Politechnika Śląska, Wydział Organizacji i Zarządzania. Zabrze 31 stycznia 2017

Transkrypt

1 dr hab. inż. Radosław WOLNIAK, prof. Pol. Śl. Politechnika Śląska, Wydział Organizacji i Zarządzania Zabrze 31 stycznia 2017 Recenzja rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. Eweliny Ziemkiewicz-Gawlik pt: Zarządzanie relacjami w 2rupach pracowników i studentów jako element systemu zarządzania jakością kształcenia w polskim niepublicznym szkolnictwie wyższym Recenzja została wykonana na podstawie umowy z Politechniką Gdańska Wydziałem Zarządzania i Ekonomii reprezentowanym przez dziekana, dr hab. Julitę Wasilczuk, prof. nadzw. PG z dnia i pismem Prodziekana ds. nauki dr hab. inż. Krzysztofa Leji, prof. ndzw. PG. Wydziału Ekonomii i Zarządzania z dnia Aktualność tematyki rozprawy Recenzowana dysertacja doktorska koncentruje się na bardzo ważnej problematyce jakości kształcenia w odniesieniu do szkolnictwa niepublicznego. Tematyka jest szczególnie istotna, zwłaszcza w kontekście obecnie występujących zjawisk, z których należy zwrócić uwagę na planowaną, całkowicie nową Ustawę o Szkolnictwie Wyższym, oraz istniejący obecnie niż demograficzny. Zmiany, jakie wystąpią w ustawie najprawdopodobniej zmienią zasady funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego w kierunku poprawy jakości kształcenia. Natomiast niż demograficzny jest dużym zagrożeniem dla polskich uczelni, zwłaszcza prywatnych, gdyż przyczyni się w najbliższych latach do bardzo dużego zmniejszenia się liczby potencjalnych kandydatów na studia. W tym kontekście mogą przetrwać jedynie te uczelnie, które dysponują odpowiednią jakością kształcenia, ale również takimi relacjami pomiędzy pracownikami, studentami i uczelnią, które spowodują, że dana placówka będzie wybierana przez potencjalnych studentów. 1

2 Na tej podstawie można stwierdzić, że Doktorantka bardzo dobrze wybrała lukę badawczą, a problematyka poruszana w dysertacji wpisuje się w obecne trendy w szkolnictwie wyższym. Jest ona ważna i bardzo potrzebna zarówno od strony naukowej jak i praktycznej. Wszelkiego rodzaju analizy jakości kształcenia prowadzone przed planowaną reformą stanowią ważny głos w dyskusji, punkt wyjścia prowadzenia dalszych analiz, ~ w przyszłości mogą służyć jako materiał porównawczy w zakresie funkcjonowania polskiego systemu edukacji wyższej. Na uwagę zasługuje zwłaszcza nie ograniczenie się przez Doktorantkę jedynie do problematyki jakości kształcenia sensu stricto, ale uwzględnienie również bardzo ważnego obszaru zarządzania relacjami jako czynnika w dużym stopniu kształtującego tą jakość. W tym połączeniu upatruję główną wartość naukową rozprawy i lukę badawczą, którą próbuje ona wypełnić. Można stwierdzić, że przedłożona do recenzji praca doktorska zawiera oryginalne sformułowanie problemu naukowego. Ocena formalna pracy - układ i język pracy Recenzowana dysertacja doktorska liczy 188 stron wraz z załącznikami. Bezpośredni tekst rozprawy mieści się na 171 stronach, osiem stron zawiera bibliografia, natomiast resztę pracy stanowią spisy tabel i rysunków oraz dwa załączniki arkusz ankiety skierowanej do studentów i arkusz ankiety skierowanej do pracowników. Literatura, którą autorka wykorzystała przygotowując swoją rozprawę, jest obszerna i liczy łącznie 191 pozycji książkowych i artykułów, 10 aktów normatywnych oraz 19 stron internetowych. Wśród książek i artykułów 22 pozycje są obcojęzyczne. Autorka cytuje wyczerpująco krajowe publikacje i akty prawne, odnośniki do literatury są sporządzone prawidłowo, zgodnie z zasadami cytowania, literatura jest aktualna. W literaturze przedmiotu występują jednak pewne braki, o których więcej w dalszej części recenzji. Rozprawa doktorska ma typowy, klasyczny układ, z wyraźnym podziałem na część literaturową i część badawczą. Analizom teoretycznym poświęcone są rozdziały 1-2. W rozdziale pierwszym autorka omówiła kwestie dotyczące systemu szkolnictwa wyższego w Polsce jego genezę i zadania, strukturę, przedstawiła system kształcenia w niepublicznym szkolnictwie wyższym oraz zarządzanie jakością w szkole wyższej. Kolejny rozdział prezentuje zarządzanie relacjami w kontekście zarządzania jakością kształcenia. W rozdziale tym autorka zwraca szczególną uwagę na kwestie dotyczące istoty zarządzania relacjami. Badania omówione są w rozdziałach 3-4. Rozdział trzeci dysertacji przedstawia 2

3 metodologiczne aspekty rozprawy oraz wyniki badań ankietowych. Autorka koncentruje się na przedstawieniu wybranych problemów zarządzania relacjami w aspekcie prowadzonych badań. Zawarła tutaj przedmiot badań, cele badań, hipotezy badawcze, oraz przedstawiła wyniki prowadzonych badań w grupie studentów i pracowników. Ostatni rozdział pracy zawiera model zarządzania relacjami w kontekście systemu zarządzania jakością kształcenia w uczelni niepublicznej. Autorka zamieściła w nim przedstawienie i weryfikację opracowanego metodą regresji liniowej modelu zależności pomiędzy badanymi zmiennymi. Rozprawa jest poprawnie napisana, autorka używa naukowego, charakterystycznego dla nauk o zarządzaniu języka. Literówki są nieliczne i nie przeszkadzają w odbiorze pracy. Tym co w pewnych miejscach rozprawy występuje zbyt często, są błędy składniowe. Autorka ma tendencje, zwłaszcza w przypadku, gdy używa długich zdań, do mylenia końcówek wyrazów. Np. str. 9 W 1989 roku, wraz i strukturze całego systemu. Szczególnie wiele tego rodzaju błędów jest w rozdziale czwartym, skądinąd merytorycznie bardzo wartościowym, co utrudnia jego lekturę. Np.: str zatrzymaniu go jak najdłużej, kontynuował naukę ; str. 156 oceny dotyczące wysokiego prestiżu i uznaniem społecznym, str. 157 pomiędzy: opinii odpowiedniej dla studenta pozycja uczelni na rynku, itp. Cele pracy i hipotezy badawcze Cele i hipotezy pracy zostały szczegółowo opisane w rozdziale trzecim rozprawy. Ich opis recenzent uważa za jasny, klarowny i solidny. Bardzo dobra jest tabela na str. 90, która syntetycznie pokazuje zależności pomiędzy problemem głównym, problemami szczegółowymi, hipotezami a zastosowanymi do ich analizy wskaźnikami. Celem głównym prowadzonych badań jest ustalenie, jakie relacje istniejące pomiędzy grupą pracowników a grupą studentów, oraz interakcje w ramach tych grup wpływają na jakość kształcenia w polskim niepublicznym szkolnictwie wyższym. Przedmiotem badań są relacje interpersonalne w grupach nauczycieli i studentów w niepublicznej szkole wyższej oraz wpływ zarządzania tymi relacjami na jakość kształcenia. Aby zrealizować cel główny określono trzy problemy badawcze: 1. Jakie czynniki zewnętrzne determinują jakość kształcenia w uczelni niepublicznej? 2. Jakie czynniki wewnętrzne determinują jakość kształcenia w uczelni niepublicznej? 3. Jakie podstawowe aspekty zarządzania relacjami w grupach nauczycieli i studentów wpływają na jakość kształcenia w uczelni niepublicznej? 3

4 Do postawionych pytań badawczych określono trzy hipotezy, są one dobrze dobrane i właściwie połączone z celami, tak iż każda hipoteza odpowiada jednemu celowi. Hipotezy mają następujące brzmienie: Hipoteza 1. Na jakość kształcenia w uczelni niepublicznej znacząco wpływa otoczenie uczelni, którą tworzą system edukacyjny oraz środowisko funkcjonowania uczelni. Hipoteza 2. Na jakość kształcenia w uczelniach niepublicznych znacząco wpływają struktura i sposób zarządzania organizacją, środowisko pracy fizyczne i psychologiczne, w odniesieniu do pracowników i studentów oraz kultura i klimat organizacji. Hipoteza 3. Na jakość kształcenia znaczący wpływ mają stosunki interpersonalne grup nauczycieli i studentów oraz interakcje między tymi grupami, a także zawodowe i pozazawodowe środowisko uczelni niepublicznej związane z grupami pracowników i studentów uczelni. Do celów i hipotez nie mam zastrzeżeń. Są one prawidłowo skonstruowane i precyzyjne. W pracy również zostały one we właściwy i przekonujący sposób udowodnione. Ocena merytoryczna pracy Autorka prowadząc badania do swej rozprawy wykonała badania ankietowe pracowników (45 wysłanych kwestionariuszy, 40 poddanych analizie) i studentów (580 wysłanych kwestionariuszy, 507 otrzymanych, 442 poddane analizie). Próbę badawczą można uznać za uzasadnioną i dobrze dobraną. Wykorzystane w badaniach kwestionariusze również można uznać za rzetelne i prawidłowo sporządzone. Są one obszerne, szczegółowe, dobrze korespondują zarówno z celami jak i hipotezami badawczymi, co dodatkowo Autorka bardzo przejrzyście opisała na str. 90. Na str. 80 Doktorantka opisała proces badawczy, opis ten jest przejrzysty, prawidłowy i dowodzi, że badania zostały prawidłowo przeprowadzone, zgodnie z zasadami prowadzenia badań naukowych. Autorka prowadziła badania wstępne (pilotażowe), badania zasadnicze oraz badania końcowe, podczas których dokonała analizy uprzednio zgromadzonego materiału badawczego. 4

5 Przedstawiona w rozprawie analiza wyników jest poprawna merytorycznie i wyczerpująca. Na uwagę zasługuje wykorzystanie przez Autorkę testów statystycznych i wnioskowania statystycznego w procesie badawczym. Świadczy to o dobrym warsztacie badawczym i umiejętności analizy danych naukowych. Z naukowego punktu widzenia bardzo wartościowy jest rozdział czwarty, gdzie Autorka wykorzystuje metodę tworzenia regresyjnego modelu zależności pomiędzy zmiennymi. Model ten stanowi największą wartość dodaną pracy i świadczy o bardzo dobrym przygotowaniu Doktorantki do prowadzenia badań naukowych, analizowania zgromadzonych danych i wnioskowania. Tworząc model Autorka zastosowała prawidłowe zasady postępowania wybierając tylko te najważniejsze czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, które mają bezpośredni wpływ na relacje interpersonalne w organizacji a przez to mające wpływ najakość kształcenia. Autorka tworząc model (str. 154) trafnie wybrała najważniejsze czynniki wpływające na jakość kształcenia w szkole wyższej takie jak: otoczenie, struktura i sposób zarządzania oraz relacje interpersonalne. Słusznie zauważa wagę otoczenia uczelni jako istotnego czynnika zewnętrznego. Zaletą recenzowanej rozprawy jest niewątpliwie jej silne osadzenie w obszarze zarządzania relacjami w organizacji i powiązanie tego obszaru z zagadnieniami dotyczącymi jakości kształcenia w niepublicznych szkołach. Autorka słusznie zauważa, że największy wpływ na relacje mają takie czynniki jak: utożsamienie się z uczelnią i chęć bycia członkiem tego typu organizacji (zaangażowanie emocjonalne i poznawcze). Wybranie do analizy zarządzania jakością kształcenia jako podstawy modelu CAF również uważam za zasadne i właściwe. Korzystając z modelu CAF autorka dokonała w nim pewnych modyfikacji, dotyczących zmian w obszarze potencjału w postaci dodania kryterium kultury organizacyjnej oraz w obszarze wyników w postaci dodania kryterium pomiaru satysfakcji klienta. Taka modyfikacja jest wartościowa i dobrze dostosowana do celów realizowanej pracy. Dowodzi ona krytycznego podejścia Autorki do koncepcji ~aczerpniętych z literatury przedmiotu i umiejętności ich dostosowania do realizowanej tematyki pracy. Autorka w swej pracy skupiła się na starej normie ISO 9001 z roku 2008, pomijając nową normę z roku Biorąc pod uwagę, że badania były robione w latach , czyli zanim weszła nowa wersja normy, uważam to podejście za jak najbardziej zasadne i nie mam do niego żadnych zastrzeżeń. 5

6 Wnioski, do których dochodzi Autorka są interesujące i poprawnie sformułowane z naukowego punktu widzenia. Również wydaje się, iż wyniki pracy mogą mieć implikacje praktyczne i zostać wykorzystane przez badaną szkołę wyższą w procesie zarządzania uczelnią. Postawione w pracy cele i hipotezy zostały prawidłowo zweryfikowane. Rozprawa posiada wysoki poziom merytoryczny, który świadczy o tym, że Doktorantka dobrze opanowała metody prowadzenia badań naukowych. Potrafiła właściwie określić lukę badawczą, wybrać problem naukowy, postawić hipotezy badawcze, zrealizować badania i dokonać ich wnikliwej analizy. Warto zwrócić również uwagę, że Autorka sprawnie posługuje się metodami statystycznymi. Uwagi, pytania i kwestie dyskusyjne: W części teoretycznej, omawiającej system szkolnictwa wyższego w Polsce brakuje mi odniesienia do systemów obowiązujących na świecie a zwłaszcza w krajach Unii Europejskiej. Wydaje się, że zasadne byłoby omawiając polski system szkolnictwa wyższego, przedstawić go na szerszym europejskim tle, pokazując podobieństwa i różnice miedzy modelami, jakie są przyjęte w różnych krajach europejskich. Wtedy również analiza wyników mogłaby mieć w większym stopniu międzynarodowy kontekst można by porównać wyniki z wynikami podobnego rodzaju badań robionych w innych krajach. Ponieważ współcześnie coraz większy nacisk kładzie się na proces umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego wydaje się, że takie podejście pozwoliłby zwiększyć wartość dodaną pracy. str. 19. Autorka przedstawiając definicje kształcenia odwołuje się tylko do polskich autorów. Warto spróbować odpowiedzieć na pytanie czy polskie podejście do tej problematyki jest takie samo, czy też inne niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej. W wielu przypadkach Autorka odwołując się do pozycji literaturowych powołuje się na starsze wydania podręczników, podczas gdy istnieją ich nowe wydania, do których należałby się odwołać. Problem ten występuje np. w odniesieniu do podręcznika R. W Griffina, Podstawy zarządzania organizacjami, czy też podręcznika autorstwa A. Hamrola i W. Mantury Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka. Str 23. Autorka pisząc o definicji jakości przedstawia definicje bardzo ogólne, a następnie od razu przechodzi do jakości kształcenia. Wydaje się, że należało zwrócić większą uwagę na kwestie zdefiniowania jakości usług oraz zachować większy porządek 6

7 w definicjach. Można by tutaj np. zachować porządek od jakości ogólnej poprzez jakość usług do jakości kształcenia. Str. 29. Autorka przedstawia cykl PDCA Deminga. Proszę się odnieść do tego w jaki sposób można zastosować ten cykl w szkolnictwie wyższym i jakie różnice mogą występować w jego zastosowaniu w szkolnictwie wyższym w porównaniu z zastosowaniem w przemyśle. Str. 31. Autorka zaczerpnęła model EFQM z roku 2014 podczas gdy opis sporządzony jest na podstawie literatury z lat , czyli modelu znacznie starszego. Co prawda różnice między modelami są drobne, niemniej wydaje się, że takie połączenie nie jest do końca zasadne. Str. 41 i kolejne. Autorka nagle po omówieniu koncepcji CAF przechodzi do przedstawienia problematyki jakości usług, podczas, gdy wcześniej już omawiała kwestie jakości usług odnośnie szkolnictwa wyższego. Widać w tym przypadku pewną chaotyczność opisu i brak konsekwentnego podejścia od ogółu do szczegółu: jakość jakość usług jakość usług dla szkolnictwa wyższego. Autorka nie wykorzystała istotnych dla tematyki pozycji z czasopisma Marketing i Rynek, między innymi: Grudowski P. Wiśniewska M.: Dylematy reorientacji projakościowej w regulacjach dotyczących polskiego szkolnictwa wyższego; Pabian A.: Produkt kształceniowy w kontekście tworzenia wartości na rynku usług edukacyjnych szkolnictwa wyższego; Krzyzanowska M.: Marketingowe strategie usług edukacyjnych szkolnictwa wyższego; Dietl J.: Czy potrzebne jest zarzadzanie marketingowe w szkolnictwie wyzszym?, itp. W zakresie braków w literaturze warto wspomnieć jeszcze o licznych ważnych pracach prof. T. Wawaka na temat jakości kształcenia i szkolnictwa wyższego np.: Aktualne, wybrane wyzwania i uwarunkowania restrukturyzacji szkolnictwa wyższego 2015; Current problems ofuniyersily management 2013; Dojrzałość organizacyjna szkól wyższych 2013; Dylematy jakości zarządzania w szkole wyższej 2012; Ewolucja koncepcji zarządzania w szkołach wyższych w kierunku wymogów XXI wieku 2015; Jakość zarządzania w szkołach wyższych 2012; Najważniejsze propozycje zmian w systemie zarządzania szkołnictwem wyższym w Polsce w opinii ankietowanych profesorów: wyniki badań 2012 itp. Str. 71. Autorka pisze, że specyfika fimkcjonowania niepublicznych uczelni w Polsce, to miedzy innymi fakt, iż, pracownicy naukowi są zwykle zatrudniani na drugim etacie. Tak było rzeczywiście kilka lat temu, ale obecnie sytuacja mocno się zmieniła, co 7

8 potwierdzają również badania autorki str. 126 wśród badanych 35 pracowników 20 pracuje na pierwszym etacie a 15 na ma dwa etaty. Str. 73. Proszę wyjaśnić w jaki sposób Doktorantka rozumie różnice miedzy pojęciami kultura organizacyjna i klimat organizacyjny. Str. 82. Autorka pisze, że zastosowała w pracy Minnesocki Kwestionariusz Zadowolenia z Pracy, Kwestionariusz Klimatu Organizacyjnego oraz Kwestionariusz dopasowania organizacyjnego według propozycji Ch. Maslacha, nie podaje jednak, w których załącznikach się one znajdują, lub którą część zastosowanych przez Autorkę kwestionariuszy umieszczonych w załącznikach 1 i 2 opracowano na podstawie konkretnych, podanych wyżej kwestionariuszy. Podobna sytuacja dotyczy zastosowania zmodyfikowanej skali satysfakcji z życia (str. 83). Str Proszę wyjaśnić zasady doboru pracowników do badań, gdyż problem ten został w pracy potraktowany jedynie skrótowo (w przeciwieństwie do kwestii doboru studentów, która została wyczerpująco omówiona). Proszę również autorkę, aby odniosła się do tego, w jaki sposób można wykorzystać wyniki omówionych badań w kontekście przygotowywania nowej ustawy o Szkolnictwie Wyższym. Podsumowując stwierdzam, że dysertacja doktorska Pani mgr Ilony Ziemkiewicz Gawlik spelnia wymogi stawiane pracom doktorskim, zgodne z art.13 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. (Dz.U r., nr 65, poz. 595 z późn. zm.) o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Mając to na uwadze, wnoszę do Wysokiej Rady o dopuszczenie Doktorantki do dalszych etapów przewodu doktorskiego. /~k~4j ~ 8