MIEJSCE LITERATURY DZIECIECEJ W HISTORII PISMIENNICTWA DLA NAJMŁODSZYCH.

Transkrypt

1 MIEJSCE LITERATURY DZIECIECEJ W HISTORII PISMIENNICTWA DLA NAJMŁODSZYCH. Początków literatury dla dzieci należy upatrywać w bezimiennej twórczości ludowej. Był to folklor w postaci kołysanek, mruczanek, rozbudzanek, wyliczanek, klaskanek, przewidziany dla najmłodszych. Stopniowo ze wzrostem wieku dziecka, wzbogacano teksty treściami, zaczerpniętymi z otaczającego świata i fantastycznymi pomysłami, przechodząc w ten sposób do bajek. Dopiero w epoce racjonalizmu w okresie panowania rozumu pojawiło się żądanie pisania utworów przeznaczonych bezpośrednio dla dziecka. Jednym z przedstawicieli tego okresu uważanym za pioniera literatury dziecięcej był Franciszek Fenelon. Napisał podróżniczo przygodową opowieść pt. Przygody Telemaka dla swojego wychowanka, następcy tronu Delfina. Książka niewątpliwie wpływała na kształtowanie charakteru dziecka, w sposób prosty i zrozumiały, ukazała co jest dobre a co złe. Obok Fenelona pojawiła się twórczość Jean de Lafontaina i Karola Perrault. Przekazali oni dzieciom bajki literackie oparte na motywach folklorystycznych. W pełni odpowiadały one ówczesnej modzie i duchowi sentymentalizmu. Dzięki tym autorom, w wieku XVIII zaczęto pisać coraz to nowe książki dla dzieci. Dostrzegano więc potrzebę pisania z myślą o młodych czytelnikach. W Polsce o zaczątkach tego procesu można mówić już u schyłku XVIII wieku. Wtedy to zaczęła tworzyć się w miastach nowa warstwa inteligencji. Zaistniała potrzeba rozszerzenia sieci szkół. Powstawały zamówienia na własną książkę dla dziecka, taką, którą mogłoby czytać samo, a nie pod opieką guwernerów. W tej sytuacji zrodziła się literatura dla dzieci jako odrębna dziedzina działalności pedagogicznej. 1

2 Dotychczasowe skróty i przeróbki dzieł klasyków stanowiące od wielu pokoleń lektury młodych czytelników przestały wystarczać. Oświeceniowy program wychowania w myśl wskazań Staszica miał prowadzić do szczęścia społeczeństwa, między innymi przez użyteczność obywateli. Niestety w XIX wieku uległ on uwstecznieniu. Twórczość pionierów literatury dla dzieci; Klementyny z Tańskich Hoffmanowej i Stanisława Jachowicza, przekształciła go w swoisty system pedagogiki praktycznej. Rolę literatury dla dzieci rozumiano jednoznacznie: miała ona być narzędziem praktyki wychowawczej. Pisano książki po to, by jak mówił wprost Jachowicz we wstępie do zbioru Powiastek i bajek pożyteczne nauki silniej utkwiły. Klementyna Tańska Hoffmanowa żyjąc w kręgu rówieśnic i obserwując ich zachowanie, zdawała sobie sprawę z popełnianych błędów w wychowaniu. Opracowała więc rozprawkę pedagogiczną dla małych Polek pt. Pamiątka po dobrej Matce. Powodzenie tej publikacji zachęciło ją do poświęcenia się piśmiennictwu dla dzieci. Jej pierwsze oryginalne książeczki wyrosły z obserwacji życia siostrzenicy, stąd tytuły: Wiązanie Helenki, Druga książeczka Helenki. Pisała również powiastki, powieści i komedyjki dla dzieci zaczynających pisać po polsku. Dla małych dzieci poznających to, co się wokół nich dzieje ułożyła książeczkę Olesia i Adaś z charakterystycznym podtytułem Nauka o rzeczach. Prawie całkowicie poświęcił się twórczości dla dzieci najmłodszych i starszych, współtwórca literatury dziecięcej Stanisław Jachowicz. Przez całe życie pisał dla nich wierszyki, książeczki i dziełka z zakresu metodyki wychowania. Opublikował między innymi Naukę w zabawce, Pierwsze nauczki dla Tadzia, Pamiętniki dla Eryczka. Mimo wielu starań teksty Hoffanowej i proza Jachowicza nie przetrwały próby czasu. Jedynie poezja Jachowicza, szczególnie tomik poezji Bajki i powiastki został uznany, czego dowodem jest kilkakrotne wznawianie i tłumaczenie na pięć języków obcych. Popularność tych wierszyków jest aktualna po dzień dzisiejszy. 2

3 Wiersze Jachowicza trafiły do dzieci wszystkich krajów, bowiem dostosowane były do ich potrzeb i rozwoju psychicznego. Autor w sposób umiejętny przekazywał w nich wiedzę o najbliższym otoczeniu dziecka, wpajał młodym czytelnikom zasady moralne i uczył współżycia z ludźmi i przyrodą, kształcił właściwy stosunek do rodziców i rówieśników. Istotnym elementem w rozwoju literatury dla dzieci było wychowanie domowe. W XIX wieku książka dziecięca w domu stała się niezwykle ważnym elementem wychowawczym. W okresie terroru Apuchtina i rusyfikacji szkolnictwa, powieść dla dzieci pełniła rolę podręcznika historii Polski. W utworze literackim można było informować o sytuacji politycznej kraju a tym samym propagować hasła odrodzenia, wzbudzać uczucia patriotyczne. Cenzura była jakby mniej czujna w stosunku do książek dziecięcych. Dlatego nie należy się dziwić, że literatura dla dzieci stała się w tym okresie jeszcze jedną dziedziną zorganizowanej działalności wychowawczej. Natomiast w dobie pozytywizmu wychowawczy charakter nadała literaturze dziecięcej Maria Konopnicka. Poetka rozumiała dydaktyzm jako nabieranie: /.../ doświadczenia życiowego, mądrości, gotowych reguł, schematów, sądów, pojęć, opinii, które od razu zapisywały bardzo czarno i bardzo ściśle to, co nazywano białą, pusta kartką duszy dziecięcej.... Według Konopnickiej poezja i proza powinny wzruszać a nie tylko uczyć. I jak wiemy przestrzegała tej zasady w swej długoletniej działalności dla dzieci. W okresie największego rozkwitu jej talentu, poetka ofiarowała dzieciom szereg wierszyków, powiastek, w których w sposób bezpośredni a doskonały pokazała świat dziecięcy, stworzyła pełne wdzięku i prawdy psychologicznej postacie małych bohaterów. Z najbliższego otoczenia dziecka wydobywała niezwykłość przedmiotów widzianych oczyma dziecka. Należy wspomnieć, że w tym okresie nasiliła się twórczość dla dzieci. Niestety nie zawsze szła ona w parze z dobrą jakością książki. Dlatego Stanisław Karpowicz wystąpił z ostrą krytyką przeciwko fabrykowaniu książek. 3

4 ...wzmianka o fabrykowaniu książek nie jest atakiem na utwory specjalnie przeznaczone dla dzieci, lecz dotyczy tych autorów, którzy bez żadnego talentu i bez odpowiedniego przygotowania piszą dla dzieci byle jak /.../, bowiem ogromna większość autorów wyobraża sobie, że dość jest cokolwiek więcej wiedzieć od dzieci, aby dla nich pisać.... Postuluje również, aby dobra książka dla dzieci nie męczyła rozwlekłością czyli nie zawierała zbyt wiele treści. Podobne wypowiedzi spotyka się w latach dwudziestych i trzydziestych naszego stulecia. Na szczególną uwagę zasługuje numer monograficzny czasopisma Świat Książki redagowany przez Janinę Mostkowicz, a poświęcony problemom literatury dla dzieci. Redaktorka zaprosiła do dyskusji min. M. Dąbrowską, J. Korczaka, W. Rzymowskiego. W słowie wstępnym od redakcji czytamy:...pragniemy dobrej książce dla dziecka wywalczyć prawo obywatelstwa w literaturze ogólnej.... Autorzy ci opracowali również, odpowiednie kryteria oceny wartości każdej książki. Na dzieło o bezwzględnej wartości artystycznej powinna składać się treść i forma, konstrukcja i język, myśl i słowo. Bowiem tylko taka książka działa na umysł, wyobraźnię i uczucie, kształci nowe pokolenie kulturalnego i wrażliwego czytelnika. Książki uczą jak pisze Stefan Szuman...ujmować myślowo i wyobrażeniowo całość zdarzeń życiowych, zdawać sobie sprawę z ich przebiegu, wiązać w myśli poszczególne fakty i podporządkować je głównej myśli przewodniej.... W ten sposób obcowanie z książką zaspokaja potrzeby informacji i wzbogaca zasób wiadomości, które dziecko zdobywa w toku obserwacji otaczającego je świata przyrody i społeczeństwa. Budzenie motywacji czytelniczych, przygotowanie dziecka do tego, aby w przyszłości stało się czytelnikiem dojrzałym, zdolnym świadomie wybierać i oceniać książkę, rozwijać określone gusty i zainteresowania literackie, obcować z dziełem literackim w sposób samodzielny, refleksyjny i twórczy to podstawowy cel różnorodnych 4

5 zabiegów podejmowanych w pracy przedszkola w dziedzinie wychowania literackiego Opracowała: Renata Przybyło nauczycielka PP Nr 32 w Rzeszowie 5