PROGNOZOWANIE JAKOŚCI MĄKI PSZENNEJ NA PODSTAWIE PARAMETRÓW OCENY JAKOŚCI ŚRUTY ZA POMOCĄ APARATU MIXOLAB. Anna Szafrańska

Transkrypt

1 PROGNOZOWANIE JAKOŚCI MĄKI PSZENNEJ NA PODSTAWIE PARAMETRÓW OCENY JAKOŚCI ŚRUTY ZA POMOCĄ APARATU MIXOLAB Anna Szafrańska INSTYTUT BIOTECHNOLOGII PRZEMYSŁU ROLNO-SPOŻYWCZEGO Zakład Przetwórstwa Zbóż i Piekarstwa anna.szafranska@ibprs.pl Streszczenie Celem niniejszej pracy było określenie możliwości wykorzystania aparatu mixolab w ocenie jakości śruty i mąki uzyskanych w warunkach laboratoryjnych z ziarna pszenicy produkowanego w Polsce. Badane próbki ziarna pszenicy charakteryzowały się zróżnicowanym poziomem wyróżników jakościowych, takich jak: zawartość białka, ilość glutenu, wskaźnik sedymentacyjny Zeleny ego oraz liczba opadania. Zróżnicowanie obserwowano także w wartościach parametrów oceny cech reologicznych określonych za pomocą aparatu mixolab. Stwierdzono znaczące zależności dla następujących parametrów wyznaczonych dla śruty i mąki: wodochłonności (r = 0,893) oraz konsystencji ciasta w punktach C2 (r = 0,628), C3 (r = 0,769), C4 (r = 0,687) i C5 (r = 0,898). Znaczące dodatnie zależności między omawianymi parametrami oceny śruty i mąki wskazują na możliwość wykorzystania tego urządzenia do wnioskowania o cechach jakościowych mąki na podstawie wyników oceny jakości śruty. Słowa kluczowe: mixolab, pszenica, mąka, śruta, przemiał laboratoryjny PREDICTION OF THE QUALITY OF WHITE FLOUR BASED ON RESULTS OBTAINED BY MIXOLAB FOR WHOLEMEAL FLOUR Summary The aim of this study was to recognize the possibility of Mixolab utilization for evaluation of wholemeal flour and white flour obtained in laboratory milling test from wheat grain produced in Poland. Tested wheat grain samples showed differentiation in such quality parameters as: protein content, gluten content, Zeleny index and falling number. Differentiation was also observed in rheological properties of dough measured by Mixolab. The dependence of wholemeal waterabsorption and white flour waterabsorption obtained from the same wheat grain was 0,893. The correlation coefficients were calculated also between the dough consistency measured as a torque in C2 (r = 0,628), C3 (r = 0,769), C4 ( r = 0,687), C5 ( r = 0,898). The results of this work show that Mixolab can be used to predict the quality of white flour based on results obtained for wholemeal flour. Key words: Mixolab, wheat, flour, wholemeal flour, laboratory milling test I. WPROWADZENIE W pracach hodowlanych dotyczących nowych odmian pszenicy, jak i w praktyce przemysłu zbożowo-młynarskiego, bardzo ważne jest w odpowiednio szybkim czasie uzyskanie informacji dotyczącej wartości technologicznej ziarna pszenicy. Ocena jakości ziarna przeprowadzana jest zazwyczaj w oparciu o takie wyróżniki jakościowe jak: zawartość białka, ilość i jakość glutenu, wskaźnik sedymentacyjny Zeleny ego, liczba opadania a coraz 107

2 częściej także w oparciu o parametry oceny cech reologicznych. Ocena właściwości reologicznych za pomocą farinografu, alweografu, amylografu czy ekstensografu wymaga wykonania próbnego przemiału laboratoryjnego, poprzedzonego kondycjonowaniem ziarna, co sprawia, że czas oczekiwania na wynik końcowy zostaje wydłużony do około 20. godzin. W związku z tym ocena cech reologicznych nie znajdowała dotąd zastosowania w punktach przyjęcia ziarna do magazynu. Wprowadzone na rynek w 2005 roku nowe urządzenie aparat mixolab skonstruowany przez firmę Chopin Technologies pozwala na wykonanie oceny jakości śruty o odpowiedniej granulacji bezpośrednio po rozdrobnieniu ziarna. Stosunkowo mała masa próbki niezbędna do wykonania badania pozwala na ocenę jakości ziarna we wczesnych etapach prac hodowlanych, w których dysponuje się zazwyczaj małą ilością ziarna. Wyniki pomiarowe badanych aparatem mixolab cech ciasta wyrażane są za pomocą niestosowanych dotąd umownych parametrów jakościowych. Procedura oznaczania pozwala na określenie w jednym teście właściwości reologicznych mąki zarówno w zakresie kompleksu białkowego, jak i skrobiowego [Mixolab Application Handbook 2009]. Oznaczenie polega na wyznaczeniu wodochłonności mąki (odpowiadającej konsystencji ciasta 1,1 Nm), a następnie badaniu zmian cech ciasta podczas jego tworzenia i dalszego miesienia w zmiennych warunkach temperatury w czasie 45. minut. W trakcie pierwszych ośmiu minut testu temperatura jest stała, utrzymywana na poziomie 30 o C. Następnie temperatura zaczyna wzrastać w tempie 4 o C/min aż do uzyskania poziomu 90 o C, który utrzymywany jest przez 7 min. Po tym czasie następuje chłodzenie ciasta obniżenie temperatury w tempie 4 o C/min aż do uzyskania poziomu 50 o C [Mixolab Application Handbook 2009]. Wykres uzyskany za pomocą aparatu mixolab (rys. 1) można podzielić na pięć faz, w których mierzone są parametry charakteryzujące zachowanie się ciasta w każdej z tych faz, wyznaczanych przez punkty charakterystyczne wykresu oznaczone od C1 do C5. Rysunek 1. Przykładowy wykres uzyskiwany za pomocą aparatu mixolab zgodnie z protokołem Mixolab Standard Protokół oznaczania Mixolab Standard pozwala określić następujące parametry: wodochłonność mąki (%), stałość ciasta (min.), elastyczność ciasta (Nm), 108

3 opór ciasta mierzony w punktach charakterystycznych wykresu C1 C5, wyrażany w jednostkach niuton x metr (Nm), parametry opisujące tempo zmniejszania konsystencji ciasta w trakcie początkowego wzrostu temperatury w fazie drugiej (α), wzrostu konsystencji ciasta w wyniku kleikowania skrobi (β) oraz zmniejszania konsystencji w wyniku hydrolizy enzymatycznej (γ), (wyrażane w jednostkach Nm/min), temperaturę ciasta w punktach charakterystycznych wykresu C1 C5 ( o C), czasy potrzebne do osiągnięcia punktów charakterystycznych wykresu (min), m.in. czas rozwoju ciasta tj. czas do C1. Aparat mixolab wykorzystywany jest w wielu krajach w ocenie jakości ziarna pszenicy, m.in. przez francuski Instytut Arvalis, który prezentuje parametry uzyskiwane za pomocą tego aparatu (wodochłonność i stałość) obok tradycyjnie stosowanych wyróżników jakościowych w corocznie publikowanych materiałach dotyczących oceny jakości zebranego ziarna [Quality of French wheats 2009 harvest]. W wielu krajach m.in. we Francji, Australii, Argentynie, Rumunii i USA, w jednostkach prowadzących prace nad wyhodowaniem nowych odmian pszenicy i żyta, aparat mixolab jest wykorzystywany do identyfikowania różnic między odmianami. Badania prowadzone w jednostkach naukowych w ww. krajach wskazują na możliwość różnicowania odmian pszenicy za pomocą aparatu mixolab [Mixolab Application Handbook 2009; Koksel i in. 2009; Švec i in. 2009; Tulbek i in. 2008]. Prowadzone są także prace nad możliwością wyznaczenia matematycznych modeli wykorzystujących wartości odczytywane z wykresu uzyskanego za pomocą aparatu mixolab w celu przewidywania wartości parametrów określanych w ramach czaso- i pracochłonnych testów wypiekowych [Mixolab Application Handbook 2009; Švec i in. 2009; Zhag Yan i in. 2009; Caffe i in. 2008]. W Belgii w laboratorium CRA (Centre Wallon de Recherches Agronimiques Département Qualité des Productions Agricoles) wykonano badania dotyczące porównania wyników oznaczania za pomocą aparatu mixolab cech reologicznych śruty i mąki otrzymanej z tego ziarna. Stwierdzono bardzo wysoką korelację (r bliskie 0,9) wartości parametrów odczytywanych z uzyskanych wykresów oraz wodochłonności śruty i mąki, przy czym wodochłonność śruty była około 4,5% wyższa od wodochłonności mąki [Mixolab Application Handbook 2009]. Zakład Przetwórstwa Zbóż i Piekarstwa Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno- Spożywczego jest pierwszą jednostką badawczą w Polsce, która posiada aparat mixolab. Od jesieni 2008 roku trwają prace badawcze nad możliwością wykorzystania tego urządzenia w ocenie jakości ziarna pszenicy i mąki pszennej produkowanej w krajowych zakładach młynarskich. W 2009 roku zrealizowano pracę dotyczącą możliwości wnioskowania o jakości mąki na podstawie parametrów oceny jakości śruty za pomocą aparatu mixolab i powiązania wyników tej oceny z wynikami oznaczania dotychczas stosowanych wyróżników jakościowych, takich jak: zawartość białka, ilość glutenu, wskaźnik sedymentacyjny Zeleny ego i liczba opadania. 109

4 II. MATERIAŁ I METODY BADAŃ 1. Materiał do badań Materiał do badań stanowiły próbki ziarna pszenicy ze zbiorów 2008 roku dostarczone do Zakładu Przetwórstwa Zbóż i Piekarstwa z Ośrodków Doradztwa Rolniczego z terenu całego kraju. Spośród ponad 800. dostarczonych próbek ziarna pszenicy wytypowano 58 próbek reprezentujących 20 odmian pszenicy o zróżnicowanej wartości technologicznej. Dla próbek tych wykonano ocenę właściwości reologicznych za pomocą aparatu mixolab, przy czym ocenę każdej próbki dokonano dla: - śruty uzyskanej w wyniku rozdrobnienia ziarna za pomocą rozdrabniacza laboratoryjnego typ FN 3100 firmy Perten Instruments, - mąki uzyskanej w wyniki przemiału ziarna za pomocą młyna laboratoryjnego MLU 202 firmy Bűhler. 2. Metody badań Oznaczanie poszczególnych powszechnie stosowanych wyróżników jakościowych wykonano zgodnie z metodyką określoną w następujących Polskich Normach: zawartości białka wg PN-EN ISO 20483:2007 [6] ilości glutenu wg PN-93/A [5] wskaźnika sedymentacyjnego Zeleny ego wg PN-ISO 5529:1998 [8] liczby opadania wg PN-EN ISO 3093:2007 [7] zaś ocenę cech reologicznych za pomocą aparatu mixolab wykonano według protokołów Chopin Wheat+ (dla śruty) oraz Chopin+ (dla mąki) zgodnie z instrukcją producenta aparatu, na podstawie której została opracowana norma ICC nr 173: Whole Meal and Flour from T. aestivum Determination of Rheological Behavior as a Function of Mixing and Temperature Increase. III. WYNIKI I DYSKUSJA Badane próbki pszenicy wykazywały zróżnicowanie cech jakościowych zarówno w zakresie kompleksu białkowego, jak i aktywności enzymów amylolitycznych. Zawartość białka kształtowała się w zakresie od 10,1 do 15,9% s.m., ilość glutenu od 19,1 do 35,5% a wskaźnik sedymentacyjny Zeleny ego od 22 do 67 cm 3. Liczba opadania, określająca aktywność enzymów amylolitycznych, kształtowała się w zakresie od 202 do 454 s (tabela 1). Tabela 1. Ocena badanych próbek ziarna pszenicy według badań ZPZiP IBPRS Zawartość białka (Nx5,7) (% s.m.) Ilość glutenu (%) Index glutenu Wskaźnik sedymentacyjny Zeleny ego (cm 3 ) Liczba opadania (s) średnia 13,3 28, min 10,1 19, max 15,9 35, s 1,3 4, s odchylenie standardowe Zróżnicowanie wyników obserwowano również w ocenie cech reologicznych śruty i mąki za pomocą aparatu mixolab. W tabeli 2. przedstawiono wybrane parametry tej oceny, dla których stwierdzono znaczące współczynniki korelacji. 110

5 Tabela 2. Ocena badanych próbek śruty i mąki pszennej za pomocą aparatu mixolab według badań ZPZiP IBPRS Wodochłonność Opór ciasta w punktach: Parametry C1 C2 C3 C4 C5 α β γ (%) (Nm) (Nm) (Nm) (Nm) (Nm) (Nm/min) (Nm/min) (Nm/min) Śruta pszenna średnia 62,6 1,10 0,43 1,88 1,35 2,05-0,061 0,594-0,075 min 57,7 1,05 0,33 1,59 0,76 1,20-0,102 0,338-0,176 max 66,8 1,14 0,61 2,13 1,88 3,11-0,012 0,822-0,006 s 2,0 0,02 0,06 0,12 0,30 0,45 0,023 0,090 0,030 Mąka pszenna średnia 57,7 1,09 0,51 2,07 1,65 2,51-0,078 0,507-0,072 min 51,4 1,05 0,38 1,64 0,99 1,42-0,130 0,314-0,284 max 63,0 1,15 0,63 2,36 2,06 3,26-0,006 0,732-0,002 s 2,3 0,03 0,06 0,14 0,24 0,45 0,025 0,070 0,048 s odchylenie standardowe Wyniki niniejszej pracy wykazały zróżnicowanie parametrów α, β i γ opisujących tempo zmian konsystencji ciasta w trakcie podwyższania lub obniżania temperatury zarówno w próbkach śruty, jak i mąki. Próbki mąki charakteryzowały się nieznacznie niższymi średnimi wartościami omawianych parametrów niż próbki śruty. Oceniane próbki śruty charakteryzowały się wodochłonnością w zakresie od 57,7% do 66,8% (średnio 62,6%), a próbki mąki pszennej - wodochłonnością w zakresie od 51,4% do 63,0% (średnio 57,6%) (rys. 2.). Rysunek 2. Zależność między oznaczoną za pomocą aparatu mixolab wodochłonnością śruty i mąki uzyskanych w warunkach laboratoryjnych z tej samej próbki ziarna pszenicy według badań ZPZiP IBPRS Średnia różnica między wodochłonnością śruty i mąki wynosiła 5,0 punktów procentowych i była nieznacznie wyższa od różnicy stwierdzonej w badaniach CRA z Belgii. 111

6 Wodochłonność oznaczona dla próbek mąki pszennej była dodatnio skorelowana z wodochłonnością oznaczoną dla próbek śruty (r = 0,893). Wyniki uzyskane w badaniach ZPZiP IBPRS potwierdziły wykazaną w badaniach CRA wysoką korelację między wodochłonnością śruty i mąki [Mixolab Application Handbook 2009]. Przy tak wysokim współczynniku korelacji między wodochłonnością śruty a wodochłonnością mąki uzyskanych z tego samego ziarna wyznaczono równanie regresji. Na podstawie poniższego równania można prognozować wodochłonność mąki (y) uzyskanej z badanego ziarna pszenicy na podstawie oznaczenia wykonanego dla śruty (x): y = 1,07x 9,28 Na rys. 3 porównano wodochłonność mąki określoną przy pomocy aparatu mixolab z wodochłonnością mąki obliczoną według równania regresji na podstawie wodochłonności śruty. Różnica między wodochłonnością mąki obliczoną według równania regresji a wodochłonnością mąki określoną przy pomocy aparatu mixolab dla większości 90% badanych próbek mieściła się w zakresie odtwarzalności określonej dla tego parametru w normie PN-ISO :1999 wynoszącej 1,6% [9]. Rysunek 3. Wodochłonność mąki obliczona na podstawie wyznaczonego równania regresji na tle wodochłonności mąki oznaczonej za pomocą aparatu mixolab według badań ZPZiP IBPRS Na wodochłonność mąki wpływa szereg czynników m.in. ilość i jakość białek glutenowych oraz stan skrobi, zwłaszcza stopień jej uszkodzenia. Na podstawie wyników pracy zrealizowanej w ZPZiP IBPRS stwierdzono dodatnią wysoką korelację pomiędzy wodochłonnością określoną za pomocą aparatu mixolab - zarówno dla śruty, jak i dla mąki - oraz zawartością białka, ilością glutenu i wskaźnikiem sedymentacyjnym Zeleny ego (tabela 3). W niniejszej pracy nie stwierdzono istotnej korelacji między liczbą opadania a wodochłonnością śruty i mąki. 112

7 Mąka pszenna Prace Instytutów i Laboratoriów Badawczych Przemysłu Spożywczego 2010 t. 65 Tabela 3. Współczynniki korelacji obliczone dla wybranych wyróżników jakościowych oznaczonych w ziarnie pszenicy oraz wodochłonności określonej za pomocą aparatu mixolab dla śruty i mąki według badań ZPZiP IBPRS Zawartość białka w ziarnie pszenicy Ilość glutenu z ziarna pszenicy Wskaźnik sedymentacyjny Zeleny ego Wodochłonność śruty 0,742 0,667 0,747 Wodochłonność mąki 0,688 0,720 0,686 Konsystencja ciasta mierzona w punktach charakterystycznych wykresu była zróżnicowana dla badanych próbek zarówno śruty, jak i mąki. Wyższe średnie wartości konsystencji ciasta mierzone w punktach od C2 do C5 obserwowano w przypadku próbek mąki. Najmniejsze zróżnicowanie wyników stwierdzono dla konsystencji ciasta mierzonej w C1 zarówno dla próbek śruty, jak i mąki (odchylenie standardowe odpowiednio s = 0,02 i s = 0,03). Największe zróżnicowanie wyników obserwowano w punkcie C5 wykresu (odchylenie standardowe dla śruty i mąki wyniosło s = 0,45). Stwierdzono dodatnie zależności między konsystencją ciasta, mierzoną w punktach charakterystycznych wykresów (od C2 do C5), uzyskanych w ocenie cech reologicznych śruty i mąki za pomocą aparatu mixolab (rys. 4). W tabeli 4 przedstawiono obliczone współczynniki korelacji a na rys. 4 wyniki uzyskane dla śruty i mąki otrzymanych z tego samego ziarna pszenicy. Stosunkowo wysokie współczynniki korelacji między wartościami odczytywanymi w punktach charakterystycznych wykresów uzyskanych za pomocą aparatu mixolab dla śruty i mąki pozwalają na wnioskowanie o jakości mąki uzyskanej w wyniku przemiału danej partii ziarna pszenicy na podstawie wyników uzyskanych dla śruty. Jest to ważne w sytuacjach, gdy dysponujemy małymi próbkami ziarna oraz gdy niezbędne jest szybkie uzyskanie wyniku oceny partii ziarna pszenicy. Tabela 4.Współczynniki korelacji obliczone dla wybranych parametrów odczytywanych w punktach charakterystycznych wykresu uzyskanego za pomocą aparatu mixolab w ocenie cech reologicznych śruty i mąki według badań ZPZiP IBPRS Wodochłonność Wodochłonność 0,893 C1-0,242 Śruta pszenna C2 0,628 C1 C2 C3 C4 C5 C3 0,769 C4 0,687 C5 0,

8 (A) (B) (C) Rysunek 4. Zależność między konsystencją ciasta oznaczoną za pomocą aparatu mixolab w punktach wykresu C2 (A), C3 (B), C4 (C) i C5 (D) dla śruty oraz mąki uzyskanych w warunkach laboratoryjnych z tej samej próbki ziarna pszenicy według badań ZPZiP IBPRS (D) Na rys. 5 przedstawiono wyniki oceny śruty i mąki otrzymanych z trzech różnych próbek ziarna odmiany Muza. Próbka śruty oznaczona numerem 3, o najniższej aktywności enzymów amylolitycznych (liczba opadania 309), charakteryzowała się najwyższą konsystencją ciasta mierzoną w punktach charakterystycznych wykresu C3, C4 i C5. Próbka śruty oznaczona numerem 2, o najwyższej aktywności enzymów amylolitycznych (liczba opadania 243), charakteryzowała się jednocześnie najniższą konsystencją ciasta w ww. punktach wykresu. Podobne tendencje obserwuje się w przypadku próbek mąki uzyskanych z tego ziarna. 114

9 Rysunek 5. Wykresy uzyskane za pomocą aparatu mixolab dla trzech badanych próbek śruty oraz mąki uzyskanych z ziarna odmiany Muza W niniejszej pracy stwierdzono znaczące współczynniki korelacji między liczbą opadania oznaczoną dla śruty a konsystencją ciasta mierzoną w punktach charakterystycznych wykresu C3, C4 i C5 dla śruty oraz mąki. Wartości obliczonych współczynników korelacji przedstawiono w tabeli 5. Tabela 5. Współczynniki korelacji obliczone dla liczby opadania oznaczonej dla śruty i konsystencji ciasta mierzonej w punktach charakterystycznych wykresu uzyskanego za pomocą aparatu mixolab w ocenie cech reologicznych śruty i mąki według badań ZPZiP IBPRS C3 C4 C5 Śruta Mąka Śruta Mąka Śruta Mąka Liczba opadania ziarna 0,657 0,562 0,760 0,525 0,756 0,762 Badania wykonane w ZPZiP IBPRS oraz wyniki prac zrealizowanych w innych jednostkach badawczych pozwalają stwierdzić, że o jakości mąki pszennej z dużą precyzją można wnioskować na podstawie wyników oceny cech reologicznych wykonanej za pomocą aparatu mixolab dla próbki śruty otrzymanej z tego samego ziarna. Ocena śruty a nie mąki znacznie skraca czas oczekiwania na wynik końcowy i może być wykonana niemal bezpośrednio po dostarczeniu partii ziarna do magazynu, bez konieczności nawilżania i kondycjonowania ziarna w celu uzyskania odpowiedniej próbki mąki do określenia cech reologicznych za pomocą dotychczas stosowanych aparatów. Konieczne jest jednak prowadzenie dalszych badań w tym zakresie w celu nabycia umiejętności właściwej interpretacji uzyskiwanych wyników oznaczania. IV. WNIOSKI 1. Wodochłonność badanych próbek była zróżnicowana dla śruty i mąki uzyskanych z tego samego ziarna. Próbki śruty charakteryzowały się wyższą wodochłonnością niż próbki mąki (średnio 5,0 punktów procentowych). Stwierdzono znaczącą korelację między wodochłonnością śruty i wodochłonnością mąki (r = 0,893). 115

10 2. Badane próbki śruty i mąki charakteryzowały się zróżnicowanymi wartościami konsystencji ciasta mierzonymi w punktach charakterystycznych wykresu: C2, C3, C4 i C5, przy czym wyższe średnie wartości w ww. punktach odnotowano dla mąki. Stwierdzono znaczące korelacje między konsystencją ciasta mierzoną w poszczególnych punktach wykresu dla śruty i mąki: C2 (r = 0,628), C3 (r = 0,769), C4 (r = 0,687) i C5 (r = 0,898). 3. Wartości parametrów α, β i γ były zróżnicowane dla śruty i mąki uzyskanych z tego samego ziarna. Nieznacznie niższymi wartościami omawianych parametrów charakteryzowały się próbki mąki. 4. Ocena cech reologicznych za pomocą aparatu mixolab pozwala różnicować jakość badanego ziarna zarówno wykonując oznaczenie dla śruty jak i dla mąki uzyskanej w warunkach laboratoryjnych. 5. Ocena cech reologicznych śruty za pomocą aparatu mixolab pozwala z dużą precyzją wnioskować o jakości mąki otrzymanej z tego samego ziarna, co pozwala znacznie skrócić czas oczekiwania na wynik końcowy oceny jakości. V. PIŚMIENNICTWO 1. Caffe M., Glover K., Krishnan P. 2008: Utilization of mixolab for end-use quality and bread wheat loaf volume prediction. South Dakota State University SD, USA %20Mixolab%20Wheat.pdf 2. ICC Draft Standard No. 173: Whole Meal and Flour from T. aestivum Determination of Rheological Behavior as a Function of Mixing and Temperature Increase, Koksel H., Kahraman K., Sanal T., Ozay D.S., Dubat A. 2009: Potential utilization of Mixolab for quality evaluation of bread wheat genotypes. Cereal Chemistry Vol 86 (5), Mixolab Application Handbook. Rheological and enzymatic analysis. Chopin Applications Laboratory, France, PN-93/A Ziarno zbóż i przetwory zbożowe Oznaczanie glutenu mokrego za pomocą urządzeń mechanicznych 6. PN-EN ISO 20483:2007 Ziarno zbóż i nasiona roślin strączkowych Oznaczanie zawartości azotu i przeliczanie na zawartość białka Metoda Kjeldahla 7. PN-EN ISO 3093:2007 Pszenica, żyto i mąki z nich uzyskane, pszenica durum i semolina Oznaczanie liczby opadania metodą Hagberga-Pertena 8. PN-ISO 5529:1998 Pszenica - Oznaczanie wskaźnika sedymentacyjnego - Test Zeleny ego 9. PN-ISO :1999 Mąka pszenna - Fizyczne właściwości ciasta Oznaczanie wodo-chłonności i właściwości reologicznych za pomocą farinografu 10. Quality of French wheats 2009 harvest 2009, FranceAgriMer reports, Arvalis Institut du vegetal 11. Švec I., Hruškova M. 2009: Modelling of wheat, flour and bread quality parameters. Scientia Agriculturae Bohemica, 40 (2), Tulbek M.C., Hall C., Simsek S., Manthey F. 2008: Mixolab R&D point of view for millers and bakers, Zhang Yan., Wang Yab-Fei, Chen Xin-Min, Wang De-Sen, Humieres G.D., Feng Jian-Jun, He Zhong-Hu 2009: Relationships of mixolab parameters with farinograph, extensograph parameters, and bread-making quality, Acta Agronomica Sinica, 35(9),