2. PODSTAWOWE POJĘCIA I KONCEPCJE

Transkrypt

1 2. PODSTAWOWE POJĘCIA I KONCEPCJE Własność =??? Własność intelektualna =??? Ochrona własności intelektualnej =??? Prawna ochrona własności intelektualnej =??? Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej =??? R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

2 2.1. Własność intelektualna i jej ochrona Własność intelektualna (WI) ogół praw dotyczących wytworów ludzkiego umysłu, tj. działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej, artystycznej, w szczególności prawa do: utworów literackich, artystycznych, naukowych, audiowizualnych; wynalazków, odkryć naukowych; programów komputerowych; wzorów użytkowych, przemysłowych; znaków towarowych, usługowych; interpretacji i wykonań artystów, fonogramów, wideogramów; technologii, sekretów przemysłowych, handlowych itp. (tzw. wiedzy "know-how"). Własność przemysłowa = część własności intelektualnej, obejmująca ochronę wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, technologii i sekretów przemysłowych, znaków towarowych i usługowych oraz nazw handlowych, oznaczeń i nazw pochodzenia. Regulacje prawne dotyczące WI: mają charakter terytorialny; są geograficznie zróżnicowane, ale istnieją próby ich między narodowej harmonizacji, takie jak 1994 World Trade Organization (WTO) Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights. R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

3 Źródła prawa dotyczącego ochrony WI: Krajowe akty normatywne: o Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r., nr 24, poz. 83, z późniejszymi zmianami); o Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. "Prawo własności przemysłowej" (Dz.U. z 2003 r., nr 119, poz. 1117, z późniejszymi zmianami). Przepisy ustanawiające minimalny poziom ochrony pomiędzy poszczególnymi krajami: o Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej (Dz.U. z 1975 r., nr 9, poz. 51); o Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, załącznik do umowy ustanawiającej WTO (Dz.U. z 1996 r., nr 32, poz.143); o dyrektywy UE dotyczące harmonizacji pewnych aspektów prawa patentowego lub praw autorskich. Przepisy zmierzające do stworzenia ponadnarodowych instytucji umożliwiających uzyskanie w jednym postępowaniu prawa wyłącznego w kilku krajach: o Porozumienie Madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków (Dz.U. z 1993 r. nr 11 6, poz. 514) i protokół do tego porozumienia (Dz.U z 2003 r., nr 13, poz. 129); o Układ o współpracy patentowej PCT (Dz.U. z 1991 r. nr 70, poz. 303); o Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Dz.U. z 2004 r., nr 79, poz. 737). R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

4 Własność dóbr materialnych: Własność dóbr materialnych polega na wyłączności dysponowania przedmiotem własności, tzn. na możliwości: o wykluczenia innych podmiotów z użytkowania tego przedmiotu; o udostępnienia tego przedmiotu innym podmiotom w drodze umowy. Podmiot, który nie respektuje prawa do wyłącznego użytkowania przedmiotów własności przez ich właściciela i próbuje je przejąć w swoje władanie, dopuszcza się kradzieży. Praprzyczyną istnienia własności dóbr materialnych jest ich rzadkość: kiedy jakieś dobro nie może być jednocześnie użytkowane przez wszystkich, pojawia się problem sprawiedliwego władania tym dobrem. R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

5 Własność dóbr materialnych a własność dóbr intelektualnych: WŁASNOŚĆ DÓBR MATERIALNYCH Własność dóbr materialnych dotyczy tylko zasobów rzadkich, którymi można władać i które odnoszą się bezpośrednio do konkretnego działania człowieka. Twórca przedmiotu materialnego staje się jego właścicielem, ale jego prawo własności nie rozciąga się na analogiczne przedmioty wytworzone przez innych ludzi. Własność dóbr materialnych nie wymaga interwencji państwa (a nawet jego istnienia). WŁASNOŚĆ DÓBR INTELEKTUALNYCH Własność intelektualna dotyczy zasobów, które mogą być mnożone w sposób nieograniczony. Twórca dobra intelektualnego staje się właścicielem wszystkich jego "kopii"; prawo własności jest w istocie roszczeniem do własności innych ludzi. Własność intelektualna jest nie do utrzymania bez zaawansowanej interwencji państwa. Prawo własności jest niegraniczone w czasie. Prawo własności jest ograniczone arbitralnymi ramami czasowymi. Etyczna analiza prawnej ochrony WI dotyczy: procesu twórczości intelektualnej; skutków ochrony WI istotnych dla właściciela dóbr intelektualnych, skutków ochrony WI istotnych dla innych użytkowników dóbr intelektualnych. R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

6 2.2. Podstawowe pojęcia etyki Moralność (łac. moralis = obyczajowy, od mos = zwyczaj, obyczaj) zespół norm i ocen moralnych związanych z regulacją stosunków między jednostką a jednostką oraz między poszczególnymi jednostkami a grupami społecznymi. Etyka (gr. ethos = obyczaj, zwyczaj) dyscyplina filozoficzna zorientowana na tworzenie teorii moralności: etyka opisowa (opis i wyjaśnianie zjawisk moralnych w kategoriach filozoficznych), etyka normatywna (filozoficzna analiza norm i ocen moralnych); etyka ogólna (uprawiana bez wskazania dziedziny zastosowań), etyki stosowane (uprawiane ze wskazaniem dziedziny zastosowań); etyka indywidualna (etyka pojedynczego człowieka), etyka społeczna (etyka grupy ludzi). R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

7 Metaetyka (gr. meta = po, poza) metodologia etyki (logiczna analiza języka etyki, zagadnienie prawdy w etyce, metody uzasadniania norm i ocen moralnych). Przykłady pytań metaetycznych: Co to znaczy, że coś jest "dobre"? Skąd wiemy, że coś jest "dobre"? W jaki sposób postawy moralne motywują działanie? Czy istnieją jakieś obiektywne (absolutne) wartości moralne? Co jest źródłem zasad i wartości moralnych? Klasyfikacja koncepcji etycznych ze względu na kryterium oceny wartości czynu: Etyka dzielności w poszukiwaniu reguł postępowania, którymi powinniśmy się kierować w działaniu -- odwołuje się do cnoty rozumianej jako cechy charakteru zasługującej na uznanie. Etyka deontologiczna odwołuje się do obowiązku, słuszności albo prawa; uznaje czyn za etycznie dobry, jeśli stanowi on wypełnienie obowiązku lub prawa. Etyka konsekwencjalistyczna ocenę czynu opiera wyłącznie na ocenie jego konsekwencji; żaden czyn nie jest dobry lub zły sam w sobie, a jedynie ze względu na konsekwencje, jakie za sobą pociąga (przykład: wg utylitaryzmu czyn jest moralnie dobry, jeśli maksymalizuje użyteczność społeczną). R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

8 Dylemat etyczny = trudność spowodowana koniecznością dokonania wyboru: jednego z rozwiązań danego problemu w ramach spójnego zbioru zasad etycznych (A), podzbioru zasad etycznych, który znajduje zastosowanie w danej sytuacji (B). Przykłady dylematów obydwu typów: A. Matka i ojciec pana X przebywają w dwóch odległych szpitalach; ich stan zdrowia jest jednakowo niepewny. Kogo pan X powinien odwiedzić najpierw, jeśli jest on zwolennikiem etyki deontologicznej? B. A może, próbując odpowiedzieć na to pytanie, powinien on raczej kierować się etyką konsekwencjalistyczną? G.Tibballs (ed.): The Mammoth Book of the Funniest Cartoons of All Time. Carroll & Graf Pub., New York 2006, str. 127 R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

9 2.3. Podstawowe koncepcje etyki zachodniej w ujęciu historycznym Intelektualizm etyczny Sokratesa ( p.n.e.) Eudajmonizm Platona ( p.n.e.) Eudajmonizm Arystotelesa ( p.n.e.) Moralizm stoików: Lucjusz Anneusz Seneka (4 p.n.e. 65), Marek Aureliusz ( ) Etyka chrześcijańska: Jezus z Nazaretu (0 33 n.e.), Paweł z Tarsu (10 p.n.e. 67 n.e.), Augustyn z Hippony ( n.e.), Tomasz z Akwinu ( n.e.) Sentymentalizm moralny Davida Hume'a ( ) Etyka formalna Immanuela Kanta ( ) Etyka utylitarystyczna: Jeremy Bentham ( ), John Stuart Mill ( ) Fenomenologiczna etyka wartości: Max Scheler ( ), Dietrich von Hildebrand ( ), Józef Tischner ( ) R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

10 2.4. Stosunek etyki do innych obszarów aktywności intelektualnej Stosunek etyki do innych dyscyplin filozoficznych: ontologia = teoria bytu (studium koncepcji rzeczywistości), epistemologia = teoria poznania, której przedmiotem są źródła, rodzaje, przebieg i granice poznania oraz istota wiedzy, prawdy i naukowości, logika = teoria poprawnego rozumowania, estetyka = teoria piękna, doświadczenia estetycznego i twórczości, aksjologia = teoria wartości; filozofia prawa (jurysprudencja) = teoria stanowienia prawa i funkcjonowania instytucji prawnych. Stosunek etyki do prawa, religii i obyczajowości: prawo = zbiór norm postępowania, które są ustanowione lub uznawane przez państwo i zabezpieczone zagrożeniem przymusu państwowego w przypadku ich przekroczenia; religia = system wierzeń i praktyk przyjętych w danej społeczności, określający relację jednostki do różnie pojmowanej sfery świętości i sfery boskiej (doktryna +kult + kościół i wspólnota religijna); obyczajowość = ogół obyczajów, tzn. form zachowania powszechnie przyjętych w danej zbiorowości społecznej i popartych uznawaną w niej tradycją (element kontroli społecznej, przekazywany z pokolenia na pokolenie i ulegający zmianom bardzo powoli). R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

11 2.5. Zakres i charakter odpowiedzialności uczonych i inżynierów Założenia metaetyczne są następujące: Etyka nie stosuje się bezpośrednio do nauki i techniki, lecz do działań związanych z ich rozwojem. Centralną wartością w nauce jest prawda, ale... "Uczony służy człowiekowi, gdy służy prawdzie, lecz biada mu, gdyby zechciał poddać kogokolwiek z ludzi w służbę swej prawdzie" (Tadeusz Styczeń) Ponosimy odpowiedzialność: jedynie za w pełni świadome, wolne i zamierzone działania; za dobre/złe działanie jedynie wtedy, gdy zdajemy sobie sprawę z tego, że jest ono dobre/złe; za nasze działanie już w chwili jego planowania; nie tylko za nasze działanie ale i jego (być może odległe) skutki. R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

12 Szczególny charakter odpowiedzialności uczonych wynika z następujących okoliczności: Globalizacja nauki i integracja jej instytucji z instytucjami gospodarczymi i politycznymi znosi tradycyjne zabezpieczenia przed negatywnymi następstwami nauki w życiu społecznym (John Ziman). Umasowienie nauki, w sytuacji implozji tradycyjnych przestrzeni etycznych, prowadzi do lawinowego przyrostu nadużyć związanych z badaniami naukowymi: w internecie pod hasłem "scientific misconduct"; w "Forum Akademickim" artykuły Marek Wrońskiego. Wzrost skuteczności nauki rodzi w tych warunkach nieznane wcześniej zagrożenia doświadczenia XX wieku skłaniają do odrzucenia pozytywistycznego postulat aksjologicznej neutralności nauki. Ponadto, obiektywizm nauki nie jest możliwy bez wspólnoty naukowej argumentacji, odwołującej się do poszanowania prawdy, odpowiedzialności za informację i wzajemnego szacunku uczestników procesu komunikacyjnego (Karl-Otto Apel, Jürgen Habermas). R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

13 Główny imperatyw etyczny każdej etyki zawodowej uczciwie wykonywać swoją robotę Co to znaczy w nauce? Co to znaczy w inżynierii? Henryk Sawka 2006 ( R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

14 Przykłady nadużyć związanych z pracami badawczymi: Profesor A wykorzystuje niepublikowane wyniki badań doktora B bez wskazania ich źródła. Adiunkt C uprawia "marketing" swoich badań, publikując nie wynikające z nich wnioski. Redaktor D zatwierdza do druku artykuł swojego kolegi E, mimo uzyskania dwóch negatywnych recenzji. Inżynier F ukrywa wyniki testowania ujawniające błąd w jego projekcie. Instytut G prowadzi, na zlecenie firmy H, badania pewnego środka farmaceutycznego, których wyniki mają "wspomóc" kampanię marketingową. Które z nich dotyczą WI? G.Tibballs (ed.): The Mammoth Book of the Funniest Cartoons of All Time. Carroll & Graf Pub., New York 2006, str. 126 Trzy kategorie błędów i ich ocena etyczna: błędy wynikające z ograniczoności zasobów i innych okoliczności obiektywnych ("honest mistakes"), błędy wynikające z niedostatecznej staranności badawczej ("negligence errors"), błędy wynikające z nieuczciwości ("fabrication, falsification, plagiarism"). R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/

15 2.6. Przykład dylematu etycznego związanego z WI Opis sytuacji: "przeterminowany" doktorant trafia na stronę internetową australijskiego instytutu badawczego, gdzie znajduje raport badawczy zawierający rozwiązanie jego problemu; kopiuje raport, a następnego dnia zauważa, że strona jest już niedostępna... Argumenty przemawiające za "swobodnym" wykorzystaniem raportu w doktoracie:??? Argumenty przeciw "swobodnemu" wykorzystaniu raportu w doktoracie:??? Racjonalizacje: "nikt na tym nie straci ", "tyko ten jeden raz...", "wszyscy tak robią...", "każdy na moim miejscu ", "to nigdy nie zostanie wykryte", "ich błąd...",??? R. Z. Morawski: "Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej 2. Podstawowe pojęcia i koncepcje", semestr zimowy 2008/