Organizacja żywienia w warszawskich gimnazjach Raport z oceny

Transkrypt

1 Organizacja żywienia w warszawskich gimnazjach 2013 Raport z oceny Opracowanie raportu: dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak opiekun Koła Pomoc: Marek Janiszewski Natalia Pacuszka Ankiety przeprowadzili: Anna Dąbrowska, Klaudia Kamińska, Katarzyna Gołębiowska, Marek Janicki, Michał Nowocień, Paulina Orkisz, Natalia Pacuszka, Małgorzata Palme, Dorota Pyzalska, Wioleta Siłuch, Julia Seliga, Aneta Sobczak, Anna Zielińska Koło Naukowe Żywieniowców i Dietetyków Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Warszawa

2 Spis treści 1. INFORMACJA O PROJEKCIE BADAWCZYM WYNIKI OCENY PRZERWY ŚNIADANIOWE... 4 Liczba przerw śniadaniowych... 4 Czas trwania przerw śniadaniowych... 6 Wspólne śniadania uczniów z nauczycielami PRZERWY OBIADOWE... 8 Liczba przerw obiadowych... 8 Czas trwania przerw obiadowych SZKOLNE ZAPLECZE GASTRONOMICZNE Kuchnia szkolna Przygotowywanie posiłków Personel przygotowujący posiłki Wyposażenie kuchni Stołówka szkolna Możliwość zakupu posiłków przez uczniów Liczba uczniów korzystających z posiłków w szkole ŚREDNI KOSZT POSIŁKÓW W WARSZAWSKICH GIMNAZJACH Średni koszt śniadań w szkołach Średni koszt obiadów w szkołach DOŻYWIANIE Posiłki oferowane w ramach dożywiania Liczba uczniów korzystających z dożywiania Napoje oferowane uczniom bezpłatnie SKLEPIK SZKOLNY Zasady organizacji sklepiku Nadzór nad asortymentem produktów dostępnych w sklepiku Produkty dostępne w sklepiku AUTOMATY EDUKACJA ŻYWIENIOWA Programy zewnętrzne realizowane przez szkoły w ramach edukacji z zakresu zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej Edukacja personelu zajmującego się żywieniem w szkołach PODSUMOWANIE I WNIOSKI

3 1. Informacja o projekcie Ocena dotycząca organizacji żywienia w warszawskich gimnazjach została zrealizowana w okresie od października do grudnia 2013 r. przez Koło Naukowe Żywieniowców i Dietetyków funkcjonujące przy Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie. Ocenę przeprowadzono na zlecenie Urzędu Miasta Warszawy w ramach kampanii Wiem, co jem. Celem oceny była analiza: przestrzegania przez szkoły zasad prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży, w tym zapewnienia odpowiednich warunków do realizacji potrzeb żywieniowych; działań podejmowanych na rzecz prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży w placówkach oświatowych; potrzeb szkół w zakresie prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży. Ocenę zrealizowano metodą wywiadu bezpośredniego z wykorzystaniem specjalnie opracowanej w tym celu ankiety. Na przeprowadzenie ankiety zgodę wyraziło 114 ze 131 publicznych, warszawskich gimnazjów, w tym: 5 z 5 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Bemowie; 5 z 6 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Białołęce; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum nr 122 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. gen. Charlesa de Gaullea; 12 z 12 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie gimnazjów na Bielanach; 16 z 17 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Mokotowie; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum Dwujęzyczne nr 59; 5 z 7 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Ochocie; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum z Oddziałami Integracyjnymi nr 14 im. Leopolda Staffa, Gimnazjum nr 13 im. Stanisława Staszica; 12 z 12 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Pradze Południe; 5 z 6 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Pradze Północ; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum nr 31 z Oddziałami Integracyjnymi im. Rotmistrza Witolda Pileckiego; 3 z 3 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie w Rembertowie; 11 z 15 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie w Śródmieściu; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum nr 44 im. Generała Pawła Chrzanowskiego, Gimnazjum nr 33 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Stefana Batorego, Gimnazjum Dwujęzyczne nr 34 im. Narcyzy Żmichowskiej, Gimnazjum nr 40 z Oddziałami Integracyjnymi im. Żołnierzy Armii Krajowej Grupy Bojowej "Krybar"; - 3 -

4 6 z 6 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Targówku; 4 z 4 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie w Ursusie; 5 z 6 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Ursynowie; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum z Oddziałami Integracyjnymi nr 95 im. Ignacego Jana Paderewskiego; 5 z 8 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie w Wawrze; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum Specjalne nr 111, Gimnazjum Specjalne nr 107, Gimnazjum nr 103 z Oddziałami Integracyjnymi i Oddziałami Dwujęzycznymi im. ks. Jana Twardowskiego; 2 z 3 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie w Wesołej; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum nr 120 im. Noblistów Polskich; 2 z 2 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie w Wilanowie; 3 z 3 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie we Włochach; 9 z 10 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Woli; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum Dwujęzyczne nr 50 im. gen. Władysława Sikorskiego; 4 z 6 zlokalizowanych na terenie dzielnicy i zaproszonych do udziału w ocenie na Żoliborzu; na udział w ocenie nie wyraziły zgody następujące szkoły: Gimnazjum Specjalne nr 66, Gimnazjum nr 54 im. Adama Kazimierza ks. Czartoryskiego. Ankiety wypełniali przeszkoleni w prowadzeniu wywiadu członkowie Koła Naukowego Żywieniowców i Dietetyków Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie na podstawie odpowiedzi dyrekcji, intendentów, kucharek, ajentów oraz własnych spostrzeżeń. Pytania dotyczyły: przerw śniadaniowych i obiadowych, organizacji posiłków, wyposażenia szkolnej kuchni, posiłków, które uczniowie mogą kupić w szkole, dożywiania, zaopatrzenia sklepiku szkolnego, programów z zakresu prawidłowego żywienia kierowanych do uczniów oraz doskonalenia zawodowego osób opracowujących jadłospisy i osób przygotowujących posiłki. 2. Wyniki oceny 2.1. Przerwy śniadaniowe Liczba przerw śniadaniowych W większości warszawskich gimnazjów (w 91 na 114 biorących udział w ocenie) zorganizowano przerwy śniadaniowe, podczas których uczniowie mogli spożyć posiłek. Zazwyczaj była to jedna (w 56 szkołach) lub dwie (w 17 szkołach) przerwy, odpowiednio dłuższe, by młodzież bez pośpiechu mogła zjeść drugie śniadanie

5 Niepokojący jest fakt, iż w 22 warszawskich gimnazjach w ogóle nie było zaplanowanych dłuższych przerw śniadaniowych (Ryc. 1), co znaczy, że uczniowie spożywają ten posiłek w czasie krótkich (5 minutowych) przerw. Dłuższe przerwy przewidziano dopiero w godzinach obiadowych. Ryc. 1. Liczba przerw śniadaniowych w badanych gimnazjach (n=114) Jak przedstawiono na Ryc. 2, wszystkie szkoły na Bemowie, Bielanach, Ochocie, w Ursusie, Wesołej, Wilanowie i we Włochach organizują przerwy śniadaniowe. W pozostałych dzielnicach, w co najmniej jednej z ankietowanych szkół nie było dłuższej przerwy przeznaczonej na zjedzenie śniadania. Ryc. 2. Liczba przerw śniadaniowych w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=114) - 5 -

6 Czas trwania przerw śniadaniowych Analizę długości głównej przerwy śniadaniowej przeprowadzono w szkołach, które ją organizowały, tj. w 92 placówkach oświatowych. W prawie połowie ocenianych szkół (w 38 szkołach; 41% wszystkich gimnazjów zapewniających przerwę śniadaniową) przerwa śniadaniowa trwała minut. W 35 szkołach (38%) na spożycie drugiego śniadania gimnazjaliści mieli od 10 do 14 minut, w 11 szkołach natomiast przerwa ta trwała nawet minut. Tylko w 3 szkołach na spożycie drugiego śniadania przeznaczono mniej niż 10 minut. W 5 szkołach przerwa śniadaniowa zorganizowana była w odmienny sposób, np. uczniowie mieli czas na spożycie II śniadania w czasie lekcji, bądź też szkoła zapewniała dwie wydłużone przerwy (Ryc. 3). Ryc.3. Czas trwania głównej przerwy śniadaniowej w badanych gimnazjach (n=92) Szkoły w poszczególnych dzielnicach najczęściej organizowały przerwy i minutowe. Tylko w 3 szkołach (w dzielnicach Praga Południe i Wola) główna przerwa śniadaniowa trwała tylko 5-9 minut, co w praktyce pozwala uczniom jedynie na przejście do innej sali (Ryc. 4). W dwóch szkołach (dzielnice: Ochota i Praga Południe) deklarowany czas głównej przerwy śniadaniowej wynosił aż 30 minut, a w jednej ze szkół na Ursynowie zorganizowane zostały dwie przerwy po 15 minut

7 Ryc. 4. Czas trwania głównej przerwy śniadaniowej w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=92) Wspólne śniadania uczniów z nauczycielami We wszystkich szkołach oceniano możliwość wspólnego spożywania śniadania uczniów z nauczycielem. Jest to zwyczaj częściej stosowany w szkołach podstawowych szczególnie w niższych klasach, jednak w 23 warszawskich gimnazjach również gimnazjaliści mogli zjeść posiłek wspólnie ze swoim nauczycielem. W szkołach tych wspólne śniadania z nauczycielem spożywali uczniowie wybranych klas (4 szkoły) lub wszystkich klas (I-III; 19 szkół) (Ryc. 5). Ryc. 5. Możliwość spożywania wspólnego śniadania z nauczycielem w badanych szkołach gimnazjalnych (n=114) W szkołach dzielnic: Białołęka, Praga Północ, Rembertów, Ursynów, Wawer, Wilanów oraz Wesoła uczniowie klas gimnazjalnych nie mieli możliwości spożycia śniadania wspólnie z nauczycielem. Zapewnienie takiej możliwości pozwala - 7 -

8 na kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych wśród młodzieży oraz pozwala nauczycielowi na poznanie uczniów i sprawdzenie, czy któryś z nich nie potrzebuje pomocy w formie dożywiania organizowanego przez Ośrodek Pomocy Społecznej (Ryc. 6). Ryc. 6. Możliwość spożywania wspólnego śniadania z nauczycielem w szkołach gimnazjalnych w poszczególnych dzielnicach (n=114) 2.2. Przerwy obiadowe Liczba przerw obiadowych W ponad połowie (n=61) gimnazjach (na 114) w rozkładzie zajęć lekcyjnych przewidziano 2 przerwy obiadowe. W 33 szkołach była tylko jedna przerwa obiadowa, natomiast w 16 więcej niż 2 przerwy obiadowe (Ryc.7). W 4 gimnazjach nie ustalono przerwy obiadowej. Ryc. 7. Liczba przerw obiadowych w badanych gimnazjach (n=114) - 8 -

9 Tylko w 3 szkołach (dzielnice: Białołęka, Praga Północ, Praga Południe) nie zorganizowano żadnej przerwy obiadowej. W pozostałych dzielnicach uczniowie mieli możliwość zjedzenia obiadu podczas jednej, dwóch, trzech lub nawet czterech (Bemowo, Mokotów, Wawer, Żoliborz) przerw obiadowych (Ryc. 8). Ryc. 8. Liczba przerw obiadowych w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=114) Czas trwania przerw obiadowych Analizę długości przerwy obiadowej przeprowadzono w szkołach, które ją organizowały, tj. 110 placówkach oświatowych. Zazwyczaj (w 51 szkołach) główna przerwa obiadowa trwała minuty. W 47 szkołach przerwa ta trwała minut, w 7 szkołach wynosiła natomiast minut. Jedynie w 4 szkołach przerwała trwała 30 minut lub więcej (Ryc. 9). Ryc. 9. Czas trwania głównej przerwy obiadowej w badanych gimnazjach (n=110) - 9 -

10 W większości szkół, główna przerwa obiadowa trwała minuty. Czas ten jest dla większości uczniów wystarczający do zjedzenia obiadu w spokojnej atmosferze. W wielu szkołach przerwa ta trwała jednak zbyt krótko. Konieczne jest więc podjęcie działań w celu wydłużenia przerw w tych szkołach, w których trwają one krócej niż 20 minut (Ryc. 10). Ryc. 10. Czas trwania głównej przerwy obiadowej w gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=110) 2.3. Szkolne zaplecze gastronomiczne Kuchnia szkolna Przygotowywanie posiłków W 44 warszawskich gimnazjach posiłki przygotowywane były przez szkolną kuchnię. W 33 szkołach posiłki pochodziły od zewnętrznego dostawcy, w 30 szkołach szkolna kuchnia prowadzona była przez inną osobę najczęściej ajenta lub oddział przedszkolny/szkołę podstawową. Kolejne 5 szkół nie organizowało posiłków, natomiast w przypadku 3 szkół nie uzyskano danych (Ryc. 11)

11 Ryc. 11. Podmiot odpowiedzialny za przygotowanie posiłków w badanych gimnazjach (n=114) Jedynie w dzielnicy Rembertów we wszystkich ankietowanych szkołach posiłki przygotowywała wyłącznie kuchnia szkolna (Ryc. 12). Również w większości szkół dzielnic: Bemowo, Praga Południe, Praga Północ, Ursus, Ursynów, Wawer, Wilanów, Włochy oraz Wola stwierdzono podobny sposób przygotowywania posiłków. W przypadku szkół, w których posiłki pochodzą od zewnętrznego dostawcy konieczna jest szczególna kontrola jakości posiłków, gdyż transport żywności przebiegający w nieprawidłowych warunkach może niekorzystnie wpływać na jakość i bezpieczeństwo zdrowotne serwowanej żywności. Ryc. 12. Podmiot odpowiedzialny za przygotowanie posiłków w gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=114) Personel przygotowujący posiłki W szkołach, w których przygotowywanie posiłków odbywało się w szkolnej kuchni (n=44) przeanalizowano liczbę etatów osób w niej zatrudnionych (Ryc. 13). W niespełna połowie badanych szkół liczba etatów personelu kuchennego była

12 większa niż 2, a mniejsza niż 4. W 14 szkołach liczba etatów wynosiła 2 lub mniej (zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin). Ryc. 13. Liczba etatów w kuchni w gimnazjach prowadzących kuchnię szkolną (n=44) W szkołach w dzielnicach: Białołęka, Mokotów oraz Wesoła szkoły nie deklarowały prowadzenia własnej stołówki szkolnej. W tych szkołach posiłki były przygotowywane przez zewnętrznego dostawcę bądź też inną osobę (ajent, kuchnia w szkole podstawowej lub w przedszkolu). W przypadkach prowadzenia stołówki przez szkołę, liczba etatów wahała się od 1 do 7 (Ryc. 14). Ryc.14. Liczba etatów w kuchni w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=44) Wyposażenie kuchni Większość, bo 80% (91 szkół) warszawskich gimnazjów posiada kuchnie z wyposażeniem wystarczającym do dobrej organizacji pracy (Ryc. 15). W 10 (9%) szkołach zgłoszone zostały braki utrudniające prawidłowe działanie kuchni, 13 szkół nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie w tym 5 szkół, które nie organizują posiłków

13 Ryc.15. Ocena wyposażenia kuchni szkolnej w badanych gimnazjach (n=114) Potrzeby w wyposażeniu kuchni zgłaszano w gimnazjach w dzielnicach: Wawer, Bielany, Mokotów, Ochota, Ursynów i Żoliborz. W dzielnicach: Bemowo, Rembertów, Wilanów, Włochy i Wola żadna z ankietowanych szkół nie zgłaszała takich potrzeb (Ryc. 16). Ryc. 16. Ocena wyposażenia kuchni szkolnej w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach Sprzęty, których w ocenie szkół brakuje to: piece konwekcyjno-parowe (4 szkoły) oraz krajalnice, patelnie, miski, wkłady do bemara, lodówki i lodówko-zamrażarki, kotły warzelne, rozdrabniacze do odpadów, zmywarki. Jedna ze szkół zwróciła uwagę na niewystarczający metraż kuchni szkolnej Stołówka szkolna Spośród ocenianych warszawskich gimnazjów 105 posiada stołówkę, na której uczniowie mogą zjeść obiad, natomiast tylko w 6 szkołach nie ma stołówki szkolnej

14 (Ryc. 17). Średnio na stołówce znajduje się miejsce dla 58 osób (zakres osób). Ryc. 17. Obecność stołówki szkolnej w badanych gimnazjach (n=114) Spośród wszystkich ocenianych szkół stołówki nie posiadały jedynie: 2 gimnazja na Pradze Południe, 1 gimnazjum na Pradze Północ, 1 gimnazjum w Śródmieściu, 1 gimnazjum na Targówku oraz 1 gimnazjum w Wesołej (Ryc. 18). Ryc. 18. Obecność stołówki szkolnej w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach W tabeli 1 przedstawiono liczbę miejsc na stołówce w szkołach gimnazjalnych posiadających stołówkę w poszczególnych dzielnicach (n=105)

15 Tabela 1. Liczba miejsc na stołówce w szkołach gimnazjalnych w poszczególnych dzielnicach Dzielnica Liczba miejsc na stołówce Liczba miejsc na stołówce (zakres) (średnia) BEMOWO n= BIAŁOŁĘKA n=5 brak danych - BIELANY n= MOKOTÓW n= OCHOTA n= PRAGA POŁUDNIE n= PRAGA PÓŁNOC n= REMBERTÓW n= ŚRÓDMIEŚCIE n= TARGÓWEK n= URSUS n= URSYNÓW n= WAWER n= WESOŁA n= WILANÓW n=2 brak danych - WŁOCHY n= WOLA n= ŻOLIBORZ n= Możliwość zakupu posiłków przez uczniów W badanych szkołach oceniono możliwość zakupu posiłków przez uczniów. W większości deklarowano możliwość zakupu obiadu (95 szkoły) i/lub śniadania (31 szkół). W 8 szkołach istniała możliwość zakupu innego posiłku, określanego zwykle jako podwieczorek ; dostępnymi produktami wymienianymi przez respondentów były: owoce, desery, ciasta, sałatki, jogurty. Tylko w 7 szkołach nie było możliwości zakupu posiłków lub nie uzyskano odpowiednich danych (Ryc. 19). Ryc. 19. Możliwość zakupu posiłków w szkole (n=114) * pytanie wielokrotnego wyboru

16 Ryc. 20. Możliwość zakupu posiłków w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=114) * pytanie wielokrotnego wyboru Liczba uczniów korzystających z posiłków w szkole Z posiłków we wszystkich szkołach oferujących możliwość ich zakupu (n=107) łącznie korzystało ponad gimnazjalistów. Średnio liczba uczniów korzystających z możliwości zakupu posiłków w ankietowanych szkołach gimnazjalnych wynosiła 74 osób. Liczba sprzedawanych posiłków w szkołach zależy od wielkości szkoły i jej specyfiki. W kilku szkołach nie uzyskano danych na temat konkretnej liczby sprzedawanych posiłków. Posiłki określone jako inne najczęściej dotyczyły podwieczorków (Tab. 2)

17 Tabela 2. Liczba uczniów korzystających z posiłków badanych w gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=107) Dzielnica Liczba uczniów korzystających ze śniadań (ogółem) Liczba uczniów korzystających z obiadów (ogółem) Liczba uczniów korzystających z innych posiłków (ogółem) BEMOWO n= BIAŁOŁĘKA n= BIELANY n= MOKOTÓW n= OCHOTA n= PRAGA POŁUDNIE n= PRAGA PÓŁNOC n= REMBERTÓW n= ŚRÓDMIEŚCIE n= TARGÓWEK n= URSUS n= URSYNÓW n= WAWER n= WESOŁA n= WILANÓW n= WŁOCHY n= WOLA n= ŻOLIBORZ n= SUMA Średni koszt posiłków w warszawskich gimnazjach Średni koszt śniadań w szkołach Średni koszt śniadań w ocenianych gimnazjach wynosił 2,72 zł, wahając się od 1 zł do 5 zł (Ryc. 21). W części gimnazjów dyrektorzy deklarowali możliwość zakupu śniadania przez uczniów, jednak nie podawali ceny, gdyż śniadania uczeń samodzielnie dokonuje zakupu w szkolnym sklepiku wybierając z jego asortymentu. Ryc. 21. Koszt śniadań w badanych gimnazjach oferujących możliwość ich zakupu/otrzymania (n=21)

18 Średni koszt obiadów w szkołach Średni koszt obiadów w ocenianych gimnazjach deklarujących możliwość kupna/otrzymania obiadu wynosił 6,96 zł i wahał się od 2 zł do 12 zł. Rozkład cen obiadu w ankietowanych gimnazjach przedstawia Ryc. 22. Ryc. 22. Koszt obiadów w badanych gimnazjach oferujących możliwość ich zakupu (n=107) Część badanych szkół (n=10) deklarowała dodatkowo możliwość zakupu podwieczorka, którego cena wynosiła średnio 2,5 zł, a wahała się między 1,5 a 3 zł Dożywianie Posiłki oferowane w ramach dożywiania Najczęstszym posiłkiem zapewnianym przez szkołę w ramach dożywiania był obiad (w 98 szkołach). W 11 gimnazjach młodzież mogła otrzymać śniadanie. W 3 warszawskich gimnazjach szkoła nie zapewniała dożywiania (brak informacji czy przyczyną tego stanu rzeczy był brak wiedzy na temat dzieci potrzebujących ewentualnej pomocy czy też możliwości szkoły), a w 9 gimnazjach nie uzyskano takich danych (Ryc. 23). Jako inne posiłki oferowane w ramach dożywiania respondenci wymieniali owoce i/lub warzywa (4 szkoły). Ryc. 23. Posiłki oferowane w ramach dożywiania w gimnazjach (n=114) * możliwość wielokrotnego wyboru

19 Liczba uczniów korzystających z dożywiania W Warszawie, z dożywiania prowadzonego w 102 szkołach gimnazjalnych korzystało 2370 uczniów. Najliczniejsza grupa (2136 gimnazjalistów), miała zapewniony obiad, 183 uczniom zapewniano drugie śniadanie, a 51 uczniom zarówno drugie śniadanie oraz obiad (Tab. 3). W 12 szkołach nie uzyskano danych liczbowych odnośnie liczby uczniów lub dożywianie nie było prowadzone. Tabela 3. Liczba uczniów korzystających z różnych form dożywiania w gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=102) Dzielnica Liczba uczniów korzystających ze śniadań (ogółem) Liczba uczniów korzystających z obiadów (ogółem) Liczba uczniów korzystających ze śniadania i obiadu (ogółem) BEMOWO n= BIAŁOŁĘKA n= BIELANY n= MOKOTÓW n= OCHOTA n= PRAGA POŁUDNIE n= PRAGA PÓŁNOC n= REMBERTÓW n= ŚRÓDMIEŚCIE n= TARGÓWEK n= URSUS n= URSYNÓW n= WAWER n= WESOŁA n= WILANÓW n= WŁOCHY n= WOLA n= ŻOLIBORZ n= SUMA Napoje oferowane uczniom bezpłatnie W 56 gimnazjach uczniowie nie mieli możliwości wypicia bezpłatnego napoju. Taki napój oferowały 54 warszawskie gimnazja (Ryc. 24, 25). Ryc. 24. Liczba badanych gimnazjów oferujących uczniom bezpłatne napoje (n=114)

20 Ryc. 25. Liczba gimnazjów oferujących uczniom bezpłatne napoje w poszczególnych dzielnicach (n=114) W szkołach oferujących uczniom bezpłatny napój (n=54) najczęściej oferowanym napojem była woda (w 27 szkołach) lub mleko (w 19 szkołach). W niektórych szkołach uczniom oferowano również herbatę (w 10 szkołach) lub inny napój (w 17 szkołach). Jako inny napój najczęściej był oferowany kompot w 17 szkołach (Ryc. 26). W części szkół oferowany był różny asortyment bezpłatnych napojów (2 lub 3 do wyboru). Ryc. 26. Rodzaj oferowanych napojów w badanych gimnazjach (n=54) 2.6. Sklepik szkolny Zasady organizacji sklepiku Na terenie większości ankietowanych gimnazjów (n=95; 83%) działał sklepik szkolny (Ryc. 27)

21 Ryc. 27. Liczba badanych gimnazjów na terenie, których działa sklepik szkolny (n=114) W wszystkich szkołach w dzielnicach: Białołęka, Bielany, Ursus, Ursynów i Wilanów działały sklepiki szkolne (Ryc. 28). Ryc. 28. Liczba gimnazjów na terenie, których działa sklepik szkolny w poszczególnych dzielnicach (n=114) Nadzór nad asortymentem produktów dostępnych w sklepiku Pytania odnośnie nadzoru nad asortymentem produktów dostępnych w sklepiku szkolnym zadano w gimnazjach prowadzących ww. sklepik (n=95) (Ryc. 29). Najczęściej asortyment sklepiku był uzgadniany ustnie (n=60), zdecydowanie rzadziej w sposób formalny (n=24). W jednej ze szkół asortyment nie był uzgadniany z dyrekcją szkoły; w 11 szkołach nie uzyskano takich danych

22 Ryc. 29. Uzgodnienia odnośnie asortymentu sklepiku szkolnego w badanych gimnazjach prowadzących sklepik szkolny (n=95) W dzielnicach: Praga Północ, Targówek, Wilanów, Włochy oraz Żoliborz we wszystkich ankietowanych szkołach asortyment uzgadniany był w sposób ustny (Ryc. 30). Ryc. 30. Uzgodnienia odnośnie asortymentu sklepiku szkolnego w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=95) W szkołach, które twierdząco odpowiedziały na pytanie odnośnie uzgadniania asortymentu sklepiku, zapytano czy zostały wprowadzane ograniczenia lub inne wymagania związane z jego asortymentem (Ryc. 31)

23 Ryc. 31. Ograniczenia i/lub wymagania odnośnie asortymentu sklepiku szkolnego w badanych gimnazjach (n=85) W większości szkół wprowadzono ograniczenia bądź wymagania odnośnie asortymentu produktów, które uczniowie mogą zakupić w szkole. Tylko w kilku szkołach respondenci nie deklarowali wprowadzenia takich ustaleń (Ryc. 32). Ryc. 32. Ograniczenia i/lub wymagania odnośnie asortymentu sklepiku szkolnego w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=85) Produkty dostępne w sklepiku W kolejnym pytaniu analizowano rodzaj ograniczeń/wymagań kierowanych przez szkołę odnośnie asortymentu produktów w szkolnym sklepiku (Tab. 4). Pytanie kierowane było do 78 gimnazjów, które deklarowały wprowadzenie ww. ograniczeń/wymagań, możliwa była więcej niż jedna odpowiedź

24 Tabela 4. Rodzaj ograniczeń/wymagań kierowanych przez szkołę odnośnie asortymentu produktów w szkolnym sklepiku w badanych gimnazjach (n=78) Dzielnica Usunięcie lub ograniczenie napojów słodzonych Usunięcie lub ograniczenie słonych przekąsek Usunięcie lub ograniczenie słodyczy Wprowadzenie polecanych produktów śniadaniowych Wprowadzenie owoców lub warzyw BEMOWO n= BIAŁOŁĘKA n= BIELANY n=5 2 1 MOKOTÓW n= OCHOTA n=3 3 1 PRAGA POŁUDNIE n= PRAGA PÓŁNOC n= REMBERTÓW n=2 1 1 ŚRÓDMIEŚCIE n= TARGÓWEK n= URSUS n= URSYNÓW n=5 2 1 WAWER n= WESOŁA n= WILANÓW n= WŁOCHY n= WOLA n= ŻOLIBORZ n= SUMA Inne Jako inne rodzaje ograniczeń respondenci najczęściej wymieniali: wprowadzanie sałatek, jogurtów, wycofanie napojów energetyzujących oraz napojów typu cola, jak również ograniczenie żywności typu fast-food i wysoko przetworzonej. Kolejnym pytaniem był sposób monitorowania asortymentu sklepiku szkolnego w ankietowanych szkołach gimnazjalnych, w których asortyment ten podlegał regulacjom szkolnym (Ryc. 33). Możliwe było podanie więcej niż jednej odpowiedzi. W większości szkół organem monitorującym była dyrekcja szkoły, rzadziej funkcję tę obejmowała rada rodziców lub nauczyciele. Osobami zajmującymi się monitorowaniem asortymentu wymienianymi jako inne byli również: pielęgniarka szkolna, kierownik sklepiku, samorząd szkolny oraz pedagog szkolny. Tylko w 4 gimnazjach nie było osoby odpowiedzialnej za monitorowanie asortymentu sklepiku szkolnego

25 tak, inna osoba 15 12% tak, nauczyciel 13 10% tak, rada rodziców 27 21% nie, nikt nie monitoruje 4 3% tak, dyrektor 71 54% Ryc. 33. Sposób monitorowania asortymentu sklepiku szkolnego w badanych gimnazjach Ryc. 34. Sposób monitorowania asortymentu sklepiku szkolnego w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach Na rycinie 35 przedstawiono stały asortyment sklepików szkolnych według deklaracji respondentów w szkołach prowadzących sklepik szkolny (n=95). W większości szkół uczniowie mogli zakupić kanapki, wodę mineralną, soki owocowe 100% oraz słodkie bułki. Napoje energetyzujące były dostępne w 6 z badanych gimnazjach

26 Ryc. 35. Stały asortyment sklepików szkolnych w badanych gimnazjach (n=95) W gimnazjach, które miały w ofercie kanapki w sklepiku szkolnym przeanalizowano cenę tego produktu (Ryc. 36). Ryc. 36. Cena kanapki oferowanej w sklepiku szkolnym w badanych gimnazjach Ceny kanapek wahały się od 1,4 zł do ponad 3,5 zł. Poniżej przedstawiono ceny kanapek w sklepiku szkolnym w poszczególnych dzielnicach (Ryc. 37). W żadnej z ankietowanych szkół cena kanapki nie była niższa niż 1 zł

27 Ryc. 37. Cena kanapki oferowanej w sklepiku szkolnym w badanych gimnazjach w poszczególnych dzielnicach 2.7. Automaty W 63 ocenianych szkołach nie było automatów z produktami spożywczymi. Jeśli już takie automaty w szkole się znajdowały, to najczęściej były to automaty z napojami i słodyczami (w 26 szkołach) lub tylko z napojami (w 21 placówkach) (Ryc. 38). Tego typu automaty wykorzystywane są często jako alternatywa dla sklepiku szkolnego. Ryc. 38. Obecność automatów w badanych gimnazjach (n=114) Na ryc. 39 przedstawiono obecność automatów w gimnazjach w poszczególnych dzielnicach. Tylko w dzielnicy Włochy w żadnym z badanych gimnazjów nie odnotowano obecności ww. automatów

28 Ryc. 39. Obecność automatów w gimnazjach w poszczególnych dzielnicach (n=114) 2.8. Edukacja żywieniowa Programy zewnętrzne realizowane przez szkoły w ramach edukacji z zakresu zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej Spośród ocenianych szkół jedynie 12 nie deklarowało realizacji żadnych własnych lub zewnętrznych programów dotyczących zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej. Najczęściej gimnazja deklarowały uczestnictwo zarówno we własnych, jak też zewnętrznych programach edukacyjnych (73 szkoły) (Ryc. 40). Ryc. 40. Realizacja w bieżącym roku szkolnym programów edukacyjnych z zakresu prawidłowego żywienia (n=114) W wszystkich ankietowanych dzielnicach szkoły uczestniczyły we własnych i/lub zewnętrznych programach dotyczących zdrowego stylu życia. Dzięki temu

29 kształtowały prawidłowe nawyki żywieniowe wśród swoich uczniów i propagowały wśród nich zasady zdrowego odżywiania. Ryc. 41. Realizacja w bieżącym roku szkolnym programów edukacyjnych z zakresu prawidłowego żywienia w poszczególnych dzielnicach (n=114) Najczęściej realizowany był program Wiem, co jem (w 66 szkołach). W podobnej liczbie szkół realizowane były programy Szklanka mleka oraz Owoce w szkole. Tylko w 2 szkołach realizowany był program Smak zdrowia, natomiast 23 szkoły realizowały inny program - najczęściej wymieniane były: Trzymaj formę oraz Żyj smacznie i zdrowo (Ryc. 42). Ryc. 42. Programy edukacyjne realizowane w poszczególnych gimnazjach w bieżącym roku (n=114) Edukacja personelu zajmującego się żywieniem w szkołach Większość osób (z 59 gimnazjów) opracowujących jadłospisy w gimnazjach brała udział w latach w kursach, warsztatach lub szkoleniach z zakresu

30 odpowiadającemu wykonywanej pracy. Jednak w 34 gimnazjach osoby takie nie brały udziału w żadnym z ww. szkoleń (Ryc. 43). Ryc. 43. Udział personelu opracowującego jadłospisy w tematycznych szkoleniach (n=114) W większości szkół osoby zajmujące się opracowywaniem jadłospisów brały udział w odpowiednich szkoleniach. Jednak w znaczącej części szkół nie uzyskano danych na ten temat (Ryc. 44). Wśród najczęściej wymienianych kursów były: Szkolenie HACCP (15 szkół), Zadanie współczesnego kucharza, czyli smacznie i zdrowo w szkole i przedszkolu, Diety i receptury dla najmłodszych, Seminarium dla intendentek placówek oświatowych, 2009, Szkolenia prowadzone w SGGW w Warszawie oraz Wiem, co jem - Żywienie w szkołach i przedszkolach. Ryc. 44. Udział personelu opracowującego jadłospisy w tematycznych szkoleniach w poszczególnych dzielnicach (n=114)

31 W przypadku personelu przygotowującego posiłki w 47 szkołach osoby te brały udział w odpowiednich szkolenia w latach ; w tej samej liczbie szkół takie szkolenia nie były realizowane. W 20 szkołach nie uzyskano odpowiednich danych (Ryc. 45). Ryc. 45. Udział personelu przygotowującego posiłki w tematycznych szkoleniach (n=114) W poszczególnych dzielnicach w części szkół osoby przygotowujące szkolenie miały możliwość uczestniczenia w kursie doszkalającym w ostatnich latach. We wszystkich szkołach na Bielanach i w Wilanowie personel kuchni odbył ww. szkolenie. W części szkół nie udało się pozyskać odpowiednich danych (Ryc. 46). Wśród najczęściej wymienianych kursów analogicznie do szkoleń wymienianych przez osoby opracowujące jadłospisy były: Szkolenie HACCP (15 szkół), Zadanie współczesnego kucharza, czyli smacznie i zdrowo w szkole i przedszkolu, Diety i receptury dla najmłodszych, Seminarium dla intendentek placówek oświatowych, 2009, Szkolenia prowadzone w SGGW w Warszawie oraz Wiem, co jem - Żywienie w szkołach i przedszkolach. Ryc. 46. Udział personelu przygotowującego posiłki w tematycznych szkoleniach w poszczególnych dzielnicach (n=114)

32 Przeciętny miesięczny koszt wynajmu powierzchni kuchni i/lub sklepiku wynosił 556 zł i wahał się od 125 zł (w przypadku samego sklepiku) do 4000 zł (w przypadku wynajmowania zarówno powierzchni sklepiku, jak i kuchni). 3. Podsumowanie i wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań można wyciągnąć następujące stwierdzenia i wnioski: 1. Pomimo, że w większości gimnazjów zaplanowano przerwę śniadaniową, wskazane byłoby wydłużenie czasu jej trwania do minimum 15 minut oraz wprowadzenie drugiej przerwy, podczas której uczniowie mogliby spożyć drugie śniadanie. 2. Podobne tendencje zaobserwowano w przypadku przerw przeznaczonych na spożycie obiadu. We wszystkich szkołach gimnazjalnych powinna być przerwa obiadowa, trwająca powyżej 25 min. Ze względu na zbyt małą liczbę miejsc w szkolnej stołówce w stosunku do liczby uczniów korzystających z obiadów, wskazane byłoby zaplanowanie drugiej, równie długiej przerwy obiadowej. 3. Zaobserwowano duże różnice w cenach posiłków sprzedawanych w ocenianych gimnazjach. Różnice te dotyczyły zarówno cen śniadań, obiadów, jak też kanapek oferowanych w sklepiku szkolnym. Konieczne wydaje się ujednolicenie polityki dotyczącej cen posiłków oferowanych przez poszczególne szkoły, aby zachęcać młodzież do korzystania ze stołówek szkolnych. 4. Prawie połowa ocenianych gimnazjów oferowała uczniom bezpłatny napój liczbę tę należałoby zwiększyć. Należy również zwrócić uwagę na wartość odżywczą takiego napoju; najlepiej, aby była to woda, a w zależności od możliwości ekonomicznych szkoły, także mleko, sok owocowy (100%) lub warzywny. 5. Prawie 1/4 ocenianych placówek edukacyjnych oferowała posiłki przygotowane przez podmioty zewnętrzne. W takim przypadku istotne jest, aby zapewnić możliwość kontroli przygotowywanych posiłków, jak również sposobu ich dostarczenia. Ponadto, ceny takich posiłków znacznie przewyższały ceny obiadów sporządzanych w szkolnych kuchniach. Wskazane byłyby regulacje w zakresie maksymalnej wysokości cen obiadów oferowanych w szkole. 6. W 42% szkół znajdowały się automaty umożliwiające uczniom zakup napojów i/lub słodyczy. Obecność takich automatów może w pewnym stopniu rekompensować brak sklepiku szkolnego, jednak asortyment produktów w nich oferowanych powinien być ograniczony do napojów najlepiej wody, mleka i napojów mlecznych, soków owocowych (100%) i warzywnych

33 7. Mimo licznych programów kierowanych do osób zajmujących się planowaniem żywienia i przygotowywaniem posiłków, w wielu szkołach nie edukowano zatrudnionego personelu w tym zakresie w ciągu ostatnich 4 lat. 8. Asortyment sklepików szkolnych w większości gimnazjów był ustalany jedynie w formie ustnej, najczęściej przez dyrekcję placówki. Konieczne wydaje się wypracowanie standardów postępowania odnośnie asortymentu produktów, które mogą i powinny być sprzedawane w sklepikach oraz produktów niezalecanych. Wskazane jest także ciągłe monitorowanie oferowanego asortymentu w sklepikach szkolnych. Niezbędna jest w tym zakresie współpraca ze specjalistami z zakresu dietetyki i żywienia człowieka. 9. Spośród ocenianych gimnazjów 11% (12 szkół) nie brało udziału w żadnych programach promujących prawidłowe żywienie i aktywność fizyczną. Ze względu na rosnące zagrożenie wynikające z nieprawidłowego stylu życia i braku aktywności fizycznej wśród młodzieży, należy zobligować wszystkie szkoły do aktywnego uczestnictwa we wszystkich programach promujących zdrowie