Wyniki badania kwestionariuszowego przedsiębiorstw w ramach monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie wrzesińskim

Transkrypt

1 Wyniki badania kwestionariuszowego przedsiębiorstw w ramach monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie wrzesińskim Powiatowy Urząd Pracy we Wrześni Września, październik Strona 1

2 Spis treści: Wstęp... 3 Charakterystyka badanej próby... 5 Fluktuacja zatrudnienia w bieżącym roku... 7 Fluktuacja zatrudnienia w grupach zawodowych... 8 Fluktuacja zatrudnienia - planowane decyzje kadrowe... 9 Ocena kwalifikacji i kompetencji przyszłych pracowników Ocena przygotowania kandydatów do pracy Trudności w poszukiwaniu pracowników Zawody deficytowe w powiecie wrzesińskim w opinii pracodawców Metody poszukiwania pracowników przez pracodawców Spis wykresów Strona 2

3 Wstęp Niniejsze opracowanie zawiera wyniki badań kwestionariuszowych przeprowadzonych wśród przedsiębiorstw zlokalizowanych w powiecie Badanie zostało przeprowadzone w ramach rocznego monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych w roku, zgodnie z metodologią prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych na lokalnym rynku pracy. Raport z badań pracodawców w powiecie wrzesińskim został przygotowany na zlecenie Powiatowego Urzędu Pracy we Wrześni. Badanie zrealizowane zostało na podstawie standaryzowanego kwestionariusza do badania przedsiębiorstw, który stanowił Załącznik nr 1 dokumentu Ostateczna wersja metodologii prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych na lokalnym rynku pracy. Badanie przeprowadzone zostało techniką wywiadów bezpośrednich wspomaganych komputerowo CATI. Ankieta składała się z pytań zamkniętych, pytań z możliwością wielokrotnego wyboru, z kafeterią odpowiedzi oraz pytań otwartych, umożliwiających swobodną wypowiedź respondenta. Wywiady stanowiące kluczowy materiał badawczy przeprowadzone zostały wśród osób, które podejmują strategiczne decyzje w przedsiębiorstwie, w tym decyzje personalne oraz nadzorują proces zatrudnienia nowych pracowników: właściciele, dyrektorzy lub prezesi przedsiębiorstw, a także osoby decyzyjne z działu kadr lub działu personalnego. Wybór tych osób, jako respondentów był naturalny i wynikał z kompetencji, pełnionej funkcji oraz wiedzy, jaką dysponują te osoby. Oczekiwana i zrealizowana próba badawcza w powiecie wrzesińskim wynosiła 86 pracodawców. Celem głównym badania rynku pracy w powiecie była diagnoza stanu aktualnego oraz prognoza przyszłej sytuacji w zakresie popytu na pracę. Badanie dotyczyło popytu na pracę oraz zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na lokalnym rynku pracy oraz możliwości aktywizacji osób bezrobotnych za pośrednictwem lokalnych pracodawców. Do ważniejszych celów badania przedsiębiorców należało także zbadanie planów zatrudnieniowych pracodawców w kolejnych latach, określenie charakterystyki wymagań pracodawców wobec przyszłych pracowników oraz metod poszukiwania kandydatów do pracy. Badanie przeprowadzone wśród pracodawców umożliwiło określenie zapotrzebowania lokalnych pracodawców na pracowników o wskazanych umiejętnościach, kwalifikacjach i kompetencjach zawodowych. Badanie ukazało, jakie zawody i kompetencje zawodowe cieszą się mniejszym lub większym zainteresowaniem ze strony pracodawców. Poznanie przyczyn problemów występujących na lokalnym rynku pracy oraz właściwy dobór narzędzi w celu kreowania zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu możliwe jest tylko w przypadku Strona 3

4 posiadania analizy popytu na pracę. Co więcej skuteczność doboru narzędzi i grup docelowych wymaga regularnego monitorowania sytuacji na rynku pracy. Efektem takiego monitoringu lokalnego rynku pracy jest niniejszy raport. Raport z badań popytu na pracę w powiecie wrzesińskim - w ramach badania kwestionariuszowego przedsiębiorstw w ramach monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych daje możliwość uzyskania informacji przydatnych dla wszystkich uczestników rynku pracy. Analiza zapotrzebowania pracodawców na pracowników o określonych kompetencjach i umiejętnościach pozwala, poprzez lepsze dopasowanie i zmianę kwalifikacji zawodowych osób poszukujących pracy, spełnić oczekiwania kadrowe pracodawców. Raport ma istotne znaczenie również w wyznaczeniu kierunków szkolenia bezrobotnych, usprawnieniu poradnictwa zawodowego oraz ułatwieniu realizacji programów aktywizujących osoby bezrobotne w celu promowania ich zatrudnienia. Strona 4

5 Charakterystyka badanej próby Poniżej przedstawiona została charakterystyka badanej próby z uwzględnieniem zmiennych niezależnych, które charakteryzują badane podmioty gospodarcze uczestniczące w badaniu. W opisie badanej próby przedstawione zostały cechy różnicujące badanie podmioty ukazujące heterogeniczność badanej próby - pracodawców funkcjonujących na obszarze powiatu wrzesińskiego. W badaniu wzięło udział 51,8% ankietowanych, którzy biorą udział w przygotowaniu decyzji dotyczących zatrudnienia w badanym podmiocie oraz 48,2% respondentów, którzy podejmują ostateczne decyzje związane z polityką zatrudnieniową w firmie. Rysunek 1. Zakres podejmowanych decyzji przez respondentów związanych z zatrudnieniem w firmie. W badaniu uczestniczyli dyrektorzy oraz kierownicy działu kadr 59,4% ogółu badanych respondentów W badaniu brało udział także 40,6% właścicieli lub współwłaścicieli firm. Rysunek 2. Pełniona przez respondenta funkcja w firmie. Strona 5

6 Sektor działalności badanych przedsiębiorstw Rozkład przedsiębiorstw z punktu widzenia sektora działalności świadczonego przez badane podmioty prezentuje się następująco. Zdecydowanie największy odsetek przedsiębiorstw prowadzi działalność w branży: pozostałe usługi 54,2% badanych firm. Przedsiębiorstwa funkcjonujące w branży przemysł i budownictwo stanowiły 26,5% ogółu badanych podmiotów. W branży handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja funkcjonuje 9,7% badanych firm. Przedsiębiorstwa, których profil działalności ma cechy działalności rolniczej, leśniczej, łowieckiej lub rybackiej to 6,0% wszystkich badanych. przedsiębiorstw Najmniejszy odsetek generowały podmioty gospodarcze z branży finansowej i ubezpieczeniowej; obsługa rynku nieruchomości 3,6%. Rysunek 3. Profil działalności badanych przedsiębiorstw. Wielkość zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach Największy odsetek badanych podmiotów 44,6% stanowiły przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników. Znaczny odsetek badanych pracodawców 41,0% zatrudnia od 10 do 49 pracowników. Odsetek przedsiębiorstw, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników wynosił 14,1%. W badaniach reprezentowane były także największe przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 250 pracowników 1,4%. Strona 6

7 Rysunek 4. Wielkość zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach. Fluktuacja zatrudnienia w bieżącym roku Jednym z istotniejszych celów badawczych było określenie obecnej sytuacji kadrowej oraz poznanie przepływu zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach. Pierwsze z zagadnień związanych z sytuacja kadrową podmiotów gospodarczych dotyczyło fluktuacji w zatrudnienia. Dane, które pozyskane zostały w trakcie badania świadczą o zrównoważonej polityce kadrowej prowadzonej przez badane podmioty. Liczba pracowników w badanym okresie pozostawała taka sama w większości podmiotów gospodarczych. W bieżącym roku największy odsetek pracodawców 75,9% utrzymywał stan zatrudnienia w przedsiębiorstwie na takim samym poziomie. W przypadku 22,9% przedsiębiorstw odnotowano dodatnie saldo zatrudnieniowe, natomiast w odniesieniu do zaledwie 1,2% podmiotów zanotowano zmniejszenie zatrudnienia. Wyniki badania oznaczają stabilną sytuację na lokalnym rynku pracy w kontekście polityki zatrudnieniowej a fluktuacja zatrudnienia w przedsiębiorstwach w powiecie wrzesińskim pozostaje constans. Zatrudnienie w badanych przedsiębiorstwach, (które zwiększyły zatrudnienie) zwiększyło się łącznie o 97 osób w badanych podmiotach, średnio 5,1 pracowników na jeden podmiot. Zatrudnienie zmniejszyło się natomiast (w przedsiębiorstwach, które redukowały zatrudnienie) zaledwie o 1 osobę. Strona 7

8 Rysunek 5. Czy w ciągu bieżącego roku zatrudnienie w Państwa firmie. Fluktuacja zatrudnienia w grupach zawodowych Spośród badanych przedsiębiorstw, które dokonywały ruchów kadrowych zwiększając zatrudnienie 22,9% podmiotów zwiększyło zatrudnienie. Uwzględniając wielkie grupy zawodowe wynika, że wzrost zatrudnienia (tylko wśród firm zwiększających zatrudnienie) odnotowany został głównie w grupie: specjaliści 35,0%, pracownicy przy pracach prostych 25,0%, pracownicy biurowi 15,0%, oraz w grupie robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 15,0%. Zatrudnienie zwiększyło się także w takich grupach jak: operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 10,0% oraz technicy i inny średni personel także 10,0%. Niewielki wzrost zatrudnienia odnotowano w takich wielkich grupach zawodowych: rolnicy ogrodnicy, leśnicy i rybacy 5,0% oraz pracownicy usług i sprzedawcy także 5,0%. Wzrostu zatrudnienia nie odnotowano natomiast w takich wielkich grupach zawodowych jak: przedstawicieli władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy oraz siły zbrojne. Rysunek 6. Wzrost zatrudnienia w grupach zawodów. Strona 8

9 W przypadku przedsiębiorstw, które zwiększyły zatrudnienie w bieżącym roku 22,9% ogółu badanych podmiotów, największy wzrost zatrudnienia odnotowano w takich zawodach jak: ślusarz 4 osoby, nauczyciel muzyki 2, nauczyciel języka niemieckiego 2, operator maszyn 2 oraz sprzątaczka 2. Pozostałe zawody lub stanowiska pracy przedstawiono w tabeli umieszczonej poniżej. Tabela 1. W jakim zawodzie Państwa firma zwiększyła zatrudnienie w ciągu bieżącego roku. Zawód - stanowisko pracy Ilość Ślusarz 4 Nauczyciel muzyki 2 Nauczyciel języka niemieckiego 2 Operator maszyn 2 Sprzątaczka 2 Ekspedientka 1 Informatyk 1 Kierowca kat. B 1 Księgowa 1 Lakiernik 1 Monter palet 1 Nauczyciel języka angielskiego 1 Nauczyciel języka polskiego 1 Nauczyciel zajęcia korekcyjne 1 Nauczyciel przyrody 1 Pracownik obsługi klientów 1 Pomoc w przedszkolu 1 Pomocnik wydawania posiłków 1 Pracownik administracyjny 1 Pracownik biurowy 1 Przedstawiciel handlowy 1 Spawacz 1 Technik monter 1 Technik rolnictwa 1 Tokarz 1 Fluktuacja zatrudnienia - planowane decyzje kadrowe Fluktuacja zatrudnienia w przedsiębiorstwach w powiecie wrzesińskim jak wskazano wcześniej charakteryzowała się stabilnością a saldo zatrudnienia w powiecie ma dodatni charakter. Takie wyniki oznaczają wystąpienie symptomów ożywienia gospodarczego i wzrostu potencjału zatrudnieniowego w powiecie. Poniżej przedstawione zostały dane dotyczące planowanych decyzji kadrowych, które podejmować będą badane podmioty w ciągu następnego roku. Okazuje się, że zdecydowana większość pracodawców 79,5% planuje utrzymać taki sam poziom zatrudnienia w przyszłym roku. Co piąty pracodawca Strona 9

10 20,5% w przyszłym roku planuje zwiększyć liczbę pracowników. Redukcji zatrudnienia w ciągu następnego roku nie planuje żadna z badanych firm. W związku z powyższym prognozowane saldo zatrudnienia wynosić będzie aż 20,5%. Według danych w kolejnym roku na rynku pracy w powiecie wrzesińskim może wystpić wzrost zatrudnienia. Takie wyniki oznaczają, że liczba osób bezrobotnych w kolejnym roku, w związku z planami pracodawców może ulec znacznemu zmniejszeniu. Rysunek 7. Czy w ciągu następnego roku zatrudnienie w Państwa firmie: W ciągu najbliższego roku pracodawcy, którzy zwiększą zatrudnienie 20,5% planują zatrudnić pracowników szczególnie w takich wielkich grupach zawodowych jak: pracownicy przy pracach prostych 29,4% oraz specjaliści także 29,4%. Zwiększenie zatrudnienia dotyczyć będzie także takich dużych grup zawodowych jak: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 17,6%, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 11,8%, pracownicy usług i sprzedawcy 11,8%, pracownicy biurowi 11,8%, technicy i inny średni personel 11,8% oraz przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 5,9%. Rysunek 8. Planowany wzrost zatrudnienia w grupach zawodów. Strona 10

11 Pracodawcy planujący zwiększenie zatrudnienia, chcą przede wszystkim zatrudnić pracowników w zawodzie - na stanowisko: kierowca C-E, pracownik gospodarczy, stolarz, ślusarz oraz pracownik produkcji. Pozostałe zawody, w których pracodawcy zamierzają zatrudnić pracowników przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 2. W jakim zawodzie Państwa firma zwiększy zatrudnienie w ciągu następnego roku? Zawód - stanowisko pracy Ilość Kierowca C-E 3 Pracownik gospodarczy 2 Stolarz 2 Ślusarz 2 Pracownik produkcji 2 Przedstawiciel handlowy 1 Kelner 1 Krawcowa 1 Księgowa 1 Kucharz 1 Monter 1 Nauczyciel 1 Operator maszyn krawędziarek gilotyn 1 Operator obrabiarki CNC 1 Pomoc kuchenna 1 Pomoc nauczyciela przedszkola 1 Pomocnik stolarza 1 Pracownik biurowy 1 Pracownik produkcji 1 Produkcja betoniarz 1 Spawacz 1 Sprzedawca-kasjer 1 Tapicer 1 Technik informatyk 1 Ocena kwalifikacji i kompetencji przyszłych pracowników Pracodawcy, którzy zatrudnili pracownika / pracowników w bieżącym roku lub planujący zatrudnić pracowników w przyszłym roku poproszeni zostali o ocenę istotności cech kandydatów do pracy. Ze względu na małą liczebność wskazań dotyczących poszczególnych zawodów przedstawiono ogólne wyniki oczekiwanych kwalifikacji i kompetencji za pomocą średniej oceny, która powstała po przyporządkowaniu wartości liczbowych od 1 do 5 do odpowiedzi od w ogóle nie ważne do bardzo ważne. Im większa wartość, tym większa istotność danej cechy. Kompetencje, które posiadają potencjalni kandydaci do pracy w znacznym stopniu wpływają na ich skuteczność na rynku pracy, zwiększając lub zmniejszając szanse na zatrudnienie. Zakres możliwości na rynku pracy wyznaczany i ograniczany jest przede wszystkim przez umiejętności i kwalifikacje osób Strona 11

12 poszukujących pracy, dlatego tak istotne jest poznanie oczekiwań pracodawców w tym aspekcie. Pracodawcy z terenu powiatu wrzesińskiego uczestniczący w badaniu, spośród kwalifikacji i umiejętności najwyżej ocenili: doświadczenie zawodowe - 3,68, wyuczony zawód - 3,57, przedsiębiorczość, inicjatywność, kreatywność - 3,54, współpraca w zespole - 3,29, zarządzanie ludźmi/przywództwo - 3,21 oraz czytanie ze zrozumieniem i pisanie tekstów w języku polskim - 3,21. Ważnymi cechami są także: planowanie i organizacja pracy własnej - 3,18, wyszukiwanie informacji, analiza i wyciąganie wniosków - 3,11 oraz wywieranie wpływu - 3,11. Pozostałe umiejętności oczekiwane przez lokalnych pracodawców zostały zaprezentowane na poniższym wykresie. Rysunek 9. Proszę powiedzieć jak ważne są następujące cechy pracownika, którego Pan zatrudnił lub planuje zatrudnić? (średnia ocena w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza w ogóle nie ważne, 5 bardzo ważne). Ocena przygotowania kandydatów do pracy Pracodawcy, którzy zatrudnili lub planują zatrudnić pracowników poproszeni zostali o ocenę przygotowania kandydatów do pracy. Poniżej przedstawiono analizę ogólnego przygotowania do pracy potencjalnych pracowników. Zgodnie z przedstawionymi poniżej danymi, zdecydowana większość - łącznie 53,5% pracodawców, dobrze lub bardzo dobrze ocenia kwalifikacje i kompetencje kandydatów do pracy na lokalnym rynku pracy. Żaden z badanych pracodawców nie ocenił źle przygotowania potencjalnych pracowników. Część Strona 12

13 badanych respondentów 16,4% przeciętnie, ani dobrze ani źle ocenia przygotowanie kandydatów do pracy. Duża grupa badanych 30,1% nie potrafiła ocenić przygotowania kandydatów do pracy. Resumując, kandydaci do pracy w powiecie wrzesińskim zdaniem większości badanych posiadają odpowiednie umiejętności, kwalifikacje i kompetencje do podjęcia pracy w danym przedsiębiorstwie. Rysunek 10. Jak ocenia Pan(i) przygotowanie kandydatów do pracy? Trudności w poszukiwaniu pracowników Istotne znaczenie dla całości analizy popytu na pracę mają opinie przedsiębiorców na temat aktualnej sytuacji na rynku pracy, a w szczególności dostępu do kadry pracowniczej. Według pozyskanych od pracodawców informacji dostępność do kadry pracowniczej w w powiecie wrzesińskim jest w pewnym stopniu ograniczona. Ponad połowa badanych pracodawców 60,2% nie ma problemów ze znalezieniem odpowiednich pracowników. Należy jednak zauważyć, iż łącznie co piaty pracodawca 20,5% ma trudności i zasadnicze problemy w zakresie pozyskiwania nowych pracowników. W związku za zmniejszającą się liczbą osób bezrobotnych i zwiększającymi się oczekiwaniami płacowymi kandydatów do pracy, pracodawcy będą mieli coraz większe trudności w poszukiwaniu kandydatów do pracy. Strona 13

14 Rysunek 11. Czy Państwa firma ma problemy z pozyskiwaniem nowych pracowników? Zawody deficytowe w powiecie wrzesińskim w opinii pracodawców Kolejne zagadnienie związane z analizą zapotrzebowania pracodawców na pracowników o określonych kwalifikacjach zawodowych dotyczyło wskazania deficytowych zawodów, których zdaniem pracodawców brakuje na lokalnym rynku pracy w powiecie wrzesińskim zawodów, w których najtrudniej znaleźć pracowników. Poniżej przedstawiono pełną listę zawodów i stanowisk. Zdaniem pracodawców na lokalnym rynku pracy najbardziej odczuwalny jest brak specjalistów w zawodach i stanowiskach przedstawionych w poniższej tabeli. Tabela 3. W jakich zawodach najtrudniej Państwu znaleźć pracownika? Zawód Ilość Operator maszyn maszyn 4 Przedstawiciel handlowy 3 Stolarz 2 Pracownik administracyjny 1 Frezer 1 Kelner 1 Kierowca kat. C-E 1 Krawcowa 1 Monter maszyn 1 Nauczyciel muzyki 1 Pomocnik stolarza 1 Betoniarz 1 Spawacz 1 Sprzedawca 1 Ślusarz 1 Tapicer 1 Terapeuta zajęciowy 1 Tokarz 1 Traktorzysta 1 Strona 14

15 Metody poszukiwania pracowników przez pracodawców Poznanie sposobu rekrutacji pracowników przez pracodawców jest niezwykle istotne z punktu widzenia określenia roli Powiatowego Urzędu Pracy w systemie pośrednictwa pracy. W związku z powyższym pracodawcy proszeni byli o wymienienie wszystkich sposobów rekrutacji, z których korzystają lub korzystali. Każdy z badanych mógł wskazać wszystkie metody poszukiwania pracowników, dlatego procenty nie sumują się do 100. Pracodawcy, którzy w ostatnim okresie nie prowadzili działań rekrutacyjnych poproszeni zostali o wskazanie metod rekrutacyjnych, które były kiedykolwiek stosowane. Zdecydowanie najczęściej praktykowane przez lokalnych pracodawców jest poszukiwanie pracowników poprzez umieszczenie ofert pracy w Internecie 68,79%. Duży odsetek pracodawców 44,6% zatrudnia praktykantów i stażystów, którzy zostają pracownikami firmy. Taki sam odsetek pracodawców 44,6% poszukuje pracowników z polecenia znajomych osób. Pracodawcy poszukują także pracowników poprzez analizę ofert aplikacji kandydatów do pracy, którzy sami zgłaszają się do pracodawców 42,2% wskazań. Badane firmy umieszczają także informacje o prowadzonej rekrutacji przed zakładem pracy 38,6%. Znaczną popularnością wśród wskazanych metod rekrutacyjnych cieszy się pośrednictwo pracy oferowane przez Powiatowy Urząd Pracy we Wrześni. Według danych 27,7% pracodawców uczestniczących w badaniu korzysta lub korzystało z możliwości zatrudnienia pracownika lub pracowników za pośrednictwem urzędu pracy. Pozostałe metody poszukiwania i rekrutowania pracowników wymienione zostały na poniższym wykresie. Rysunek 12. Sposoby poszukiwania pracowników przez pracodawców. Strona 15

16 Pracodawcy za pośrednictwem PUP we Wrześni poszukują takich pracowników jak: pracownik biurowy, operator maszyn, przedstawiciel handlowy, kelner, księgowa, kucharz oraz spawacz. Pozostałe zawody poszukiwane przez pracodawców za pomocą urzędu pracy przedstawione zostały w poniższej tabeli. Tabela 4. W jakich zawodach poszukuje Pan(i) pracowników za pośrednictwem Powiatowych Urzędów Pracy? Zawód - stanowisko pracy Ilość Pracownik biurowy 3 Operator maszyn 3 Przedstawiciel handlowy 2 Kelner 2 Księgowa 2 Kucharz 2 Spawacz 2 Informatyk 1 Kasjerka 1 Kierowca kat. C-E 1 Nauczyciel muzyki 1 Pomoc księgowej 1 Pracownik produkcji 1 Pracownik administracyjny 1 Pracownik gospodarczy 1 Pracownik kadrowy 1 Specjalista obrabiarki sterowanej mechanicznie 1 Sprzedawca 1 Ślusarz 1 Technik budownictwa 1 Technik pielęgniarstwa 1 Traktorzysta 1 Strona 16

17 Spis wykresów Rysunek 1. Zakres podejmowanych decyzji przez respondentów związanych z zatrudnieniem w firmie Rysunek 2. Pełniona przez respondenta funkcja w firmie Rysunek 3. Profil działalności badanych przedsiębiorstw Rysunek 4. Wielkość zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach Rysunek 5. Czy w ciągu bieżącego roku zatrudnienie w Państwa firmie Rysunek 6. Wzrost zatrudnienia w grupach zawodów Rysunek 7. Czy w ciągu następnego roku zatrudnienie w Państwa firmie: Rysunek 8. Planowany wzrost zatrudnienia w grupach zawodów Rysunek 9. Proszę powiedzieć jak ważne są następujące cechy pracownika, którego Pan zatrudnił lub planuje zatrudnić? (średnia ocena w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza w ogóle nie ważne, 5 bardzo ważne) Rysunek 10. Jak ocenia Pan(i) przygotowanie kandydatów do pracy? Rysunek 11. Czy Państwa firma ma problemy z pozyskiwaniem nowych pracowników? Rysunek 12. Sposoby poszukiwania pracowników przez pracodawców Strona 17