Krzysztof Firlej Akademia Ekonomiczna w Krakowie

Transkrypt

1 Krzysztof Firlej Akademia Ekonomiczna w Krakowie SYTUACJA EKONOMICZNA PRZEDSIĘBIORSTW SFERY AGROBIZNESU W POLSCE PO PRZYSTĄPIENIU DO UNII EUROPEJSKIEJ 1.Wstęp Jednym z głównych założeń polityki rolnej w Polsce jest jak najlepsze przygotowanie polskich przedsiębiorstw sfery agrobiznesu do integracji z Unią Europejską. Zbliżający się moment pełnej akcesji do Unii Europejskiej zobowiązuje polskie przedsiębiorstwa, aby przygotować swoją działalność tak, by mogły funkcjonować w warunkach unijnych. Ich przygotowanie traktuje się jako jedno z podstawowych zadań w procesie integracji z Unią Europejską, gdyż rolnictwo polskie stanowiło bardzo trudną kwestię w fazie negocjacyjnej. Obecnie polskie rolnictwo jest bardzo zróżnicowane pod względem wielkości funkcjonujących w nim gospodarstw. Najwięcej pod względem liczebności istnieje indywidualnych gospodarstw rolnych, które są przeważnie małe obszarowo (do 5 ha) i najczęściej produkują na własne potrzeby. Niestety tylko 20 % tych gospodarstw posiada status gospodarstwa towarowego. Większymi od nich są wysokotowarowe gospodarstwa rolne, które wyspecjalizowały się w produkcji warzyw i owoców, jak również nastawiły na hodowlę trzody chlewnej i drobiu. Największe w polskim rolnictwie są wielkoobszarowe gospodarstwa rolne, które zajmują powierzchnię co najmniej kilkuset hektarów, produkujące zboża, ziemniaki i specjalizujące się w hodowli zwierząt. Polskie gospodarstwa w Unii Europejskiej są postrzegane jako produkujące towary ekologiczne, przez co już przed uzyskaniem przez Polskę pełnego członkostwa uzyskały znaczącą pozycję. 168

2 2. Perspektywy polskich przedsiębiorstw sfery agrobiznesu w kontekście reformy Wspólnej Polityki Rolnej W dniu 26 czerwca 2003 roku ustalono nowe zasady reformy Wspólnej Polityki Rolnej radykalnie zmieniające sposób i formy wsparcia sektora rolnego. Nowa reforma Wspólnej Polityki rolnej i jej elementy zostaną wprowadzone w latach Polska będzie traktowana jako państwo członkowskie, które potrzebuje okresu przejściowego na wdrożenie tych zasad, ze względu na swoje wewnętrzne uwarunkowania w rolnictwie. Jednak jako pełnoprawny członek Unii Europejskiej będzie musiała go wprowadzić najpóźniej od 2007 roku. Nowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej dotyczą również polskiego rolnictwa i obejmują następujące kwestie gospodarstw rolnych: gospodarstwa rolne będą otrzymywać jednolitą płatność na gospodarstwo (JPG) lub jednolitą płatność regionalną niezależną od wielkości produkcji (JPR), polskie gospodarstwa rolne będą musiały spełniać przyjęte standardy zgodnie z zasadą współzależności (cross compliance), aby otrzymywać JPG lub JPR, czy też płatności dla poszczególnych kierunków produkcji, większe gospodarstwa rolne będą musiały się liczyć ze zmniejszeniem kwoty należnych płatności bezpośrednich, gdyż Unia będzie przeznaczać zaoszczędzone środki na rozwój wsi, wprowadzony zostanie mechanizm dyscypliny finansowej, który będzie polegał na redukowaniu płatności bezpośrednich, gdy przekroczony zostanie ustalony limit wydatków na WPR, powiększony zostanie zakres i poziom wsparcia dla rozwoju obszarów wiejskich, Reforma Wspólnej Polityki Rolnej będzie swego rodzaju uproszczeniem wynikającym z wprowadzenia nowego systemu płatności bezpośrednich, które będą jednolitymi na gospodarstwo (JPG) lub jednolitymi płatnościami regionalnymi (JPR). Polska zdecydowała się wcześniej na przyjęcie systemu jednolitej płatności obszarowej w czasie negocjacji akcesyjnych, przez co przejście do nowego systemu jednolitej płatności regionalnej będzie dość łatwe w realizacji. Zmiana ta przyczyni się do zmniejszenia kosztów funkcjonowania WPR, które są ponoszone przez administrację, jak 169

3 również samych rolników, gdyż w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej mamy szczególnie rozdrobnioną strukturę agrarną. Po akcesji do Unii Europejskiej polskie gospodarstwa rolne będą zobligowane do właściwego przestrzegania standardów dotyczących m.in. ochrony środowiska naturalnego, bezpieczeństwa żywności i dobrostanu zwierząt. Reforma w swoich założeniach ogranicza zachętę do nadmiernie intensywnej produkcji, gdyż rozgranicza płatność od decyzji produkcyjnych, wprowadza instrumenty wsparcia finansowego ze środków na rozwój wsi z II filaru WPR na rozwój gospodarstw dostosowujących się do standardów unijnych, modyfikuje i ustanawia nowoczesny system doradztwa dla rolników, który zobowiązuje do przestrzegania wymogów przewidzianych w zasadzie współzależności (cross - compliance), jak również rozgranicza zastosowanie uzależnienia wypłat pełnych płatności bezpośrednich od stosowania i przestrzegania przez gospodarstwa rolne zasad współzależności. Jest to korzystne dla polskich gospodarstw rolnych posiadających bardziej ekstensywny charakter produkcji niż dotychczasowi członkowie Unii Europejskiej, gdyż będą one miały mniejsze problemy z dostosowaniem się do wymagań, które wprowadza zasada współzależności. Niestety dla dużych intensywnych gospodarstw rolnych zostaną ograniczone płatności na rzecz zwiększenia środków na działania w zakresie rozwoju wsi. Są to działania, które wspierają wielofunkcyjny rozwój rolnictwa europejskiego, do których ma się przyczynić brak dofinansowania bieżącej produkcji i uzależnienie go od spełnienia szeregu standardów. Należy zauważyć, że mechanizm modulacji nie obejmie nowych krajów członkowskich w okresie dochodzenia do pełnych płatności bezpośrednich. Polska dzięki zastosowaniu mechanizmu modulacji w dotychczasowych krajach Unii Europejskiej może tylko zyskać, gdyż nastąpi szybsze zmniejszanie różnic w poziomie wsparcia bezpośredniego pomiędzy dotychczasowymi krajami członkowskimi a naszym rolnictwem w okresie dochodzenia do pełnych płatności. Należy również zauważyć, że tak jak w przypadku modulacji, mechanizm dyscypliny finansowej nie będzie obowiązywał Polski do momentu uzyskania pełnych płatności bezpośrednich. W założeniach WPR podnosi się zmniejszenie wysokości środków realokowanych z krajów o intensywnym rolnictwie do krajów o rolnictwie bardziej ekstensywnym. Istnieje szansa, że możliwości dostosowywania wielkości płatności bezpośrednich będą pełniej wykorzystywane w 170

4 przyszłości w stosunku do Polski, jako nowego członka Unii Europejskiej. Należy wierzyć, że w Polsce zostaną wprowadzone instrumenty łagodzące różnice w poziomie wsparcia wynikające z zaszłości historycznych, których wprowadzenie jest możliwe w ramach określonego limitu budżetowego dla WPR. Perspektywy polskich gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej Rozpatrując kwestię perspektyw polskich gospodarstw rolnych należy zauważyć, że członkostwo Polski w Unii Europejskiej oprócz nadarzających się okazji z tytułu przeprowadzanych reform Wspólnej Polityki Rolnej zmusi polskie gospodarstwa rolne do zintensyfikowania procesów adaptacyjnych, których zakres i skala będą zależne od posiadanego przez nie kapitału ludzkiego i rzeczowego. Na wielkość przeprowadzanych procesów inwestycyjnych i modernizacyjnych wpłyną również dochody uzyskiwane przez gospodarstwa oraz przysługujące im kwoty dopłat. W Polsce małe i średnie gospodarstwa rodzinne stanowią podstawowy rodzaj struktury społecznej obszarów wiejskich. To, że ich funkcjonowanie jest nieuniknione w krajobrazie polskiej wsi zostało już dawno udowodnione a ich rozwój jest szeroko propagowany w programach rozwoju rolnego. Istnieje szansa, że w warunkach pełnego członkostwa wspieranie gospodarstw rodzinnych będzie przeciwdziałać wyludnianiu się obszarów wiejskich. Polskie małe i średnie gospodarstwa rodzinne nie tylko przetrwają ale mogą zająć znaczącą pozycję w reformowanej polityce rolnej UE. Oprócz pomocy dla istniejących i dobrze funkcjonujących gospodarstw należy zadbać o ich możliwości rozwojowe poprzez tworzenie i wdrażanie programów wspierających. Oprócz małych i średnich przedsiębiorstw w naszym kraju istnieje znaczna liczba wielkoobszarowych gospodarstw rolnych, których rola i znaczenie spada. Wielkoobszarowe gospodarstwa rolne przestały być ośrodkami aktywności gospodarczej i społecznej w rejonach swojego działania. Należy się spodziewać, że w warunkach funkcjonowania w Unii Europejskiej nie będą stosowane jakiekolwiek funkcje ochronne dla pracowników tych gospodarstw. W założeniach Wspólnej Polityki Rolnej zakłada się, że już w pierwszych latach pełnego członkostwa nastąpi wzrost dochodów polskich towarowych przedsiębiorstw rolniczych, który w porównaniu 171

5 z obecną sytuacją powinien zmniejszyć dysproporcje dochodów rolniczych w relacji do innych grup zawodowych. Dalsza poprawa nastąpi w sytuacji dochodowej wszystkich grup wielkościowych gospodarstw rolniczych, a duża ich część będzie uzyskiwać dochody porównywalne, a nawet większe od dochodów parytetowych. Należy zauważyć, że powoli następujący wzrost dochodów w polskich gospodarstwach rolniczych może być stymulatorem intensyfikacji procesów reprodukcji majątku trwałego, a w Polsce reprodukcją rozszerzoną mogą pochwalić się jedynie gospodarstwa średnie i duże, które osiągają często ponadparytetowe dochody. Niestety większość gospodarstw osiąga małe dochody, które wynikają z prostej, bądź ujemnej stopy reprodukcji trwałego majątku. Procesy reprodukcji majątku trwałego w polskich przedsiębiorstwach rolniczych są sprawą niebagatelną zważywszy na ich niewielki stopień technicznego wyposażenia pracy [Jóźwiak 2003]. Na przykładzie Unii Europejskiej w przyszłości nastąpi duże rozwarstwienie w dochodowości polskich gospodarstw rolnych. Istniała będzie część bardzo bogatych i poprawnie funkcjonujących gospodarstw rolnych, ale obok nich większość takich, które wciąż będą produkować, aby zapewnić przetrwanie dla siebie i własnej rodziny. Wspomniane gospodarstwa wciąż będą musiały poszukiwać miejsca dla siebie w zakresie rodzaju i wielkości prowadzonej produkcji na konkurencyjnym rynku Unii Europejskiej. PODSUMOWANIE Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że polskie gospodarstwa rolne stoją przed niezwykle korzystnym okresem w swojej historii, którego wykorzystanie będzie zależne przede wszystkim od nich samych i osób nimi zarządzających. Na korzyści, które osiągną te gospodarstwa wpłyną przede wszystkim następujące czynniki: modernizacja polskiej gospodarki, stosowanie nowoczesnych maszyn i urządzeń, co w dalszej perspektywie zaowocuje produkcją konkurencyjnych towarów, funkcjonowanie w nowoczesnej gospodarce krajów wysokorozwiniętych oraz korzystanie z ich doświadczeń, wiedzy i osiągnięć, 172

6 powstaną szerokie możliwości eksportu i importu oraz wzrostu obrotów handlowych z innymi krajami Unii Europejskiej, rozszerzony zostanie zakres rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego między krajami Europy Środkowej a pozostałymi krajami Unii Europejskiej, powstaną nowe inwestycje tworzone przez kapitał zagraniczny, które będą implikowały długotrwały popyt na import w różnych gałęziach przemysłu i usług. Literatura: Duczkowska-Małysz K., Małysz J., Rozwój obszarów wiejskich w kontekście integracji z UE. Europa Regionów, TiGE, Warszawa 1/1999. Jóźwiak W., Wpływ integracji z UE na sytuację gospodarczą polskich gospodarstw rolniczych. Biuletyn Informacyjny ARR. Warszawa 6/2003. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej a perspektywy polskiej wsi i rolnictwa.[w] Ocena reformy WPR uzgodnionej w Luksemburgu 23 czerwca 2003 r. z perspektywy Polski. SAEPR/FAPA Summary: THE ECONOMIC CONDITION OF POLISH COMPANIES CONNECTED WITH AGRIBUSINESS AFTER POLAND S ACCESSION TO THE EUROPEAN UNION It seems difficult to predict the probable scenario of the economic situation of Polish companies operating in agribusiness after Poland saccession to the EU. Apart from expressing his own opinion on the issue, the author claims that Poland s membership in the EU will contribute to the stratification of the incomeof various agricultural companies of various agricultural companies. Such a situation will result from the EU s common agricultural Policy as well as from the degree of involvement in current business activity demonstrated by the owners of farms. Streszczenie: Przewidzenie scenariusza dla sytuacji ekonomicznej polskich przedsiębiorstw sfery agrobiznesu, po przystąpieniu do Unii Europejskiej jest zadaniem bardzo trudnym. Autor w swym artykule prezentuje swoje stanowisko oraz formułuje tezę, że pełne członkostwo Polski w Unii Europejskiej przyczyni się do rozwarstwienia dochodów w poszczególnych grupach przedsiębiorstw rolniczych. Sytuacja ta będzie konsekwencją prowadzonej przez Unię Europejską Wspólnej Polityki Rolnej, jak również różnego zaangażowania właścicieli gospodarstw w bieżącą działalność gospodarczą. 173