnych (pytanie wielokrotnego wyboru) brak oddziału przedszkolnego podwieczorek obiady 0 0 Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () śniadanie n= (liczba szkół podstawowych posiadającycjh oddziały przedszkolne) Rys.. Posiłki, które uczniowie oddziałów przedszkolnych mogą kupić w szkole w poszczególnych dzielnicach W ocenianych szkołach podstawowych uczniowie klas I-VI mogli kupić w szkole obiad. Śniadania i podwieczorki były oferowane w mniejszej liczbie szkół, odpowiednio w i (rys., ). W jednej ze szkół na Bemowie, uczniowie klas I-VI mogli kupić w stołówce także kanapki.

17 Posiłki, które uczniowie klas I-VI mogą zakupić w szkole (pytanie wielokrotnego wyboru) Liczba szkół śniadanie obiad podwieczorek inne Rys.. Posiłki, które uczniowie klas I-VI mogą kupić w szkole 0 Posiłki, które mogą zakupić uczniowie klas I-VI w skole (pytanie wielokrotnego wyboru) inne 0 podwieczorek obiad śniadanie Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () n= (liczba szkół biorących udział w badaniu) Rys.. Posiłki, które uczniowie klas I-VI mogą kupić w szkołach w poszczególnych dzielnicach Stołówka szkolna średnia liczba uczniów korzystających z posiłków w szkole W warszawskich szkołach podstawowych ze śniadań korzystało do 00 uczniów, średnio. W przypadku obiadów jest to zakres od 0-, średnio wydawane posiłki dziennie. Z podwieczorków korzystało średnio uczniów (do 0 w zależności od szkoły). Z innych posiłków korzystało średnio uczniów (zakres -0).

18 .. Koszt posiłków w szkołach podstawowych Średni koszt śniadania w warszawskich szkołach podstawowych to, zł; obiadu, zł; a śniadania, zł (rys. ). Najwięcej szkół deklarowało koszt śniadania w zakresie,-, zł; nieliczne oferowały śniadania nawet do zł. Koszt obiadów był różnorodny, najwięcej szkół deklarowało zakres cen,- zł; jednak znaczna liczba warszawskich szkół ten posiłek oferuje znacznie drożej, nawet do zł. W niektórych szkołach, w zależności od klasy, obiad kosztuje np. zł dla klas 0-I, a zł klas II-VI. Najwięcej szkół deklarowało koszt podwieczorku do zł, nieliczne przekraczały koszt zł (rys. ). Inne posiłki to np. kanapki lub dodatkowo obiad dostarczany przez firmę cateringową w wyższej cenie. Średni koszt posiłków w szkole [zł],0,0,0,0,0,,0,0,,, 0,0 śniadanie obiad podwieczorek inne Rys.. Średnie ceny posiłków w szkołach podstawowych Koszt śniadań 0 Koszt obiadów Lic zba sz kół podstawowy ch , zł,-, zł,-, zł,-, zł -, zł,-,0 zł Liczba szkół podstawowych ,-,0 zł,-,0 zł,-,0 zł,-,0 zł,-,0 zł Liczba szkół podstawowych Koszt podwieczorku 0,-,0 zł,-,0 zł,-, zł,0 zł Rys.. Koszt posiłków w warszawskich szkołach podstawowych rozkład odpowiedzi W porównaniu z analogicznym badaniem przeprowadzonym w 0 roku, stwierdzono obniżenie kosztów śniadania, które było wtedy oferowane w zakresie cen 0,-, zł (średnio

19 zł). Podobnie niższa oferta dotyczyła podwieczorku, który uprzednio kosztował od 0, do, zł (średnio, zł). Nieznaczne obniżenie kosztów tych posiłków wynika z faktu, że coraz częściej wyżywienie jest oferowane w pakietach posiłków: śniadanie, obiad, podwieczorek. Cena obiadu natomiast nieco wzrosła, więcej szkół podstawowych oferuje obiad droższy. W poprzednim okresie badawczym zakres cen wynosił od do 0 zł (średnio, zł). Podwyższanie cen posiłków może jednak ograniczać ich dostępność uczniom z uboższych rodzin.,0,,0,,,0, Średni koszt śniadań (zł),,,,,,0,,0,,0 w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach,,0 0, 0,0 Bemowo Białołęka BIelany Mokotów Ochota Praga Południe Praga Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus Ursynów Wawer Wesoła Wilanów Włochy Wola Żoliborz Rys.. Średni koszt śniadań w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach,0,0,0,0,0,0,0,0,0 0,0,, Bemowo Białołęka,,, BIelany Mokotów Ochota,, Średni koszt obiadu (zł),,,,0,,,, Praga Południe Praga Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus Ursynów Wawer Wesoła Wilanów,,, Włochy Wola Żoliborz Rys.. Średni koszt obiadu w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach,0,,0,,0,,0 0, 0,0,, Bemowo Białołęka,, BIelany Mokotów Ochota Średni koszt podwieczorku (zł),,0,, 0, Praga Południe Praga Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus,,,, Ursynów Wawer Wesoła Wilanów Włochy,0, Wola Żoliborz Rys.. Średni koszt podwieczorku W dzielnicach Ochota, Rembertów, Ursus i Włochy nie udzielono odpowiedzi na pytanie dotyczące kosztu śniadań (rys. ). Średni koszt śniadań w szkołach podstawowych nie przekraczał, zł. Średni koszt obiadu w szkołach podstawowych w wielu dzielnicach wynosił około zł. W dzielnicach Ochota, Rembertów i Włochy nie udzielono odpowiedzi na pytanie dotyczące kosztu podwieczorków (rys. ). Średni koszt podwieczorku w większości szkół nie przekraczał, zł. Jedynie w dzielnicy Bemowo było to, zł.

20 .. Dożywianie... Posiłki oferowane w ramach dożywiania Najczęstszym posiłkiem zapewnianym przez szkoły podstawowe w ramach dożywiania był obiad, oferowany w szkołach (rys. 0). Śniadania i podwieczorki oferowano w szkołach. W dwóch szkołach oferowano również inne posiłki, np. II śniadania oraz owoce i warzywa. W poprzednich badaniach z 0 roku stwierdzono taką samą zależność. W trzech szkołach podstawowych nie zapewniano potrzebującym uczniom żadnych posiłków (rys. 0). Były to szkoły w dzielnicach: Mokotów, Ochota i Włochy (rys. ). W szkołach, w których nie było żadnego posiłku w ramach dożywiania konieczne jest podjęcie działań w celu wprowadzania jakiejś formy dożywiania uczniów, gdyż dla wielu uczniów jest to jedyna okazja w ciągu dnia do zjedzenia pełnowartościowego, ciepłego posiłku. Posiłki w ramach dożywiania (pytanie wielokrotnego wyboru) śniadania obiady podwieczorki inne żadne n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys. 0. Posiłki oferowane uczniom w ramach dożywiania w warszawskich szkołach podstawowych 0

21 Posiłki w ramach dożywiania (pytanie wielokrotnego wyboru) 0 Bemowo () Białołęka (0) 0 Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () 0 Żoliborz () n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Posiłki oferowane uczniom w ramach dożywiania w warszawskich szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach inne żadne podwieczorki obiady śniadania

22 ... Liczba uczniów korzystających z dożywiania W Warszawie, z dożywiania w szkołach podstawowych w formie II śniadania miesięcznie korzystało uczniów, z obiadów uczniów, z dwóch posiłków (śniadania i obiadu) uczniów, a z innych posiłków korzystało uczniów (rys. ). Liczba uczniów korzystających z dożywiania II śniadanie obiad II śniadanie+obiad inne Rys.. Liczba uczniów korzystających z dożywiania w warszawskich szkołach podstawowych Ze śniadania w poszczególnych szkołach korzystało od do uczniów, z obiadów do 0 uczniów, łącznie ze śniadania i obiadu 0 uczniów, a z innych posiłków od do uczniów. Najwięcej uczniów korzystało z dożywiania w formie śniadania w dzielnicach: Bemowo, Śródmieście, Targówek i Wawer, w formie obiadów w dzielnicach: Praga Północ, Praga Południe i Wola, z obu posiłków (śniadania i obiadu) w dzielnicach: Białołęka i Wola, z innych form posiłków korzystali uczniowie szkół zlokalizowanych w dzielnicy Wola.... Napoje oferowane uczniom bezpłatnie W szkołach podstawowych uczniowie mieli możliwość wypicia bezpłatnego napoju. Tylko w szkołach nie było takiej możliwości, a w szkołach nie udzielono odpowiedzi na to pytanie (rys. ). Czy w szkole jest darmowy napój? tak nie brak danych n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Napoje oferowane bezpłatnie uczniom w warszawskich szkołach podstawowych

23 We wszystkich ocenianych szkołach w dzielnicach: Bemowo, Bielany, Praga Południe, Praga Północ, Rembertów, Wesoła, Wilanów, Włochy, Wola i Żoliborz oferowano darmowy napój uczniom. Jedynie w nielicznych szkołach w dzielnicach: Białołęka (w z 0), Mokotów (w z ), Ursus ( z ), Ursynów ( z ) oraz Wawer ( z ), uczniowie nie mieli możliwości wypicia bezpłatnego napoju (rys. ). Czy w szkole jest darmowy napój? 0 0 brak danych nie tak Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Napoje oferowane bezpłatnie w warszawskich szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach W szkołach, w których nie ma możliwości wypicia darmowego napoju wskazane jest podjęcie działań prowadzących do udostępniania uczniom wody, którą mogliby zaspokoić pragnienie. Dostarczanie odpowiedniej ilości płynów do organizmu jest konieczne dla utrzymania odpowiedniego bilansu wodno-elektrolitowego. Dzieci, które przez cały czas pobytu w szkole, często przez wiele godzin nie mając nic do picia, mogą być narażone na poważne konsekwencje zdrowotne. Jaki darmowy napój szkoła zapewnia uczniom? (pytanie wielokrotnego wyboru) 0 woda mleko hebata soki kompot woda z sokiem mięta kakao kisiel Rys.. Asortyment napojów oferowanych uczniom bezpłatnie w warszawskich szkołach podstawowych Najczęściej oferowanym napojem w szkołach podstawowych było mleko (w szkołach) lub woda (w 0 szkołach). W niektórych szkołach uczniom oferowano również kompot (w szkołach), herbatę (w szkołach) oraz soki (w szkołach). W nielicznych szkołach podstawowych oferowano wodę z sokiem i kakao (w szkołach) oraz miętę

24 (w szkole) i kisiel (w szkole), (rys. ). Rozkład odpowiedzi w poszczególnych dzielnicach przedstawiono na rysunku. Dobrym rozwiązaniem, realizowanym w szkołach, jest oferowanie darmowego mleka, które oprócz płynów, dostarcza organizmowi wielu cennych składników odżywczych, w tym wapnia. Najbardziej wskazanym napojem dla uczniów szkół podstawowych jest woda. W ten sposób można zaspokoić pragnienie i jednocześnie nie dostarczać organizmowi cukru, który znajduje się w słodkich napojach, kompotach i słodzonej herbacie. Należy podkreślić, że picie słodkich napojów sprzyja powstawaniu nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży. 0 Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Darmowy napój zapewniany uczniom w szkołach (pytanie wielokrotnego wyboru) Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () kisiel mięta kakao woda z sokiem n= (liczba szkól podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Asortyment napojów oferowanych uczniom bezpłatnie w warszawskich szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach kompot soki herbata mleko woda.. Sklepik szkolny... Zasady organizacji sklepiku i nadzór nad asortymentem dostępnych produktów Na terenie znacznej liczby (0) warszawskich szkół podstawowych działał sklepik szkolny (rys. ). Czy na terenie szkoły działa sklepik? 0 n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) tak nie Rys.. Liczba szkół podstawowych, na terenie których działa sklepik szkolny

25 Jedynie w dzielnicach Bemowo (w ) i Ursus (w ) we wszystkich ocenianych szkołach były sklepiki szkolne. W wielu dzielnicach w szkołach nie było sklepików (rys. ). Sklepik szkolny może być dobrym rozwiązaniem, gdy dziecko na przykład zapomni śniadania lub gdy rodzice nie mają czasu rano go przygotować. Warunkiem jest uzgadnianie asortymentu z dyrekcją i rodzicami. Sklepik, w którym proponowane są produkty żywnościowe z zalecanej listy, nie powinien budzić obaw, a nawet mógłby być zlokalizowany w każdej szkole. 0 Bemowo () Białołęka (0) Czy na terenie szkoły działa sklepik? 0 0 Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () 0 Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Liczba szkół podstawowych, na terenie których działa sklepik szkolny w poszczególnych dzielnicach We wszystkich szkołach, w których funkcjonował sklepik szkolny, asortyment był uzgadniany z dyrektorem zazwyczaj ustnie (w szkołach) bądź pisemnie (w szkołach), a w czterech szkołach zarówno ustnie, jak i pisemnie (rys. ). nie tak Uzgadnianie asortymentu sklepiku z dyrektorem ustnie pisemnie ustnie i pisemnie n=0 (liczba szkół podstawowych, w których funkcjonuje sklepik szkolny) Rys.. Forma uzgadniania asortymentu sklepiku szkolnego z dyrektorem Niepokojącym jest fakt, że tylko w szkołach uzgodnienia są sformalizowane w formie pisemnej. W dzielnicy Bemowo żadna z ocenianych szkół nie posiadała umowy pisemnej

26 z ajentem sklepiku (rys. 0). Asortyment sklepiku szkolnego musi być ustalany z dyrekcją oraz rodzicami, najlepiej po konsultacjach z dietetykiem lub specjalistą w zakresie żywienia człowieka. Aby sklepik szkolny mógł kształtować prawidłowe nawyki żywieniowe dzieci, nie powinny się w nim znajdować słodycze oraz wysokokaloryczne przekąski, gdyż uczniowie zamiast pełnowartościowych posiłków, chętniej wybierają smaczną, wysokoenergetyczną żywność, co może przyczyniać się do rozwoju nadwagi i otyłości. Dlatego też istotne są wymagania przedstawione przez szkołę oraz ograniczenia w asortymencie sklepiku i egzekwowanie przestrzegania tych zaleceń. Uzgadnianie asortymentu sklepiku z dyrektorem 0 ustnie i pisemnie pisemnie ustnie Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () n=0 (liczba szkół podstawowych, w których znajdował się sklepik szkolny) Rys. 0. Uzgodnienia dotyczące asortymentu sklepiku szkolnego w poszczególnych dzielnicach... Produkty dostępne w sklepiku szkolnym W większości ocenianych szkół, w sklepiku szkolnym były produkty zalecane: woda mineralna (w ze 0 sklepików), soki owocowe (w ), świeże owoce lub warzywa (w ), kanapki (w ), bakalie (w szkołach), mleko i przetwory mleczne (w ), soki świeżo wyciskane (w ) oraz przybory szkolne (w ), (rys. ). brak stałego asortymentu napoje energetyzujące soki świeżo wyciskane napoje gazowane lody dania typu fast food (m.in. zapiekanki, hot-dogi, hamburgery) słone przekąski (chipsy, paluszki, itp.) 0 słodkie napoje niegazowane (w tym wody smakowe) mleko lub przetwory mleczne słodkie bułki (drożdżówki, pączki, itp.) bakalie (suszone owoce, orzechy, pestki, itp.) słodycze przybory szkolne kanapki świeże owoce lub warzywa 0 soki owocowe (0 soku) woda mineralna pytanie wielokrotnego wyboru Liczba szkół Rys.. Produkty będące stałym elementem asortymentu sklepików szkolnych w warszawskich szkołach podstawowych (n=0 sklepiki)

27 W wielu szkołach nadal oferowano słodycze (w 0), słodkie bułki (w ), słodkie napoje niegazowane (w szkołach), słone przekąski (w szkołach), rzadziej były to dania typu fast food (w ), lody (w ), napoje gazowane (w 0), a nawet w dwóch napoje energetyzujące (rys. ). Warto tu zwrócić uwagę dyrekcji oraz rodziców na konsekwencje zdrowotne spożywania przez dzieci i młodzież słodyczy, słodkich napojów, napojów energetyzujących, słonych przekąsek oraz dań typu fast food. Zamiast tych produktów w sklepikach szkolnych powinny się znaleźć produkty prozdrowotne, kształtujące prawidłowe nawyki żywieniowe, takie jak np. kanapki przygotowane z pieczywa pełnoziarnistego, woda, owoce i warzywa, bakalie, soki owocowe, mleko i przetwory mleczne. Należy podkreślić, że w stosunku do poprzedniej oceny w 0 roku, asortyment sklepików uległ znacznej poprawie. Wydaje się jednak, że potrzebne są chyba bardziej radykalne środki w tym zakresie, aby całkowicie wyeliminować ze sklepików szkolnych produkty niewskazane z punktu widzenia zdrowia, szczególnie młodych ludzi. 0 Bemowo () Stały asortyment sklepików szkolnych Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () brak stałego asortymentu przybory szkolne słone przekąski (chipsy, paluszki, itp.) lody słodycze napoje energetyzujące słodkie napoje niegazowane (w tym wody smakowe) napoje gazowane woda mineralna soki świeżo wyciskane soki owocowe (0 soku) bakalie (suszone owoce, orzechy, pestki, itp.) świeże owoce lub warzywa mleko lub przetwory mleczne dania typu fast food (zapiekanki, hot-dogi, hamburgery, itp.) słodkie bułki (drożdżówki, pączki, itp.) kanapki pytanie wielokrotnego wyboru Rys.. Produkty będące stałym elementem asortymentu sklepików szkolnych w warszawskich szkołach podstawowych (n=0 sklepiki) w poszczególnych dzielnicach Kanapki oferowano w sklepikach warszawskich szkół podstawowych, a ich cena wahała się od 0,0 zł do ponad, zł (rys. ). W 0 sklepikach cena kanapki wynosiła pomiędzy a, zł; w 0 sklepikach pomiędzy, a, zł; a w od do, zł. Inne ceny za kanapkę proponowano w nielicznych sklepikach szkolnych warszawskich szkół podstawowych.

28 Średni koszt kanapki w sklepiku szkolnym 0 zł, do, zł, do, zł 0 do, zł, do, zł do, zł, zł n= (liczba sklepików szkolnych oferujących kanapki) Rys.. Średni koszt kanapki w sklepiku szkolnym Średni koszt kanapki w sklepiku szkolnym 0 Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () n= (liczba sklepików szkolnych oferujących kanapki) Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz (), zł do, zł, do,0zł do,zł, do, zł, do, zł zł Rys.. Średni koszt kanapki w sklepikach szkolnych w poszczególnych dzielnicach Najdrożej kanapki kupowali uczniowie w sklepikach szkolnych w dzielnicach Bemowo (w szkole), Bielany (w szkołach), Mokotów (w szkole), Ursus (w szkole), Wilanów (w ), Włochy (w ) oraz w dzielnicy Wola (w szkołach), (rys. ). Kanapki w wymienionych szkołach kosztowały powyżej, zł. Należy podjąć działania mające na celu obniżenie ceny kanapek w sklepikach szkolnych, tak aby były one dostępne dla większej liczby uczniów. Uczniowie nie mogą mieć wyboru tanie słodycze czy droga kanapka, gdyż wiadomo, że większość wybierze słodycze. We wszystkich (w 0) ocenianych szkołach podstawowych, w których funkcjonował sklepik szkolny, deklarowano wprowadzenie ograniczeń lub wymagań dotyczących asortymentu sklepiku (rys. ).

29 Ograniczenia lub wymagania w asortymencie sklepiku wprowadzone przez szkołę zakaz produktów barwiących i zabawek wprowadzenie ciepłych dań usunięcie zapiekanek, hamburgerów, hot dogów wprowadzenie kanapek wprowadzenie bakalii wprowadzenie soków wyciskanych usunięcie napojów energetycznych i gazowanych wyeksponowanie produktów prozdrowotnych wprowadzenie ciepłych tostów wprowadzenie koktajli mlecznych wprowadzenie chipsów owocowych wprowadzenie sałatek wprowadzenie owoców i warzyw wprowadzenie polecanych produktów śniadaniowych usunięcie lub ograniczenie słodycze usunięcie lub ograniczenie słonych przekąsek usunięcie lub ograniczenie napojów słodzonych Liczba szkół podstawowych Rys.. Deklarowane ograniczenia lub wymagania w asortymencie sklepiku szkolnego Najczęściej deklarowano usunięcie lub ograniczenie napojów słodzonych (w szkołach), usunięcie lub ograniczenie słonych przekąsek (w szkołach), usunięcie lub ograniczenie słodyczy (w szkołach) oraz wprowadzenie polecanych produktów śniadaniowych (w ) oraz owoców i warzyw (w ). Wśród innych () wymienianych ograniczeń lub wymagań znalazło się: wprowadzenie sałatek, chipsów owocowych, koktajli mlecznych, ciepłych tostów, soków wyciskanych, bakalii, kanapek oraz ciepłych dań, usunięcie zapiekanek, hamburgerów, hot dogów, napojów energetycznych i gazowanych, jak również zakaz sprzedawania produktów barwiących buzię i zabawek. Na rysunku przedstawiono deklarowane wymagania w szkołach w poszczególnych dzielnicach.

30 Ograniczenia lub wymagania w asortymencie sklepiku wprowadzone przez szkołę wprowadzenie ciepłych dań usunięcie zapiekanek, hamburgerów, hot dogów wprowadzenie kanapek wprowadzenie bakalii wprowadzenie soków wyciskanych usunięcie napojów energetycznych i gazowanych wyeksponowanie prod. prozdrowotnych wprowadzenie ciepłych tostów wprowadzenie koktajli mlecznych wprowadzenie chipsów owocowych zakaz produktów barwiących i zabawek wprowadzenie sałatek wprowadzenie owoców i warzyw wprowadzenie polecanych prod. śniadaniowych usunięcie lub ograniczenie słodyczy 0 0 usunięcie lub ograniczenie słonych przekąsek usunięcie lub ograniczenie napojów słodzonych Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () Rys.. Deklarowane ograniczenia lub wymagania w asortymencie sklepiku szkolnego w poszczególnych dzielnicach Deklaracja konieczności usunięcia produktów, które nie są polecane do sklepików szkolnych świadczy o tym, że wciąż w warszawskich szkołach podstawowych taki asortyment jeszcze jest. Niestety, sprzedawcy koncentrują się głównie na swoim zysku, a nie na zdrowiu uczniów, dlatego niezbędne wydaje się uregulowanie prawne konieczności stosowania się do wymagań dotyczących asortymentu sklepików szkolnych. Należy też nadmienić, że niezbędny jest stały monitoring asortymentu sklepiku, aby być pewnym, że jest on zgodny z deklarowanym. W większości ocenianych szkół podstawowych (w ) osobą monitorującą asortyment sklepiku był dyrektor szkoły (rys. ). W szkołach podstawowych asortyment sklepiku szkolnego kontrolowała rada rodziców. W szkołach monitoringiem asortymentu sklepiku pod względem zgodności z ustaleniami zajmowali się nauczyciele. W dwóch szkołach pomimo ustaleń dotyczących asortymentu sklepiku nikt nie zajmował się kontrolą sklepiku szkolnego. Były to szkoły zlokalizowane w dzielnicach Mokotów i Praga Południe (rys. ). W kolejnych trzech szkołach nie uzyskano odpowiedzi na to pytanie. W ocenianych szkołach podstawowych monitoringiem asortymentu sklepiku szkolnego zajmowały się inne osoby, takie jak: wicedyrektor szkoły (w szkole), pracownik administracji lub kierownik gospodarczy (w szkołach), kierownik świetlicy (w szkołach), intendent (w szkołach), pielęgniarka (w ), zespół edukacji zdrowotnej, przewodniczący zespołu ds. promocji zdrowia lub koordynator szkoły promującej zdrowie (w szkołach), samorząd uczniowski z opiekunem (w szkołach), specjalna komisja powołana w tym celu (w szkole) oraz rodzice (w szkole). Należy zwrócić uwagę na to, aby osoba monitorująca asortyment sklepiku w szkole posiadała wiedzę na temat żywności prozdrowotnej oraz zaleceń dotyczących asortymentu sklepiku. 0

31 Kto monitoruje asortyment sklepiku? dyrektor szkoły rada rodziców nauczyciele inna osoba nikt pytanie w ielokrotnego w yboru Rys.. Osoby wyznaczone w szkołach podstawowych do monitorowania asortymentu sklepiku Kto monitoruje asortyment sklepiku? 0 nikt inna nauczyciele rada rodziców dyrektor szkoły Bemowo () Białołęka (0) Bielany () Mokotów () Ochota () Praga Południe () Praga Północ () Rembertów () Śródmieście () Targówek () Ursus () Ursynów () Wawer () Wesoła () Wilanów () Włochy () Wola () Żoliborz () pytanie wielokrotnego wyboru Rys.. Osoby wyznaczone w szkołach podstawowych do monitorowania asortymentu sklepiku w poszczególnych dzielnicach.. Automaty W ocenianych szkołach podstawowych, co stanowi ocenianych szkół, były automaty z produktami spożywczymi. Najczęściej były to automaty z napojami i słodyczami (w szkołach), z napojami (w szkołach) i w jednej wyłącznie ze słodyczami (rys. ).

32 Automaty z produktami spożywczymi na terenie szkół nie tak, z napojami tak, ze słodyczami tak, z napojami i słodyczami n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Obecność automatów z produktami spożywczymi zlokalizowanymi na terenie szkół podstawowych Najwięcej automatów z napojami i/lub słodyczami było w szkołach podstawowych w następujących dzielnicach: Białołęka (w ), Bielany (w ), Mokotów (w ) i Wesoła (w szkołach), (rys. 0). Zazwyczaj znajdowały się w nich słodkie napoje owocowe lub gazowane, słodycze i chipsy. Należy dążyć do usuwania ze szkół automatów z napojami gazowanymi lub eliminowania z ich asortymentu napojów słodzonych oraz słodyczy, a ewentualnie wprowadzenia automatów np. ze świeżo wyciskanymi sokami, wodą, nabiałem, bakaliami, warzywami i owocami. Automaty z produktami spożywczymi na terenie szkół 0 0 tak, z napojami i ze słodyczami tak, ze słodyczami tak, z napojami nie Rys. 0. Obecność automatów z produktami spożywczymi zlokalizowanymi na terenie szkół podstawowych w poszczególnych dzielnicach

33 .. Edukacja żywieniowa... Programy zewnętrzne realizowane przez szkoły w ramach edukacji z zakresu zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej Spośród ocenianych szkół większość () deklarowała realizację własnych lub zewnętrznych programów z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej. Jedynie w trzech szkołach nie udzielono odpowiedzi na to pytanie (rys. ). Były to szkoły zlokalizowane w dzielnicach Rembertów () i Targówek (), (rys. ). W szkołach realizowano zarówno własne, jak i zewnętrzne programy dotyczące zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej. W szkołach podstawowych były to wyłącznie programy zewnętrzne, a w dwóch wyłącznie programy własne (rys. ). Własne lub zewnętrzne programy z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej tak, zarówno programy własne, jak i zewnętrzne tak, tylko programy zewnętrzne tak, tylko programy własne brak danych n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu) Rys.. Własne lub zewnętrzne programy z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej realizowane przez oceniane szkoły w bieżącym roku szkolnym Własne lub zewnętrzne programy z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej 0 0 brak danych tak, tylko programy własne tak, tylko programy zewnętrzne tak, zarówno programy własne, jak i zewnętrzne Rys.. Własne lub zewnętrzne programy z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej realizowane przez oceniane szkoły w bieżącym roku szkolnym w poszczególnych dzielnicach Spośród programów zewnętrznych, w których uczestniczyły warszawskie szkoły podstawowe najczęściej wymieniano: Szklankę mleka (w szkołach), Owoce w szkole (w ), Wiem, co jem (w ) oraz Od zabawy do sportu (w szkołach). Rzadziej były

34 realizowane, takie programy jak: Owoce, warzywa i soki są na (w szkołach), Jem kolorowo (w szkołach), Smak zdrowia (w szkołach) oraz w szkołach podstawowych realizowano inne programy z tego zakresu (rys. ). Liczba szkół Programy zewnętrzne z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej Jem kolorowo Od zabawy do sportu Owoce, warzywa i soki są na Wiem, co jem Smak zdrowia Szklanka mleka Owoce w szkole n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu); pytanie wielokrotnego wyboru Inny Rys.. Programy zewnętrzne z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej realizowane w bieżącym roku szkolnym w szkołach podstawowych Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że szkoły podstawowe chętnie uczestniczą w programach edukacyjnych z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej. W poszczególnych dzielnicach stwierdzono zbliżone zainteresowanie poszczególnymi programami prozdrowotnymi (rys. ). Programy z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej Inny Owoce w szkole Szklanka mleka Smak zdrowia Wiem, co jem Owoce, warzywa i soki są na Od zabawy do sportu Jem kolorowo n= (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu); pytanie wielokrotnego wyboru Rys.. Programy zewnętrzne z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej realizowane w bieżącym roku szkolnym w szkołach podstawowych w poszczególnych dzielnicach W ocenianych szkołach podstawowych realizowano szereg innych, różnorodnych programów promujących prawidłowe żywienie i aktywność fizyczną (tabela ).