ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA. Gospodarka Wodna. Wykład nr 14 Kierunek: Ochrona Środowiska

Transkrypt

1 Gospodarka Wodna Wykład nr 14 Kierunek: Ochrona Środowiska Wydział Inżynierii Środowiska Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Zakład Gospodarki Wodnej OPRACOWAŁ dr hab.inż. Wojciech Chmielowski prof. PK ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA

2 Żegluga jedna z form komunikacji, transport wodny. Oznacza w szczególności przewóz statkami, w celach zarobkowych, pasażerów i ładunków, przez wody morskie lub śródlądowe. Do przewozu towarów używa się wielu wyspecjalizowanych statków: masowców, drobnicowców, kontenerowców, tankowców, chemikaliowców i in. Przewozy pasażerskie stanowią znikomy odsetek ogólnego transportu pasażerskiego, a to ze względu na czas podróży. Jedynie w niektórych regionach świata, na przykład na obszarach o silnie rozwiniętej linii brzegowej lub w państwach wyspiarskich, ważną rolę odgrywa komunikacja promowa.

3 Rodzaje żeglugi w polskim prawie Podział na rodzaje żeglugi został określony w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 lipca 2002 w sprawie wymagań dotyczących technicznego i pozatechnicznego bezpieczeństwa żeglugi jednostek pływających Straży Granicznej. Poza niżej wymienionymi prawodawca wyszczególnia także żeglugę śródlądową i międzynarodową. Żegluga bałtycka Żegluga bałtycka oznacza żeglugę po Morzu Bałtyckim i innych morzach zamkniętych o podobnych warunkach żeglugowych, a także żeglugę na morzach otwartych do 50 mil morskich od miejsca schronienia, z dopuszczalną odległością między dwoma miejscami schronienia do 100 mil morskich. Żegluga przybrzeżna Żegluga przybrzeżna oznacza żeglugę w odległości nie większej niż 20 mil morskich od brzegu w rejonie Morza Bałtyckiego lub innego morza zamkniętego o podobnych warunkach żeglugowych.

4 Żegluga krajowa Żegluga krajowa oznacza żeglugę na wodach morskich w odległości nie większej niż 12 mil morskich od brzegu morskiego Rzeczypospolitej Polskiej. Żegluga osłonięta Żegluga osłonięta oznacza żeglugę na akwenie Zalewu Szczecińskiego i Wiślanego oraz po Zatoce Gdańskiej na zachód od linii łączącej punkt na Mierzei Helskiej o współrzędnych 54 35' szerokości geograficznej północnej i ' długości geograficznej wschodniej z punktem na Mierzei Wiślanej o współrzędnych 54 22' szerokości geograficznej północnej i ' długości geograficznej wschodniej. Żegluga portowa Żegluga portowa oznacza żeglugę w obrębie portów, łącznie z Roztoką Odrzańską, do linii równoleżnika przechodzącego przez Bramę Torową nr 4 na Kanale Piastowskim i Zalewie Kamieńskim

5

6 Rzeki Polski Teren Polski, biorąc pod uwagę uwarunkowania hydrograficzne, leży w zlewisku 3 mórz: Morza Bałtyckiego - 99,7%: dorzecze Wisły - 55,7%; dorzecze Odry - 33,9%; rzeki pobrzeża bałtyckiego - 9,3%; dorzecze Niemna - 0,8%; Morza Czarnego: dorzecze Dunaju ( Orawa ) dorzecze Dniestru; Morza Północnego: dorzecze Łaby ( Izera, Orlica).

7 Występuje asymetryczność dopływów Wisły i Odry. Ich lewe dorzecza są krótsze i mniej obfite w wodę w stosunku do dopływów prawych - Wisła - 27:73, Odra - 30:70. Jest to związane z nachyleniem powierzchni w kierunku północno-zachodnim oraz z rozwojem rzeźby terenu w trzeciorzędzie i czwartorzędzie. Ujście Wisły ma charakter deltowy, natomiast Odra uchodzi w postaci estuarium. Delta to ujście rzeki w postaci kilku odnóg, tworzących obszar nizinny o charakterze bagiennym (np. Żuławy Wiślane), przypominający kształtem grecką literę (delta). Pochodzi od nazwy nadanej przez starożytnych Greków ujściu Nilu, które rzeczywiście przypomina tę literę

8 Budowa delty: 1. Równia aluwialna 2. Równia deltowa 3. Jezioro deltowe 4. Czoło delty 5. Prodelta

9 Estuarium nazywamy poszerzone, lejkowate ujście rzeki, które podlega pływom morskim. Przypływy i odpływy działają erozyjnie i poszerzają ujście rzeki, jednocześnie uniemożliwiając utworzenie się delty z materiału osadowego przyniesionego biegiem rzeki. Estuaria dzielimy na otwarte (uchodzące do otwartego morza) i przegrodzone (czyli uchodzące do zamkniętej laguny). Estuarium rzeki Rio de la Plata La Plata - olbrzymie, największe na świecie estuarium powstałe z połączenia ujściowych odcinków rzek Parany i Urugwaj do Oceanu Atlantyckiego

10

11 Podstawowe pojęcia odnoszące się do dróg wodnych Podstawowe pojęcia odnoszące się do dróg wodnych. Śródlądowe drogi wodne dzielą się na: drogi wodne naturalne; płynące - rzeki, stojące - drogi wodne sztuczne (kanały). jeziora, RZEKA SWOBODNIE PŁYNĄCA naturalny ciek wodny, nie zabudowany stopniami piętrzącymi wodę, RZEKA SKANALIZOWANA powstaje przez wybudowanie szeregu kolejnych stopni wodnych, tworzących kaskadę. Stopnie składają się z jazów piętrzących wodę i śluz do przeprowadzania jednostek.

12 Jazy ruchome i stałe; jazy stałe to budowle, które umożliwiają stałe spiętrzenie wody na tym samym poziomie. Jazy ruchome pozwalają natomiast regulować wielkość przepływu wody oraz zmianę poziomu jej spiętrzenia. Śluza komorowa umożliwia utrzymanie różnicy poziomów wody w dwóch zbiornikach położonych po obu jej stronach oraz umożliwia jednostkom pływającym przejście z jednego zbiornika do drugiego i odwrotnie. Śluza komorowa składa się z komory, dwóch par wrót z zasuwami do wpuszczania i spuszczania wody oraz mechanizmu do uruchamiania wrót. Po otwarciu wrót statek wpływa do komory, po czym wrota są zamykane. Następnie wyrównywany jest poziom wody w komorze z poziomem wody, na który ma przepłynąć statek. Po otwarciu drugich wrót statek wypływa na drugim poziomie wody. Nadpływające jednostki powinny ustawić się przed śluzą w kolejności przybycia przy jednym brzegu, jedna za drugą.

13 MINIMALNA GŁĘBOKOŚĆ TRANZYTOWA najmniejsza głębokość występująca na określonej drodze wodnej lub jej odcinku w okresie nawigacyjnym. GŁĘBOKOŚĆ GWARANTOWANA minimalna głębokość tranzytowa z określoną w % gwarancją jej występowania. GŁĘBOKOŚĆ MAKSYMALNA największa głębokość przy której może odbywać się ruch statków ze względu na prześwit przejść mostowych. GŁĘBOKOŚĆ EKSPLOATACYJNA - średnia głębokość obliczona za pomocą planimetrowani, wynikająca z kształtowania się w czasie okresu nawigacyjnego głębokości mieszczących się pomiędzy głębokością minimalną lub gwarantowaną

14 OKRES NAWIGACYJNY oznacza liczbę dni w roku, w którym droga wodna jest wolna od zlodzenia. W tym czasie mogą występować stany wysokie lub niskie uniemożliwiające żeglugę. KANAŁ ŻEGLUGI jest budowlą hydrotechniczną poza korytem rzeki. Do kanału wprowadza się wodę z naturalnego cieku, z którym jest połączony przynajmniej z jednej strony. KANAŁ LATERALNY jest kanałem poprowadzonym równolegle do biegu rzeki w terenie bardziej korzystnym. SZLAK ŻEGLOWNY (farwater) nazywane jest pasmo na drodze wodnej, na którym może odbywać się swobodnie i bezpiecznie ruch żeglugowy statków o zanurzeniu dozwolonym na danym odcinku drogi wodnej. Na szlaku żeglownym, patrząc w kierunku biegu wody, wyróżnia się lewą oraz prawą stronę. Na zakolu rzeki przy brzegu wklęsłym (zewnętrznym) występuje największa prędkość wody, przez co tam właśnie kształtuje się ploso (miejsce największej głębokości).

15 Rzeki płynące w stanie naturalnym są zwykle szerokie, płytkie i posiadają liczne odnogi. Dopiero po przeprowadzeniu prac hydrotechnicznych następuje ich regulacja. Rzeki takie zachowują stałą głębokość, szerokość nurtu, słabszy prąd nie zmieniają często ukształtowanego dna. Jest to możliwe do osiągnięcia poprzez budowę zapór, stopni piętrzących (jazów), śluz, tam, opasek ustawionych prostopadle do brzegu i kierunku prądu rzeki itp. Szlak wodny jest odpowiedni oznakowany, co oznacza, że rzeki, kanały, jeziora, po których odbywa się ruch żeglugowy, posiadają oznakowania w postaci tablic oraz świateł szlaku żeglownego i przeszkód żeglugowych utrudniających żeglugę

16 Kanał wodny sztuczny ciek wodny, fragment drogi wodnej, którego celem jest połączenie istniejących naturalnych dróg wodnych. Tak powstałe drogi wodne znacznie ułatwiają żeglugę i wydatnie skracają czas podróży statków. Kanał wodny łączący dwa morza to kanał żeglugi morskiej. Prowadzi się je zazwyczaj przez wąskie przesmyki. Niektóre z nich skróciły drogę statków nawet o kilka tysięcy kilometrów. Czasami za kanał żeglugi morskiej uznaje się pogłębiony tor wodny w płyciznie oddzielającej dwa akweny. Natomiast kanał wodny łączący rzeki i jeziora to kanał żeglugi śródlądowej. Gęsta sieć rzeczna i przecinające je kanały tworzą śródlądowe szlaki wodne. Najkorzystniejsze jest budowanie kanałów w miejscach, gdzie dział wód jest stosunkowo niski, a żeglowne odcinki wód zbliżają się do siebie na małą odległość. Do pokonywania różnic poziomów wody wynikających z ukształtowania terenu służą śluzy lub pochylnie.

17 Śluza wodna budowla hydrotechniczna wznoszona na kanałach żeglownych, rzekach (jako fragment jazu) oraz pomiędzy jeziorami. Są one budowane w celu umożliwienia podczas żeglugi pokonywania różnic poziomu wody przez jednostki pływające (np. statki, barki, jachty). Śluza to fragment kanału przegrodzony komorą wodną. Komora wodna jest zamknięta dwoma ruchomymi zamknięciami. Najczęstsze zamknięcia to wrota jedno- lub dwu skrzydłowe, rzadziej spotykane są zamknięcia walcowe. Działanie śluzy polega na tym, że jednostka pływająca wpływa do komory przez jedną przegrodę otwartą, przy drugiej przegrodzie zamkniętej. Otwarta przegroda następnie jest zamykana i woda, w zależności od potrzeby, jest napuszczana do komory, lub z niej wypuszczana. Po wyrównaniu się poziomów w komorze i kanale wylotowym otwarte zostają wrota, i jednostka wypływa z komory. Istnieją też śluzy powodziowe, które są otwierane w przypadku zagrożenia powodziowego, w celu skierowania fali powodziowej na polder.

18 Śluza zamknięta wrotami dwuskrzydłowymi, Kanał Augustowski Wrota Śluzy Opatowickiej we Wrocławiu

19 Pochylnia - budowla hydrotechniczna umożliwiająca w ramach kanałów niwelowanie znacznej różnicy wysokości. Pochylnie tworzą szyny "kolejowe", po których przetacza się statki na specjalnych platformach (wagonikach). Napędu do przemieszczania platform dostarcza zwykle woda (dzięki różnicy poziomów). Ta metoda transportu stosowana jest na Kanale Elbląskim.

20 Przystosowanie wód śródlądowych do żeglugi Rzeki jako drogi wodne śródlądowe powinny mieć: dostateczne gabaryty poprzeczne i podłużne, nadwodne i podwodne, dobrą widoczność na trasie (mosty powinny mieć dodatkowe przęsła nad lądem, aby zapewnić dobrą widoczność w czasie przejazdu pod mostem), należyte oświetlenie trasy, właściwą ochronę przed wiatrami bocznymi w celu zapobieżenia spychania statków ze szlaku na boki (zwłaszcza pustych jednostek), przestrzeń do wymijania i wyprzedzania statków, miejsce dla postoju nocnego, położonego poza szlakiem żeglownym

21 Składniki żeglugi śródlądowej porty śluzy dla statków tabor pływający PORTY Porty są ogniwami łączącymi inne środki transporty z wodnymi. Są to miejsca, w których dokonuje się przeładunku towarów z lądowych środków komunikacji na statki morskie lub śródlądowe i odwrotnie. Zgodnie z definicją przyjętą przez Unię Europejską, a stosowaną również w naszej metodologii port oznacza miejsce wyposażone w infrastrukturę umożliwiającą statkom handlowym cumowanie, załadunek lub rozładunek, a pasażerom wejście lub zejście z pokładu statku. (Dyrektywa Rady 95/64/EC z dnia 8 grudnia 1995 w sprawie zestawień statystycznych dotyczących przewozu pasażerów i towarów drogą morską)

22 Rodzaje portów: - - Obszar portu dzieli się na: porty morskie; położone przeważnie na brzegu morza lub w ujściach rzek, porty śródlądowe; znajdują się wyłącznie na rzekach, kanałach śródlądowych i jeziorach - powierzchnia wodna (akwatorium) reda (miejsce postoju statków przed wjazdem do portu), kanał wejściowy, awanport (przedporcie), - powierzchnia lądowa (terytorium) nabrzeże, urządzenia przeładunkowe, składy wraz z drogami dojazdowymi,

23 Pod względem przeznaczenia rozróżni się porty: - uniwersalne - wyposażone przeważnie w konwencjonalne urządzenia przeładunkowe do obsługi zróżnicowanej masy towarowej /dźwigi i suwnice chwytakowe/; - specjalne których zadania ograniczone są z reguły do wykonywania przeładunków dużych ilości jednorodnej masy towarowej; Według kryterium dostępności porty dzieli się na: - publiczne (ogólnodostępne) pozostające w gestii żeglugi śródlądowej; - przemysłowe (zakładowe) stanowiące własność zakładów przemysłowych, najczęściej zwane przeładowniami;

24 Oprócz portów śródlądowych istnieją również: - przystanie pasażerskie; - przystanie rybackie; - schroniska, czyli miejsca postoju floty w okresach nawigacyjnych przerw zimowych; - baseny stoczniowe, służące do budowy i remontu statków;

25 Porty śródlądowe: A. Porty rzeczne B. porty kanałowe, C zimowiska Porty rzeczne narażone są na wahania stanu wody w zależności od przepływów wody w rzece. Ponadto pochód lodów na rzece zmusza do stosowania takich rozwiązań, których będzie on nieszkodliwy dla portu. Dlatego w zasadzie porty rzeczne usytuowane są poza korytem rzeki. Uzyskuje się w ten sposób swobodny przepływ wielkich wód i lodów korytem rzeki pod warunkiem oddzielenia basenów portowych od koryta za pomocą odpowiedniej wysokości wału. Dla zmniejszenia kosztów budowy portów rzecznych wskazane jest wykorzystanie pod budowę basenów, istniejących odnóg rzecznych, a w niektórych przypadkach ujść mniejszych dopływów rzeki żeglownej.

26 Porty kanałowe budowa portów kanałowych jest na ogół prostsza tańsza, ponieważ kanały śródlądowe nie wykazują większych wahań stanów wody. Nabrzeża portów kanałowych wzniesione są zwykle o m ponad poziom wody w kanale. W nielicznych przypadkach (zwłaszcza przy dużych wahaniach stanów wody w rzece) oddziela się porty rzeczne od koryta rzeki wałem i śluzą komorową. W ten sposób port staje się odcinkiem kanału sztucznego kanału i ma wszelkie cechy portu kanałowego. Zasadnicza część portu oddzielona jest od rzeki śluzą komorową i stanowi zakończenie kanału żeglugi.

27 Zimowiska miejsce, gdzie przeprowadza się większość remontów statków rzecznych w okresie zimowej przerwy nawigacyjnej, dlatego zwykle są wyposażone w warsztaty i stocznie remontowe. Często wykorzystuje się jako zimowiska baseny portów handlowych, a o ile ich powierzchnia wystarczy dla przewidywanej do przezimowania ilości statków można w ogóle zrezygnować z budowy odrębnych zimowisk. Ponieważ w portach zimowych nie wykonuje się prac ładunkowych, istotną ich cechą jest powierzchnia wodna (akwatorium) zimowiska, a nie długość nabrzeży. Z tych względów nadają się na zimowiska szerokie baseny usytuowane najczęściej w odnogach rzeki poza korytem. Zimowisko powinno być zabezpieczone od pochodu lodów za pomocą wału oddzielającego je od koryta rzeki. Porty zimowe zakłada się w zasadzie w obrębie lub w bezpośredniej bliskości miast ze względu na przeprowadzane w nich prace remontowe i konserwacyjne obiektów pływających.

28 ŚLUZY DLA STATKÓW Jest to budowla umożliwiająca przechodzenie z niższego poziomu wody na wyższy lub odwrotnie. Jej zasadniczymi częściami są: głowy mieszczące wrota wraz z napędami (zamknięcia główne, oddzielające komorę od zewnętrznych poziomów wody) oraz komora śluzowa. Śluzowanie jednostki wodnej z np. poziomu wyższego na poziom niższy w przypadku, gdy komora jest napełniona wodą, odbywa się w następujący sposób: a) otwieramy górne wrota, b) wprowadzamy jednostkę do komory śluzowej, c) zamykamy górne wrota, d) wypuszczamy wodę z komory do dolnej wody, e) gdy poziom zrówna się z poziomem dolnej wody otwieramy wrota dolne wypuszczamy jednostkę na dolną wodę.

29 TABOR PŁYWAJĄCY Tabor pływający na śródlądowych drogach wodnych można podzielić na: - towarowy barki motorowe, barki pchane, pchacze trasowe, statki pasażerskie, promy, barki specjalne; - pomocniczy pchacze portowe, holowniki portowe, statki zaopatrzeniowe, statki ratownicze, statki pożarnicze, dźwigi pływające;

30 - techniczny statki hydrograficzne do badania i oznaczania szlaku, tabor pogłębiarski (pogłębiarki, szalandy, kotwiarki itp.), łodzie patrolowe, lodołamacze, statki do usuwania i gromadzenia zanieczyszczeń, warsztaty pływające, koszarki, statki do obsługi nurków, statki do unoszenia statków zatopionych.

31 DROGI WODNE Udział żeglugi śródlądowej w ogólnej strukturze przewozów towarowych jest w Polsce bardzo mały i wynosi zaledwie 1%. W Czechach, Słowacji, Węgrzech i terenach byłego Związku Radzieckiego wskaźnik ten jest kilkakrotnie wyższy dochodząc do 4-5%. We Francji osiągnął on już wartość 7% a w Niemczech zbliża się do 25%. Rekordowa wśród krajów europejskich jest pod tym względem Holandia, w której przewozi się barkami rzecznymi ponad 50% ogólnej masy towarowej.

32 Kraj Drogi wodne regularnie wykorzystywa ne żeglugowo W tym: kanały Drogi wodne dostępne dla statków długość nośności powyżej 650 ton Drogi wodne dostępne dla statków długość nośności powyżej 1500 ton długość % długość % Francja Holandia Belgia Niemcy Austria Rumunia Polska [Kulczyk J., Winter J. : Śródlądowy transport wodny ]

33 DROGI WODNE w POLSCE W Polsce występują dwa podstawowe dorzecza: Wisły i Odry. Największą z polskich rzek pod względem długości (1047 km) i dorzecza jest Wisła. Jest ona w większości swych odcinków nieuregulowana, dzika, a stan wody ulega w niej silnym wahaniom, przez co warunki żeglugowe nie są najlepsze. Najniższy stan wody utrzymuje się w końcu sierpnia, we wrześniu i październiku. Najwyższy stan wody przypada przeważnie na marzec, kwiecień, na koniec czerwca i początek lipca. Szlak żeglowny Wisły zaczyna się od ujścia rzeki Przemszy (k. Oświęcimia). Żeglując Wisłą należy zachować szczególną ostrożność ze względu na zmienną głębokość i szerokość koryta, silną falę (zwłaszcza przy wiatrach wiejących pod prąd) oraz ruch statków.

34 Szlak Wisły jest turystycznie bardzo interesujący ze względu na specyficzny krajobraz oraz wartość historyczno-krajoznawczą. Odra jest drugą rzeką Polski pod względem długości (854 km, przy czym 742 km na terenie Polski) i dorzecza. Pod względem żeglugowym jest korzystniejsza od Wisły. Odra na całej długości jest uregulowana (a nawet na odcinku od Koźla do Brzegu Dolnego skanalizowana). Pływanie po Odrze wymaga jednak ostrożności z powodu dużego ruchu holowników i barek. Rzeki w naszym kraju, z wyjątkiem Odry i dolnej Wisły, są nie uregulowane, co w zasadzie uniemożliwia wykorzystanie ich do żeglugi. Przeszkodą jest również kilkutygodniowy okres zlodzenia, zwłaszcza rzek wschodniej części Polski. Żegluga o charakterze turystycznym odbywa się na Wielkich Jeziorach Mazurskich, na Kanale Elbląskim i Augustowskim.

35 ODRA Odra źródło ma w Górach Odrzańskich na wysokości 632 m n.p.m. Płynie przez Bramę Morawską, później przez Śląsk. W górnym biegu na krótkim odcinku jest rzeką graniczną między Polską a Czechami, a w dolnym stanowi granicę między Polską i Niemcami (na 1/5 długości swojego biegu). Powyżej Gryfina rozdziela się na dwa nurty uchodzącą do jeziora Dąbie Odrę Wschodnią (Regalicę) i płynącą przez centrum Szczecina i omijającą od zachodu jezioro Dąbie Odrę Zachodnią. W okolicy Szczecina, na Miedzyodrzu, płynie już kilkoma korytami, z których główne to (oprócz Regalicy i Odry Zachodniej) Duńczyca i Parnica. Odcinek rzeki w rejonie Polic i Świętej utworzony przez Odrę Zachodnią pomiędzy jeziorem Dąbie a Zalewem Sczecińskim, do którego Odra uchodzi nosi nazwy Domiąży i Roztoki Odrzańskiej.

36 Na Odrze funkcjonuje kilka przepraw promowych w tym na terenie województwa lubuskiego w Milsku, Pomorzu,Brodach i Połęcku. W Bytomiu Odrzańskim działa przeprawa łodzią. Długość 854,3 km (w granicach Polski 741,9 km). Powierzchnia dorzecza 118,86 tys. km² (z tego 106,05 tys. w Polsce). Średni spadek rzeki w jej górnym biegu wynosi 7, poniżej Bramy Morawskiej spadek zmniejsza się do 1, a średni spadek na całej długości wynosi 0,73. Zachodnia odnoga ujściowa Odry Odra Zachodnia począwszy od północnego mostu Trasy zamkowej w Szczecinie należy do akwenu polskich morskich wód wewnętrznych.

37 Dzięki uregulowaniu całego koryta Odra jest najlepszą śródlądową drogą wodną w Polsce (żeglowna od ujścia Opawy, długość odcinka żeglownego 761 km, skanalizowana od Kędzierzyna-Koźla do Brzegu Dolnego), wykorzystywaną przez kraje środkowoeuropejskie nie mające dostępu do morza. W dorzeczu Odry znajduje się 7 elektrowni wodnych (największa w Brzegu Dolnym o mocy 9,7 MW). całą odrzańską drogę wodną dzieli się na: 1. Kanał Gliwicki, 2. Odrę skanalizowaną, 3. Odrę swobodnie płynącą od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej, 4. Odrę swobodnie płynącą od ujścia Nysy Łużyckiej do ujścia Warty, Odrę swobodnie płynącą Szczecina. od ujścia Warty do

38 Odra jest uznawana za żeglowną poczynając od 51 kilometra jej biegu (rejon Raciborza). W rzeczywistości jednak Odra jest eksploatowana przez żeglugę na odcinku od Koźla (km 98 początek Odry skanalizowanej) do Szczecina (km 741.6). Do drogi wodnej Odry, ze względu na ścisłe z nią powiązanie, zalicza się Kanał Gliwicki, łączący Odrę w rejonie Koźla z największym w Polsce śródlądowym portem w Gliwicach. Pod względem hydrologicznym i charakteru zabudowy hydrotechnicznej drogę wodną Odry dzieli się na trzy podstawowe odcinki:

39 Kanał Gliwicki jest najbardziej nowoczesnym odcinkiem drogi wodnej w systemie Odry. Jego długość to 41.2 km, a całkowity spad podłużny kanału wynosi 43.6 m. Na kanale istnieje 6 stopni ze śluzami bliźniaczymi, całkowicie zelektryfikowanych i zautomatyzowanych. Szerokość na poziomie dna barki załadowanej m. Głębokość żeglugowa projektowana 2.5 m. Głębokość kanału ulega jednak stałemu zmniejszaniu na skutek zamulania, co stwarza konieczność prowadzenia prac regulacyjnych. Minimalny promień łuku 100 m. Na 9.0 km Kanału Gliwickiego jest wejście do Kanału Kędzierzyńskiego o długości 4.5 km.

40 Odra skanalizowana ma długość ok. 187 km i spadek podłużny wynoszący ok. 62 m. Szerokość szlaku żeglugowego m. Limitująca szerokość żeglugowa śluz 9.6 m. Gwarantowana głębokość 1.8 m. Promienie łuków wpływające na ruch żeglugowy m. Na trasie istnieją 24 stopnie piętrzące wodę wykorzystywanymi w okresie sezonu nawigacyjnego, który trwa zwykle od 15 marca do 15 grudnia, o ile występujące warunki hydrologiczno - meteorologiczne nie spowodują zmian tych terminów. Ich stan techniczny jest różny; z reguły jednak są to obiekty stare, budowane częściowo u schyłku ubiegłego stulecia, częściowo w pierwszym dwudziestoleciu obecnego wieku, wyposażone w prymitywne jazy typu iglicowego oraz przeważnie w podwójne śluzy (na siedmiu stopniach istnieją tylko śluzy pojedyncze).

41 Odra środkowa. Od stopnia Brzeg Dolny (km 282.6) do ujścia Warty (km 617.6) jej długość wynosi 335 km. Szerokość szlaku żeglugowego m. Przy średnich przepływach gwarantowana głębokość tranzytowa wynosi 1.3 m. Duża zależność głębokości tranzytowych od warunków hydrologicznych. Najniższe promienie łuków wynoszą 450 m, z tym, że istnieją 4 łuki o promieniu 400 m. Na km przy ujściu Nysy Łużyckiej rozpoczyna się na Odrze granica państwowa między Polską a Niemcami i biegnie środkiem nurtu do Widuchowej (km 704.1). Odra dolna - od ujścia Warty (km 617.6) do ujścia do jeziora Dąbie (741.6) jej długość wynosi 124 km

42 ODRA - WISŁA Droga wodna Wisła - Odra jest druga po Odrzańskiej Drodze Wodnej pod względem ważności drogą wodną kraju; jest kluczowym odcinkiem tzw. drogi wodnej Wschód - Zachód, gdyż stanowi jedyne istniejące połączenie wschodniego i zachodniego systemu europejskich dróg wodnych. Droga wodna Wisła Odra dzieli się na dwa podstawowe odcinki, a mianowicie: skanalizowany (177.2 km) i swobodnie płynący (117.1 km).

43 Odcinek skanalizowany obejmuje kaskadę schodzącą w stronę Wisły (skanalizowana Brda i część Kanału Bydgoskiego) o długości 21 km, odcinek (stanowisko) szczytowy (pozostała część Kanału Bydgoskiego) o długości 16 km oraz kaskadę schodzącą w stronę Odry (skanalizowana Noteć) o długości km. Spad kaskady w stronę Wisły wynosi wynosi 30.0 m, natomiast w stronę Odry 29.3 m. Na trasie tej istnieją 22 stopnie wodne. Śluzy, w które są one wyposażone mają jednak wrota o szerokości wynoszącej zaledwie 9.6 m, co znacznie ogranicza przepustowość tej drogi wodnej. Ze względu na wymiary śluz na odcinku skanalizowanym dopuszcza się eksploatację barek o nośności do 500 ton. Odcinek swobodnie płynący jest uregulowany, lecz głębokości nawigacyjne są tu mniejsze niż na odcinku skanalizowanym.

44 WARTA Sieć dróg wodnych dorzecza Warty tworzą: 1. Droga wodna Wisła - Odra km ( km z dolną Wartą) 2. Warta żeglowna km 3. Droga wodna Warta - Kanał Bydgoski km

45 Wisła Wisła - najważniejsza i najdłuższa rzeką Polski. Jest także najdłuższą rzeką w zlewisku Morza Bałtyckiego. Długość Wisły wynosi 1047 km. Źródła rzeki znajdują się na wysokości 1106 m n.p.m., na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śłąskim ( Biała i, uznawana za pierwotne źródło, Czarna Wisełka). Zasadniczy kierunek biegu Wisły jest południkowy. Średni przepływ roczny (przy ujściu rzeki) wynosi 1054 m³/s, a maksymalna różnica stanów wody - 10 m. Powierzchnia dorzecza wynosi: km²

46 Zanieczyszczenie Wisły jest bardzo duże: na 894 km kontrolowanego biegu rzeki aż 93% jest nadmiernie zanieczyszczona, a 7% (między Radomką i Świdrem) ma bardzo złą klasę czystości. Rocznie Wisła transportuje do Bałtyku około 2,2 mln m³ rumowiska rzecznego, w tym m.in. około 5 tys. ton soli dziennie z kopalni węgla kamiennego, rośnie w niej także zanieczyszczenie bakteryjne. Bieg Wisły umownie dzieli się na 3 odcinki: górny, od źródeł do Sandomierza, środkowy, od Sandomierza do ujścia Narwi z Bugiem, dolny, od ujścia Narwi aż po własne ujście do Bałtyku.

47 Żegluga na Wiśle Wisła jest żeglowna na długości 940 km. Jesienią żeglugę utrudniają lub wręcz uniemożliwiają niżówki. Już pod koniec listopada na Wiśle pojawiają się zjawiska lodowe. Początkowo występują w okolicy Narwi i Drwęcy, najpóźniej docierają do górnego odcinka rzeki. Lód pokrywa Wisłę od 2. połowy stycznia do końca lutego. Topniejący lód prowadzi do zatorów śryżowych w okolicy Góry Kalwarii, a niżej do powodzi. Wody Wisły często wzbierają, powodując powodzie. W górnym biegu rzeki dzieje się tak zwykle w lipcu, pod wpływem obfitych opadów w górach, a w środkowym i dolnym biegu w marcu, pod wpływem roztopów wiosennych Naturalny polder zalewowy na Nizinie Ciechocińskiej,zalewany jest często dwukrotnie, wiosną i latem w rejonie Otłoczyna gdzie znajduje się naturalny bród przez Wisłę ( szlak bursztynowy).

48 Delta Wisły Wisła jest połączona za pomocą kanałów z: ODRĄ Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą NIEMNEM Kanałem Augustowskim i Czarna Hańczą DNIEPREM Kanałem Dnieprzańsko-Bażańskim i Prypecią

49

50

51 KANAŁ AUGUSTOWSKI Na szlaku Kanału Augustowskiego znajduje się 12 jezior: Mikaszówek, Mikaszewo, Krzywe, Paniewo, Orle, Gorczyckie, Serwy, Studzieniczne, Białe, Necko, Rospuda, Sajno. Na linię wodną Kanału Augustowskiego składają się: 45 km sztucznych przekopów, 35 km uregulowanych koryt rzecznych, 22 km jezior. Jest zabytkiem w skali europejskiej, pomnikiem klasy "0", który kandyduje do wpisania na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO i stanowi przykład harmonii obiektu technicznego z przyrodą.

52

53 KANAŁ GLIWICKI Wykonano go w latach , wybudowano w miejsce Kanału Kłodnickiego, który nie spełniał wymagań dotyczących transportu surowców, głównie węgla ze śląskich kopalni. Jego długość wynosi 40,6 km, różnica poziomów między skrajnymi punktami posiada sześć stopni piętrzących, każdy z nich wyposażony jest w śluzy bliźniacze. Śluzy te to Łabędy, Dzierżno, Rudziniec, Sławięcice, Nowa Wieś oraz Kłodnica. Mimo wystarczającej głębokości dla jednostek powyżej 1000 ton, długość śluz uniemożliwia przechodzenie przez nie tych jednostek.

54 Konieczne jest więc rozpinanie zestawów pchanych przy śluzowaniu, co zmniejsza oczywiście przepustowość kanału. Zwykła eksploatacja Kanału Gliwickiego uzależniona jest od ciągłego zasilania stanowisk wodą, w szczególności stanowiska szczytowego, na którym usytuowany jest port w Gliwicach. Do tego celu stworzono zbiorniki retencyjne Dzierżno I i II, które zasilają Odrę w okresach suchych.

55 KANAŁ ELBLĄSKI Zbudowano go w połowie XIX wieku, pełnił początkowo rolę gospodarczą, wykorzystywano go bowiem między innymi do transportu płodów rolnych i drewna z terenów Warmii i Mazur do Elbląga. Z czasem jednak wraz z rozwojem transportu lądowego rola tego kanału ograniczyła się w zasadzie jedynie do celów turystycznych. Dziś ma wyłącznie taki charakter. Kanał Elbląski połączył jezioro Drużno z systemami jezior ostródzkich i iławskich. Prace rozpoczęły się w 1845 roku, a do 1860 wybudowano cztery pochylnie: Buczyniec, Kąty, Oleśnica i Jelenie, a także cztery śluzy. W latach dobudowano jeszcze jedną pochylnię Całuny. W zasadzie od tego momentu aż do dziś kanał ten pozostaje nie zmieniony. Licząc wszystkie poziomy łączna różnica wynosi 99,5 m, od dolnego stanowiska pochylni Całuny do górnego stanowiska pochylni Buczyniec.

56 Całkowita długość odcinka kanału, na którym rozmieszczono pochylnie wynosi 9,2 km. Natomiast łączna długość kanału to 140,8 km, włącznie z jeziorami Drużno, Szeląg i Jeziorak. Wszystkie pochylnie są połączone w osi kanału żeglownego, a każda z pochylni posiada dwa równoległe tory jezdne, na których poruszają się dwa wózki. Linowe urządzenia wyciągowe napędzają koła o średnicy 7,59, jedynie na pochylni Całuny zastosowano do tego celu turbinę wodną.

57 Gospodarka Wodna Wykład nr 14 Kierunek: Ochrona Środowiska Wydział Inżynierii Środowiska Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Zakład Gospodarki Wodnej OPRACOWAŁ dr hab.inż. Wojciech Chmielowski prof. PK ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA