Organizacja Ŝywienia w warszawskich szkołach podstawowych. Raport z badania.

Transkrypt

1 Organizacja Ŝywienia w warszawskich szkołach podstawowych. Raport z badania. Opracowanie: Alicja Papierowska Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy Sierpień 2009 r.

2 Spis treści: 1. Informacja o projekcie badawczym 2. Podsumowanie 3. Wyniki badania: 3.1. Promocja prawidłowego Ŝywienia i aktywności fizycznej w szkołach Programy z zakresu prawidłowego Ŝywienia realizowane przez szkoły Pogadanki o prawidłowym Ŝywieniu Zajęcia praktyczne promujące zachowania prozdrowotne Imprezy dla dzieci i rodziców promujące zdrowy styl Ŝycia Działania ograniczające spoŝycie niezdrowej Ŝywności oraz zwiększające spoŝycie owoców i warzyw przez dzieci w szkole 3.2. Szkolne zaplecze gastronomiczne Stołówka szkolna Kuchnia szkolna i jej personel Jadłospisy 3.3. Posiłki w szkole Śniadania Obiady Inne posiłki 3.4. Sklepik szkolny Organizacja sklepiku Produkty dostępne w sklepiku

3 Informacja o projekcie badawczym Badanie dotyczące organizacji Ŝywienia w warszawskich szkołach podstawowych zostało zrealizowane przez Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy w czerwcu 2009 r. w ramach projektu Wiem co jem, którego celem jest doskonalenie wiedzy teoretycznej oraz działań z zakresu prawidłowego Ŝywienia. Główny problem badawczy dotyczył odpowiedzi na pytanie czy i w jaki sposób szkoły promują wśród uczniów zasady prawidłowego Ŝywienia oraz jak dbają o ich stosowanie w swej placówce oświatowej. W pytaniach poruszono kwestie takie jak: Promocja prawidłowego Ŝywienia i aktywności fizycznej w szkołach; Szkolne zaplecze gastronomiczne; Posiłki w szkole; Sklepik szkolny. Badanie zostało zrealizowane techniką ankiety internetowej, którą skierowano do dyrektorów wszystkich szkół podstawowych z terenu Warszawy. W efekcie zebrano 166 wypełnionych ankiet, co stanowi 97% populacji generalnej.

4 Podsumowanie (1/2) Promocja prawidłowego Ŝywienia i aktywności fizycznej w szkołach Najbardziej powszechną formą promocji prawidłowego Ŝywienia i aktywności fizycznej stosowaną przez przebadane szkoły w roku szkolnym 2008/2009 było prowadzenie pogadanek dla uczniów (98%), organizowanie zajęć praktycznych propagujących zachowania pro-zdrowotne (93%) oraz realizowanie programów zewnętrznych lub wewnętrznych z zakresu promocji zdrowia (83%). Ponadto część szkół organizowała imprezy dla dzieci i rodziców promujące zdrowy styl Ŝycia (60%), kulinarne warsztaty praktyczne dla uczniów (57%) lub pogadanki dla rodziców (47%). W większości szkół (87%) przeprowadzono takŝe badania stanu odŝywiania dzieci oraz podjęto działania na rzecz ograniczenia spoŝycia przez uczniów niezdrowej Ŝywności (91%) i zwiększenia spoŝycia przez nich w szkole owoców i warzyw (84%), które m.in. polegały na wprowadzeniu zmian w asortymencie sklepiku szkolnego lub w jadłospisie stołówki. Szkolne zaplecze gastronomiczne Prawie wszystkie przebadane szkoły posiadają stołówkę (98%). W 63% przypadków nie stwierdzono braków w jej wyposaŝeniu, jednak 60% stołówek ma za mało miejsc w stosunku do liczby korzystających z niej uczniów. Zdecydowania większość (93%) kuchni szkolnych spełnia wymagania systemu HACCP lub jest w trakcie dostosowywania do nich. Personel szkolnej kuchni jest równocześnie najczęściej wskazywany jako osoba/y przygotowująca/e posiłki obiadowe w szkole (84%). Największy udział w opracowywaniu jadłospisów ma intendent (75%) lecz często współdecydują o nim równieŝ inne osoby, np. szef kuchni/kucharz (21%), kierownik stołówki/kuchni (12%), pielęgniarka szkolna (7%) lub dyrekcja placówki (4%). Większość osób opracowujących jadłospisy ma ku temu stosowne kwalifikacje 42% z nich ukończyło szkołę lub studia w zakresie Ŝywienia, a 47% kurs. Okres na jaki się planuje jadłospisy to najczęściej tydzień (50%) lub dwa tygodnie (40%). W 99% uwzględnia on aktualne zalecenia Ŝywieniowe dla dzieci oraz w 92% uwagi, sugestie rodziców i/lub dzieci. Za zgodność jadłospisu z zaleceniami Ŝywieniowymi najczęściej odpowiedzialne są równocześnie róŝne osoby, głównie intendent (62%) i dyrekcja (19%).

5 Podsumowanie (2/2) Posiłki w szkole Przerwa śniadaniowa występuje w 96% przebadanych szkół najczęściej jedna (55%) lub dwie (36%). Najkrótsza przerwa śniadaniowa trwa 5 minut, zaś najdłuŝsza 20. Większość szkół (84%) organizuje wspólne śniadania uczniów z nauczycielem, głównie dla młodszych dzieci dla 68% klas zerowych, 92% klas pierwszych i po 88% dla klas drugich i trzecich. Niemal wszystkie szkoły mają przerwę obiadową (99%), w większości (85%) więcej niŝ jedną. Najkrótsza przerwa obiadowa trwa 10 minut, zaś najdłuŝsza nawet 60. Posiłki obiadowe najczęściej wydawane są w formie obiadów pełnych (55%) lub zupy i/lub drugiego dania do wyboru (29%). Średni koszt posiłku obiadowego wynosi 4,50 zł. Część szkół wydaje takŝe inne posiłki, głównie drugie śniadania (17%) i podwieczorki (17%). Ponadto 98% szkół zapewnia posiłki dla dzieci najbardziej potrzebujących oraz tyle samo moŝliwość wypicia darmowego napoju, np. mleka (74%), wody (47%) lub kompotu (31%). Czasem na terenie szkoły znajduje się automat spoŝywczy (26%), przede wszystkim są to automaty z zimnymi napojami (79%), innymi produktami (21%), takimi jak np. soki lub zdrowa Ŝywność, ciepłymi napojami (14%) lub ze słodyczami (12%). Sklepik szkolny W 75% szkół objętych badaniem działa sklepik szkolny. Najczęściej prowadzi go ajent (94%), zaś jego asortyment w zdecydowanej większości przypadków (98%) jest uzgadniany z dyrekcją szkoły. Ograniczenia lub wymagania odnośnie asortymentu zostały wprowadzone w 96% sklepików. Najczęściej dotyczyły usunięcia lub ograniczenia napojów gazowanych, słodzonych (74%), słonych przekąsek (62%), głównie chipsów, a takŝe słodyczy (39%). Ogólny wymóg wprowadzenia zdrowej Ŝywności postawiono w 12% sklepików, zaś wymóg zgodności asortymentu z programem Wiem co jem w 6%. Za zgodność asortymenty sklepiku z ustaleniami zazwyczaj odpowiedzialna jest dyrekcja placówki (68%). Najczęściej występujące produkty, będące stałym asortymentem sklepików w przebadanych szkołach to: woda mineralna (94%), soki owocowe (88%), słodycze (73%), przybory szkolne (69%), słodkie bułki (64%), słodkie napoje niegazowane (61%), kanapki (56%) oraz świeŝe owoce lub warzywa (52%). Średnia cena kanapki wynosi 2,15 zł.

6 Promocja prawidłowego Ŝywienia i aktywności fizycznej w szkołach

7 Programy z zakresu prawidłowego Ŝywienia realizowane przez szkoły W większości przebadanych szkół (83%) w roku szkolnym 2008/2009 były realizowane programy z zakresu prawidłowego Ŝywienia i aktywności fizycznej, przy czym najczęściej równocześnie prowadzono programy zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne. Często w ciągu roku realizowanych było kilka programów. Wśród programów zewnętrznych najczęściej wskazywano Wiem co jem (60%), Jem kolorowo (32%) i Od zabawy do sportu (18%). Ponadto część szkół wymieniła udział w Warszawskim dniu dobrego jedzenia (9%), program Owoce, warzywa i soki są na 5, Smak zdrowia (po 8%) oraz Szklanka mleka (7%). Programy wewnętrzne były bardzo róŝnorodne. Czasem polegały one na ustanowieniu w szkole specjalnego dnia promującego zdrowe pokarmy (np. Dzień z jabłuszkiem i marchewką, Środa dniem śledzia ) lub konkursy (np. Wielka jabłkowa loteria kinowa ). Zdarzało się takŝe, Ŝe treści o prawidłowym Ŝywieniu były przedstawiane dzieciom w ramach specjalnych lekcji lub pogadanek (np. Zasady prawidłowego Ŝywienia dla klas I III, Bulimia i anoreksja ). Czy w bieŝącym roku szkolnym w szkole przeprowadzono badania stanu odŝywiana dzieci (np. pomiary wysokości i masy ciała)? Czy w bieŝacym roku szkolnym szkoła realizowała programy z zakresu prawidłowego Ŝywienia i aktywności fizycznej? N=166 19% 18% 18% 45% Tak, programy własne Tak, programy zewnętrzne Tak, zarówno programy własne jak i zewnętrzne Nie N=166 61% 13% 26% Ponadto w roku szkolnym 2008/2009 większość szkół (87%) przeprowadziła badania stanu odŝywania dzieci. W niemal 2/3 przypadków badaniami zostali objęci wszyscy uczniowie, jednak w części szkół byli to tylko uczniowie wybranych klas wśród nich najczęściej klas trzecich (92%), piątych (69%) i pierwszych (54%). Tak, wśród wszystkich uczniów Tak, wśród uczniów wybranych klas Nie

8 Pogadanki o prawidłowym Ŝywieniu W niemal wszystkich szkołach (98%) organizowane są pogadanki dla uczniów na temat prawidłowego Ŝywienia. W większości skierowane są one do wszystkich uczniów, jednak w niektórych szkołach prowadzi się je tylko na wybranych poziomach 64% z z tych szkół prowadzi pogadanki w klasach piątych, 55% w pierwszych i 46% w czwartych. Pozostałe klasy uzyskały po 36% wskazań. Osoby prowadzące pogadanki o prawidłowym Ŝywieniu dla uczniów to najczęściej nauczyciel (96%) lub pielęgniarka szkolna (86%). Czasem jest to specjalista Ŝywienia/dietetyk (14%) lub lekarz (4%). Czy w szkole prowadzone są pogadanki dla uczniów na temat prawidłowego Ŝywienia? 91% N=166 2% 7% Czy w bieŝącym roku szkolnym szkoła organizowała pogadanki dla rodziców o zdrowym stylu Ŝycia? 16% N=166 Tak, dla wszystkich uczniów Tak, dla ucznów wybranych klas Nie 31% Tak, dla rodziców wszystkich uczniów Tak, dla rodziców uczniów wybranych klas Nie 53% Niemal połowa szkół organizuje takŝe pogadanki dla rodziców, głównie na wszystkich poziomach, lecz zdarza się, Ŝe tylko w konkretnych klasach wśród tych szkół najczęściej w klasach pierwszych (52%). Stopień zainteresowania rodziców tymi pogadankami na skali, gdzie 1 oznacza w ogóle niezainteresowani a 5 bardzo zainteresowani, oceniono średnio na poziomie 3 punktów.

9 Zajęcia praktyczne promujące zachowania prozdrowotne Czy w bieŝącym roku szkolnym szkoła organizowała zajęcia praktyczne dla uczniów promujące zachowania pro-zdrowotne (konkursy, gazetki szkolne, prace plastyczne, itp.)? 68% N=166 Zdecydowania większość szkół (93%) w roku szkolnym 2008/2009 organizowała dla uczniów zajęcia praktyczne promujące zachowania pro-zdrowotne. W 1/4 szkół skierowane były one tylko do wybranych klas najczęściej najmłodszych z poziomu I III. Wśród nich 53% szkół organizowało zajęcia praktyczne w klasach pierwszych, 63% w klasach drugich i 65% w klasach trzecich. Najrzadziej zajęcia praktyczne odbywały się w zerówkach (13%) i w klasach szóstych (25%). 7% 25% Czy w bieŝącym roku szkolnym w szkole prowadzono kulinarne warsztaty praktyczne dla uczniów? N=166 42% Tak, dla wszystkich uczniów Tak, dla ucznów wybranych klas Nie 43% 15% W ponad połowie szkół w roku szkolnym 2008/2009 prowadzono kulinarne warsztaty praktyczne dla uczniów, jednak najczęściej tylko dla wybranych klas. W tym przypadku głównie były to klasy od I do V (średnio po 50% wskazań) i nieco rzadziej klasy szóste (31%). W klasach zerowych warsztaty odbyły się w 15% spośród tych szkół. Tak, dla wszystkich uczniów Tak, dlauczniów wybranych klas Nie

10 Imprezy dla dzieci i rodziców promujące zdrowy styl Ŝycia Dość popularną formą działania promującego zdrowy styl Ŝycia są róŝnego typu imprezy dla dzieci i rodziców w roku szkolnym 2008/2009 zorganizowało je niemal 2/3 szkół. Czy w bieŝącym roku szkolnym szkoła organizowała imprezę/y dla dzieci i rodziców promującą/e zdrowy styl Ŝycia? N=166 40% 53% Jaka była forma imprezy? pytanie wieloodpowiedziowe n=95 Tak Nie 60% 24% 17% 14% 13% 11% 10% 8% Piknik/festyn Dzień zdrowej zywności Pogadanki, prezentacje Konkurs Zajęcia praktyczne Zajęcia/zawody sportowe Przedstawienie Inne Imprezy organizowane przez szkoły przybierały róŝnorodne formy. Najbardziej popularną były pikniki bądź festyny, czasem połączone ze Świętem Szkoły lub Dniem Dziecka. W 1/4 przypadków imprezy odbywały się pod hasłem dnia zdrowej Ŝywności (np. Dzień ziemniaka, Dzień zdrowego jedzenia ). Czasem występowały pogadanki, apele, prezentacje nt. zdrowego Ŝywienia lub konkursy (np. plastyczne lub z wiedzy o zdrowym Ŝywieniu). Szkoły organizowały takŝe zajęcia praktyczne polegające na wspólnym przygotowywaniu zdrowych posiłków i ich degustacji lub warsztaty pozalekcyjne. Zdarzały się takŝe zajęcia sportowe (np. biegi, wycieczki rowerowe, zawody sportowe) lub przedstawienia, występy o tematyce związanej ze zdrowym stylem Ŝycia (np. Jogurtowe Agentki ).

11 Działania ograniczające spoŝycie niezdrowej Ŝywności oraz zwiększające spoŝycie owoców i warzyw przez dzieci w szkole Działania mające na celu ograniczenie spoŝycia przez uczniów w szkole słodyczy, słodkich napojów gazowanych, słonych przekąsek, itp. pytanie wieloodpowiedziowe 79% n=149 Zdecydowana większość (91%) badanych szkół podjęła działania zmierzające ku ograniczeniu spoŝycia przez uczniów niezdrowej Ŝywności w szkole. Głównie polegały one na usunięciu z terenu szkoły (sklepik, stołówka, automaty spoŝywcze) szkodliwych produktów. Poza tym prowadzono pogadanki oraz akcje promujące prawidłowe odŝywianie. 35% 18% 15% 10% 5% Działania mające na celu zwiększenie spoŝycia przez uczniów w szkole owoców i warzyw. Zmiany w asortymencie sklepiku szkolnego lub jego likwidacja Pogadanki, apele o zdrowym Ŝywieniu Akcje promujące zdrowe odŝywianie Zmiany w jadłospisie stołówki szkolnej Zmiany w asortymencie automatów z Ŝywnością lub ich likwidacja Inne pytanie wieloodpowiedziowe 57% 27% 27% 18% n=141 Ponadto 84% szkół podjęło takŝe działania mające zwiększyć spoŝycie przez uczniów owoców i warzyw. Najczęściej polegały one na wprowadzeniu ich do jadłospisu stołówki i do asortymentu sklepiku szkolnego. Prowadzono takŝe pogadanki o roli warzyw i owoców w Ŝywieniu, róŝnego rodzaju akcje promujące (np. festyny, wystawy, plakaty), ustanawiano dzień owocu lub warzywa (np. Dzień marchewki) lub organizowano zajęcia praktyczne (m.in. konkursy, samodzielne przygotowywanie sałatek). W większości szkół (92%) nie występują reklamy Ŝywności i/lub napojów. Reklamy Ŝywności obecne są w 5% szkół, zaś napojów w 4%. 9% 9% Zmiany w jadłospisie stołówki Zmiany w asortymencie sklepiku Pogadanki Akcje promujące spoŝywanie owoców i warzyw Dzień owocu lub warzywa Zajęcia praktyczne

12 Szkolne zaplecze gastronomiczne

13 Stołówka szkolna Wśród przebadanych szkół 98% posiada stołówkę szkolną. Najczęściej umiejscowiona ona jest na parterze (76%), rzadziej w piwnicy/suterenie (19%), czasem na piętrze (4%) lub w innym miejscu, np. na półpiętrze (1%). Średnio stołówka ma 63 miejsca (najmniej 21, najwięcej 140). Niemal w 2/3 przypadków stwierdzono, Ŝe liczba miejsc w stołówce nie jest wystarczająca w stosunku do korzystających z niej uczniów. Czy liczba miejsc w stolówce jest wystarczajaca w stosunku do korzystających z niej uczniów? 26% 14% n=163 60% Jakie braki wystepują w wyposaŝeniu stołówki? pytanie wieloodpowiedziowe n=163 Tak, miejsc w stołówce jest więcej niŝ korzystających z niej uczniów Tak, miejsc w stołówce jest tyle samo co korzystających z niej uczniów Nie, miejsc w stołówce jest za mało w stosunku do liczby korzystających z niej uczniów 17% 10% 6% 6% 5% 6% Nieodpowiednie meble Braki w zastawie Sala jest za mała Braki w kuchni Sala wymaga remontu Inne braki Nie ma braków 63% Aby określić komfort spoŝywania posiłków, poproszono o ocenę poszczególnych elementów i cech stołówki (bez kuchni) na 5-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało bardzo złe, a 5 bardzo dobre. Najlepsze średnie oceny uzyskały zastawa stołowa (naczynia i sztućce) 4,50 punktu oraz estetyka sali 4,48 punktu. Nieco mniej punktów otrzymały meble średnio 4,28. Najgorzej oceniono wielkość sali średnio 3,68 punktu. W niemal w 2/3 przypadków nie stwierdzono braków w wyposaŝeniu stołówki; stwierdziło je 27% przebadanych szkół. Najczęściej wskazywane braki odnosiły się do mebli (niedostosowane do wieku dzieci, zniszczone, nieestetyczne lub w niewystarczającej liczbie), zastawy (za mało lub wymaga wymiany), zbyt małej powierzchni sali w stosunku do liczby korzystających z niej uczniów (czasem obiad musi być dzielony na dwie tury). Czasem wymieniano takŝe braki w wyposaŝeniu kuchni (brak odpowiednich, nowoczesnych urządzeń, wentylacji), lub Ŝe stołówka wymaga remontu (np. wymiany podłogi, odnowienia ścian).

14 Kuchnia szkolna i jej personel Większość (93%) szkolnych kuchni spełnia wymagania systemu HACCP* lub jest w trakcie dostosowywania do niego Najczęściej pojawiające się wskazania dotyczące zmian jakie są konieczne by szkolną kuchnię dostosować do wymogów systemu odniosły się do potrzeby przeprowadzenia remontu (czasem nawet gruntownej przebudowy) oraz wymiany lub uzupełnienia wyposaŝenia (np. wymiany urządzeń na stalowe, zamontowania wentylatora). Czy szkolna kuchnia spełnia wymagania systemu HACCP? n=163 79% 7% 14% 84% Kto przygotowuje posiłki obiadowe? n=163 Tak Nie Kuchnia aktualnie jest w trakcie dostosowywania do systemu HACCP 6% 10% Posiłki w szkole najczęściej przygotowuje personel szkolnej kuchni. Średnio liczy on 3 osoby (najmniej 2, najwięcej 7). Personel szkolnej kuchni Zewnętrzny dostawca lub ajent Personel kuchni przedszkolnej lub kuchni innej szkoły Rzadziej posiłki dostarczane są z zewnątrz (np. przez ajenta lub firmę cateringową). Zdarza się takŝe, Ŝe posiłki przygotowuje sąsiadujące ze szkołą przedszkole lub inna szkoła podstawowa. * HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical Control Points) to systemowe postępowanie zmierzające do identyfikacji i określenia skali zagroŝeń bezpieczeństwa Ŝywności podczas wszystkich etapów produkcji i dystrybucji.

15 Jadłospisy Najczęściej jadłospisy opracowuje intendent samodzielnie (53%). Często jednak jest to proces, w którym współpracują ze sobą róŝne osoby. Wykres obok prezentuje procentowy udział wszystkich osób, które biorą udział przy opracowywaniu jadłospisu w przebadanych szkołach. Osoba opracowująca jadłospisy zazwyczaj ma ku temu stosowne kwalifikacje (96%). Szkołę lub studnia w zakresie Ŝywienia ukończyło 42% z nich, a kurs w zakresie Ŝywienia 47%. 75% Kto opracowuje jadłospisy? pytanie wieloodpowiedziowe n=162 21% 12% 10% 7% 4% 3% 50% Na jaki okres planuje się jadłospisy? n=163 Intendent Szef kuchni Kierownik stołówki/kuchni Ajent Pielęgniarka Dyrekcja Inne osoby 8% 2% Tydzień 2 tygodnie 3 tygodnie Miesiąc 40% Najczęściej jadłospisy planuje się na tydzień lub dwa tygodnie (łącznie 90%). W 99% przypadków uwzględnia on aktualne zalecenia Ŝywieniowe dla dzieci, a takŝe w 92% uwagi, sugestie rodziców i/lub dzieci (85% uwzględnia zarówno uwagi rodziców, jak i dzieci, 6% tylko uwagi rodziców, 1% tylko uwagi dzieci). Za zgodność jadłospisu z zaleceniami Ŝywieniowymi często odpowiedzialne są równocześnie róŝne osoby. Najczęściej jest to intendent (62%) lub dyrekcja (19%), rzadziej ajent (8%), kierownik stołówki/kuchni, pielęgniarka szkolna (po 7%) lub szef kuchni/kucharka (6%). Czasem są to takŝe inne osoby, np. kierownik administracyjny lub pedagog.

16 Posiłki w szkole

17 Śniadania Czy w szkole jest przerwa śniadaniowa? N=166 W 96% badanych szkół występuje przerwa śniadaniowa. Przy czym w nieco ponad połowie przypadków jest to tylko jedna przerwa. Dwie lub więcej przerw śniadaniowych wystąpiły w 41% szkół. W szkołach gdzie jest tylko jedna przerwa trwa ona średnio 13 minut (minimum 10 maksymalnie 20), przy czym najczęściej jest to 15 minut (w 45 szkołach na 93). Przerwa rozpoczyna się najwcześniej o godz. 8.45, zaś kończy najpóźniej o % 4% 4% 1% 36% W szkołach gdzie przerw jest więcej niŝ jedna najczęściej występują dwie przerwy (w 59 szkołach), rzadziej trzy (w 8 szkołach) lub cztery (w 2 szkołach). Pierwsza przerwa najczęściej trwa 10 lub 15 minut (łącznie 91%), druga między 10 a 20 minut (łącznie 96%), trzecia 15 minut (63%), zaś czwarta 5 lub 10 minut (po 50%). Pierwsza przerwa śniadaniowa rozpoczyna się najwcześniej o godz. 8.45, a ostatnia kończy najpóźniej o Tak, jedna Tak, dwie Tak, trzy Tak, cztery Nie, nie ma przerwy śniadaniowej Czy szkoła organizuje wspólne śniadania uczniów z nauczycielem? N=166 46% Wspólne śniadania uczniów z nauczycielem organizuje w sumie 84% szkół. Najczęściej odbywają się one w salach lekcyjnych (90%), czasem w stołówce (8%). Zdarza się takŝe, Ŝe występuje podział młodsze klasy jedzą śniadanie w stołówce, zaś starsze w klasach (2%). W szkołach, gdzie wspólne śniadania organizowane są tylko dla wybranych klas dotyczą one przede wszystkim młodszych roczników: 68% tych szkół organizuje je w klasach zerowych, 92% w klasach pierwszych i 88% w klasach drugich i trzecich. W klasach czwartych i piątych wspólne śniadania zdarzają się sporadycznie (4% i 3%), zaś w szóstych nie ma ich wcale. 38% 16% Tak, wśród wszystkich uczniów Tak, wśród uczniów wybranych klas Nie

18 Obiady W 85% szkół występuje więcej niŝ jedna przerwa obiadowa dziennie. W szkołach gdzie jest tylko jedna trwa ona najczęściej 20 minut (82%), rzadko 15 lub 30 minut (po 9%). W szkołach gdzie przerw jest więcej niŝ jedna pierwsza z nich najczęściej trwa 20 minut (51%), druga tyle samo (45%), lecz kolejne przerwy są nieco krótsze. Trzecia zazwyczaj trwa 15 minut (48%), a następne 10 minut (42%). Łączny średni czas trwania przerw obiadowych, w szkołach gdzie jest ich więcej niŝ jedna wynosi 42 minuty najkrótsze przerwy trwają 10 minut, zaś najdłuŝsze nawet 60. Ile w szkole jest przerw obiadowych? 53% N=166 25% 14% 1% 7% W jakiej formie szkoła wydaje posiłki obiadowe? n=163 55% 29% Jedna Dwie Trzy Więcej niŝ trzy Nie ma przerwy obiadowej 4% 5% 7% Tylko obiady pełne Zupa i / lub drugie danie do wyboru Naprzemiennie zupa lub drugie danie Tylko drugie danie W innej formie Dominującą formą posiłku obiadowego wydawanego przez szkołę są obiady pełne stosuje ją nieco ponad połowa placówek. W 1/3 przypadków szkoła daje moŝliwość wyboru formy obiadu, oferując zarówno zupy jak i drugie dania. Rzadziej spotkano się z obiadami serwowanymi naprzemiennie (np. 2 razy w tygodniu zupa + 3 razy drugie danie). Najrzadziej występowały obiady składające się przez cały tydzień wyłącznie z drugiego dania. Średni koszt posiłku obiadowego wydawanego przez szkołę wynosi 4,50 zł (od 2,35 zł do 8 zł). Liczba uczniów spoŝywających obiady w szkole w stosunku do ogólnej liczby uczniów w przebadanych szkołach wyniosła 52%.

19 Inne posiłki Poza posiłkami obiadowymi około 1/3 szkolnych kuchni wydaje takŝe inne posiłki. Głównie są to drugie śniadania lub podwieczorki. Liczba uczniów spoŝywających drugie śniadania w szkole w stosunku do ogólnej liczby uczniów w przebadanych szkołach wyniosła nieco ponad 1%, zaś podwieczorki nieco ponad 2%. Ponadto 98% szkół zapewnia posiłki dla dzieci najbardziej potrzebujących, w tym 85% szkół wydaje tylko obiady, zaś 13% zarówno obiady, jak i drugie śniadania. Liczba uczniów korzystających z darmowych posiłków w szkole w stosunku do ogólnej liczby uczniów w przebadanych szkołach wyniosła 9%. MoŜliwość wypicia darmowego napoju zapewnia uczniom 98% szkół. Najczęściej są to mleko, woda, kompot lub/i herbata. Jaki darmowy napój szkoła zapewnia uczniom? pytanie wieloodpowiedziowe 74% n=156 Czy poza posiłkami obiadowymi szkolna kuchnia wydaje takŝe inne posiłki? pytanie wieloodpowiedziowe 17% 17% 4% Tak, drugie śniadania Tak, podwieczorki Inne posiłki Nie 72% n=158 47% 17% Wodę Mleko Herbatę Kompot Inne 31% 12% Ponadto na terenie 26% szkół znajdują się automaty spoŝywcze. Najwięcej jest automatów z zimnymi napojami (79%), następnie z ciepłymi napojami (14%), ze słodyczami (12%). Poza nimi 21% automatów zawiera inne produkty, np. soki lub zdrową Ŝywność (m.in. batony z musli).

20 Sklepik szkolny

21 Organizacja sklepiku Na terenie 3/4 szkół objętych badaniem działa sklepik szkolny. W zdecydowanej większości (94%) prowadzi go ajent; w pozostałych przypadkach uczniowie, szkoła lub inne osoby. W zdecydowanej większości przypadków (98%) asortyment sklepiku jest uzgadniany z dyrekcją szkoły. Najczęściej są to ustalenia ustne (66%), jednak w około 1/3 przebadanych szkół występowały uzgodnienia w formie pisemnej (np. zawarte w umowie z ajentem). Tak Nie Czy na terenie szkoły działa sklepik? N=166 25% 75% Jakie ograniczenia lub wymagania szkoła wprowadziła do asortymentu sklepiku? pytanie wieloodpowiedziowe n=119 74% 62% 39% 31% 12% 6% 7% Usunięcie lub ograniczenie napojów gazowanych, słodzonych Usunięcie lub ograniczenie słonych przekąsek, chipsów Usunięcie lub ograniczenie słodyczy Wprowadzenie zdrowej Ŝywności Usunięcie lub ograniczenie produktów zaw. konserwanty lub sztuczne barwniki Wymóg zgodności asortymentu z programem Wiem co jem Inne ograniczenia lub wymogi W 96% przypadków dyrekcja wprowadziła jakieś wymagania lub ograniczenia odnośnie asortymentu sklepiku. Najczęstsze ograniczenia oznaczały wyeliminowanie lub ograniczenie sprzedaŝy produktów takich jak: napoje gazowane, słodzone lub zawierające kofeinę, chipsy i słone przekąski oraz słodycze. Ponadto często wymagano wprowadzenia produktów takich jak: owoce, warzywa, soki, woda mineralna, kanapki czy jogurty. Czasem ogólnie odpowiadano, Ŝe usunięto lub ograniczono produkty sztucznie konserwowane lub barwione lub, Ŝe dostosowano asortyment sklepiku do wymogów programu Wiem co Jem. Nad zgodnością asortymentu z ustaleniami najczęściej czuwa dyrekcja szkoły (68%). Rzadziej rada rodziców (14%), nauczyciel/e (9%), kierownik gospodarczy (5%) lub inne osoby (6%), np. pielęgniarka lub pedagog.

22 Produkty dostępne w sklepiku W większości przypadków wszystkie produkty dostępne w sklepiku mają podane ceny jednostkowe (97%). W pozostałych ceny posiada większość produktów lub ich część Nie odnotowano sytuacji z zupełnym brakiem podanych cen. W badaniu szczególną uwagę zwrócono na dostępność kanapek w szkolnym sklepiku. Wyniki wskazują, iŝ są one stałym elementem asortymentu w 56% przypadków. Średnio dziennie w sprzedaŝy jest 27 kanapek (od 5 w niektórych szkołach do 150 w innych). Ich cena średnio wynosi 2,15 zł (od 1,10 zł do 3,50 zł). Jeśli chodzi o porę kiedy moŝna kanapki kupić, to w nieco ponad połowie szkół jest to czas do południa (51%). W 29% przypadków kanapki dostępne są przez cały dzień, w 11% tylko rano, zaś w 9% do popołudnia. 94% 88% Które z poniŝszych produktów są stałym elementem asortymentu sklepiku? pytanie wieloodpowiedziowe 73% 69%64% 61% 56% 52% 46% 32% n=124 22% 19% 12%11% 5% 2% Woda mineralna Soki owocowe (100% soku) Słodycze Przybory szkolne Słodkie bułki (droŝdŝówki, pączki, itp.) Słodkie napoje niegazowane (w tym wody smakowe) Kanapki ŚwieŜe owoce lub warzywa Bakalie (suszone owoce, orzechy, pestki, itp.) Mleko lub przetwory mleczne Słone przekąski (chipsy, paluszki, itp.) Lody Dania fast-food (zapiekanki, hot-dogi, hamburgery, itp.) Napoje gazowane Soki świeŝo wyciskane Napoje energetyzujące