Wszystkie książki Wydawnictwa dostępne są w sprzedaży wysyłkowej. Zamówienia prosimy nadsyłać pod adresem:

Transkrypt

1

2 Konsultacja metodyczna: Agnieszka Łuczak Redakcja: Hanna Negowska, Jolanta Stecewicz Okładka: IDEAMEDIA Sławomir Witkowski Skład (T E X): Maria Chojnicka ISBN c Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe Wydawca: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk, al. Grunwaldzka 413 Gdańsk Wydanie drugie Druk i oprawa: Normex, Gdańsk Wszystkie książki Wydawnictwa dostępne są w sprzedaży wysyłkowej. Zamówienia prosimy nadsyłać pod adresem: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe Gdańsk 52, skrytka pocztowa 59 tel , fax , gwo@gwo.pl

3 SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 5 Joanna Piasta-Siechowicz Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału... 6 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Cecylia Ratajczak Juliusz Słowacki Balladyna Cecylia Ratajczak Jerome David Salinger Buszujący w zbożu Cecylia Ratajczak Sofokles Antygona Izabela Jackowska Barbara Kosmowska Pozłacana rybka Kamila Krzemieniewska-Kleban Ryszard Kapusciński Cesarz Cecylia Ratajczak George Orwell Folwark Zwierzęcy Cecylia Ratajczak Molier Skąpiec Joanna Piasta-Siechowicz Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych Anna Murdzek Ogólne kryteria oceniania dla klasy III Anna Murdzek Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III Załączniki

4

5 WPROWADZENIE Nadszedł trzeci rok pracy z książkami serii Między nami dla gimnazjum. Mamy nadzieję, że przygotowany przez nas komplet książek do nauczania języka polskiego pomoże w jeszcze efektywniejszym kształceniu umiejętności uczniów. Zbliżający się egzamin po trzecim etapie edukacyjnym stanie się okazją do konfrontacji założonych przez nas celów i zaplanowanych przez Państwa działań z rzeczywistymi osiągnięciami uczniów. Właśnie im, naszym najważniejszym odbiorcom, życzymy za Państwa pośrednictwem sukcesów i zadowolenia z postępów, które poczynili przez ostatnie trzy lata. Wierzymy, że zdobyta wiedza pomoże im pokonać trudności związane z rozpoczęciem nauki w szkole średniej. Podręcznik składa się z czterech rozdziałów: U źródeł konflikt i porozumienie, Władza i prawo, Oblicza cywilizacji, Sztuka a... Dobierając teksty kultury, kierowaliśmy się ich walorami artystycznymi oraz tym, w jaki sposób prowadzą dialog ze współczesnością i do jakich wartości się odwołują. Zależało nam na tym, aby nauczyć młodego człowieka szacunku dla tradycji, a także przygotować do dokonywania mądrych wyborów oraz aktywnego życia w świecie kultury. Podręcznik do klasy trzeciej gimnazjum jest tomem ostatnim, zamykającym etap edukacyjny, dlatego pełni on w dużej mierze funkcję systematyzującą, porządkującą i utrwalającą. Dotyczy to zarówno wiedzy, jak również kształconych umiejętności. Powtórzenie najważniejszych treści programowych to jeden z głównych celów tego tomu. Służą temu odpowiednie zadania w trzech rozdziałach podręcznika (Przećwicz przed egzaminem), bloki powtórzeniowe zamieszczone pod koniec każdego rozdziału (Przypomnij sobie, Sprawdź siebie) oraz znajdujące się na końcu podręcznika przypomnienie najważniejszych zagadnień z nauki o języku, teorii literatury i poszczególnych epok literackich. Przywołuje się w nich omówiony w ciągu całej nauki w gimnazjum materiał literacki w układzie chronologicznym. Pozwala to spojrzeć na analizowane wcześniej dzieła z innego punktu widzenia, jak również przygotować do późniejszej pracy w liceum. Nieco inny charakter niż w latach ubiegłych mają również zeszyty ćwiczeń. Konstrukcja zadań oraz analiza różnych źródeł zbliżona jest do egzaminu kompetencyjnego. Uczeń ma możliwość sprawdzenia swoich umiejętności w czytaniu ze zrozumieniem, w pisaniu krótkich odpowiedzi oraz dłuższych, samodzielnych prac. W Podręczniku dla nauczyciela znajdą Państwo metodyczne materiały pomocnicze do podręcznika i zeszytów ćwiczeń, propozycje opracowań lektur, które uczniowie czytają w całości, szereg dodatkowych i porządkujących wiedzę jednostek lekcyjnych oraz ogólne i szczegółowe kryteria oceniania. Pozycja Między nami słuchaczami dla klasy trzeciej płyta CD wraz z poradnikiem to dodatkowa pomoc dydaktyczna w pracy z podręcznikiem i zeszytami ćwiczeń Między nami. Zawiera nagrane na płytę aktorskie interpretacje wybranych utworów zamieszczonych w podręczniku oraz scenariusze lekcji i propozycje ćwiczeń. Z życzeniami owocnej pracy Autorki

6 MATERIAŁY POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELA DO PRZYGOTOWANIA ROZKŁADU MATERIAŁU Przedstawiamy Państwu materiały pomocnicze dla nauczyciela przydatne w przygotowaniu rozkładu materiału na dany rok szkolny. W ujęciu tabelarycznym określono: liczbę jednostek lekcyjnych (minimum programowe), temat zajęć określający główny cel lekcji, materiał zawarty w podręczniku Język polski 1. Między nami, cele szczegółowe w języku wymagań podstawy programowej języka polskiego, które dotyczą: odbioru wypowiedzi i zawartych w nich informacji, analizy i interpretacji tekstów kultury, tworzenia wypowiedzi; środki dydaktyczne wspomagające proces kształcenia. O takim układzie rozkładu materiału na poszczególne lata szkolne zdecydowały następujące dokumenty: 1) podstawa programowa (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej uwzględniające zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie), która: określa wymagania w zakresie wiadomości, umiejętności, postaw, określa efekty kształcenia, zapisując je w języku wymagań, określa wymagania na koniec każdego etapu kształcenia w stosunku do ucznia o przeciętnych uzdolnieniach, formułuje w języku wymagań ogólnych cele kształcenia i treści nauczania, a oczekiwane umiejętności uczniów w języku wymagań szczegółowych, określa wymagania będące jedyną podstawą oceniania na egzaminach zewnętrznych, jest przewidziana do realizacji w komponencie programu nauczania, programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki; 2) podręcznik dla ucznia, który: został zatwierdzony przez MEN, zawiera materiał nauczania do realizacji treści programowych, zawiera opracowanie dydaktyczne ukierunkowane na kształcenie umiejętności przedmiotowych i ponadprzedmiotowych; 3) program nauczania, który: został zatwierdzony przez dyrektora szkoły, zawiera szczegółowy opis realizacji wymagań określonych w podstawie programowej, zawiera podział treści na poszczególne lata szkolne, określa wymagania po danej klasie;

7 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 7 4) rozkład materiału, który: jest przygotowany przez nauczyciela z uwzględnieniem podstawy programowej, programu nauczania i podręcznika, zawiera podział materiału nauczania na poszczególne jednostki lekcyjne, uwzględnia liczbę jednostek lekcyjnych przewidzianych w cyklu rocznym, uwzględnia poziom wiedzy i umiejętności uczniów, zakłada elastyczność w realizacji zadań mających na celu osiągnięcie jak największej efektywności nauczania. Nauczyciel jest odpowiedzialny za realizację podstawy programowej i efekty kształcenia uzyskane przez jego uczniów. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla poszczególnych typów szkół precyzuje to tak: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad,teoriiipraktyk; 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów; 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Ponadto należy pamiętać o tym, że: Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga się od uczniów także wiadomości i umiejętności zdobytych na wcześniejszych etapach edukacyjnych. Łącznie III i IV etap edukacyjny zapewniają wspólny i jednakowy dla wszystkich zasób wiedzy w zakresie podstawowym. Podstawa programowa formułuje wymagania edukacyjne wobec uczniów kończących kolejne etapy kształcenia. Każdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Właściwie stosowana ocena bieżąca postępów pomaga uczniowi się uczyć, gdyż jest formą informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna informować ucznia o tym, co zrobił dobrze, co i w jaki sposób powinien jeszcze poprawić oraz jak ma dalej pracować. Taka informacja zwrotna daje uczniom możliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia się, a zatem także poczucie odpowiedzialności za swoje osiągnięcia. Ocenianie bieżące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriów oceniania, czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone. Zarówno ocenianie wewnątrzszkolne bieżące oraz na koniec roku jak i ocenianie zewnętrzne odwołuje się do wymagań sformułowanych w podstawie programowej. Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb imożliwości. Rozkład materiału powinien uwzględniać również godziny zaplanowane na realizację: całych dni nauki poza szkołą, poświęconych na przykład edukacji teatralnej czy filmowej. Jeśli tak jest realizowany program nauczania działania takie powinny być zaplanowane, a godziny na nie wykorzystane powinny być doliczone do czasu pracy uczniów przeznaczonego na konkretny przedmiot. Precyzyjne rozliczenie godzin przeznaczonych na realizację podstawy programowej (450 godzin języka polskiego w cyklu trzyletnim) jest jednym z wymagań nadzoru pedagogicznego dyrektora szkoły.

8 8 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Temat lekcji/ cel główny lekcji Materiał Wymagania szczegółowe w odniesieniu do ucznia Cele szczegółowe Uczeń: Środki dydaktyczne 1. Rola dialogu wżyciu człowieka. Czym jest dialog? Rozważania współczesnego filozofa. 2. Sztuka aktu komunikacji. Józef Tischner, O dialogu (fragm. Filozofii dramatu), s. 7 Zeszyt ćwiczeń, część 1. Pytania i odpowiedzi, s.4 Wisława Szymborska, Na wieży Babel Tomasz Lis, Trzeba tylko chcieć zrozumieć (fragment) Pierre Dac, Rozmowa wgranicach zdrowego rozsądku (fragment) U ŹRÓDEŁ KONFLIKT I POROZUMIENIE Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozpoznaje problematykę utworu Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Stosuje zasady organizacji tekstu zgodnie z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (wywiad) Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu składni (różnego typu zdań i równoważników) Interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach) Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat Stosuje zasady etykiety językowej wie, w jaki sposób się zwracać do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji łączącej go z osobą, do której mówi; zna formuły grzecznościowe; zna konwencje językowe zależne od środowiska; ma świadomość konsekwencji stosowania formuł niestosownych i obraźliwych

9 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 9 Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie Stosujeróżnerodzajezdańwewłasnych tekstach, dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom Zamienia mowę niezależną na zależną 3. Co ujawnia język bohaterów? muszą [...] udowodnić sobie nawzajem, jak to drugie niewłaściwie postępuje, czyli o braku porozumienia 4. Oźródłach konfliktu. Przyczyny konfliktów według starożytnych Greków. 5. Plan zdarzeń i funkcja komunikacyjna wypowiedzi. Ewa Nowak, Rozmowa koleżanek (fragm. Kiedyś na pewno), s. 8 Zygmunt Kubiak, Sąd Parysa (fragment Mitologii Greków irzymian*), s. 10 Eris, greckie malarstwo czarnofigurowe, Ateny, ok p.n.e. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Sąd Parysa, s. 15 Brak porozumienia Odbiera komunikaty pisane, mówione Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym Rozpoznaje intencję wypowiedzi (negację, prowokację) Dostrzega w wypowiedziach ewentualne przejawy agresji i manipulacji Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych Zmienia mowę niezależna na zależną Odbiera komunikaty pisane Przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują wtekście Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji, list Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje intencję wypowiedzi Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu

10 10 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 6. Upadek pierwszych ludzi analiza i interpretacja fragmentu Księgi Rodzaju Na czym polega mechanizm manipulacji na podstawie tekstu biblijnego oadamie iewie? Tadeusz Zieliński, Starożytność bajeczna (fragment) Biblia, Upadek pierwszych ludzi (fragment Księgi Rodzaju*), s. 12 Hugo van der Goes, Grzech pierworodny, ok Rozróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy wyjaśnia ich funkcję w tekście Przedstawia ważne treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują w tekście Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w tekście Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog, dialog) i pisemne; dostosowuje styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosujeróżnerodzajezdańwewłasnych tekstach, dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom Wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych Przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zmienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu wypowiedzi Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje intencję wypowiedzi (prowokację) Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy manipulacji Dociera do informacji w książkach, prasie, mediach elektronicznych Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc wypowiedź na zadany temat

11 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Gromadzimy informacje do charakterystyki porównawczej Aliny i Balladyny. Do czego może prowadzić rywalizacja? Juliusz Słowacki Balladyna. (1 5 jednostek lekcyjnych) Ja z Polski dawnej tworzę fantastyczną legendę. Niezwykłość świata przedstawionego w Balladynie Juliusza Słowackiego. Starsza jak śniegi u tej warkocz cudny... charakterystyka porównawcza Aliny Balladyny. Juliusz Słowacki, Balladyna**, s. 15 Balladyna, Teatr Polski w Warszawie, reż. Jarosław Kilian, 2004, fotos Rafał Olbiński, plakat do Balladyny Juliusza Słowackiego, Teatr Nowy wsłupsku, reż. Jan Machulski, 2006 Juliusz Słowacki, Balladyna** Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje intencję wypowiedzi (prowokację) Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozpoznaje problematykę utworu Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (dramat) Rozpoznaje czytany utwór jako dramat Wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne Tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej LEKTURA Juliusz Słowacki, Balladyna Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozpoznaje różnice między fikcją akłamstwem Samodzielnie dociera do informacji wksiążkach Stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych informacji Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu

12 12 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Skoro bym otarła/ Krew z mojej ręki... byłabym szczęśliwa. Uczucia, przeżycia i działania Balladyny po dokonaniu siostrobójstwa. Droga Balladyny do władzy. Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (dramat) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. piękno brzydota, dobro zło, prawda fałsz Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, samotność, cierpienie, lęk, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość 8. Co potrafię przed egzaminem? Przećwicz przed egzaminem ćwiczenia sprawdzające. Michel Piquemal, Piekło iniebo, s. 26 Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog, dialog) i pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat Tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi PRZEĆWICZ PRZED EGZAMINEM Wyszukuje w tekście potrzebne informacje; cytuje odpowiednie fragmenty Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji Korzysta ze słownika języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego Rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie oraz rozumie ich funkcję w wypowiedzi Rozpoznaje problematykę utworu Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (metafor)

13 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 13 Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: opis przeżyć; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Poprawia ewentualne błędy językowe Wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie 9. Postawa Holdena wobec świata. Oprzyczynach ikonsekwencjach buntu. Analiza fragmentu powieści Buszujący wzbożu. Jerome David Salinger, Buszujący wzbożu* (fragment), s. 28 Konflikt wartości Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Korzysta ze słownika języka polskiego, wyrazów obcych Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie

14 14 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału (1 5 jednostek lekcyjnych) Czy wędrówkę Holdena można nazwać nowojorską odyseją? Obraz rodziny Caulfieldów. Jaki jest Holden Caulfield? Obraz szkoły wpowieści Buszujący wzbożu Davida Jerome a Salingera. Jerome David Salinger, Buszujący wzbożu* LEKTURA Jerome David Salinger, Buszujący w zbożu Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Samodzielnie dociera do informacji wksiążkach Stosuje zasady korzystania zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych informacji Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze Uwzględnia w analizie specyfikę omawianych tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, samotność, inność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, charakterystyka postaci literackiej, rozprawka; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat

15 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Przed jakim wyborem stanęły Antygona iismena? Antygona iismena analiza postaw bohaterek tragedii. Sofoklesa 11. Konflikt równorzędnych racji osporze Kreona zantygoną. Która postawa Antygony czy Kreona jestwam bliższa? (dyskusja) Sofokles, Antygona, s. 36 Sofokles Antygona, s. 39 Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje zasady etykiety językowej Korzysta ze słownika języka mitów itradycjikultury Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (punktu kulminacyjnego) Rozpoznaje czytany utwór jako tragedię Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Rozpoznaje problematykę utworu Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, a także rozpoznaje ich obecność w życiu, literaturze i innych sztukach Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi

16 16 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału (1 7 jednostek lekcyjnych) Od Wielkich Dionizji do tragedii i komedii, czyli krótka historia teatru antycznego. Antygona Sofoklesa jako tragedia antyczna. Wydawać rozkazy tak, by inni mogli je przyjmować bez poczucia krzywdy. Okonflikcie równorzędnych racji w Antygonie. Idź wyprostowany wśród tych, co na kolanach. Antygona Sofoklesa jako studium godności ludzkiej. Sofokles, Antygona LEKTURA Sofokles, Antygona Zna teksty literackie wskazane przez nauczyciela Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, mediach elektronicznych Korzysta ze słowników: wyrazów obcych, terminów literackich w formie książkowej i elektronicznej Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (tragedię) Rozpoznaje czytany utwór jako dramat Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, samotność, inność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat

17 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 17 Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje zasady etykiety językowej Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym Rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym 12. Opowiadanie jako gatunek literacki iforma wypowiedzi. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Bunt, s.26 Ewa Ostrowska, Co słychać za tymi drzwiami (fragment) Anna Oleszkiewicz Bunt młodzieńczy (fragment) Przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują wtekście Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w tekście Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika) Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (zgrubień) Rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosujeróżnerodzajezdańwewłasnych tekstach, dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom Stosuje poprawne formy odmiany liczebników Samodzielnie dociera do informacji Rozpoznaje problematykę utworu 13. Analiza i interpretacja trenów V, VII, VIII, X Jana Kochanowskiego. Wobliczu cierpienia treny Jana Kochanowskiego. Jan Kochanowski, Tren VIII**, Tren V**, Tren VII**, Tren X, s. 44 Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (archaizmów, zdrobnień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu) Plansza: Wybrane zagadnienia dotyczące renesansu, s

18 18 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 14. Wobec presji rówieśników fragment powieści Pozłacana rybka Barbary Kosmowskiej. Negacja, dezaprobata, prowokacja. Intencje wypowiedzi we fragmencie powieści Pozłacana rybka. Jan Matejko, Kochanowski nad zwłokami Urszulki, 1862 Barbara Kosmowska Łąka pełna złej trawy (fragment Pozłacanej rybki*), s. 47 Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Uwzględnia w interpretacji konteksty, np. biograficzny, religijny, mitologiczny Interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach) Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie, nadzieja, wiara religijna; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy wypowiedzi ustne i pisemne Nietolerancja Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozpoznaje intencje wypowiedzi (negację, dezaprobatę, prowokację) Dostrzega zróżnicowanie słownictwa, rozpoznaje wulgaryzmy, dostrzega negatywnekonsekwencjeużywania wulgaryzmów Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw Tworzy wypowiedzi ustne i pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji (1 5 jednostek lekcyjnych) Kto, gdzie, kiedy? świat przedstawiony wpowieści Barbary Kosmowskiej Pozłacana rybka. Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka* LEKTURA Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Rozpoznaje problematykę utworu

19 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 19 Problemy wpowieści Barbary Kosmowskiej fikcja literacka czy trudna rzeczywistość? Bardzo rozpieszczona jedynaczka czy pomnik, przy którym nikt nie przystaje? Kim naprawdę jest Alicja? 15. Jak może się rodzić agresja? Na podstawie fragmentu Weisera Dawidka Pawła Huelle. Nie on, a my wyszliśmy ztego poniżeni... analiza zachowania bohaterów fragmentu Weisera Dawidka. Paweł Huelle, Weiser Dawidek (fragment) Weiser, reż. Wojciech Marczewski, 2001 Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, punktu kulminacyjnego) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, samotność, inność, śmierć, cierpienie; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne, dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Rozpoznaje intencje wypowiedzi (agresja) Samodzielnie dociera do informacji w prasie, mediach elektronicznych Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw, np. tolerancja nietolerancja Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. inność; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych i kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość

20 20 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi 16. Co potrafię przed egzaminem? Przećwicz przed egzaminem ćwiczenia sprawdzające. 17. Do czego prowadzi skrajna nietolerancja? Władysław Szpilman Pianista. Losy Żydów wokupowanej Warszawie na podstawie pamiętnika Władysława Szpilmana. Kazimierz Wierzyński, Lekcja konwersacji*, s.54 Władysław Szpilman, Pianista*, (fragment Pianisty. Warszawskie wspomnienia ), s. 55 Pianista, reż. Roman Polański, 2002 PRZEĆWICZ PRZED EGZAMINEM Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny Rozpoznaje tryby czasownika Rozpoznaje problematykę utworu Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (liryka) Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (archaizmów, zdrobnień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Tworzy spójne wypowiedzi ustne Rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową Poprawia ewentualne błędy ortograficzne Samodzielnie dociera do informacji Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozpoznaje intencję wypowiedzi Dostrzega zróżnicowanie słownictwa (eufemizmy) Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe (artykuł) Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw: tolerancja nietolerancja

21 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Analiza i interpretacja utworów lirycznych. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Człowiek człowiekowi, s.35 Wisława Szymborska, Nienawiść Tolerancja, słowa imuzyka Stanisław Sojka Edward Stachura Człowiek człowiekowi, czyli dziesięć wskazań idziesięć przeciwwskazań dla ciebie, sieroto nieboża, Zygmusiu K. Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdania, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane, rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy wyjaśnia ich funkcje w tekście Zna utwory literackie wskazane przez nauczyciela Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych) Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (apostrofy, tytułu, puenty) Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (liryka) Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (w piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich ikulturowych Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Stosujeróżnerodzajezdańwewłasnych tekstach, dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaka nadaje przekazywanym informacjom

22 22 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Stosuje zasady etykiety językowej, zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska 19. Jak się przejawiają akceptacja i tolerancja? Erick-Emmanuel Schmitt Dziecko Noego. Uniwersalizm postawy ojca Ponsa (dyskusja). (1 6 jednostek lekcyjnych) Erick Emmanuel Schmitt Dziecko Noego wprowadzenie do omawiania lektury. Kim jest Joseph opowiadamy olosach bohatera Dziecka Noego. Ktotojest bohater, czyli kilka słów oheroizmie. Erick-Emmanuel Schmitt Dziecko Noego* (fragment), s. 60 Synowie Noego (fragment arrasu Wejście zwierząt do arki), Bruksela, ok Erick-Emmanuel Schmitt, Dziecko Noego* Akceptacja, tolerancja, zrozumienie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. filozoficzny, biblijny Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Uczestniczy w dyskusji LEKTURA Erick-Emmanuel Schmitt, Dziecko Noego Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Samodzielnie dociera do informacji w książkach, mediach elektronicznych Korzysta ze słownika wyrazów obcych w wersji książkowej i elektronicznej Zna utwory literackie zaproponowane przez nauczyciela Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika)

23 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 23 Dlaczego Dziecko Noego? określamy związek tytułu ztreścią utworu. 20. Opis sytuacji. Rola partykuły nie wmodyfikowaniu wypowiedzi. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Zgoda, akceptacja, zrozumienie, s.48 Ewa Nowak, Yellow bahama wprążki, (fragment) Ewa Woydyłło Wybacz mi, proszę (fragment) Znajduje w tekstach współczesnej kultury nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, historyczny Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. tolerancja nietolerancja Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, samotność, inność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) i pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, charakterystyka bohatera literackiego; Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negacje, prowokację) Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Słownik wyrazów obcych, encyklopedia, leksykon

24 24 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 21. Spotkanie Achillesa zpriamem. Analiza fragmentu Iliady Homera. Co się przyczyniło do osiągnięcia porozumienia? Homer Iliada. 22. Na granicy snu i jawy Tren XIX Jana Kochanowskiego. Krzysztof Daukszewicz, Kłótnia Homer, Iliada** (fragment), s. 67 Jan Kochanowski, Tren XIX albo Sen (fragmenty), s. 70 Posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) i pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opis sytuacji; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat Wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. mitologiczny Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika) Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście

25 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 25 Ludzkie przygody ludzkie noś! Analiza i interpretacja Trenu XIX. 23. Mit w ujęciu barokowego malarza opis obrazu. Czytamy obraz Petera Paula Rubensa Sąd Parysa. 24. Motyw biblijny wujęciu dwudziestowiecznych artystów. Biblijna opowieść jako inspiracja dla różnych tekstów kultury. Peter Paul Rubens, Sąd Parysa, 1639, s. 73 Konstanty Ildefons Gałczyński, Teatrzyk Zielona Gęś ma zaszczyt przedstawić Żarłoczną Ewę *; Charakteryzuje podmiot liryczny Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (metafor) Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty filozoficzny Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Konteksty, nawiązania, deformacje Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, mediach elektronicznych Rozpoznaje problematykę utworu Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: sztuki plastyczne Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis dzieł sztuki; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozpoznaje utwór jako: dramat, pieśń Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty biblijny Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Plansza: Wybrane zagadnienia dotyczące baroku, s

26 26 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 25. Opis przeżyć. Zróżnicowanie słownictwa użycie slangu młodzieżowego. Agnieszka Osiecka, Adam iewa, s. 75 Zeszyt ćwiczeń, część 1. Oblicza sporów, s. 62 Pierwsza Księga Królewska zbiblii Tysiąclecia (fragment) Jean de La Fontanie, Szerszenie ipszczoły Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe) Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (puenty) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu składni (różnego typu zdań i równoważników) Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: opis przeżyć; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Stosuje zasady etykiety językowej wie, w jaki sposób się zwracać do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji łączącej go z osobą, do której mówi; zna formuły grzecznościowe; zna konwencje językowe zależne od środowiska; ma świadomość konsekwencji stosowania formuł niestosownych i obraźliwych Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie

27 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 27 Stosujeróżnerodzajezdańwewłasnych tekstach, dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom 26. Ćwiczenia kompozycyjne istylistyczne charakterystyka porównawcza. Uczymy się redagować charakterystykę porównawczą. 27. Co zapamiętaliśmy iczegosię nauczyliśmy? Powtórzenie. Zebranie iutrwalenie najważniejszych wiadomości o antyku. SZKOŁA PISANIA charakterystyka porównawcza Charakterystyka porównawcza, s. 77 Zadania, s. 80 Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują wtekście Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi PRZYPOMNIJ SOBIE Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Samodzielnie dociera do informacji w książkach, mediach elektronicznych Wyszukuje potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Znajduje w tekstach współczesnej kultury nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, hymn, tragedię, tren Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Plansza: Wybrane zagadnienia dotyczące Biblii i antyku, s Co potrafię przed sprawdzianem? Sprawdź siebie ćwiczenia sprawdzające stopień opanowania wiedzy o antyku. Zygmunt Kubiak Skarb, który nas jednoczy (fragment Mitologii Greków irzymian), s. 84 SPRAWDŹ SIEBIE Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Odróżnia informacje o faktach od opinii Samodzielnie dociera do informacji wksiążkach

28 28 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 29. To nasz projekt! Zadania grupowe. Przygotowujemy kabaret. Nasz projekt, s. 87 Wskazuje funkcje użytych środków stylistycznych z zakresu słownictwa (metafor) Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Przypisuje czytany utwór do właściwego gatunku literackiego Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci rzeczywistej Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych NASZ PROJEKT Odbiera komunikaty pisane, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku iobrazie Samodzielnie dociera do informacji w mediach elektronicznych Stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu informacji Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: sztuki audiowizualne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne, dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Samodzielnie tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi Świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z internetu Ze zrozumieniem stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (sztuki audiowizualne) Sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny, zna granice stosowania slangu młodzieżowego Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie Internet, Sprawdź siebie 1

29 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Poszerzamy swoją wiedzę ojęzykujako kodzie komunikacyjnym. 31. Władza iprawo ćwiczenia wprowadzające do tematyki rozdziału. Rozmowy osystemach iformach sprawowania władzy. 32. Dwa modele władzy na podstawie utworu Bolesława Prusa Z legend dawnego Egiptu. Z legend dawnego Egiptu Bolesława Prusa jako nowela. NAUKA O JĘZYKU Język jako twór społeczny Język jako twór społeczny, s. 88 Zadania, s. 91 Bolesław Prus, Z legend dawnego Egiptu*, s. 92 Złoty pierścień faraona, Egipt, XIII w. p.n.e. Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe Sprawnie się posługuje oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny, zna granice stosowania slangu młodzieżowego WŁADZA I PRAWO Odbiera komunikaty pisane Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Samodzielnie dociera do informacji wksiążkach,prasie,mediach elektronicznych Zna utwory literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie Tworząc wypowiedź, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy w celu wyrażenia zamierzonych treści Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych Portrety władców Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Charakteryzuje osobę mówiącą w utworze Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (puenty, punktu kulminacyjnego) Rozpoznaje czytany utwór jako nowelę Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków kulturowych Internet, Test językowy 1

30 30 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Malowidło przedstawiające Ramzesa Ipochodzące zjego grobowca Luksor, Egipt Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: sprawozdanie ze zdarzenia z życia; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Dokonuje starannej redakcji tekstu pisanego ręcznie i na komputerze Odbiera komunikaty pisane, w tym zawarte wobrazie Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie 33. Bolesław Chrobry jako władca idealny wkronice Galla Anonima. Kronika polska jako przykład średniowiecznej historiografii analiza fragmentów. Anonim tzw. Gall, O królu Bolesławie (fragment Kroniki polskiej), s. 98 Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funcie w utworze Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu Plansza: Wybrane zagadnienia dotyczące średniowiecza, s Charakterystyka. Odmiany języka ogólnonarodowego. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Władczynie, s.74 Juliusz Słowacki, Balladyna (fragment) Andrzej Sapkowski, Ostatnie życzenie (fragment) Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (dramat) Wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog

31 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Kto i dlaczego został ośmieszony wsatyrze Ignacego Krasickiego Do króla? Satyra Do króla jako przykład realizacji oświeceniowego hasła bawiąc nauczać. 36. Na czym polegał system sprawowania rządów opisany przez Ryszarda Kapuścińskiego? Na szczytach nigdy nie jest ciepło... analiza fragmentu Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego. Jan Matejko. Poczet królów polskich, opracowanie: Jan Gintel Ignacy Krasicki Do króla, s. 102 Ryszard Kapuściński, Cesarz* (fragment), s. 105 * Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi Odbiera komunikaty pisane Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Odróżnia informacje o faktach od opinii Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Rozpoznaje problematykę utworu Interpretuje głosowo wybrane utwory (recytowane w całości lub we fragmentach) Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. lęk; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej

32 32 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi (1 5 jednostek lekcyjnych) Byliśmy parą kolekcjonerów pragnących odzyskać skazane na zniszczenie obrazy, aby zrobić z nich wystawę dawnej sztuki władania o Cesarzu i Ryszardzie Kapuścińskim. Ocesarzu ijego cesarstwie, czyli kilka słów owładzy. Cesarz Ryszarda Kapuścińskiego jako przykład reportażu. 37. Co sprawiło, że Major odniósł sukces? Ryszard Kapuściński, Cesarz* George Orwell, Folwark zwierzęcy* (fragment), s. 109 LEKTURA Ryszard Kapuściński, Cesarz Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozróżnia gatunki publicystyczne, prasowe, radiowe, telewizyjne (reportaż) Dociera do informacji w książkach, prasie, źródłach elektronicznych Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. tolerancja nietolerancja Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: sprawozdanie z lektury; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Podlegać władzy Odbiera komunikaty pisemne Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji Rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną

33 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 33 Analiza fragmentu Folwarku zwierzęcego George a Orwella. Zabiegi retoryczne wprzemówieniu Majora. Jan Lebenstein, rycina zcyklu Folwark zwierzęcy, 1974 Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (archaizmów, zdrobnień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu) Interpretuje głosowo wybrane utwory (recytowane w całości lub we fragmentach) Tworzy spójne wypowiedzi ustne Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat (1 8 jednostek lekcyjnych) Był sobie folwark dworski, czyli dzieje pewnego buntu. Jak się rodzi totalitaryzm? Ci dwaj wadzili się dosłownie przy każdej okazji charakterystyka porównawcza Snowballa inapoleona. Folwark zwierzęcy George a Orwella utwór alegoryczny. Boxer postać tragiczna. George Orwell, Folwark zwierzęcy* LEKTURA George Orwell, Folwark zwierzęcy Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozpoznaje różnice między fikcją akłamstwem Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji Rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (reportaż) Samodzielnie dociera do informacji w książkach, mediach elektronicznych Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura

34 34 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. historyczny Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm nacjonalizm, tolerancja nietolerancja Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne 38. Styl wypowiedzi. Komiks. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Rządzący i rządzeni, s. 91 Bohdan Butelko, Niezguła Czwarty, (fragment Krulewny Śnieżki [bajki domyślnej niedomyślnej]) Fragment komiksu Król Pieluch I Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozpoznaje różnice między fikcją akłamstwem Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negacje, prowokację) Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (eufemizmy) Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników, przydawkę rozumie ich funkcję

35 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 35 Rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcję w wypowiedzi Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (zdrobnień, zgrubień) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm nacjonalizm 39. Osoba mówiąca i bohaterowie utworu Zbigniewa Herberta Ze szczytu schodów. Rządzący irządzeni wwierszu Zbigniewa Herberta Ze szczytu schodów. Zbigniew Herbert, Ze szczytu schodów*, s. 113 Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych Poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne i interpunkcyjne Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi

36 36 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 40. Wpływ ideologii na jednostkę we fragmencie Złodziejki książek Markusa Zusaka. Kto jest autorytetem? Analiza fragmentu Złodziejki książek Markusa Zusaka. 41. Cenzura jako narzędzie władzy na podstawie utworu Stanisława Barańczaka : Czyste ręce. Markus Zusak, Złodziejka książek (fragment), s. 115 Stanisław Barańczak, : Czyste ręce Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka, społeczeństwo ikultura) Rozróżnia informacje zawarte w obrazie Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: sztuki plastyczne Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty (biblijny) Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. tolerancja nietolerancja Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi; Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo ikultura) Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. historyczny

37 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 37 Analiza iinterpretacja wiersza Stanisława Barańczaka : Czyste ręce. Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat 42. Co potrafię przed egzaminem? Przećwicz przed egzaminem ćwiczenia sprawdzające. Henryk Jerzy Chmielewski, Tytus, Romek ia Tomek (księga XX). Druga wyprawa na Wyspy Nonsensu, s. 120 PRZEĆWICZ PRZED EGZAMINEM Odbiera komunikaty pisane, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnopolskie i słownictwo o ograniczonym zasięgu, rozumie ich funkcję w tekście Rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenie w tekście Rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę Rozpoznaje tryby czasownika Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów), fonetyki (rymu) Wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat

38 38 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści Dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze 43. Jak przedstawić zdarzenia zpowstania warszawskiego? Analiza utworu Mirona Białoszewskiego. Język utworu jako pole eksperymentu artystycznego (M. Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego). 44. Los więźnia włagrze (Gustaw Herling-Grudziński Inny świat). Zachować człowieczeństwo w sytuacji zniewolenia (Gustaw Herling-Grudziński Inny świat). Miron Białoszewski, Pamiętnik zpowstania warszawskiego** (fragment), s. 125 Gustaw Herling- -Grudziński, Inny świat (fragment), s. 130 Posiłek wydawany robotnikom w sowieckim łagrze (brak daty), fot. Jednostka a władza Odbiera komunikaty pisane Odróżnia informację o faktach od opinii Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, artystyczny Określa problematykę utworu Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze Rozpoznaje czytany utwór jako pamiętnik Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (archaizmów, zdrobnień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu) Tworzy spójne wypowiedzi ustne Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (rozwój psychiczny, moralny człowieka, społeczeństwo i kultura) Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie, nadzieja, wiara religijna; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Rozpoznaje intencję wypowiedzi (negację, dezaprobatę) Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (motta) Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm nacjonalizm

39 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Stalinizm. Rozprawka. 46. Obraz człowieka doświadczonego przez wojnę (Tadeusz Różewicz Ocalony). Karny obóz pracy wzwiązku Radzieckim jeńcy przy pracy wkamieniołomach, 1932, fot. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Artysta pamięta, s. 104 Czesław Miłosz, Który skrzywdziłeś Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 na placu Solidarności wgdańsku, odsłonięty w 1980 roku, fot. Józef Tischner, Etyka solidarności Tadeusz Różewicz, Ocalony, s. 136 Andrzej Wróblewski, Rozstrzelanie na ścianie, 1949 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (rozwój psychiczny, moralny człowieka, społeczeństwo i kultura) Odbiera komunikaty pisane oraz zawarte wobrazie Odróżnia informację o faktach od opinii Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy Rozpoznaje wyrazy wieloznacznie i określa ich funkcje w tekście Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu fonetyki (rymu, rytmu) Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. historyczny Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat Stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Samodzielnie dociera do informacji w książkach, mediach elektronicznych

40 40 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Poszukiwanie wartości w świecie zdegradowanym przez wojnę (Tadeusz Różewicz Ocalony). 47. Zzachowaniem pozorów wolności wyboru (Ewa Lipska Egzamin). Nadać nowe znaczenia, czyli ogrzesłów wutworze Ewy Lipskiej Egzamin. Ewa Lipska Egzamin, s. 139 Charles M. Schulz, Była ciemna burzliwa noc, cz.2 Określa problematykę utworu Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (metafor) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny, religijny Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw Znajduje w tekstach współczesnej kultury nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Tworząc wypowiedź, dąży do precyzyjnego wysławiania się Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (rozwój psychiczny, moralny człowieka, społeczeństwo i kultura) Konteksty, nawiązania, deformacje Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokacje) Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje osobę mówiącą w utworze Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne (poczucie wspólnoty, samotność) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne

41 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Fikcja literacka ifikcja fantastyczna wbaśni i legendzie. Podanie i list motywacyjny. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Wballadach, baśniach i podaniach, s. 117 Jacek Kaczmarski, Ballada okamiennych lwach Andrzej Januszajtis Legendy dawnego Gdańska Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Interpretuje głosowo wybrane utwory (recytowane w całości lub we fragmentach) Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Stosuje związki frazeologiczne, rozumie ich znaczenie Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (rozwój psychiczny, moralny człowieka, społeczeństwo i kultura) Dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze Odbiera komunikaty pisane oraz zawarte wobrazie Rozpoznaje różnice między fikcją akłamstwem Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcję w tekście Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. historyczny Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: podanie, list motywacyjny; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Stosuje zasady etykiety językowej, zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie Poprawia ewentualne błędy ortograficzne

42 42 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 49. Jaką funkcję pełni styl urzędowy wutworze Juliana Tuwima PURS? Wolność myśli analiza i interpretacja różnych tekstów kultury. 50. Przykazania Kazimierza Wierzyńskiego jako parafraza biblijnego Dekalogu. Kto i do kogo kieruje przykazania wutworze Kazimierza Wierzyńskiego? Julian Tuwim, PURS. Rozporządzenie, s. 141 Łukasz Zandecki, Wolność myśli, rys. Tomasz Rzeszutek, Cenzura, rys. Timo Berry, Freedom of Expression (Wolność wypowiedzi), 2003 Kazimierz Wierzyński Przykazania*, s. 144 Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje zawarte w obrazie Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl urzędowy Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc wypowiedź spójną pod względem logicznym Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi; Sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny Odbiera komunikaty pisane Rozróżnia rodzaje zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie Odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane, rozpoznaje tryby i strony czasownika Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, religijny, mitologiczny Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (archaizmów, zdrobnień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu)

43 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 43 Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie, nadzieja, wiara religijna; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne 51. Jak ominąć cenzurę? Analiza utworu [Runą i w łunach spłoną...] Mowa ezopowa wutworze [Runą i łunach spłoną...] [Runą i w łunach spłoną...], s. 145 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę) Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń Rozróżnia rodzaje zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu) Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, a także kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw (np. patriotyzm nacjonalizm, tolerancja nietolerancja) Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych

44 44 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 52. List, dedykacja iprzesłanie utworu. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Sprzeciwiać się władzy, s. 127 Francesco D Adamo, Iqbal, (fragment) Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito Stosuje zasady etykiety językowej Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (rozwój psychiczny, moralny człowieka, społeczeństwo i kultura) Odbiera komunikaty pisane oraz zawarte wobrazie Rozpoznaje różnice między fikcją akłamstwem Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę rozumie ich funkcje Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, apostrofy) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. historyczny Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, a także kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: podanie, list motywacyjny; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Stosuje zasady etykiety językowej, zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie Poprawia ewentualne błędy ortograficzne Stosuje poprawne formy odmiany zaimków

45 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Co potrafię przed egzaminem? Przećwicz przed egzaminem ćwiczenia sprawdzające. Konstanty Ildefons Gałczyński, Ballada otrzęsących się portkach* (fragment), s. 146 Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (zdrobnień, metafor) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Przećwicz przed egzaminem 4 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedz na zadany temat Tworząc wypowiedź, dąży do precyzyjnego wysławiania się Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie Wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich znaczenie w modyfikowaniu wypowiedzi Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty 54. Charakterystyka postaw bohaterów opowiadania Lew Stanisława Mrożka. Na czym polega uniwersalny charakter opowiadania Lew Sławomira Mrożka? Sławomir Mrożek, Lew*, s. 148 Jan Sztaudynger, Chorągiewka, s. 150 Rozpoznaje problematykę utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie, nadzieja, wiara religijna; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne

46 46 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Tworzy spójne wypowiedzi ustne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat SZKOŁA PISANIA sprawozdanie Odbiera komunikaty pisane Odróżnia informację o faktach od opinii Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny oraz naukowy Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, mediach elektronicznych Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu, ze zdarzenia z życia 55. Ćwiczenia kompozycyjne istylistyczne sprawozdanie. Uczymy się redagować sprawozdanie. Sprawozdanie, s. 151 Internet: Szkoła pisania sprawozdanie PRZYPOMNIJ SOBIE Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje zawarte w obrazie Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie i źródłach elektronicznych Zna utwory wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego Wskazuje funkcję użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne 56. Co zapamiętaliśmy iczegosię nauczyliśmy? Powtórzenie. Zebranie iutrwalenie najważniejszych wiadomości ośredniowieczu, renesansie ibaroku. Zadania, s. 153 Plansze: wybrane zagadnienia dotyczące średniowiecza, renesansu, baroku, s

47 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 47 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka; Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się SPRAWDŹ SIEBIE Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Samodzielnie, świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z internetu 57. Co potrafię przed sprawdzianem? Sprawdź siebie ćwiczenia sprawdzające stopień opanowania wiedzy o średniowieczu, renesansie ibaroku. Zadania, s. 157 Czesław Miłosz, Historia literatury polskiej do roku 1939 (fragmenty) Zna teksty kultury wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Plansze: Wybrane zagadnienia dotyczące średniowiecza, renesansu ibaroku, s Internet Sprawdź siebie 2 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym wypowiedź na zadany temat Dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę) W swojej wypowiedzi poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się, świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażania zamierzonych treści

48 48 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 58. To nasz projekt! Zadania grupowe. Przygotowujemy reportaż. 59. Odmiany istylejęzyka narodowego. Nasz projekt, s. 161 NASZ PROJEKT Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (reportaż) Odróżnia informację o faktach od opinii Rozpoznaje różnicę między fikcją akłamstwem Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, źródłach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych Stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu informacji Rozpoznaje problematykę utworu Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw, rozpoznaje ich obecność wżyciu Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi ustne i pisemne w następujących formach gatunkowych: sprawozdanie ze zdarzenia z życia Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi Sprawnie posługuje się oficjalną odmianą polszczyzny Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (społeczeństwo i kultura) NAUKA O JĘZYKU Zróżnicowanie języka narodowego Zróżnicowanie języka narodowego, s. 162 Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) rozumie ich funkcję w tekście Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, źródłach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych Rozumie pojęcie stylu; rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy

49 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 49 Rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich Sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego OBLICZA CYWILIZACJI Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje zawarte w obrazie Samodzielnie dociera do informacji w książkach, mediach elektronicznych Rozpoznaje problematykę utworu Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Tworzy spójne wypowiedzi ustne Tworząc wypowiedź, dąży do precyzyjnego wysławiania się Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmując poglądy innych lub polemizuje z nimi 60. Oblicza cywilizacji ćwiczenia wprowadzające do tematyki rozdziału. Rozmawiamy oróżnych obliczach cywilizacji. Canaletto, Krakowskie Przedmieście wstronę kolumny Zygmunta, 1774, s. 167 Umberto Boccioni, Hałas uliczny wdzierający się do domu, 1911 Cywilizacja jako szansa na... Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu składni (różnego typu zdań i równoważników) Interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach) Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne 61. Wynalazca imarzyciel charakterystyka Ochockiego. Ideały epoki pozytywizmu i ich realizacja na podstawie fragmentu Lalki Bolesława Prusa. Bolesław Prus, Marzenia wynalazcy (fragment Lalki), s. 168 Bolesław Prus, Lalka Lalka, reż. Wojciech Has, 1968, fotos Plansza: Wybrane zagadnienia dotyczące pozytywizmu, s

50 50 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 62. Pochwała postępu (Tadeusz Peiper Radio adwokat). Wpływ zabiegów językowych igraficznych na charakter tekstu. Analiza fragmentu manifestu Tadeusza Peipera. 63. Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności. Ogłoszenie. Opowiadanie zelementami dialogu, opisu przeżyć, charakterystyki bezpośredniej. Tadeusz Peiper, Radio adwokat, (fragment) Trzej chłopcy słuchający radia, 1927, fot. Zeszyt ćwiczeń, część 2. Test 1. Postęp imuzyka, s. 4 Wiktor Legowicz, Radio ulotność słowa? (fragment) Hemann Hesse, Wilk stepowy (fragment) Tworzy spójne wypowiedzi ustne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Odbiera komunikaty pisane Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty, wnioski Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Wskazuje funkcję użytych w utworze środków stylistycznych Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Dąży do precyzyjnego wysławiania się, świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażania zamierzonych treści Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje zasady etykiety językowej Identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny literacki, reklamowy Odbiera komunikaty pisane Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Rozpoznaje temat słowotwórczy i formant, wskazuje funkcję formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy) Rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenie w tekście Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu

51 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Awangardowa pochwała XX wieku wutworze Stanisława Młodożeńca. Zerwanie ztradycją iwyzwolenie języka poetyckiego wutworze Stanisława Młodożeńca XX wiek Zemsta, reż. Andrzej Wajda, fotosy Stanisław Młodożeniec, XX wiek, s. 172 Odróżnia informację o faktach od opinii Odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy wyjaśnia ich funkcję w tekście Korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich Rozpoznaje w tekście literackim porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy i objaśnia ich rolę Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat) Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Uzasadnia własne zdanie Przekształca zdania w równoważniki zdań i odwrotnie odpowiednio do przyjętego celu Rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcję w wypowiedzi Tworzy spójną wypowiedź pisemną, dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie Rozróżnia informacje zawarte w obrazie Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Dostrzega zróżnicowanie słownictwa Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmy) Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura

52 52 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. historyczny Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość 65. Omożliwościach współczesnej medycyny piszemy informację dziennikarską. Wywiad zmario Capecchim kształcimy umiejętność czytania ze zrozumieniem. Polowanie na geny, wywiad, s. 174 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (społeczeństwo i kultura) Odbiera komunikaty pisane; rozróżnia informacje zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, źródłach elektronicznych oraz wypowiedziach ustnych Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (wywiad) Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw etycznych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne (dialogi) oraz pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada

53 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Dlaczego wiek nowy? Analiza i interpretacja utworu Czesława Miłosza. Postawa osoby mówiącej wutworze Czesława Miłosza Wiek nowy. 67. Metafora drogi we fragmencie powieści Wiesława Myśliwskiego Kamień na kamieniu. Stosunek do zmian cywilizacyjnych we fragmencie powieści Kamień na kamieniu Wiesława Myśliwskiego. Czesław Miłosz, Wiek nowy*, s. 176 Wiesław Myśliwski, Droga (fragment Kamienia na kamieniu), s. 177 Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Dylematy i kontrowersje Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (metafor) Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. samotność, poczucie wspólnoty; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat

54 54 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 68. Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności. Zaproszenie. Rozprawka. 69. Ocena współczesności (Wisława Szymborska Nieczytanie). Czy czytelnicy to wymierający gatunek? Rozważania na podstawie tekstu poetyckiego i felietonu. Zeszyt ćwiczeń, część 2. Test 2. W pogoni za..., s. 15 Piotr Macierzyński, *** [ten płyn usuwa nawet najgorszy brud] Plakaty kampanii społecznej Menage your stress Antonie de Saint- -Exupery, Mały książę (fragment) Katarzyna Pranić, Ela-Sanela (fragment) Wisława Szymborska, Nieczytanie*, s. 180 Dariusz Domagalski, Czytelnicy wymierający gatunek Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Odróżnia temat fleksyjny od końcówki Rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie Wskazuje funkcję użytych w utworze środków stylistycznych Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: sztuki plastyczne Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie Tworzy spójną wypowiedź pisemną, dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Zamienia mowę niezależną na zależną Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka Odbiera komunikaty pisane Odróżnia informację o faktach od opinii Rozróżnia wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne Rozpoznaje problematykę utworu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (metafor) i składni (różnego typu zdań i równoważników) Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych (rozprawka); dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada

55 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 55 Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat PRZEĆWICZ PRZED EGZAMINEM Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (archaizmy, neologizmy) Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (dramat) Rozpoznaje czytany utwór jako komedię Wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat 70. Co potrafię przed egzaminem? Przećwicz przed egzaminem ćwiczenia sprawdzające. Molier, Skąpiec*, s. 184 Ignacy Krasicki, Podróżny Internet: Przećwicz przed egzaminem 5 LEKTURA Molier, Skąpiec Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negacje, prowokację) 1 8 jednostek lekcyjnych) Molier, Skąpiec*

56 56 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Intryga za intrygą, czyli oświecie przedstawionym w Skąpcu Moliera. Pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Charakterystyka Harpagona. Każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój własny sposób. Źródła nieszczęścia wrodzinie Harpagona....zadaniem komedii jest poprawiać ludzi, bawiąc ich jednocześnie. Okomizmie w Skąpcu Moliera. 71. Tekst literacki, artykuł iplakatjako pretekst do dyskusji o granicach postępu. Jakie dylematy stawia przed nami rozwój cywilizacji? Nikos Kazantzakis, Rytm natury, s. 187 Jarosław Bryk, Nowy, lepszy człowiek? Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Korzysta ze słownika języka polskiego, frazeologicznego, wyrazów obcych oraz szkolnego słownika terminów literackich w wersji książkowej i elektronicznej Zna teksty literackie inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (dramat) Rozpoznaje czytany utwór jako komedię Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci, rozprawka; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane, mówione, zawarte w obrazie W analizowanym tekście odczytuje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia swoją interpretację Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. śmierć; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne

57 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności. Opis dzieła sztuki. Charakterystyka postaci. Zeszyt ćwiczeń, część 2. Test 3. Ouczonych, s. 26 Ignacy Krasicki, Pochwała wieku (fragment) Joseph Wright, Eksperyment z ptakiem wpompie próżniowej, 1768 Ignacy Krasicki, Filozof ichłop Wisława Szymborska, Odkrycie Dostrzega zróżnicowanie postaw etycznych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje zasady etykiety językowej Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie Za zrozumieniem stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (społeczeństwo i kultura) Odbiera komunikaty pisane [...] oraz zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje, cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje intencję wypowiedzi Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę rozumie ich funkcję Rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. historyczny Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu

58 58 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału słownictwa (archaizmów, zdrobnień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu) Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela 73. Czyżby rozwój kultury nie zmienił natury ludzkiej na lepsze? Wywiad z Andrzejem Sapkowskim. Postęp anatura ludzka redagujemy wywiad. 74. Jakie zawody będą uprawiane przez przyszłe pokolenia? Andrzej Sapkowski, Stanisław Bereś, Historia ifantastyka (fragment), s. 189 Max Suski, Zawód wnuka, s. 191 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: opis dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej Poprawia ewentualne błędy ortograficzne Odbiera komunikaty pisane Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (wywiad) Rozpoznaje problematykę utworu Posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. cierpienie; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog i dialog) oraz pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje zasady etykiety językowej Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (społeczeństwo i kultura) Konteksty, nawiązania, deformacje Odbiera komunikaty pisane Odróżnia informacje o faktach od opinii Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne

59 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 59 Redagujemy ogłoszenie, CV i list motywacyjny. 75. Naukowcy w krzywym zwierciadle. Fragment książki Podróże Guliwera. Guliwer wakademii Projektodawców na wyspie Balnibari. 76. Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności. Dedykacja. Rozprawka. Jonathan Swift, Uczeni wakademii Projektodawców (fragment Podróży Guliwera), s. 193 Zeszyt ćwiczeń, część 2. Test 4. Nauka imagia, s. 39 Johan Wolfgang Goethe, Faust (fragment) Nowa Encyklopedia Powszechna, hasło Twardowski Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: list motywacyjny; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Dąży do precyzyjnego wysławiania się, świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażania zamierzonych treści Stosuje zasady etykiety językowej Odbiera komunikaty pisane Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się, świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażania zamierzonych treści Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (społeczeństwo i kultura) Odbiera komunikaty pisane Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy) rozumie ich funkcję w tekście Rozróżnia intencję wypowiedzi Rozpoznaje różnice między fikcją akłamstwem Czerpie dodatkowe informacje z przypisu Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego Wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog Przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują wtekście

60 60 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 77. Aprzede wszystkim nie ubliża. Rola komizmu w opowiadaniu Sławomira Mrożka Komputer zdrowia. Interpretujemy głosowo utwór Sławomira Mrożka Komputer zdrowia. Adam Mickiewicz, Pani Twardowska (fragment) Stanisław Mrożek, Komputer zdrowia*, s. 199 Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych) Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje czytany utwór jako: balladę Wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: dedykacja, rozprawka Przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcję strony czynnej w konstrukcję strony biernej i odwrotnie ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi Wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę dezaprobatę) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach) Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje zasady etykiety językowej

61 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Zabawa wboga? Analiza i interpretacja utworu Pawła Lekszyckiego Sim City. Wświecie wirtualnych rzeczywistości (Paweł Lekszycki Sim City). 79. Co potrafię przed egzaminem? Przećwicz przed egzaminem ćwiczenia sprawdzające. Paweł Lekszycki, SIM CITY, s. 200 Eduardo Mendoga, Brak wiadomości od Gurba (fragment), s. 201 Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Charakteryzuje postać mówiącą w analizowanym utworze Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. lęk; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Dostrzega zróżnicowanie postaw religijnych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się, świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażania zamierzonych treści Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (społeczeństwo i kultura) PRZEĆWICZ PRZED EGZAMINEM Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę rozumie ich funkcję Rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie

62 62 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 80. Czym zajmowano się wkorporacji Pamnieć? Tworzymy scenariusz zwiastuna filmu Przypomnimy to panu hurtowo. 81. Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności. Philip Kindred Dick, Przypominamy tu panu hurtowo (fragment), s. 204 Zeszyt ćwiczeń, część 2. Test 5. Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcję w utworze Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. nadzieja; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, charakterystyka bohatera literackiego, rozprawka; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Odbiera komunikaty pisane Dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji Korzysta ze słownika synonimów i antonimów Internet Przećwicz przed egzaminem 6

63 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 63 Podanie. List motywacyjny. List prywatny. 82. Nowy świat, ale czy wspaniały? Analiza fragmentu powieści Aldousa Huxleya. Wprzestrzeniach kosmosu, s. 51 Janusz Christa, Kajtek i Koko w kosmosie (fragment) Marcin Rotkiewicz, Prywatny kosmos (fragment) Ray Bradbury, Kroniki marsjańskie (fragment) Aldoux Huxley, W ośrodku Rozrodu iwarunkowania (fragment Nowego wspaniałego świata), s. 210 Odróżnia informację o faktach od opinii Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż) Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym lub perswazyjnym Rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenie w tekście Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę rozumie ich funkcję Rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcję formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl artystyczny Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Odróżnia temat fleksyjny od końcówki Rozpoznaje w różnych tekstach kultury (filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków Rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznymi i składniowym wypowiedź na zadany temat Poprawia ewentualne błędy językowe Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: podanie, list motywacyjny Świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu

64 64 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Współczesność, identyczność, stabilność świat przedstawiony we fragmencie powieści Nowy wspaniały świat. 83. Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności. Recenzja. Zeszyt ćwiczeń, część 2. Test 6. Nowe życie, s. 64 Stanisław Lem, Czy pan istnieje, Mr. Johns? (fragment) Eoin Cofler Artemis Fowl. Kod wieczności (fragment) Stanisław Mrożek, Nowe życie Wielki słownik poprawnej polszczyzny, hasło życie Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. dobro zło Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę rozumie ich funkcję Rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenie w tekście Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce), rozumie ich funkcję wtekście Przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują wtekście Rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy Rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (liryka, epika, dramat)

65 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Ćwiczenia kompozycyjne istylistyczne teksty użytkowe. Przypominamy sobie, jak pisać teksty użytkowe. Szkoła pisania teksty użytkowe, s. 215 Rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcję w utworze Rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną Omawia na podstawi poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe i ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka, sprawozdanie z lektury Stosuje zasady etykiety językowej Zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi Sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny zna granice stosowania slangu młodzieżowego Poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne SZKOŁA PISANIA teksty użytkowe Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Samodzielnie dociera do informacji wksiążkach,prasie,mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: podanie, życiorys, CV, list motywacyjny, dedykacja dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat

66 66 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się, świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażania zamierzonych treści Stosujeróżnerodzajezdańwewłasnych tekstach, dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom Stosuje zasady etykiety językowej Wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych Internet Szkoła pisania teksty użytkowe PRZYPOMNIJ SOBIE Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje zawarte w obrazie Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie i źródłach elektronicznych Zna utwory wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę utworu Przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka; Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się 85. Co zapamiętaliśmy iczegosię nauczyliśmy? Powtórzenie. Zebranie iutrwalenie najważniejszych wiadomości oliteraturze isztuceod XVIII wieku. Powtórzenie, s. 223 SPRAWDŹ SIEBIE Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie 86. Co potrafię przed sprawdzianem? Hasła: oświecenie, Wielka Encyklopedia Francuska, Internet Sprawdź siebie 3

67 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 67 Sprawdź siebie ćwiczenia sprawdzające stopień opanowania wiedzy oliteraturze isztuceod XVIII wieku. 87. To nasz projekt? Zadania grupowe. Przygotowujemy projekt gry RPG. romantyzm, pozytywizm, współczesność Joseph Wright, Planetarium, 1776 Adam Mickiewicz, Romantyczność (fragmenty) Jerzy Duda- -Gracz, Stacja XI krzyżowanie zcyklu Golgota Jasnogórska, Nasz projekt RPG, s. 233 Zna tekstu kultury wskazane przez nauczyciela Rozpoznaje problematykę utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc wypowiedź spójną pod względem logicznym Dąży do precyzyjnego wysławiania się, świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażania zamierzonych treści NASZ PROJEKT Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Samodzielnie dociera do informacji wksiążkach Ze zrozumiem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw, rozpoznaje ich obecność wżyciu Omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (społeczeństwo i kultura)

68 68 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 88. Kultura języka. Wybrane słownikiiich zawartość. 89. Co można nazwać arcydziełem? Rozmowy okanonie. Jakie cechy ma arcydzieło? Analiza haseł słownikowych. Kultura języka, s. 234 Arcydzieło, s. 240 NAUKA O JĘZYKU Kultura języka Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, źródłach elektronicznych Korzysta z następujących słowników: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów w formie książkowej i elektronicznej Dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne Przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych Stosuje zasady etykiety językowej wie, w jaki sposób się zwracać do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski); zna formuły grzecznościowe; zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni); ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych Rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich Sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się, świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażania zamierzonych treści SZTUKA A... Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne Internet Test językowy 3

69 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 69 Tworzy spójne wypowiedzi ustne Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się 90. Jak się rozwinie sztuka? Poznajemy wypowiedź krytyka sztuki. Sztuka współczesna diagnozy iprognozy. 91. Co decyduje owartości dzieła sztuki? (Yasmina Reza Sztuka). Przyjaźń wystawiona na próbę. Charakterystyka postaw bohaterów utworu Yasminy Rezy Sztuka. Piotr Sarzyński, Atoci sztuka!, s. 242 Paweł Susid, Tort socjologiczny, 1999 Zoperowana twarz Orlan Marcel Duchamp, Fontanna, 1917 Yasmina Reza, Sztuka, (fragment), s. 245 Sztuka, Teatr Polski we Wrocławiu, reż. Paweł Miśkiewicz, 1998, fotos Granice sztuki Odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, film, sztuki plastyczne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Sprawnie posługuje się oficjalną odmianą polszczyzny Tworząc wypowiedź, dąży do precyzyjnego wysławiania się Stosujeróżnerodzajezdańwewłasnych tekstach; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada

70 70 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 92. Język polemiki. Opinia (wypowiedź polemiczna) Sztuka, Teatr Rampa w Warszawie, reż. Krzysztof Miklaszewski, 1999, fotos Plakat do Sztuki Yasminy Rezy, Teatr Ochoty w Warszawie, 2004 Zeszyt ćwiczeń, część 2. Polemika, s. 78 Anna Martuszewska Jak szumi Dewajtis? Studia o powieściach Marii Rodziewiczówny (fragment) To sztuka czy brudne rusztowanie. Sprzątaczka zniszczyła dzieło za 3,5 miliona tura.gazeta. pl/kultura/ 1,114530, , html Joanna Szczepkowska, Wystawa Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce), rozumie ich funkcję wtekście Rozumie pojęcie stylu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową Świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z internetu

71 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Czym jest kicz? Definicja słownikowa iwywiad zjerzym Pilchem. Rozważania dotyczące kiczu. 94. Pomysł na film. Analiza fragmentu scenariusza filmowego Beza Luhrmanna. Kicz czy świadoma zabawa konwencją? (Baz Luhrmann Romeo i Julia). Łatwość kiczu fragmenty rozmowy zjerzym Pilchem, s. 257 Craig Pearce, Baz Luhrmann, Romeo i Julia, Scenariusz filmu Baza Luhrmanna (fragment), s. 260 Sztukaakicz Odbiera komunikaty pisane, mówione, rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (wywiad) Odróżnia informację o faktach od opinii Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu) Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia swoją interpretację Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: rozprawka; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje zasady etykiety językowej Odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i cytuje odpowiednie fragmenty Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, film Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada

72 72 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat 95. Komiks sztuka opowiadania historii obrazami. Czy komiks może być sztuką? Dyskusja. 96. Fakty i opinie na temat graffiti analizujemy tekst Julii Hartwig. Barbarzyństwo czy sztuka? Rozważania ograffiti. Jerzy Szyłak, O komiksie (fragment książki Komiks), s. 265 Tkanina zbayeux bitwa pod Hastings Malowidło naścienne wgrobowcu Ramzesa IX (Dolina Królów) Płaskorzeźba wbazylice wstrzegomiu Malowidło zgroty wlascaux Julia Hartwig, Ograffiti, (fragment Dziennika amerykańskiego), s. 268 DSC, DOA, BMK, 2000 DSC, BMK, 2000 Banksy, graffiti wykonane wlondynie, 2008 Inne formy wypowiedzi artystycznej Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Wskazuje przykłady mieszani gatunków Tworzy spójne wypowiedzi pisemne Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie Odbiera komunikaty pisane, mówione; rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Odróżnia informację o faktach od opinii Charakteryzuję postać mówiącą w utworze Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych, wskazuje przykłady mieszania gatunków Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Plansza: Wybrane zagadnienia dotyczące Biblii, s

73 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Reklama, czyli sztuka manipulacji. Co sprawia, ze ulegamy reklamom? 98. Rozpoznawanie, tworzenie reklamy. Papcio Chmiel, Tytus, Romek ia Tomek, księga XXVII Tytus grafficiarzem Teresa Bogucka, Reklama siła perswazji (fragmenty), s. 274 Sascha Maurer, reklama hotelu Williams Inn Alfons Mucha, Jedzenie firmy Nestlé dla dzieci, 1897 Ryszard Horowitz, reklama perfum Chloé, 1980 Leona McGill, reklama Field Museum, ok Zeszyt ćwiczeń, część 2. Język reklamy, s. 87 Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiór wypowiedzi Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Odróżnia informację o faktach od opinii Rozpoznaje problematykę utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Znajduje w tekstach współczesnej kultury nawiązania do tradycyjnych wątków literackich Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych i kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Sprawnie posługuje się oficjalną odmianą polszczyzny Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmując poglądy innych lub polemizuje z nimi Stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych (społeczeństwo i kultura) Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków

74 74 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 99. Uleganie pokusie czy zwykła kradzież? (Stefan Chwin Złoty pelikan). Nawiązania do różnych tekstów kultury we fragmencie powieści Stefana Chwina Złoty pelikan Wyznaczniki dobrego tekstu według Ryszarda Kapuścińskiego. Jerzy Bralczyk, Język reklamy (fragment) Wywiad z Dorotą Piontek Oco chodzi wreklamie (fragment) Rafał Bryndal, Teatrzyk Niewielki Stefan Chwin, Aż nie wiadomo, co rwać... (fragment Złotego pelikana), s. 279 Ryszard Kapuściński, Autoportret reportera (fragment), s. 282 Stosuje zasady etykiety językowej wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji łączącej go z osobą, do której mówi Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w obrazie Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Charakteryzuje postać mówiącą w analizowanym utworze Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Znajduje w tekstach współczesnej kultury nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi Ze zrozumiem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw, rozpoznaje ich obecność wżyciu Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście

75 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 75 Refleksje Ryszarda Kapuścińskiego na temat zawodu reportera Aspiracje zawodowe agranice moralne. (Shusaku Endo Głęboka rzeka). Epizod nad Gangesem pretekstem do rozważań na temat etyki dziennikarskiej Cyberaktor zabawa nowinkami czy nowe możliwości sztuki? Kto będzie aktorem przyszłości? Shusaku Endo, Epizod nad Gangesem (fragment Głębokiej rzeki), s. 285 Waranasi, Uttar Pradesh windiach nad rzeką Ganges, fot. Hinduscy pielgrzymi kąpiący się w świętej rzece Ganges, fot. Małgorzata Minta, Uwaga, roboty sceniczne, s. 289 Poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. kulturowy Dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość Poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne Tworzy spójne wypowiedzi ustne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka postaci literackiej; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje problematykę utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne

76 76 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału Tworzy spójne wypowiedzi pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat 103. Oryginał ijego przeróbka, czyli o zabawach tekstem literackim. Pastisz czy parodia? Analizujemy parafrazy tekstów literackich Krytyk abstrakcjonista. (Dino Buzzati Krytyk sztuki). O funkcjach iwpływie recenzji. Wlazł kotek na płotek, autor nieznany, s. 291 Julian Tuwim, Jak Bolesław Leśmian napisałby wierszyk Wlazł kotek na płotek (fragment), s. 291 Julian Tuwim, Ślusarz, s. 291 Paweł Mazur, Łukasz Sitko, Informatycy nie gęsi, s. 293 Dino Buzzati, Krytyk sztuki, s. 295 Konteksty, nawiązania, deformacje Odbiera komunikaty pisane Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmując poglądy innych lub polemizuje z nimi Odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje Samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, źródłach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu, rozumie ich funkcję w tekście

77 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 77 Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Wskazuje funkcję użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa, składni, fonetyki Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją 105. Wśród znawców sztuki (M. Piątkowska, L.K. Talko, Uskrzydlony pędzel Rembrandta). Ale obiektyw rzeczywiście kupiłem jej lekki. Piszemy dalszy ciąg opowiadania. Monika Piątkowska, Leszek K. Talko, Uskrzydlony pędzel Rembrandta, s. 299 Rembrandt van Rijn, Autoportret, 1640 Joan Miró, Surrealizm w 1947 roku, 1947 Roy Lichtenstein, M-może, 1965 Pablo Picasso, Kobieta w wielkim kapeluszu, 1962 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmując poglądy innych lub polemizuje z nimi Odbiera komunikaty pisane oraz zawarte wobrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu, rozumie ich funkcję w tekście Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Rozpoznaje problematykę analizowanego utworu Przedstawia najistotniejsze treści w takim porządku, w jakim występują w tekście Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, charakterystyka bohatera literackiego; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada

78 78 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 106. Granice moralne wsztuce. (Eric-Emmanuel Schmidt, Kiedy byłem dziełem sztuki). Artysta czy szaleniec? Analizujemy zachowanie Zeusa Petera Lamy Czy wreklamie wszystkie chwyty są dozwolone? Wassily Kandisky, Improwizacja nr 30, 1913 Eric-Emmanuel Schmidt, Adam bis (fragment Kiedy byłem dziełem sztuki), s. 302 Tomasz Trojanowski, Telewizyjny blok reklam (fragment Uciekinierów), s. 305 Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Odróżnia informację o faktach od opinii Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne Przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: charakterystyka bohatera literackiego; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat Ze zrozumieniem stosuje słownictwo z określonych kręgów tematycznych Świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta z elektronicznych środków przekazywania informacji Odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację) Odróżnia informację o faktach od opinii

79 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 79 Stereotypy wreklamach. (Tomasz Trojanowski Telewizyjny blok reklam). Dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu, rozumie ich funkcję w tekście Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło Wskazuje funkcję użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa, składni, fonetyki Znajduje w tekstach współczesnej kultury nawiązania do tradycyjnych wątków literackich Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw, rozpoznaje ich obecność wżyciu Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmując poglądy innych lub polemizuje z nimi Świadomie i odpowiedzialnie korzysta z elektronicznych źródeł przekazywania informacji * teksty określone w podstawie programowej jako utwory do wyboru ** teksty zapisane w podstawie programowej jako obowiązkowe teksty nagrane na płytę (Między nami słuchaczami dla klasy 3)

80 PROPOZYCJE OPRACOWANIA LEKTUR OMAWIANYCH W CAŁOŚCI Niemaszzbrodnibezkary JuliuszSłowacki,Balladyna Temat: Ja z Polski dawnej tworzę fantastyczną legendę. Niezwykłość świata przedstawionego w Balladynie Juliusza Słowackiego. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym rozpoznawanie elementów świata przedstawionego porządkowanie wydarzeń lub selekcjonowanie wydarzeń pod kątem tematu wnioskowanie na podstawie informacji z tekstu Metody, techniki: heureza, dyskusja, burza mózgów Formy pracy: zbiorowa, grupowa Na pierwszą lekcję poświęconą Balladynie uczniowie w ramach zadania domowego przygotowują odpowiedzi na następujące pytania: 1. Na jaką epokę przypada życie i twórczość Juliusza Słowackiego? 2. Jakie są cechy charakterystyczne tej epoki? Następnie wykonują polecenie: 3. Przygotuj zwięzłą informację na temat Gniezna i jeziora Gopła. Przebieg lekcji: 1. Krótkie wprowadzenie w genezę Balladyny oraz romantyczne źródła inspiracji. Uczniowie zetknęli się w młodszych klasach z twórczością romantyków (w klasie I: Dziady cz. II, ballada Lilije i Reduta Ordona A. Mickiewicza, w klasie II: fragmenty Pana Tadeusza A. Mickiewicza oraz hymn Smutno mi Boże J. Słowackiego), a więc powinni się orientować, na jaki okres przypada epoka romantyzmu oraz co charakteryzuje kulturę i sztukę tego okresu. Jeżeli wiadomości przygotowane przez uczniów nie będą wyczerpujące, nauczyciel powinien je uzupełnić. W kontekście Balladyny ważne jest, aby pojawiły się informacje dotyczące fascynacji ludowością, średniowieczem, dawnymi legendami i baśniami, zainteresowania pradziejami Słowiańszczyzny, twórczością Szekspira, zaangażowania twórców romantycznych w sprawy narodowe i walkę o niepodległość. Wszystkie te kwestie znajdują odbicie w omawianym dramacie i wpływają na niezwykłość świata przedstawionego Balladyny. [...] Słowacki, pisząc Balladynę, kontynuował zaczęty w Kordianie proces ukazywania świadomości narodowej w chwili przełomu. Świadomości, zgodnie z romantyczną koncepcji narodu, zapisanej w tradycji i zrodzonej w odległej przeszłości

81 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 81 pod boskim patronatem. Odtworzenie tradycji, ściślej: opis początku narodu, zostało przez romantyków uznane za warunek zrozumienia całości procesu historycznego. [...] Dla romantyków przeszłość objawiała się najpierw w baśni, legendach, a dopiero potem w literaturze pisanej. Poeci odkrywali baśniowe i legendowe źródła i mocą swego talentu uzupełniali symbolikę dawnych przekazów *. 2. Omówienie komponentów świata przedstawionego. a) Przestrzeń okolice jeziora Gopła (las, chata pustelnika, chata wdowy, zamek Kirkora) oraz Gniezno Zwrócenie uwagi na współistnienie miejsc autentycznych i fikcyjnych. Kilka słów na temat jeziora Gopła jako przestrzeni geograficznej i legendarnej oraz jego znaczenie w dramacie Juliusza Słowackiego. Gopło jezioro w województwie kujawsko-pomorskim na Pojezierzu Gnieźnieńskim; wiąże się z legendą o królu Popielu, którego myszy zjadły; w dramacie Słowackiego jest siedzibą nimfy Goplany, podkreśla baśniowo-legendarny charakter świata przedstawionego. Charakterystyka Gniezna jako miejsca istotnych wydarzeń historycznych i omówienie jego roli w dramacie Słowackiego: Gniezno whistoriipolski pierwsza stolica Polski siedziba Mieszka I i pierwszych Piastów chrzest Polski katedra gotycka ze słynnymi drzwiami przedstawiającymi dzieje św. Wojciecha Zjazd Gnieźnieński koronacja Bolesława Chrobrego w dramacie Słowackiego stolica legendarnych Popielów (najpierw Popiela III, a po jego obaleniu uzurpatora Popiela IV) zabicie uzurpatora przez Kirkora bitwa pod murami miasta między wojskami Kirkora a przekupionymi najemnikami Fon Kostryna i Balladyny objęcie tronu królewskiego przez Balladynę i sądzenie winnych Wniosek uczynienie Gniezna częścią przestrzeni legendarnej miało przypuszczalnie podkreślić wagę tego miasta w historii Polski i sprawić, że przedstawione wydarzenia będą się wydawać bardziej prawdopodobne. Wybór Gopła i Gniezna jako miejsca akcji okazał się [...] wyborem znaczącym. Tam była kolebka Polski i tam padło w glebę ziarno jej przyszłych losów **. b) Czas nieokreślony; sam autor określa czas jako bajeczny c) Bohaterowie podział na postaci realistyczne (prawdopodobne) i fantastyczne Uczniowie wymieniają postaci, przypisując je do jednego ze światów i krótko je charakteryzując. * InglotM., Wstęp i przypisy [w:] Juliusz Słowacki, Balladyna, wyd. X, Wrocław 1986, ISBN , s ** Tamże, s. 11.

82 82 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości POSTACI REALISTYCZNE (PRAWDOPODOBNE) POSTACI FANTASTYCZNE Pustelnik (ukrywający się pod tą postacią król Popiel III) Kirkor hrabia, pan pobliskiego zamku Wdowa matka Aliny i Balladyny Alina młodsza córka Wdowy Balladyna starsza córka Wdowy Grabiec wieśniak, pijaczyna, kochanek Balladyny, ukochany Goplany obdarowany przez nią koroną Lecha Filon pasterz szukający idealnej kochanki Wieśniacy sąsiedzi i znajomi Wdowy oraz jej córek Fon Kostryn naczelnik straży w zamku Kirkora Gralon posłaniec i rycerz Kirkora Kanclerz stróż prawa czuwający nad przebiegiem sądu dokonywanego przez nową władczynię Wawel kronikarz Poseł z Gniezna, Paź, Lekarz zamkowy, Woźny sądowy, Strażnik, Żołnierz Goplana królowa jeziora Gopło Skierka leśny duszek, życzliwy i posłuszny sługa Goplany Chochlik leśny duszek, złośliwy i krnąbrny sługa Goplany Duch Aliny cień z dzbankiem na głowie Należy ustalić, które postaci i dlaczego w decydujący sposób wpływają na niezwykłość świata przedstawionego dramatu J. Słowackiego. Chodzi oczywiście o postaci fantastyczne: Goplanę, Skierkę i Chochlika. Ich niezwykłość kryje się nie tylko w ich baśniowo-legendarnym rodowodzie i magicznych zdolnościach, ale także w tym, że znacząco wpływają na świat realistyczny. Goplana ingeruje w życie ludzi, zmieniając całkowicie jego bieg. Uruchamia lawinę wydarzeń, które odsłaniają prawdziwe oblicze ludzi i prowadzą do kolejnych tragedii. Zdruzgotana takim obrotem spraw, którego nie da się ani cofnąć, ani zatrzymać, postanawia ich rozstrzygnięcie pozostawić Bogu. Poplątałam ludzkie czyny / Tak, że Bogu mścicielowi / Trzeba wziąć grom i upuścić / Na ludzkie dzieła i winy.... Goplana symbolizuje to, w co wierzyli romantycy istnienie jakiejś nieokreślonej, irracjonalnej siły kierującej ludzkim losem. Siła ta sprawia, że działania bohaterów przynoszą efekty odmienne od zamierzonych*. Oprócz postaci fantastycznych na niezwykłość świata przedstawionego wpływają: Pustelnik, czyli postać legendarnego króla Popiela, któremu autor dramatu nadał przydomek III. Zgodnie z legendami istniał tylko jeden król Popiel, który za namową swojej okrutnej żony cudzoziemki pozbył się zasiadających w radzie starszych stryjów, pojąc ich zatrutym winem, aby nie zagrażali jego synom jako * Makowski S., Balladyna Juliusza Słowackiego, Warszawa 1981, ISBN , s. 49.

83 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 83 dziedzicom tronu. Ciała porzucił w lesie lub utopił w jeziorze Gople (legendy różną się w tej kwestii), a zwłoki stały się pożywką dla myszy, które rozmnażały się na potęgę. Przerażony król Popiel (któremu wcześniej pustelnik-wróżbita zasugerował, aby strzegł się myszy, co Popiel zignorował) ukrył się wraz z rodziną na wieży zamku kruszwickiego, ale myszy w poszukiwaniu żeru wdarły się tam i pożarły ukrywających się. Po Popielu pozostała tylko korona królewska. Zatem J. Słowacki, tworząc niejako dynastię Popielów, stworzył własną legendę; Wawel kronikarz; uczniowie zapewne skojarzą jego imię z zamkiem królewskim w Krakowie (nazwa wzgórza, na którym stoi zamek); Filon jest to zazwyczaj dla uczniów najbardziej dziwaczna i niezrozumiała postać. Filon jest mieszaniną średniowiecznego trubadura, sielankowego pasterza i romantycznego bohatera cierpiącego z powodu niespełnionej miłości. W jego osobie widoczne są romantyczne fascynacje, inspiracje i tendencje. d) Wydarzenia Uczniowie w 5 zespołach przygotowują ustne opowiadania lub plany przestawiające wydarzenia z kolejnych aktów. W swoich wypowiedziach powinni podkreślić to, co decyduje o niezwykłości i cudowności świata przedstawionego utworu. Akt I 1. Spotkanie Kirkora z Pustelnikiem w celu zasięgnięcia rady dotyczącej ożenku. a) Sugestia starca najlepiej szukać żony wśród prostego ludu. b) Uzasadnienie własne doświadczenie Pustelnika (Popiela III) został strącony z tronu przez brata, który także zamordował jego dzieci. c) Zdradzenie tajemnicy Pustelnik ukrył cudowną koronę Lecha (prawdziwe insygnium władzy prawowitego władcy). d) Wyjaśnienie, w czym tkwi cudowność korony jest darem jednego z trzech króli i została pobłogosławiona przez dzieciątko Jezus. e) Obietnica Kirkora pomoc w odzyskaniu tronu. 2. Pojawienie się Filona szukającego idealnej kochanki. 3. Przebudzenie Goplany obserwowane przez jej sługi Skierkę i Chochlika a) Opowieść nimfy zakochała się w rybaku, który wpadł w przerębel i któremu uratowała życie. 4. Spotkanie Goplany z ukochanym Grabcem. a) Niechęć Grabca do panny z mgły i galarety. b) Zdradzenie przez syna organisty imienia dziewczyny, z którą Grabiec się spotyka. c) Ucieczka młodzieńca przed Goplaną postrzeganą jako szatana żona. 5. Plan Goplany mający na celu zdobycie serca Grabca. a) Zadanie dla Skierki spowodowanie wypadku powozu Kirkora w okolicy chatki Wdowy. b) Misja Chochlika wodzenie Grabca po bagnach w celu uniemożliwienia mu spotkania z Balladyną. 6. Powrót Wdowy i jej córek do chaty po ciężkim dniu pracy w polu. a) Nieoczekiwany gość hrabia Kirkor. b) Czary Skierki zakochanie się hrabiego w obu córkach Wdowy. c) Pomysł na dokonanie wyboru żony. 7. Rozmowa sióstr. 8. Nocne spotkanie Balladyny z Grabcem.

84 84 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Akt II 1. Gniew Goplany na wieść o spotkaniu Grabca z Balladyną. a) Ukaranie Chochlika zamknięcie w żabiej muszli. b) Zamienienie Grabca w wierzbę. 2. Pojawienie się sióstr zawody w malinobraniu. a) Ukrycie się Goplany i Skierki w gąszczu leśnym. b) Zbieranie owoców przez dziewczęta. c) Spotkanie sióstr pełen dzbanalinyipustyballadyny. d) Próba odebrania Alinie malin przez starszą siostrę. e) Zabójstwo, którego świadkiem jest Grabiec (zamieniony przez Goplanę w wierzbę). 3. Znalezienie zamordowanej Aliny przez Goplanę i Skierkę. a) Wysłanie duszka po Pustelnika. 4. Zakochanie się Filona, na skutek czarów Goplany, w martwej dziewczynie. 5. Przybycie Pustelnika i przeniesienie ciała Aliny do jego chatki. 6. Powrót Balladyny na miejsce zbrodni. a) Rozmowa z Goplaną, która się wcieliła w Alinę. b) Przepowiednia królowej Gopła. 7. Oczekiwanie Wdowy i Kirkora na powrót dziewcząt z lasu. 8. Powrót Balladyny z dzbanem pełnym malin. a) Ofiarowanie jej przez Kirkora zaręczynowego pierścienia. b) Kłamstwo Balladyny o ucieczce Aliny z jakimś młodzieńcem. c) Niezmywalna plama na czole zbrodniarki. 9. Przybycie swatów. Akt III 1. Rozmowa wieśniaków przybyłych w pobliże spalonej chaty Wdowy. 2. Przybycie Grabca, któremu Goplana przywróciła postać ludzką. a) Żarty z syna organisty. 3. Rozstanie Kirkora z Balladyną z powodu jego tajemniczej misji. a) Obawy Balladyny, że Kirkor może odkryć prawdę o niej. b) Roztoczenie opieki nad grabinią przez dowódcę straży zamkowej Fon Kostryna. c) Pojawienie się matki i jej uwagi drażniące Balladynę. 4. Przepędzenie przybyłych pod zamek wieśniaków dawnych znajomych Wdowy ijejcórki. 5. Nakazanie matce powrotu do jej komnaty na wieży. 6. Przygotowania do uczty weselnej. 7. Kirkor w chatce Pustelnika. a) Pokazanie hrabiemu cudownej korony b) Rada starca, jak sprawdzić uczciwość Balladyny. 8. Pojawienie się Filona poszukującego mogiły Aliny. 9. Przybycie Balladyny (śledzonej przez Fon Kostryna) pragnącej z pomocą Pustelnika pozbyć się plamy na czole. a) Odkrycie przez starca przyczyny krwawego piętna.

85 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Kradzież cudownej korony przez duszki leśne pod nieobecność Pustelnika modlącego się w intencji mieszkańców zatopionego miasta. a) Ofiarowanie korony przez Goplanę Grabcowi i jego przemiana w króla dzwonkowego. 11. Przybycie do zamku gońca ze skrzynią od Kirkora i poleceniem nieotwierania jejażdojegopowrotu. a) Gniew i podejrzliwość Balladyny. b) Zabicie gońca. Akt IV 1. Uczta w zamku z udziałem Grabca w postaci króla. 2. Pojawienie się Wdowy a) Złość Balladyny. b) Wyrzeczenie się matki i przepędzenie jej. 3. Przybycie gońca od Kirkora. a) Wiadomość o pokonaniu Popiela IV i rezygnacji Kirkora z królowania na rzecz prawowitego władcy legitymującego się koroną Lecha. 4. Okrzyknięcie Grabca prawowitym królem. 5. Koncert Chochlika na fujarce wierzbowej na rozkaz nowego króla. a) Pieśń tajemniczych głosów. b) Omdlenie Balladyny. 6. Życzenie Grabca, aby przynieść maliny. a) Pojawienie się widzialnego tylko dla żony Kirkora ducha Aliny z dzbanem malin na głowie. b) Wyczucie przez gości woni malin. c) Kolejne zasłabnięcie Balladyny. 7. Spotkanie Kirkora z Pustelnikiem planowanie odzyskania skradzionej korony. 8. Pojawienie się w lesie ślepej staruszki skarżącej się na złą córkę. a) Obietnica Pustelnika 9. Zabicie śpiącego w wieży zamkowej Grabca przez Balladynę z pomocą Fon Kostryna. Akt V 1. Pożegnanie przez Skierkę i Chochlika Goplany odlatującej z kluczem żurawi. 2. Wiadomość o śmierci Pustelnika powieszonego na drzewie. 3. Bitwa pod murami Gniezna między wojskami Kirkora a kupionymi przez Balladynę i Fon Kostryna rycerzami. 4. Przygotowanie przez Balladynę zatrutego noża. 5. Wieści z pola bitwy. a) Przejście przekupionych rycerzy Kirkora na stronę wroga i śmierć ich wodza. 6. Wiwaty na cześć Fon Kostryna. 7. Poselstwo z poddanej stolicy. a) Przyniesienie na tacy powitalnego chleba z solą. b) Prośba do Balladyny, by objęła tron. c) Pierwszy wyrok nowej władczyni.

86 86 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 8. Rozcięcie chleba zatrutym nożem i podanie Kostrynowi skażonej trucizną części bochna. 9.Przybyciekrólowejdostolicy. a) Zły znak na niebie. b) Powitanie władczyni. c) Zapowiedź Kanclerza dotycząca tradycyjnego sądu. 10. Śmierć otrutego Kostryna. 11. Przemówienie Balladyny. a) Zapowiedź przemiany i sprawiedliwych rządów. 12. Otwarcie i przebieg sądu. a) Wydanie przez królową trzech wyroków na zbrodniarzy winnych śmierci Kostryna, dziewczyny z nożem w piersi, starej kobiety. 13. Śmierć królowej w wyniku rażenia piorunem jako kara za dokonane zbrodnie. Ta dokładna analiza elementów świata przedstawionego ma wykazać, że jego niezwykłość wynika nie tylko z obecności postaci fantastycznych, ale także z tego, że autor dramatu swobodnie żongluje różnymi motywami: historycznymi, legendarnymi, romantycznymi. Przykładem są: legenda o Popielu oraz postać Filona; motyw skradzionej korony, nawiązujący prawdopodobnie do faktu utracenia korony przez Bolesława Śmiałego, która rzekomo czekała w ukryciu na pojawienie się prawowitego władcy, lub do tajemniczego zaginięcia klejnotów królewskich na Wawelu po opuszczeniu zamku przez wojska pruskie, które wtargnęły doń w 1794 r., czyli w czasach współczesnych Słowackiemu*. W celu uproszczenia zadania 2d można polecić grupom wynotowanie tylko tych wydarzeń i rekwizytów, które decydują o niezwykłości świata przedstawionego. Akt I cudowna korona Lecha i jej dzieje przebudzenie Goplany miłość nimfy do człowieka i uratowanie mu życia spotkanie królowej Gopła z ukochanym Grabcem zadania wyznaczone Skierce i Chochlikowi przez Goplanę czary Skierki Akt II zamknięcie Chochlika za karę w żabiej muszli przemiana Grabca w wierzbę zakochanie się Filona, na skutek czarów Goplany, w martwej dziewczynie próby ożywienia zmarłej Aliny wcielenie się Goplany w Alinę przepowiednia królowej Gopła niezmywalna plama na czole Balladyny Akt III powrót Grabca do ludzkiej postaci odczytanie przez Pustelnika zbrodni Balladyny na podstawie bicia jej serca przemiana Grabca w króla dzwonkowego * Inglot M., Wstęp i przypisy [w:] Juliusz Słowacki, Balladyna, wyd. X, Wrocław 1986, ISBN , s. 30.

87 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 87 Akt IV koncert Chochlika na wierzbowej fujarce pieśń powietrznych głosów pojawienie się ducha Aliny wyczucie przez zebranych w zamku gości zapachu malin, których jednak nikt nie widział Akt V odlot Goplany z kluczem żurawi zły znak na niebie zapowiedź nieszczęścia uderzenie pioruna w Balladynę jako kara za dokonane przez nią zbrodnie 3. Rozmowa z klasą na temat tego, co w dramacie Juliusza Słowackiego ma charakter tragiczny, a co komiczny. Obecność motywów tragicznych i komicznych w tym dramacie to jeszcze jeden powód uznania niezwykłości świata przedstawionego utworu. Uczniowie przypominają najpierw znaczenie kategorii tragizmu i komizmu (powtórzenie wiadomości), a następnie wskazują odpowiednie komponenty świata przedstawionego i uzasadniają swój wybór, odpowiadając na zapisane na tablicy pytania: Kto/Co śmieszy w Balladynie? Kto/Co ma wymiar tragiczny? Należy zwrócić uwagę, że niektóre postaci mają wymiar komiczny i tragiczny zarazem. Na przykład Grabiec śmieszy pijaństwem, prostactwem, gruboskórnością, a jednocześnie staje się tragiczną marionetką za sprawą czarów Goplany zostaje zamieniony w dzwonkowego króla i obdarowany koroną Popielów, przez to staje się ofiarą Balladyny, która nie rozpoznaje w nim młodzieńca, z którym jeszcze niedawno się spotykała. Również Goplana jest postacią na granicy komizmu i tragizmu. Oglądamy ją oczyma kilku postaci. Nie wiemy, czy jest nimfą delikatną jak powiewny liść ajeru (Skierka), czy złośliwą jędzą (Chochlik), czy też panną z mgły i galarety (Grabiec). Zabawne jest, że królowa jeziora Gopło ulega urokowi wiejskiego pijaczyny, który bywa pośmiewiskiem dzieci ze swojej wsi, nie dostrzega jego wad i jest gotowa na wszystko, by zdobyć jego serce. Ta gotowość czyni z niej postać tragiczną, która nie może znieść skutków swojej ingerencji w świat ludzi i sama skazuje się na pokutę leci w okropną krainę, / Gdzie sosny i śniegi sine. Również Filon ze swoimi pragnieniami, tęsknotami i marzeniami o idealnej kochance jest śmieszny (nawet inne postaci dramatu z niego kpią) i smutny zarazem, ponieważ gdy znajduje wreszcie idealny obiekt swoich uczuć, okazuje się, że jest to martwa dziewczyna. A może Filon jest typowym romantycznym kochankiem, którego sensem życia jest właśnie cierpienie z miłości. Jednoznacznie tragicznymi postaciami są: Pustelnik strącony przez podstępnego brata prawowity władca, ojciec pomordowanych przez uzurpatora dzieci, człowiek, który zostaje zamordowany w momencie, kiedy żyje nadzieją na to, że sprawiedliwości stanie się zadość; Kirkor szlachetny rycerz, który pragnąc mądrze i uczciwie ułożyć sobie życie, nieświadomie skazuje się na nieszczęście i śmierć; Wdowa kobieta, której tragizm polega nie tylko na tym, że córka się jej wyrzekła i wygnała na pastwę losu, ale także na tym, że cierpi tortury i umiera, gdyż nie chce przed sądem zdradzić jej imienia;

88 88 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Alina zamordowana przez zazdrosną siostrę; Balladyna młoda, piękna dziewczyna o złym sercu, którą ambicja, później strach prowadzą do kolejnych zbrodni, a kiedy osiąga cel i wydaje się, że wszystko, co złe, ma już za sobą i może zacząć nowe, uczciwe życie, spotyka ją kara zostaje piorunem boskim zestrzelona. 4. Sporządzenie notatki. Notatka powinna dać odpowiedź na pytanie: Jakie czynniki wpływają na niezwykłość świata przedstawionego Balladyny Juliusza Słowackiego? Uczniowie powinni sami sporządzić notatkę w dowolnej formie, wybiórczo traktując informacje z lekcji. 5. Głośne odczytanie przez uczniów kilku prac i omówienie ich. Niekompletność notatki nie powinna być jej słabością, lecz obrazem tego, co uczeń zapamiętał z lekcji, co go zainteresowało, co uznał za ważną lub ciekawą informację. 6. Praca domowa. Przygotuj ustną wypowiedź na jeden z wybranych tematów: 1. Opowieść Filona o poszukiwaniu idealnej kochanki. 2. Goplana wyjaśnia przyczyny opuszczenia swego królestwa. 3. Kirkor opowiada o swoim małżeństwie z dziewczyną z ludu. 4. Opowiadanie Pustelnika o utracie tronu i o szansie na jego odzyskanie. Temat: Starsza jak śniegi u tej warkocz cudny... Charakterystyka porównawcza Aliny i Balladyny. (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym wnioskowanie na podstawie informacji w tekście zabieranie głosu w dyskusji zbieranie materiału do charakterystyki postaci doskonalenie umiejętności stylistyczno-językowych wykorzystywanie cytatów na potwierdzenie własnych opinii Metody, techniki: burza mózgów, dyskusja, mapa mentalna, drama Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa Przebieg lekcji: 1. Przypomnienie wiadomości na temat tego, co się składa na charakterystykę postaci. I przedstawienie postaci II opis wyglądu zewnętrznego III charakterystyka wewnętrzna (osobowość, charakter, cechy umysłu, wyznawane wartości, stosunek do świata i ludzi) IV ocena postaci

89 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Zapisanie tematu lekcji i wskazanie zakresu materiału literackiego, do którego mają się odwołać uczniowie. By scharakteryzować porównawczo Alinę i Balladynę, należy się odwołać tylko do aktów I i II, ponieważ w dalszej części dramatu Alina jest już nieobecna. 3. Charakterystyka porównawcza bohaterek dramatu (praca w grupach). Grupa I Kim są bohaterki? Czego i od kogo się o nich dowiadujemy, zanim poznajemy je w scenie III aktu I? Jak wyglądają? (wypowiedź Kirkora w scenie III aktu I) Grupa II Jaki jest stosunek obu dziewcząt do matki? Grupa III Jak siostry zachowują się wobec Kirkora? Jak zabiegają o jego względy? Grupa IV Jakie oczekiwania wiążą dziewczęta z ewentualnym zamążpójściem? Grupa V Jakie są wzajemne relacje sióstr? Grupa VI Co się dzieje z bohaterkami podczas zbierania malin? Grupa VII Jakie uczucia wobec siostry-rywalki żywi Balladyna? Jaką postawę w rywalizacji z siostrą przyjmuje Alina? 4. Zapisanie wyników pracy: a) w formie tabeli przedstawienie postaci ALINA młodsza córka wdowy BALLADYNA starsza córka wdowy, potajemnie spotyka się z Grabcem wygląd dziewcząt jasne włosy, zaplecione w warkocz, różana cera, fiołkowe oczy blada, alabastrowa cera, czarne oczy stosunek do matki zachowanie wobec Kirkora martwi się i troszczy o matkę, jest wobec niej opiekuńcza, serdeczna; życzliwie i z wyrozumiałością podchodzi do marzeń matki o lepszym życiu dla córek; uważa, że matce do twarzy z marzeniami, cieszy się, że wywołują radość w jej sercu iuśmiechnatwarzy zachowuje się naturalnie, jest szczera i bezpośrednia; nie wzbrania się przed postawieniem warunku Kirkorowi jeśli ją wybierze, musi obiecać, że do zamku weźmie także jej matkę i siostrę; pojawienie się Kirkora traktuje jako szczęśliwe zrządzenie losu bez względu na to, którą z nich hrabia wybierze: Jeśli nie będę panią Kirkorową, / To będę pani Kirkorowej siostrą lekceważy matkę, mimo że ta wyraźnie ją faworyzuje jako starszą córkę; pogardliwie traktuje jej marzenia; kpiąco komentuje słowa matki; przerywa jej, gdy rozmawia z Kirkorem, jakby się wstydziła za matkę zachowuje się sztucznie, pretensjonalnie, na pytanie: Czy mnie kochacie? nie odpowiada jednoznacznie; w jej wypowiedziach i zachowaniu uwidacznia się chęć przypodobania się hrabiemu: Balladyna schlebia mu, uderza w patetyczne tony, a gdy Kirkor pyta, co jest gotowa zrobić, aby go uszczęśliwić, składa nierealne obietnice, deklaracje na wyrost; jej zachowanie wskazuje na to, że gotowa jest na wszystko, aby to ją Kirkor

90 90 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości wybrał; chce wypaść lepiej od siostry, która ogranicza się do krótkich, zwięzłych i jednoznacznych odpowiedzi, sądzi bowiem, że na panu z czterowieżowego zamku większe wrażenie zrobią kwieciste, wymyślne tyrady; jej zachowanie wobec Kirkora jest naznaczone fałszem i kłamstwem nocą, kiedy Kirkor śpi pod dachem jej domu, ona potajemnie spotyka się z Grabcem oczekiwania związane z zamążpójściem cieszy się z możliwości odmiany losu nie tylko swojego, ale także matki i siostry, gdyż swoje szczęście u boku Kirkora uzależnia od tego, że one również zamieszkają na zamku zachowanie Balladyny wskazuje na to, że dla niej najważniejszy jest awans społeczny i bogactwo, jakie zapewni jej przyszły mąż; dopiero gdy się orientuje, że Kirkorowi przypadła do gustu troska Aliny o matkę i siostrę, również deklaruje się jako dobra córka, która nigdy nie wyrzekłaby się matki i gotowa jest poświęcić hrabiemu wszystko oprócz matki i siostry wzajemne relacje sióstr zachowanie podczas zbierania malin jest nastawiona do siostry życzliwie i serdecznie, troszczy się o jej los, pragnie jej szczęścia tak samo jak swojego; potrafi ocenić siostrę obiektywnie, dostrzega jej wady, np. lenistwo; domyśla się sekretów Balladyny (jej potajemnych nocnych spotkań z Grabcem); jest wobec siostry szczera i prostolinijna, nie ma oporów, by powiedzieć jej, że krytycznie ocenia jej nielojalne postępowanie wobec Grabca i Kirkora; jest świadoma słabych stron Balladyny i lubi się z nią przekomarzać zbieranie malin sprawia jej przyjemność, ponieważ jest pracowita i nie czuje presji wygrania za wszelką cenę; jest wrażliwa na urodę świata: Ach, pełno malin a jakie różowe! / A na nich perły rosy kryształowe; o pogodnym usposobieniu dziewczyny świadczy wesoła piosenka, którą śpiewa, zbierając maliny; można odnieść wrażenie, że przyroda jej sprzyja i odwdzięcza się jej za umiłowanie natury traktuje siostrę z wyższością, uważa ją za głupią, wysługuje się nią w codziennych czynnościach; złości ją, gdy Alina się z nią przekomarza, wytykając jej lenistwo i możliwość przegranej w zbieraniu malin; irytuje ją, że młodsza siostra zna jej tajemnicę, że ocenia postępowanie Balladyny wobec mężczyzn i śmie udzielać rad; Balladyna jest wobec młodszej siostry nieżyczliwa i zawistna: Jeszcze nie złowione / To szczęście, siostro, może nie dla ciebie... zbieranie malin to dla niej udręka, ponieważ jest leniwa i straszliwie jej ciąży presja wygrania za wszelką cenę; wie, że Alina ma wprawę w zbieraniu malin i najprawdopodobniej to ona wygra rywalizację; to rodzi w jej głowie straszną myśl o zabiciu siostry stąd jej sposób widzenia świata: Jak mało malin! a jakie czerwone / By krew [... ] A niebo jakie zapalone / Jak krew...

91 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 91 wydaje się życzliwa w stosunku do siostry, poza tym martwi się, że dzban Balladyny jest pusty upomina ją (Wyszłyśmy razem, miałaś dosyć czasu), nie zdając sobie sprawy z tego, że wzbudza w siostrze coraz większy gniew; Alina wie, że jest coraz bliżej wygranej, i zapewnia Balladynę, że jako pani Kirkorowa zatroszczy się o jej przyszłość; widząc bladosiną twarz Balladyny, próbuje ją uspokoić, a nawet gotowa jest do ustępstw, jeśli Balladyna ją o to poprosi; Alina nie zdaje sobie sprawy zdramatyzmusytuacjiiztego, jak straszne uczucia i myśli targają Balladyną; snuje marzenia o ślubnym wianku i przekomarza się z siostrą, nie rozumiejąc, do czego jej starsza siostra jest zdolna towarzyszą jej uczucia złości i zazdrości, które są wypisane na jej białej twarzy iwprzyciętych ustach; powodowana tymi dwoma uczuciami słyszy śmiech w głosie Aliny bardzojątodrażni,denerwują ją też upomnienia Aliny; próbuje w siostrze wzbudzić poczucie winy (Idź i bądź panią! Siostra się zaprzęże / Jak wół do pługa... ); nie może znieść myśli, że Alina zostanie panią Kirkorową, od której ona będzie zależna w jakikolwiek sposób; uważa, że Alina jest niegodna takich zaszczytów i żąda, aby oddała jej swój dzban pełen malin gdy Alina odmawia, woli zabić siostrę, niż poprosić ją o ustępstwo, do którego tamta byłaby skłonna, gdyby Balladyna okazała pokorę uczucia ipostawa wobec siostry -rywalki wmalinobraniu podsumowanie isubiektywna ocena bohaterki Alina wydaję się osobą łagodną, miłą, życzliwą i wrażliwą; jest pracowita i zapobiegliwa; a także bystra i spostrzegawcza; nie jest jednak bez skazy ma w sobie trochę przekory izłośliwości Balladyna sprawia wrażenie osoby chłodnej, wyniosłej i pozbawionej uczuć, nie okazuje ich ani matce, ani siostrze, nie wiadomo też, co czuje do Grabca; jej słowa o uczuciach do Kirkora rażą sztucznością; jest ambitna i dumna, ale także leniwa i próżna, dlatego, żeby spełnić swoje ambicje, jest gotowa nawet do zbrodni b) w formie mapy mentalnej Z pewnością w każdej klasie znajdą się osoby o zdolnościach plastycznych, które na podstawie materiału przygotowanego przez grupę I naszkicują na dużych arkuszach szarego papieru schematyczne postaci Aliny i Balladyny. Można też tak dobrać osoby do grupy I, żeby znaleźli się w niej uczniowie o zdolnościach plastycznych, które naszkicują schematyczne postaci Aliny i Balladyny na podstawie wypowiedzi Kirkora. Pamiętajmy, że Kirkor jest pod wpływem czarów. Jego wypowiedź dotycząca wyglądu dziewcząt jest niejednoznaczna. Tak więc pozwólmy uczniom przedstawić bohaterki tak, jak je sobie wyobrażają na podstawie słów Kirkora. Kolejne grupy doklejają na arkuszach przedstawiających Alinę i Balladynę kartki z notatkami dotyczącymi omawianej kwestii. Jeżeli nauczyciel uzna, że notatka nie jest wyczerpująca, wspólnie z klasą uzupełnia braki i dopisuje je na przykład na doklejonej kartce lub bezpośrednio na arkuszu. 5. Subiektywna ocena bohaterek samodzielne uzupełnienie ostatniej części tabeli.

92 92 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 6. Wnioski końcowe. W podsumowaniu warto zwrócić uwagę jeszcze na inne kwestie, o których wcześniej nie było mowy. Po pierwsze na stereotyp starszej i młodszej siostry. W tradycyjnym, konserwatywnym środowisku istnieje przekonanie, że starsza siostra powinna pierwsza się usamodzielnić, pierwsza wyjść za mąż. Jeżeli młodsza siostra ją ubiega, starsza staje się obiektem plotek, złośliwości. Ten sposobu myślenia zaznacza się w dialogu między Wdową i jej córkami a Kirkorem. Wdowa niby stara się być obiektywna, ale nietrudno wyczuć, że wolałaby, aby Kirkor wybrał Balladynę, Kiedy Kirkor deklaruje chęć poślubienia jednej z córek, Wdowa mówi: Córka moja?... / Ja dwie mam córki ale Balladyna.... Nie dopowiada, ale Kirkor domyśla się, że jest starsza. W dalszej części Wdowa przekonuje Kirkora do Balladyny takimi słowami: Weź! Weź Balladynę. / Szczera jak złoto. I jeszcze jedna sytuacja kiedy Kirkor jest już zdecydowany wybrać Alinę, wzruszony jej troską o matkę i siostrę, Wdowa przerywa mu, zachwalając starszą córkę: Lecz Balladyna to samo mówiła / W sercu i w myśli... Wierzaj mi, rycerzu, / I Balladyna kocha matkę starą. Kwestia ta jest ważna przy charakterystyce porównawczej bohaterek dramatu Słowackiego, ponieważ może tłumaczyć pewne zachowania dziewcząt desperację Balladyny i gotowość do ustępstw ze strony Aliny. Tutaj pojawia się kolejna kwestia. Mianowicie warunek, pod jakim Alina jest gotowa ustąpić siostrze Balladyna musi ją poprosić. To wydawałoby się niegroźne przekomarzanie się młodszej siostry ze starszą ma swoje znaczenie. Po pierwsze rzuca nieco inne światło na wydawałoby się nieskazitelną postać Aliny. Dziewczyna wie, że ma nad siostrą przewagę (dzban pełen malin), ale chce ją skłonić do tego, co naturze Balladyny jest obce do okazania uczuć i pokory. Chce złamać jej hardość. Prawdopodobnie to zachowanie Aliny nie pozostaje bez wpływu na ostateczną decyzję Balladyny, którą złości nie tylko przewaga Aliny i jej pewność siebie, ale również fakt, że wykorzystuje to przeciwko niej. Wszystko to świadczy o tym, że bohaterki dramatu Słowackiego są postaciami skomplikowanymi i niejednoznacznymi. Innym pomysłem na charakterystykę porównawczą Aliny i Balladyny jest metoda dramy. Zadanie przeznaczone w scenariuszu dla grupy I należy wykonać wspólnie z całą klasą, podając właściwe informacje lub czytając odpowiednie fragmenty utworu. Arkusze z wizerunkami sióstr można przygotować wcześniej, wykorzystując zdolności plastyczne wybranych uczniów lub korzystając z materiałów, które można znaleźć w internecie. Zresztą ikonografia nie jest najważniejsza i niezbędna. Można po prostu zapisać na tablicy lub arkuszach papieru imiona dziewcząt i pod imionami później sporządzić notatkę. Kolejne zadania dzielimy między 6 zespołów, które na podstawie fragmentów dramatu przygotują improwizowane scenki na zadany temat (patrz: grupy II VII, punkt 2.). Po każdej scence zapisujemy na tablicy/arkuszach cechy bohaterek, które ujawniają się danej sytuacji. 7. Praca domowa. Która z postaci: Alina czy Balladyna jest ciekawsza jako kreacja aktorska? Rozwiń temat w formie rozprawki. lub Alina/Balladyna zasługuje na... Wybierz postać, dokończ zdanie według własnego uznania i rozwiń tak powstały temat w formie rozprawki.

93 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 93 Temat: Skoro bym otarła / Krew z mojej ręki... byłabym szczęśliwa. Uczucia, przeżycia i działania Balladyny po dokonaniu siostrobójstwa. (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym wnioskowanie na podstawie tekstu Metody, techniki: burza mózgów, dyskusja Formy pracy: zbiorowa Materiały: załącznik 1 Przebieg lekcji: 1. Odczytanie: a) przez wybranego ucznia fragmentu wypowiedzi Goplany po znalezieniu ciała Aliny (scena I aktu II), zaczynającego się od słów: Ach, okropność... do słów:...jak siostry płaczem...; b) z podziałem na role dialogu między Balladyną i Goplaną (scena I aktu II), zaczynającego się słowami Balladyny: Wiatr goni za mną i o siostrę pyta do słów Goplany: Bańka z kryształu, którą wichry wydmą / Z błękitu fali... i barwami kwiatu /Malujązorze. 2. Omówienie przeczytanych fragmentów. Odpowiedzi na pytania: a) Co sprawia, że Balladyna wraca na miejsce zbrodni? b) W jakim stanie psychicznym tam wraca? c) Jak Balladyna reaguje na wypowiedzi rzekomej Aliny? d) Jak przyjmuje sugestię, że to, co się stało, było złym snem? e) Dlaczego Goplana postanowiła przybrać postać Aliny i zasugerować zły sen? Balladyną targają wyrzuty sumienia. Zaklęcie Goplany sprawia, że w odgłosach przyrody szumie wiatru i drzew słyszy pytania o Alinę. A gdy pochyla się nad strumieniem, by obmyć krew, widzi w tafli wodnej bladą i milczącą twarz siostry. Nie mogąc zaznać spokoju, błąka się po lesie i wraca na miejsce zbrodni. Słyszy głos siostry, pod którym ukrywa się Goplana. Nimfa chce sprawdzić, czy Balladyna żałuje popełnionej zbrodni, sugerując, że to, co się stało, było tylko złym snem. Balladyna chętnie przystaje na takie wyjaśnienie, do momentu, kiedy ma się okazać, że Kirkor również był sennym majakiem, a Alina żyje. Goplana chce się przekonać, czy Balladyna jest skłonna wyrzec się sukcesu życiowego, spełnienia marzenia o bogactwie i władzy w zamian za powrót siostry do życia. Balladyna nie chce jednak płacić takiej ceny. Mimo ciężaru, jakim są wyrzuty sumienia, woli oswoić się ze śmiercią siostry i świadomością, że jest zbrodniarką, niż zrezygnować ze swoich ambicji. 3. Odczytanie monologu Goplany kończącego scenę I aktu II od słów: Ale bądź spokojna... do końca.

94 94 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 4. Analiza przeczytanego fragmentu. Wskazanie cytatów stanowiących odpowiedzi na następujące pytania: a) O czym zapewnia Goplana Balladynę? b) Co jej przepowiada? c) Przed czym jej nie przestrzegła? Nauczyciel czuwa nad tym, żeby uczniowie na wszystkie pytania znaleźli odpowiedź w postaci precyzyjnie dobranych cytatów. Ważne jest, żeby przy omawianiu punktu 4b zostały odczytane wszystkie fragmenty patrz lewa część poniższej tabeli (załącznik 1). 5. Wskazanie w dalszej części dramatu wydarzeń, które są spełnieniem przepowiedni królowej jeziora Gopło. 6. Sporządzenie notatki. Przykładowe uzupełnienie karty pracy załącznika 1. PRZEPOWIEDNIA GOPLANY Ale na czole plama zostanie czerwona [... ] Ta plama nie zejdzie z czoła Każda lilija albo róża biała I na ślubie i po ślubie Będzie plamami szkarłatu Na wszystkich liściach Czerwona. Usychaj wiecznie tajemnicy męką Każda malina może ciebie zdradzi. Ta wierzba ciebie widziała, Korą wyśpiewa... Lękaj się drzewa! A ręka zbrodni dalej zaprowadzi. Ale natura zbrodnią pogwałcona Mścić się będzie... WYDARZENIE BĘDĄCE SPEŁNIENIEM PRZEPOWIEDNI PRZEŻYCIA BALLADYNY Na czole Balladyny matka dostrzega krwawą plamę, której nie można zmyć wodą ani usunąć żadnymi ziołami. W dniu ślubu dziewczęta ze wsi przynoszą, zgodnie z ludowym obyczajem, kosze białych róż. Balladyna ich nie przyjmuje, ponieważ na białych płatkach widzi czerwone plamy. Balladynę ciągle dręczą wyrzuty sumienia i strach, że ktoś może odkryć jej tajemnicę. W czasie uczty na zamku Grabiec domaga się malin, po czym pojawia się duch Aliny z dzbanem tak aromatycznych malin, że ich zapach wyczuwają wszyscy goście. Ta sytuacja doprowadza Balladynę do omdlenia. W czasie uczty na zamku Grabiec nakazuje Chochlikowi (pełniącemu funkcję jego ministra) zagrać na fujarce wierzbowej. Dźwiękom magicznego instrumentu towarzyszy śpiew duchów. Słowa pieśni to opowieść o tym, co zrobiła Balladyna. Balladyna w obawie przed tym, że prawda o niej może wyjść na jaw, dopuszcza się kolejnych zbrodni. Zabija Gralona (posłańca Kirkora), Pustelnika, który odkrył jej sekret, współuczestniczy w spisku przeciwko Kirkorowi, zabija Fon Kostryna, przyczynia się do śmierci matki. Spełnieniem tej przepowiedni są wspomniane już wydarzenia w czasie uczty. Ostatecznie słowa te spełniają się w czasie sądu nad zbrodniarzami, kiedy Balladyna wydaje wyrok na samą siebie i ginie od uderzenia gromu.

95 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Podsumowanie rozważań. a) Nawiązanie do pierwszej lekcji wykazanie, jaką siłę sprawczą mają słowa Goplany i w jaki sposób królowa jeziora wpływa na odczucia Balladyny. Goplana rzuca na dziewczynę rodzaj klątwy, najpierw po to, aby wywołać w niej wyrzuty sumienia i lęk przed konsekwencjami popełnionej zbrodni (nimfa oczekuje, że Balladyna pożałuje swego czynu, a ów żal stanie się czynnikiem sprawczym pozwalającym przywrócić Alinę do życia), a potem, by ją ukarać za zbrodnię iegoizm. b) Wskazanie analogii z innym znanym uczniom utworem. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w balladzie Lilije Adama Mickiewicza. Pustelnik składa mężobójczyni propozycję przywrócenia do życia zamordowanego męża, ale bohaterka woli znosić udrękę wyrzutów sumienia, niż za popełnioną zbrodnię ponieść karę, która z pewnością by ją spotkała, gdyby mąż powrócił do świata żywych. Podobnie Balladyna, wiedząc, że powrót Aliny do życia pozbawiłby ja szans na małżeństwo z Kirkorem, odrzuca sugestie Goplany. c) Zwrócenie uwagi na to, że nie wszystko, co dotyczy Balladyny, zależy od Goplany. Bezduszność i egocentryzm Balladyny są całkowicie niezależne od działań i słów Goplany. Cechy Balladyny zasygnalizowane w scenie III aktu I znajdują teraz swoje potwierdzenie. Jest wyniosła, ambitna i gotowa na wszystko, by dopiąć swego. 8. Praca domowa. Zredaguj opis przeżyć wewnętrznych Balladyny na podstawie omawianego fragmentu lektury. Temat: Droga Balladyny do władzy. (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: dostrzeganie związku przyczynowo-skutkowego między wydarzeniami wyrażanie subiektywnej opinii umiejętność pracy w zespole wnioskowanie na podstawie tekstu syntetyzowanie/uogólnianie na podstawie zebranego materiału Metody, techniki: burza mózgów, dyskusja, mapa mentalna Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa Przebieg lekcji: 1. Przypomnienie okoliczności, w jakich Balladyna została żoną Kirkora. 2. Rozważenie następującego problemu: Co zyskała Balladyna dzięki małżeństwu zkirkorem? Każdy uczeń na osobnej kartce zapisuje jedną propozycję odpowiedzi na zadane pytanie. Wyznaczeni uczniowie zbiorą kartki i posegregują propozycje uczniów. Następnie jeden z nich zapisze wyniki na tablicy najczęściej powtarzająca się odpowiedź na miejscu 1. itd.

96 96 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Przykładowe odpowiedzi w przypadkowej kolejności: życie u boku szlachetnego człowieka, awans społeczny, tytuł grafini, bogactwo, zamieszkanie w zamku, odcięcie się od przeszłości, wyrzuty sumienia, ciągły niepokój, samotność, zerwanie z pijaczyną Grabcem, znajomość z Kostrynem, żądza władzy, coraz większe ambicje. 3. Rozważenie kolejnego problemu: Czego początkiem staje się wyjazd Kirkora związany z obietnicą daną Pustelnikowi? W grupach 3 4-osobowych uczniowie opracowują przydzielone im zadania. Grupa I Dlaczego Kirkor musiał wyjechać? Czego zażyczył sobie przed wyjazdem? Jak Balladyna reaguje na jego wyjazd? Co jest przyczyną takiej reakcji? Kirkor wyjeżdża, ponieważ ma tajną misję do spełnienia obiecał Pustelnikowi (Popielowi III prawowitemu królowi) pomoc w odzyskaniu tronu. Tajemniczy wyjazd Kirkora wzbudza podejrzliwość Balladyny nękanej wyrzutami sumienia. Przed wyjazdem Kirkor życzy sobie, aby czarna opaska (założona rzekomo jako ślub po siostrze) zniknęła do jego powrotu z czoła żony. To jeszcze bardziej utwierdza Balladyną w podejrzeniach, że Kirkor się czegoś domyśla. Grupa II Jak Balladyna zrywa więzy z wieśniaczą przeszłością? Podajcie przykłady różnych sytuacji. Awans społeczny (bohaterka staje się grafinią) sprawia, że Balladyna pragnie się odciąć od wieśniaczej przeszłości: chata, w której mieszkała, zostaje spalona; dziewczyna gardzi mieszkańcami wsi i zrywa z nimi więzi; nie przyznaje się do gminnego rodowodu;przyjmuje wymyśloną przez Kostryna tożsamość księżniczki Trezbizonty. Grupa III Jaki jest stosunek Balladyny do matki? Przedstawcie kolejne etapy obrazujące ten temat. Matka wzbudza w niej coraz większą niechęć, ponieważ jest ogniwem łączącym ją z dawnym życiem. Balladyna każe zamknąć matkę na wieży, a w końcu wyrzucić ją z zamku na pastwę losu. Grupa IV Jak wpływ na Balladynę ma znajomość z Kostrynem? Jak dowódca straży zamkowej traktuje żonę swego pana? Dowódca straży zamku wkrada się w jej łaski komplementami i uniżonością; jednocześnie śledzi Balladynę, odkrywając jej tajemnicę. Oboje łączy dziwna więź wynikająca z podobnych cech ambicji oraz żądzy bogactwa i władzy. Znajomość

97 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 97 ta ma charakter toksyczny i destrukcyjny, ponieważ opiera się na fałszu, pozorach porozumienia, a w rzeczywistości polega na rywalizacji w drodze do zdobycia władzy. Grupa V Co doprowadza Balladynę do popełnienia kolejnych zbrodni: na Gralonie, Pustelniku i Grabcu? Balladyna zabija Gralona, ponieważ jest posłańcem złych wieści zbrodnia pod wpływem emocji. Zleca powieszenie Pustelnika, ponieważ odkrył jej tajemnicę zbrodnia z premedytacją. Zabija Grabca, gdyż pragnie jego korony zbrodnia z premedytacją. Grupa VI Dlaczego i w jaki sposób grafini pozbywa się męża i Kostryna? Balladyna i Fon Kostryn zawiązują spisek. Przekupują rycerzy Kirkora, werbując ich na swoją stronę. Osłabione wojska Kirkora nie są w stanie odeprzeć ataku tajemniczego przeciwnika i ochronić swego dowódcę. Kirkor ginie na polu walki. Następnie grafini truje Kostryna, pozbywając się zarówno rywala do tronu, jak i ostatniej osoby znającej jej tajemnicę zbrodnia z premedytacją. 4. Przedstawienie wyników pracy. Uczniowie prezentują przygotowane materiały. 5. Zapisanie wniosków będących rozwinięciem tematu lekcji, np. na schemacie. Droga Balladyny do władzy jest splotem różnych okoliczności: przypadkowych izamierzonych. Przykładowy schemat:

98 98 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 6. Ocena krótkiego królowania Balladyny. Odpowiedzi na pytania: Jaką deklarację złożyła sama przed sobą? Jakie zadanie przed nią postawiono? Jak zrealizowała to zadanie? Jaki był efekt realizacji zadania? 7. Przedstawienie wyników pracy w formie mapy mentalnej. 8. Praca domowa. Napisz reportaż na jeden z wybranych tematów: Nie ma zbrodni bez kary, czyli sprawiedliwości stało się zadość. Seria tajemniczych zbrodni w okolicy jeziora Gopło. Zaskakujący finał uroczystości koronacyjnej. Przygotujcie w zespołach inscenizację fragmentów Balladyny w dowolnej konwencji czas przygotowania 2 tygodnie.

99 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 99 Poszukiwanie siebie Jerome David Salinger, Buszujący w zbożu Temat: Czy wędrówkę Holdena można nazwać nowojorską odyseją? (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: wykorzystanie przygotowanych informacji w kontekście tematu lekcji dostrzeganie ciągłości kultury czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym porządkowanie zdarzeń selekcjonowanie materiału bogacenie słownictwa pogadanka heurystyczna, odczyt, praca z tekstem, burza mó- Metody, techniki: zgów Formy pracy: indywidualna, zbiorowa, grupowa Materiały: nożyczki i klej, załącznik 2 Przed lekcją nauczyciel poleca uczniom w ramach pracy domowej przygotować zwięzłe informacje na temat publicznych miejsc, które odwiedza Holden w czasie swojego pobytu w Nowym Jorku. Być może uczniowie nie zdobędą informacji na temat wszystkich wymienionych obiektów. Pamiętajmy, że akcja dzieje się ponad pół wieku temu i niektóre z nich (np. hotele, kluby, restauracje) mogły zmienić nazwę lub charakter, a poza tym niektóre nazwy w powieści brzmią inaczej niż w oryginale. Na przykład muzeum przyrody to uproszczona nazwa Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej; w powieści pojawia się też nazwa Muzeum Sztuki prawdopodobnie chodzi o The Metropolitan Museum of Art. Manhattan najdroższa dzielnica Nowego Jorku, położona na wyspie, zamieszkana przez ponad 1,6 mln (dane z 2006 r.) ludzi, głównie zamożnych przedsiębiorców, jak i część nowojorskiej bohemy artystycznej; Manhattan umownie dzieli się na 3 części: Downtown, Midtown i Uptown, z Piątą Aleją będącą granicą między częścią wschodnią (East Side) a zachodnią (West Side). Penn (Pensylvania) Station główna stacja węzłowa Nowego Jorku, obsługująca zarówno podróżujących metrem nowojorskim, jak i koleją naziemną pomiędzy New Jersey a centrum Nowego Jorku. Stacja mieści się pod ziemią, w środkowej części Manhattanu. Greenwich Viliage dzielnica mieszkalna na Manhattanie w Nowym Jorku. Graniczy z Broadwayem na wschodzie (granicą jest 5th St.), rzeką Hudson na zachodzie. Broadway (ang. szeroka droga ) ulica w Nowym Jorku, w dzielnicy Manhattan; jedna z najdłuższych ulic na świecie 150 mil (241 km); biegnie od Manhattanu aż do miasta Albany. W jej środkowej części (w regionie Times Square) mieszczą

100 100 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości się liczne teatry (rozrywkowe i musicalowe), dzięki czemu ulica ta jest centrum teatralnym USA, przyciągającym wielu turystów z całego świata. Jest to także jedna z głównych ulic dzielnicy Manhattanu i jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc Nowego Jorku i Stanów Zjednoczonych. Radio City 1. Radio City Music Hall jeden z budynków w kompleksie Rockefeller Center; największy i najbogatszy teatr na świecie; miejsce premier teatralnych ifilmowych;2. potoczne określenie Rockefeller Center kompleksu 19 budynków komercyjnych znajdujących się między 48 a 51 ulicą w Nowym Jorku, w centralnej części Manhattanu, zwanej Midtown. Central Park nowojorski park będący oazą zieleni. Położony w centrum Manhattanu, między Aleją Central Park South (nazwa 59 ulicy na styku z Central Parkiem) od strony południowej a 110 ulicą od strony północnej oraz pomiędzy Piątą Aleją na wschodzie i Aleją Central Park West (przedłużenie Ósmej Alei) na zachodzie. Zajmuje 843 akry powierzchni (341 ha). Seton hotel usytuowany w pobliżu Park Avenue na Manhattanie. Biltmore najprawdopodobniej restauracja na Manhattanie. Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej położone na Manhattanie przy 79 ulicy i Central Park West w Nowym Jorku. Jest jednym z najbardziej znanych muzeów historii naturalnej na świecie. Zostało założone w 1869 roku. Obejmuje teren o powierzchni 81 tys. m 2 i składa się z 25 połączonych ze sobą budynków. Jego zbiory liczą 32 mln eksponatów, na które składają się gatunki organizmów oraz artefakty, dwa nowoczesne laboratoria molekularne oraz jedna z największych na półkuli zachodniej bibliotek o historii naturalnej. Personel muzeum to ponad 1200 osób. Muzeum jest sponsorem ponad 100 wypraw naukowych każdego roku. Placówka ta pełni ważną funkcję edukacyjną. Jest odwiedzana corocznie przez prawie 5 mln zwiedzających, w tym wielu nauczycieli z uczniami. Na terenie muzeum rozgrywała się akcja filmów Noc w muzeum i Noc w muzeum 2. The Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku najstarsze i największe muzeum w Ameryce, usytuowane w nowojorskim Central Parku; założone w 1870 roku, 10 lat później przeniesione do nowej obecnej siedziby. Dzięki legatom i darowiznom organizacji oraz osób prywatnych muzeum, które nieustannie się rozbudowuje, posiada unikatową kolekcję malarstwa, rzeźby, dzieł sztuki zdobniczej ze wszystkich epok z całego świata. Zbiory są podzielone na wiele działów tematycznych, m.in. dzieje sztuki światowej malarstwo, sztuka użytkowa, uzbrojenie, instrumenty muzyczne, strój, fotografia. Notki opracowane na podstawie: i Przebieg lekcji: 1. Krótka charakterystyka narratora i narracji w powieści J.D. Salingera. Narracja jest prowadzona w 1. osobie. Narrator to jednocześnie główny bohater powieści szesnastoletni Holden Caulfield. 2. Ustalenie czasu i miejsca wydarzeń. Opowieść jest prowadzona z dystansu czasowego. Jest początek roku 1950, narrator przebywa w szpitalu i czekając na brata, opowiada o wydarzeniach, które miały miejsce nieco wcześniej pod koniec grudnia 1949 roku w szkole Pencey iwnowymjorku.

101 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Podanie tematu lekcji. 4. Przypomnienie źródeł i znaczenia motywu odysei. Podanie przykładów wykorzystania tego motywu. Odyseja epos Homera z VIII w. p.n.e. przedstawiający przygody króla Itaki Odyseusza w czasie jego dziesięcioletniej tułaczki odyseja motyw kulturowy, wywodzący się z eposu Homera, symbolizujący długotrwałą wędrówkę pełną przygód i przeszkód Przykłady wykorzystania motywu odysei w różnych tekstach kultury: K. Kawafis Itaka, L. Staff Odys, Odyseja kosmiczna cykl czterech powieści science fiction Arthura C. Clarke a. Dwie z nich zostały sfilmowane: Odyseja kosmiczna 2001, reż. Stanley Kubrick, Odyseja kosmiczna 2010, reż. Peter Hyams, film Podwodna Odyseja, reż. Daniel Petrie. 5. Ustalenie: a) przyczyn, dla których Holden opuszcza Pencey grudniowej nocy (rozdz. 2, 6, 7) usunięcie go ze szkoły z powodu oblania 4 z 5 przedmiotów bójka z kolegą z pokoju smutek i poczucie samotności b) planów Holdena (rozdz. 7) wyjazd do Nowego Jorku i zatrzymanie się na kilka dni w jakimś niedrogim hotelu (rozdz. 7) rodzice dostaną zawiadomienie o wyrzuceniu syna ze szkoły nie wcześniej niż we wtorek spore kieszonkowe od babci 6. Prezentacja pracy domowej. Uczniowie odczytują krótkie informacje na temat miejsc odwiedzanych przez Holdena w czasie jego wędrówki po Nowym Jorku. Informacje te prowadzą do wniosku, że niespełna dwudobowa wędrówka Holdena odbywa się po Manhattanie. 7. Prześledzenie wędrówki Holdena (praca grupowa). Uczniowie porządkują przebieg wydarzeń. Do tabeli wklejają paski z informacjami o kolejnych etapach wędrówki Holdena w poszczególnych dniach (załącznik 2). 8. Prezentacja wyników pracy grupowej. 9. Zbieranie wyrazów bliskoznacznych do słowa wędrówka tułaczka, eskapada, wycieczka, włóczęga, podróż itp. 10. Wskazywanie różnych aspektów dotyczących losów Odysa i Holdena (praca zbiorowa). ODYSEUSZ HOLDEN charakter wędrówki przyczyna tułaczka klątwa Posejdona spowodowana zarozumialstwem Odysa włóczęga poczucie samotności i niezrozumienia; lekkomyślność; ucieczka od problemów

102 102 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości cel Itaka przeżycie przygody przestrzeń morza i wyspy (fikcyjne) Nowy Jork, Manhattan czas trwania 10 lat niespełna trzy dni napotkane postaci iprzeżyte przygody (kilka przykładów) przechytrzenie Cyklopa; czary Kirke; wysłuchanie syreniego śpiewu; pobyt na wyspie Kalipso; przedostanie się przez cieśninę opanowaną przez dwa potwory morskie: Scyllę i Charybdę; utrata całej załogi; pomoc króla Feaków; samotny powrót na Itakę zabawa w hotelowym barze z przypadkowo poznanymi kobietami; spotkanie z prostytutką; oszukanie i pobicie Holdena przez windziarza-sutenera; kłótnia z Sally; rozmowa z młodszą siostrą; dziwne zachowanie pana Antoliniego bilans zysków istrat symboliczne znaczenie wędrówki stracił wszystko załogę, łupy wojenne, flotę; dzięki pomocy Alkinoosa wrócił do ojczyzny; zdobył sławę wędrówka Odysa to symbol ludzkiego życia i konieczności zmagania się z różnymi przeszkodami, które los rzuca nam pod nogi; czasem trzeba się z nimi uporać samodzielnie, a czasem z czyjąś pomocą roztrwonił pieniądze, został pobity, pokłócił się z Sally, upił się i ośmieszył; rozmowa z Phoebe dała mu do myślenia i nawiązał z siostrą silniejszą więź; otrzymał kilka dobrych rad od pana Antoliniego; lepiej poznał siebie; utwierdził się w przekonaniu, że otaczający go świat jest odarty z wszelkich wartości włóczęga Holdena to symbol młodzieńczego buntu, próby poszukiwania siebie, swojego miejsca w świecie Podczas wykonywania tego zadania, należy: rozważając przyczyny wędrówki, podkreślić znaczenie okoliczności zewnętrznych (w przypadku Odyseusza) i wewnętrznych (w przypadku Holdena); zwrócić uwagę na odczucie czasu wydarzeń w powieści Salingera wędrówka Holdena trwa niespełna trzy dni, ale tyle się przez ten czas dzieje, że można odnieść wrażenie, iż wydarzenia trwają o wiele dłużej; dokładniej omówić kilka przeżytych przez Holdena przygód. Niech dwie przygody wybiorą uczniowie, a jedną nauczyciel. Dobrze byłoby, żeby omówić nocną wizytę Holdena w domu i rozmowę z siostrą. 11. Sformułowanie tezy będącej odpowiedzią na pytanie zawarte w temacie. Zgromadzenie kilku odpowiednich argumentów uzasadniających tezę (praca indywidualna). Uczniowie mogą sformułować tezę na trzy sposoby, np. Uważam, że wędrówkę Holdena można uznać za nowojorską odyseję. Uważam, że włóczęga Holdena nie ma nic wspólnego z odyseją. Sądzę, że trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie zawarte w temacie. Następnie za pomocą kilku odpowiednio dobranych argumentów uzasadniają postawioną tezę.

103 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Odczytanie kilku różnych wypowiedzi uczniowskich. 13. Praca domowa. Przygotuj ustne opowiadanie o dowolnej przygodzie Holdena przedstawionej z punktu widzenia innego bohatera powieści. Temat: Obraz rodziny Caulfieldów. (czas realizacji 1 2 lekcje) Cele lekcji: dostrzeganie wartości, jaką jest rodzina czytanie na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym wnioskowanie selekcjonowanie materiału uzasadnianie własnej opinii charakteryzowanie postaci współpraca w grupie Metody, techniki: pogadanka heurystyczna, praca z tekstem, metaplan Formy pracy: indywidualna, zbiorowa, grupowa Materiały: załącznik 3 Przebieg lekcji: 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Rozdanie uczniom kartek z aforyzmami na temat rodziny (załącznik 3). Zadaniem każdego ucznia jest wybrać aforyzm, który się mu najbardziej podoba, zapisać go w zeszycie i uzasadnić swój wybór w kilkuzdaniowej wypowiedzi pisemnej. Ze względu na ograniczenie czasowe nie można oczywiście sprawdzić wypowiedzi wszystkich uczniów, lecz ograniczyć się do wysłuchania kilku ochotników lub uczniów wskazanych przez nauczyciela. Cytaty zostaną także wykorzystane w pracy domowej, dlatego każdy uczeń musi zachować własną kartkę. 3. Przedstawienie rodziny Caulfieldów schemat na tablicy.

104 104 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 4. Sformułowanie i zanotowanie kilku wniosków na podstawie schematu, np. Rodzina Caulfieldów: jest liczna, reprezentuje dosyć typowy amerykański schemat lat powojennych ojciec zajmuje się utrzymaniem rodziny, a matka poświęca się domowi, doświadcza tragedii, jaką jest śmierć członka rodziny. 5. Ustalenie, o których członkach rodziny Holden mówi najwięcej, a o kim prawie w ogóle się nie wypowiada. Dlaczego tak jest? Holden dużo mówi o swoim rodzeństwie, natomiast niewiele o rodzicach. Wyjaśnia to na początku powieści: moich staruszków krew by chyba zalała tam i z powrotem, gdybym coś napisał o ich sprawach osobistych. Okropnie są drażliwi na tym punkcie, zwłaszcza ojciec. Bardzo mili, złego słowa o nich nie powiem, ale drażliwi jak diabli. 6. Przygotowanie charakterystyk członków rodziny Caulfieldów (praca w grupach). Pomijamy postać Holdena, któremu jest poświęcona osobna lekcja. Grupa I Alik (rozdz. 5, 10, 18) Jak wyglądał? Jakie przykłady zachowania Alika wspomina Holden? Co go charakteryzowało? Jak był postrzegany przez otoczenie? Jak się układały jego relacje z Holdenem? O jakich zainteresowaniach Alika świadczy pamiątka zachowana po nim przez Holdena? Grupa II D.B. (rozdz. 1, 3, 16, 18) Jakie ma zdolności? Z czego zrezygnował, a czym się zajął? Dlaczego? Jak tę zmianę ocenia Holden? W czym uczestniczył? Jak to na niego wpłynęło? Jak traktuje młodsze rodzeństwo? Jaki jest wpływ D.B. na Holdena? Grupa III Phoebe (rozdz. 10, 21, 22, 23, 25) Jak wygląda? Co ją charakteryzuje? Co lubi w niej Holden? Co świadczy o jej dziecinności, a co o dojrzałości? Jak traktuje Holdena? Grupa IV rodzice (rozdz. 1, 10, 15, 18, 20, 21, 23) Jak rodzice przeżyli śmierć Alika? Jakie cechy matki uwidaczniają się w jej rozmowie z Phoebe po powrocie zprzyjęcia? Jaki jest stosunek Holdena do matki? Jaką zaletę matki widoczną w wyglądzie Phoebe podkreśla Holden? Co można powiedzieć o osobowości ojca na podstawie wypowiedzi Holdena na początku powieści?

105 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 105 W jaki sposób charakteryzują go słowa Phoebe na wieść o wyrzuceniu Holdena z kolejnej szkoły oraz odpowiedź Holdena? O jakim stosunku Holdena do ojca może świadczyć jego wypowiedź na temat adwokatów? (rozmowa z Phoebe) Alik młodszy brat Holdena, zachorował na białaczkę i w wieku 11 lat umarł (18 lipca 1946 r.). Był ulubieńcem całej rodziny. Odznaczał się niezwykłą inteligencją. Był bardzo dobrym uczniem i rodzice często otrzymywali ze szkoły listy pochwalne dotyczące Alika. W relacji Holdena jawi się jako niezwykle sympatyczny dzieciak, zawsze wesoły i uśmiechnięty. Miał ogniście rude włosy, które rzucały się w oczy. Holden podkreśla też, że Alik nigdy się na nikogo nie złościł, mimo że zgodnie ze stereotypem rudzielca powinien być złośliwy. Młodszy brat był sportowcem grał jako lewy Fidler (był leworęczny) w baseball. Holden przechowuje jego rękawicę baseballową jako najdroższą pamiątkę po nieżyjącym bracie. Z sentymentem wspomina różne wydarzenia związane z Alikiem, na przykład kiedy zobaczył brata z zainteresowaniem obserwującego jego postępy w grze w golfa albo kiedy jako dzieci przyglądali się występującemu w przedstawieniu bożenarodzeniowym bębniarzowi, któremu potem Alik wysłał pocztówkę z Waszyngtonu, dokąd obu chłopców zabrał ojciec. Holden bardzo kochał brata, a właściwie nadal go kocha. W rozmowie z Phoebe przekonuje ją, że fakt, iż ktoś umarł, nie oznacza, że nie można go już lubić. Śmierć Alika była dla Holdena traumatycznym przeżyciem, które prawdopodobnie wciąż ma wpływ na jego psychikę. Nie lubi chodzić z rodzicami na cmentarz, ponieważ to miejsce jeszcze bardziej budzi w nim niezgodę na to, co spotkało Alika. D.B. najstarszy brat Holdena zaczynał jako pisarz. Holden uważał, że brat świetnie się zapowiadał i bardzo lubił jego opowiadania. Jednak z ambitnego pisarstwa trudno się utrzymać. D.B. został scenarzystą filmowym w Hollywood i ma teraz forsy jak lodu. Holden kocha brata, ale krytycznie ocenia jego życiową decyzję. Uważa, że D.B. zmarnował swój talent i dla pieniędzy zaprzedał się filmowcom. Mimo to D.B. często pojawia się we wspomnieniach Holdena. Przede wszystkim okazuje się, że starszy brat miał ogromny wpływ na czytelnicze zainteresowania Holdena. Poza tym D.B. zabierał Phoebe i Holdena do teatru, a czasem do swoich ulubionych klubów. Pozwolił Phoebe mieszkać w swoim pokoju, podczas gdy pracował w Hollywood. Widać, że D.B. bardzo kocha swoje młodsze rodzeństwo i dba o dobre relacje z nimi. Dowiadujemy się także, że D.B. był cztery lata w wojsku i walczył w drugiej wojnie światowej. Najprawdopodobniej uczestniczył w operacji desantowej wojsk amerykańskich w Normandii. To traumatyczne doświadczenie wywarło na niego ogromny wpływ miał objawy depresji, w czasie urlopów w domu całymi dniami leżał w łóżku. To zapewne sprawiło, że już do końca wojny był szoferem jakiegoś generała. Nienawidził wojny i związanej z nią konieczności zabijania. Krytycznie wypowiadał się o armii amerykańskiej. Holdena dziwiło to, że mimo takiego stosunku do wojny jego brat rozczytywał się w literaturze wojennej i polecał ją młodszemu bratu (np. Pożegnanie z bronią E. Hemingwaya), o co się nawet posprzeczali i D.B. wytknął Holdenowi, że jest za młody i za mało doświadczony, żeby to zrozumieć. Phoebe ma 10 lat i jest najmłodsza spośród dzieci państwa Caulfieldów. Holden charakteryzuje ją jako ładną i mądrą dziewczynkę. Phoebe podobnie jak Alik ma rude włosy, które latem obcina, a na zimę zapuszcza i nosi wtedy

106 106 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości warkoczyki, z którymi wygląda bardzo milutko. Jest szczupła, zwinna i bystra, zawsze świetnie rozumie, o co chodzi, a także potrafi odróżnić dobry film od kiepskiego. Jest pedantką, o czym świadczy porządek w jej pokoju. Ma bogatą wyobraźnię wymyśliła sobie Hazel Wayterfield, która jest bohaterką naiwnych detektywistycznych opowiadań Phoebe, a także postacią, z którą się dziewczynka utożsamia. Młodsza siostra Holdena jest bardzo uczuciowa i wylewnie okazuje swoje uczucia, na przykład obcałowując na powitanie Holdena, gdy ten pod osłoną nocy zakradł się do domu. Czasami zachowuje się dojrzale jak na swój wiek, na przykład wtedy gdy orientuje się, że Holden został wyrzucony ze szkoły; podczas rozmowy prowokuje brata do zastanowienia się nad sobą. Najczęściej jednak zachowuje się odpowiednio do swojego wieku, np. kiedy tańczy z Holdenem albo kiedy naiwnie wierzy w jego plany i postanawia wyruszyć z nim w podróż, a gdy się okazuje, że nic z tego, ostentacyjnie obraża się na brata. Widać, że między Holdenem i siostrą istnieje silna więź, że bardzo się lubią i dobrze się czują w swoim towarzystwie. Co zaskakujące, nie tylko Phoebe liczy się w różnych sprawach z opinią starszego brata, ale również on bierze sobie do serca jej spostrzeżenia. Poza tym z wielką wyrozumiałością i dystansem traktuje niektóre dziecinne zachowania Phoebe, na przykład wtedy gdy dziewczynka przekonuje go, że potrafi siłą woli wywołać u siebie gorączkę. Matka ma pierwszorzędny gust, bardzo ładnie ubiera Phoebe. Nie lubi przyjęć, ale udaje, że się dobrze bawi. O tym, że jest uczuciowa i bardzo kocha swoje dzieci, mogą świadczyć dwa podane przez Holdena przykłady: a) dotąd nie przebolała śmierci Alika, b) zainteresowanie, troska i czułość, którą okazuje Phoebe po powrocie do domu zprzyjęcia. W tym, co i w jaki sposób Holden mówi o matce, uwidaczniają się jego uczucia do niej. Kocha ją i troszczy się o nią. Chciałby oszczędzić jej zmartwień, ale ciągle wpada w jakieś tarapaty. Ojciec postać bardzo tajemnicza. Z relacji Holdena dowiadujemy się, że: a) jest drażliwy na punkcie spraw osobistych, b) zmienił wyznanie ze względu na żonę. Phoebe, gdy dowiaduje się, że Holdena wyrzucono z kolejnej szkoły, mówi: Tatuś cię zabije. Holden odpowiada na to: Nie. Nie zabije mnie. W najgorszym wypadku zrobi znów straszliwe piekło i pośle mnie do tej cholernej szkoły wojskowej. Na podstawie tych informacji można ustalić, że prawdopodobnie ojciec jest człowiekiem zamkniętym w sobie, nieuzewnętrzniającym uczuć, surowym wobec dzieci. Wypowiedź Holdena na temat adwokatów świadczy o tym, że pogardza tą profesją i uważa adwokatów za hipokrytów, którzy gotowi są bronić przestępcy dla pieniędzy i sławy. W ten sposób pośrednio ujawnia swój stosunek do ojca, który jest właśnie adwokatem. Praca nie musi się odbywać w czterech grupach. Nauczyciel może podzielić klasę na więcej grup i rozdzielić zadania według własnego uznania. Przy omawianiu postaci D.B. najprawdopodobniej niezbędne będą wyjaśnienia nauczyciela dotyczące operacji desantowej sprzymierzonych wojsk amerykańskich,

107 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 107 brytyjskich i kanadyjskich z początku czerwca 1944 roku w Normandii. Żeby wyjaśnić przyczynę traumy D.B., można się odwołać do początkowych scen ze znanego filmu S. Spielberga Szeregowiec Ryan, które bardzo realistycznie pokazują dramat walczących tam żołnierzy. Inną propozycją przebiegu lekcji jest stworzenie w grupach kolaży przedstawiających członków rodziny Holdena. Jeżeli nauczyciel wybierze taką metodę pracy, zapowiada uczniom przed lekcją, aby przygotowali pięć arkuszy brystolu lub trzy arkusze szarego papieru (są na tyle duże, że można je przeciąć na pół) oraz kolorowe czasopisma, ścinki materiału, resztki włóczki, kredki (najlepiej suche pastele), kolorowe pisaki. Zadaniem uczniów będzie stworzenie jak najbardziej dokładnego wizerunku danej postaci. To, czego się nie da przedstawić w formie graficznej, uczniowie dopisują na planszy obok postaci. 7. Prezentacja wyników pracy zespołowej. Umieszczenie na tablicy kartek z notatkami (rozwinięcie schematu) i odczytanie ich przez liderów grup. 8. Sformułowanie i zanotowanie kolejnych wniosków dotyczących rodziny Caulfieldów. Przykładowe wnioski: Caulfieldowie są kochającą się rodziną, rodzeństwo mimo różnic wieku jest ze sobą bardzo zżyte, destrukcyjny wpływ na relacje w rodzinie miała śmierć Alika, ważną rolę odgrywają wartości materialne, rodzice przywiązują wagę do dobrego wykształcenia dzieci i chcą zapewnić im dobry start, czarną owcą w rodzinie jest Holden, ale każdy stara się mu pomóc tak, jak potrafi. 9. Praca domowa. Wklej do zeszytu kartkę z cytatami (załącznik 3), podkreśl te, które twoim zdaniem najlepiej pasują do rodziny Caulfieldów i uzasadnij swój wybór. Temat: Jaki jest Holden Caulfield? (czas trwania 1 lekcja) Cele lekcji: twórcze myślenie wykorzystywanie dotychczas zdobytej wiedzy umiejętność dyskutowania współpraca w grupie Metody, techniki: 6 myślących kapeluszy Formy pracy: grupowa Materiały: przygotowane przez nauczyciela kartki z kolorowymi kapeluszami lub kapelusze wycięte z kolorowego papieru

108 108 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Przebieg lekcji: 1. Zapowiedź tematu lekcji i przedstawienie metody pracy. Nauczyciel bardzo ogólnie sygnalizuje temat lekcji. Zapowiada, że przedmiotem rozważań będzie postać głównego bohatera. Uczniowie będą mu się przyglądać z różnych perspektyw (wskazanych przez myślowe kapelusze): a) Kapelusze niebieskie menadżerowie, kierują dyskusją i zapisują wyniki pracy, b) Kapelusze białe obiektywni, ustalają fakty, c) Kapelusze czerwone subiektywni, kierują się emocjami i intuicją, d) Kapelusze żółte optymiści, dostrzegają same pozytywy, e) Kapelusze czarne pesymiści, dostrzegają same negatywy, f) Kapelusze zielone kreatywni, proponują twórcze, nowatorskie rozwiązania. 2. Losowanie lub rozdanie kolorowych kapeluszy i dobieranie się uczniów w grupy. 3. Rozdanie poszczególnym grupom karteczek ze wskazówkami ułatwiającymi pracę. Kapelusze niebieskie: sprecyzowanie tematu ustalenie kolejności wypowiadania się poszczególnych grup formułowanie pytań pomocniczych wyciąganie wniosków cząstkowych na podstawie wypowiedzi poszczególnych grup kierowanie dyskusją notowanie najważniejszych informacji podsumowanie Kapelusze białe: obiektywizm ustalenie faktów popieranie faktów odpowiednimi cytatami przygotowanie kompletnej informacji niewyrażanie opinii Kapelusze czerwone: subiektywizm emocjonalne podejście do problemu włączenie uczuć pozytywnych i negatywnych kierowanie się intuicją Kapelusze żółte: optymizm wskazywanie samych pozytywów sytuacji/problemu uzasadnianie swojego stanowiska przewidywanie dobrych skutków doszukiwanie się dobrych stron w tym, co zostało przedstawione przez inne grupy Kapelusze czarne: pesymizm wskazywanie słabych stron sytuacji/problemu przewidywanie niemiłych konsekwencji krytykowanie doszukiwanie się złych stron w tym, co zostało przedstawione przez inne grupy

109 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 109 Kapelusze zielone: pomysłowość w spojrzeniu na problem nowatorstwo myślenia oryginalność w ocenie sytuacji/problemu kierowanie się wyobraźnią przełamywanie schematów prowokowanie Nauczyciel nadzoruje pracą grup i w razie potrzeby służy pomocą. Najtrudniejsze zadania mają zespoły niebieskich i zielonych kapeluszy. Być może trzeba będzie pomóc grupie niebieskiej sprecyzować problem (np. jak było, jak jest, jak może być w życiu Holdena?). Poza tym grupa niebieska ustala też, jakie aspekty należy wziąć pod uwagę, przygotowując prezentacje postaci, np. cechy Holdena, zachowanie bohatera w różnych sytuacjach, relacje z członkami rodziny, stosunek do szkoły, relacje z innymi ludźmi. 4. Praca poszczególnych grup nad przydzielonymi im zadaniami. 5. Prezentacja wyników pracy. Białe kapelusze prezentują obiektywne informacje dotyczące bohatera. Holden ma 17 lat. Mieszka w Nowym Jorku na Manhattanie. Pochodzi z zamożnej rodziny. Jego ojciec jest prawnikiem, matka prawdopodobnie nie pracuje zawodowo, lecz zajmuje się domem. Holden ma starszego brata D.B., który jest scenarzystą w Hollywood, i młodszą, dziesięcioletnią siostrę Phoebe. Miał jeszcze jednego brata, Alika, który zmarł na białaczkę, kiedy Holden miał 13 lat. Chłopak uczył się w kilku prywatnych szkołach: Whooton, Elkton Hilss i Pencey, ale z każdej go wyrzucano z powodu ocen niedostatecznych. Po wyrzuceniu go z ostatniej z wymienionych szkół, przed powrotem do domu, w grudniu 1949 roku przez niespełna trzy dni włóczył się po Nowym Jorku, przeżywając różne przygody. Po nowojorskiej eskapadzie zachorował na gruźlicę i został umieszczony w klinice, w której ma odzyskać siły. To właśnie tam opowiada o swoich przygodach i przeżyciach. Jest wysoki i bardzo szczupły. Włosy ma obcięte na jeża. Mimo 17 lat jest częściowo siwy. Nie wiadomo, jaka jest tego przyczyna. Pali dużo papierosów. Czerwone kapelusze wyrażają zrozumienie i empatię dla bohatera, współczują mu, potępiają nierozumiejące go otoczenie. Holden to bardzo wrażliwy chłopak, który nie godzi się na zasady rządzące otaczającym go światem materializm i hipokryzję. Wyrazem jego buntu jest niemożność odnalezienia się w żadnej szkole, ponieważ zasady panujące w prywatnych szkołach, do których wysyłają go rodzice, są odbiciem zasad rządzących we współczesnym świecie. Wrażliwość jest najważniejszą cechą jego osobowości, właśnie ona ma najsilniejszy wpływ na to, co się z nim dzieje. Głęboko przeżył śmierć brata, z której nie otrząsnął się mimo upływu czasu z tego powodu zasługuje na współczucie i wyrozumiałość. Rodzice nie udzielili mu wystarczającego wsparcia i pomocy. Przenoszenie go z jednej elitarnej szkoły do następnej nie rozwiąże problemów Holdena. Jego postawa życiowa to krzyk o pomoc. Jest marzycielem i idealistą, ale otaczający go realiści i pragmatyści nie rozumieją go (np. Sally). To, że ma marzenia, nawet jeśli nie wszystkie są możliwe do realizacji, jest wspaniałe. Rozczulający jest

110 110 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości też stosunek Holdena do dzieci. Niewielu nastolatków ma dla nich tyle sympatii i zrozumienia. Holden nie tylko je dostrzega, ale i nawiązuje z nimi dobry kontakt. Wrażliwość może mu w życiu pomóc, ale też może sprawić, że Holden pozostanie zagubiony i nigdy nie odnajdzie swojego miejsca w świecie. Żółte kapelusze przedstawiają pozytywne cechy osobowości Holdenaijegosytuacji. Holden jest bardzo inteligentny i oczytany. Mimo że nie może zaliczyć wielu przedmiotów, świetnie sobie radzi z angielskim i w tej dziedzinie może odnieść sukces. Jest koleżeński, wyświadcza kolegom różne przysługi, pożycza ubrania, pisze wypracowania, zabiera ze sobą do miasta samotnego sąsiada, mimo że za nim nie przepada. Jest uczuciowy, bardzo kocha rodzinę. Ma świetny kontakt ze swoim rodzeństwem. Jego eskapada po Nowym Jorku świadczy o ciekawości świata i odwadze w podejmowaniu ryzyka. Ma wybujałą wyobraźnię, na poczekaniu potrafi wymyślić jakąś niezwykłą historię. Jest świetnym gawędziarzem, jego opowieść o swoich przygodach jest bardzo ciekawa. Holden potrafi być obiektywny wobec siebie. Jest świadomy własnych wad i słabości. Czasami ocenia siebie zbyt krytycznie, np. nazywając się tchórzem i łgarzem. Odznacza się wrażliwością na świat i ludzi. Przejmuje się losem kaczek z Central Parku. Sympatię i szacunek wzbudzają w nim dwie skromne siostry zakonne. Jest hojny, ponieważ ofiarował im datek przekraczający jego możliwości finansowe. Przeżyte przez niego przygody na pewno wzbogaciły jego osobowość i pozwoliły mu lepiej poznać siebie. Czarne kapelusze ukazują negatywny wizerunek bohatera. Holden jest czarną owcą w rodzinie i przysparza swoim rodzicom tylko kłopotów oraz wstydu. Nie chce mu się uczyć i szuka na to różnych wymówek. Nic mu się nie podoba. Wszystkich krytykuje i nazywa kabotynami, a sam nie jest lepszy, np. denerwuje go ocenianie innych przez pryzmat pieniędzy, a sam żyje na koszt zamożnych rodziców i ocenia ludzi po tym, jaką mają walizkę. Używa prostackiego, wulgarnego języka. Brakuje mu odwagi, żeby powiedzieć innym, co naprawdę myśli. Sam zresztą o sobie mówi, że jest tchórzem. Nie potrafi z nikim spośród swoich znajomych i kolegów nawiązać dobrych relacji, zawsze musi coś zepsuć, np. najpierw zaprosił Sally na randkę, a potem obraził. Bywa porywczy, np. kiedy się rzucił na kolegę z pokoju. Bywa egzaltowany, np. wyobraża sobie swoją śmierć. Jest lekkomyślny. Robi różne głupie rzeczy, pakuje się w tarapaty i popełnia błędy, za które potem musi płacić niemałą cenę, ale nie wyciąga z tego żadnych konstruktywnych wniosków. Jest infantylny, wymyśla bzdurne historyjki, snuje naiwne i nierealne plany związane ze swoją przyszłością, np. gdy siostra pyta go, kim chciałby zostać w przyszłości, Holden mówi, że strażnikiem w zbożu, a przecież nie ma takiego zawodu. Phoebe, mimo że jest dużo młodsza od Holdena, doskonale demaskuje jego słabe strony niekonsekwencję, nieumiejętność nawiązywania relacji z innymi ludźmi, niedojrzałość. Zielone kapelusze ukazują oryginalność bohatera. Holden jest nastolatkiem, który stwarza problemy i niejedno przeszedł, ale dzięki temu w przyszłości będzie sam lepiej rozumiał młodych ludzi. Ma niezwykłe zdolności w tworzeniu fikcji i być może w przyszłości zostanie pisarzem. Świetnie, że przeżył takie przygody, ponieważ niewątpliwie wzbogaciły jego osobowość, lepiej poznał siebie i otaczający go świat. Będzie też miał co wspominać na stare lata. Holden nie powinien niczego żałować, gdyż to, co przeżył, czyni jego życie barwnym i nieprzeciętnym. Fajnie byłoby kolegować się z kimś takim. Nietypowe jak na nastolatka jest to, że gardzi kinem jako sztuką komercyjną. Jest krytyczny.

111 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 111 Dostrzega naiwności w fabułach filmowych, dlatego potępia starszego brata za to, że poświęcił talent pisarski na rzecz tworzenia scenariuszy filmowych. Trafne są także jego spostrzeżenia dotyczące atmosfery panującej w elitarnych szkołach, w których się uczył. Niecodzienne są pomysły Holdena na życie pragnienie ucieczki od świata i ludzi poprzez udawanie głuchoniemego albo marzenie o byciu strażnikiem dzieci buszujących w zbożu nad skrajem przepaści. Pomysły te świadczą o oryginalności bohatera, ale też są projekcją jego ukrytych potrzeb, z jednej strony alienacji, a z drugiej znalezienia pomocnej dłoni, przewodnika, który uchroniłby go przed upadkiem w przepaść. Trudno przewidzieć sposób myślenia uczniów i to, co uznają za szczególnie ważne w narzuconej im przez barwę kapelusza konwencji myślowej. Przedstawione tu propozycje są efektem pracy w jednej z klas. Ale wyniki pracy mogą być zupełnie inne. Bardzo ważna jest rola nauczyciela, który powinien czuwać nad pracą uczniów i dyskretnie im pomagać. Jeżeli zespół niebieski nie poradzi sobie z trudnym zadaniem panowania nad całością, nauczyciel powinien założyć niebieski kapelusz i włączyć się w prace tego zespołu. Zadaniem niebieskiego zespołu jest też ustalenie zasad, według których będzie się odbywać prezentacja, np. w trakcie prezentacji punktu widzenia jednej grupy inne mogą z nią polemizować, zgłaszając przez podniesienie ręki chęć podjęcia polemiki; wyznaczona osoba z grupy niebieskich kapeluszy udziela głosu i kieruje dyskusją; w tym czasie inny członek tej grupy notuje najważniejsze wnioski; poszczególne zespoły przedstawiają wyniki pracy według kolejności ustalonej przez grupę niebieskich kapeluszy, a dopiero potem można podjąć polemikę; wyznaczona grupa prezentuje wyniki swojej pracy; kolejny zespół, słuchając poprzedników, może nawiązać do poprzedniej wypowiedzi. 6. Zapisanie najważniejszych wniosków przez przedstawiciela grupy niebieskiej. Można sporządzić notatkę w formie mapy mentalnej. Na arkuszu szarego papieru pośrodku zapisujemy imię bohatera, a następnie naklejamy kartki w kolorze 5 kapeluszy myślowych białą, czarną, czerwoną, żółtą i zieloną, na których przedstawiciele grupy niebieskiej wcześniej wynotowali najważniejsze informacje o bohaterze. Problemem może być sporządzenie notatki na czarnym arkuszu. W tym celu należy wcześniej przygotować kilka pasków w jaśniejszym, np. szarym kolorze, na nich zapisać cechy bohatera i przykleić na czarny arkusz.

112 112 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 7. Praca domowa. 1. Wybierz jedną z zaproponowanych poniżej pisemnych wypowiedzi: napisz opowiadanie z opisem przeżyć wewnętrznych o dalszych losach Holdena, napisz list do Holdena, odnieś się do jego przeżyć, doświadczeń i zachowań, rozwiń w dowolnej formie słowa pana Antoliniego: nie jesteś pierwszą ludzką istotą, w której postępowanie innych ludzi obudziło zamęt, strach, a nawet obrzydzenie. 2. Przypomnij sobie różne teksty kultury omawiane na lekcjach języka polskiego w klasie, a także inne poznane samodzielnie, które przedstawiają obraz szkoły. Temat: Obraz szkoły w powieści Buszujący w zbożu Jerome a Davida Salingera. (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym współpraca w grupie tworzenie metaplanu jako wyniku pracy grupowej i zbiorowej umiejętność uczestniczenia w dyskusji Metody, techniki: pogadanka heurystyczna, metaplan, dyskusja Formy pracy: pracy grupowa, zbiorowa Przebieg lekcji: 1. Wprowadzenie do tematu lekcji przedstawienie różnych obrazów szkoły w tekstach kultury omawianych w klasie II lub poznanych samodzielnie przez uczniów (praca domowa zadana na poprzedniej lekcji). 2. Podanie tematu lekcji. 3. Przypomnienie, do jakich szkół chodził Holden, i ustalenie, jaki mają charakter. Whooton, Elkton Hills, Pencey prywatne, elitarne szkoły męskie, których celem jest przygotowanie uczniów do kontynuowania nauki w najlepszych uczelniach. 4. Przygotowanie klasy do pracy w grupach. Nauczyciel zapowiada, że zadaniem klasy jest stworzenie uniwersalnego obrazu szkoły na podstawie wypowiedzi Holdena o szkołach prywatnych, do których uczęszczał. 5. Podział klasy na grupy i przydział zadań. Grupa I przedstawienie tych cech szkoły, które mają tworzyć jej oficjalny wizerunek Jak się reklamuje? Jakie celebruje ceremonie? Dlaczego? Jakie są zadania dyrekcji? Jakie kształtuje cechy uczniów?

113 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 113 Grupa II przedstawienie obrazu szkoły widzianego oczyma Holdena Do czego ogranicza się zdobyta w szkole wiedza? Czemu służą pielęgnowane przez szkołę tradycje i ceremoniały? Jak się zachowuje dyrekcja? Jacy są uczniowie tych szkół? Grupa III charakterystyka profesora Spencera Czego uczy? Dlaczego Holden się z nim spotyka? O czym to świadczy? Czego dotyczy ich rozmowa? Jakie cechy profesora ujawniają się w jego rozmowie z Holdenem? Jak można ocenić głośne odczytanie przez profesora eseju Holdena? Grupa IV charakterystyka profesora Antoliniego Czego uczy? Za co Holden go ceni? W jakich okolicznościach dochodzi do spotkania Holdena z nauczycielem? Jak nauczyciel reaguje na nocny telefon Holdena? Jakie cechy nauczyciela ujawniają się w jego rozmowie z Holdenem? Jak reaguje na krytykowanie przez Holdena innego nauczyciela? Grupa V charakterystyka profesora Vincona Czego uczy? Jakie stosuje metody prowadzenia lekcji? Do czego przywiązuje wagę? O czym to świadczy? Grupa VI rady udzielane Holdenowi przez nauczycieli Jakich rad udzielają? Czego dotyczą te rady? W jakiej sytuacji zostały udzielone? O jakich cechach nauczycieli świadczą? Uczniowie odwołują się do fragmentów rozdziałów: 1, 2, 3, 5, 17, 22, Prezentacja wyników pracy grup w formie metaplanu. Przykładowy metaplan obrazujący pracę poszczególnych grup znajduje się na następnych stronach (s ). 7. Dyskusja. Obraz szkoły jest raczej negatywny. Najbardziej razi hipokryzja. Stwarza się pozory, że jest to miejsce, w którym panują określone zasady etyczno-moralne i w którym wpaja się uczniom pewne wartości, a tymczasem okazuje się, że zamiast kształtować charaktery, łamie się je. Zamiast promować indywidualizm i oryginalność, dąży się do ujednolicania i upraszczania. Pod pozorami budzenia poczucia solidarności ze społecznością szkolną i integrowania środowiska organizuje się imprezy, które mają na celu przede wszystkim pokazywanie się na zewnątrz i marketing. Obraz ten jednak nie jest jednoznacznie negatywny. W relacji Holdena można się doszukać także aspektów pozytywnych, takich jak życzliwość niektórych nauczycieli, nawiązywanie przez nich z uczniami relacji nieco familiarnych lub partnerskich, ale w pozytywnym tych słów znaczeniu. Należą do nich spotkania z nauczycielami na gruncie prywatnym (odwiedziny u państwa Spencerów i częstowanie uczniów gorącą czekoladą), troska o uczniów i zainteresowanie tym, co się z nimi dzieje, gotowość udzielenia pomocy w trudnej sytuacji, o czym świadczy postawa pana

114 114 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Antoliniego. Warto też wspomnieć o tym, że profesor Spencer źle się czuje z tym, że oblał Holdena. Tłumaczy się przed nim, a głośne odczytanie jego eseju o Egipcjanach niekoniecznie jest przejawem złośliwości, raczej próbą unaocznienia chłopcu własnej bezsilności wobec jego postawy. Jeżeli klasa zna powieść lub film Stowarzyszenie umarłych poetów, to można skonfrontować obraz szkoły tam przedstawiony z obrazem ukazanym w powieści Salingera, ponieważ akcja w obu przypadkach dzieje się mniej więcej w tym samym czasie, w USA i w podobnym typie szkoły. 8. Praca domowa. Czy zgadzasz się ze słowami Michela Tourniera: Szkoła to miejsce, w którym zaczynamy tracić naszą własną osobowość? Rozwiń odpowiedź w formie rozprawki. lub Przygotuj przemówienie, wykorzystując słowa pana Antoliniego: Wykształcenie [...] da ci jeszcze coś ponadto. Poznasz własny format i będziesz mógł ubrać swój umysł odpowiednio. SZKOŁA OFICJALNIE kształtuje charaktery, oświeca umysły wychowuje wspaniałych młodzieńców ZADANIA WEDŁUG HOLDENA daje tyle mądrości, ile potrzeba na zafundowanie sobie cadillaca łamie charaktery ogranicza wyobraźnię rywalizacja sportowa mająca na celu kształcić ducha rywalizacji i integrować uczniów niedzielne odwiedziny rodziców coroczne odwiedziny sponsora szkoły zjazdy absolwentów CEREMONIAŁY wielki szum wokół meczów befsztyki na sobotni obiad mające przekonać rodziców, że ich synowie są dobrze odżywiani nadęta pompatyczna bufonada na część sponsora szkoły żałosne próby integrowania się dawnych absolwentów z obecnymi uczniami integruje się z rodzicami nadzoruje pracę nauczycieli DYREKTOR faworyzuje zamożnych rodziców, a lekceważy ubogich przeszkadza w prowadzeniu lekcji przed rodzicami stwarza pozory dobrobytu młodzieńcy, którzy przybyli do szkoły, by zdobywać wiedzę potrzebną do tego, aby w przyszłości osiągnąć sukces życiowy UCZNIOWIE banda kabotynów rozmawiających na okrągło o dziewczynach, alkoholu i seksie i gromadzących się w różnych zamkniętych klikach

115 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 115 NAUCZYCIELE WEDŁUG HOLDENA PROFESOR SPENCER PROFESOR ANTOLINI PROFESOR VINSON stary, poczciwy nauczyciel historii, zatroskany o los ucznia, ale także nieco złośliwy; niezbyt silna osobowość, ulegająca ogólnej atmosferze obłudy szkolnej nie potrafił dać do zrozumienia dyrektorowi, że jego zachowanie na lekcji (głupie żarciki i przeszkadzanie w prowadzeniu lekcji) jest niestosowne młody nauczyciel angielskiego, najlepszy, z jakim Holden miał do czynienia; mądry, wyrozumiały, zatroskany o uczniów (to właśnie on zajął się zwłokami chłopca, który popełnił samobójstwo); docenia zdolności literackie Holdena, rozumie jego młodzieńczy bunt, poświęca mu swój prywatny czas, umie słuchać i mądrze radzić nauczyciel angielskiego bardzo rygorystyczny, zasadniczy, ściśle przestrzegający reguł; Holden uważał go za zbyt zasadniczego w kwestiach dotyczących odstępstw od tematu w wypowiedziach ustnych oraz zachęcania do upraszczania i ujednolicania, które jego zdaniem zubażało uczniowskie wypowiedzi pisemne i ustne RADY NAUCZYCIELI 1. Z czasem przychodzi niepokój o przyszłość, ale wtedy jest już za późno. 1. Na wszystko jest odpowiedni czas i miejsce. 2. Dla człowieka niedojrzałego znamienne jest, że pragnie on wzniośle umrzeć za jakąś sprawę; dla dojrzałego natomiast że pragnie dla niej skromnieżyć.w.stekel 3. Jeżeli zechcesz, zbliżysz się do tych wiadomości, które będą dla ciebie cenne. 4. Odkryjesz, że nie jesteś jedynym, który buntuje się przeciwko światu iludziom. 5. Ucz się od innych, być może kiedyś inni będą się uczyć od ciebie. 6. Wytrwałość w nauce pozwoli ci znaleźć własny format. 1. Trzymać się tematu. 2. Upraszczać i ujednolicać. CZEGO DOTYCZĄ? zachowania Holdena, jego postawy życiowej postawy życiowej i sposobów zdobywania wiedzy nauki O CZYM ŚWIADCZĄ? o pesymistycznej wizji przyszłości Holdena o realistycznym i pełnym wyrozumiałości spojrzeniu na młodego człowieka oraz o nadziei na jego przemianę i wykorzystanie posiadanego potencjału o surowości nauczyciela

116 116 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości U źródeł teatru i dramatu Sofokles, Antygona Zanim uczniowie rozpoczną czytanie tragedii Sofoklesa, powinni poznać zagadnienia, które będą omawiane na poszczególnych lekcjach, aby w trakcie lektury mogli zaznaczyć odpowiednie fragmenty. 1. Od Wielkich Dionizji do tragedii i komedii, czyli krótka historia teatru antycznego. 2. Antygona Sofoklesa jako tragedia antyczna. 3. Wydawać rozkazy tak, by inni mogli je przyjmować bez poczucia krzywdy. O konflikcie równorzędnych racji w Antygonie. 4. Idź wyprostowany wśród tych, co na kolanach. Antygona Sofoklesa jako studium godności ludzkiej. Temat: Od Wielkich Dionizji do tragedii i komedii, czyli krótka historia teatru antycznego. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym wykorzystywanie znalezionych informacji wzbogacanie wiedzy na temat dziejów teatru i dramatu antycznego poznanie nowych pojęć związanych z teatrem antycznym poznanie źródeł inspiracji Sofoklesa zabieranie głosu w dyskusji Metody, techniki: poszukująca (praca z tekstem), podawcza (opowiadanie), dyskusja Formy pracy: grupowa, indywidualna, zbiorowa Materiały: Słownik wyrazów obcych, Słownik terminów literackich, Słownik mitów i tradycji kultury załączniki 4 i 5 Przebieg lekcji: Cykl lekcji poświęconych Antygonie Sofoklesa rozpoczynamy od zajęć, w trakcie których uczniowie poznają dzieje teatru greckiego i tragedii antycznej. Przed lekcją prosimy uczniów o zgromadzenie materiału dotyczącego powyższego tematu (zadanie to obowiązuje całą klasę). Oprócz tego chętnym uczniom zadajemy przygotowanie streszczenia historii Edypa na podstawie mitów tebańskich, np. według Mitologii Jana Parandowskiego.

117 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 117 Prawdopodobnie większość uczniów, przygotowując zadanie domowe, skorzysta z internetu, znajdzie i wydrukuje odpowiednie strony, nawet ich nie czytając. Nieliczni przyniosą książki lub materiały z prasy edukacyjnej typu Świat Wiedzy, Cogito, Victor. Naszym celem jest stworzyć taką sytuację, aby uczniowie dokładnie zapoznali się z treścią przyniesionych opracowań i odpowiednio z nich skorzystali. Ponieważ uczniowie będą dysponować materiałami pochodzącymi z różnych źródeł, trudno przewidzieć, czy znajdą się w nich wyczerpujące informacje. Dlatego w trakcie uzupełniania przez uczniów kart pracy (załącznik 4) proponuję w odpowiednim momencie skorzystać ze znajdującego się na końcu książki załącznika 5, przygotowanego na podstawie Vademecum teatromana Tadeusza Kudlińskiego. Praca uczniów będzie polegać na czytaniu ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym oraz na wyszukiwaniu niezbędnych informacji, cytowaniu lub parafrazowaniu ich we własnych wypowiedziach. Na lekcji będą także potrzebne: Słownik wyrazów obcych, Słownik mitów i tradycji kultury oraz Słownik terminów literackich. Przydadzą się również egzemplarze Antygony Sofoklesa, ponieważ większość wydań opatrzona jest wstępem, posłowiem lub innym opracowaniem, w którym uczniowie mogą znaleźć informacje związane z tematem lekcji. 1. Podanie tematu lekcji. 2. Podział klasy na 4-osobowe grupy. 3. Rozdanie uczniom kart pracy (załącznik 4). Gromadzenie informacji na temat teatru greckiego i tragedii antycznej na podstawie przyniesionych przez uczniów materiałów, słowników znajdujących się w klasie oraz załącznika 5 praca wgrupach. Karty pracy przygotowujemy dla wszystkich uczniów, gdyż uzupełnione i wklejone do zeszytu będą stanowić notatkę z lekcji. Prawdopodobnie nie wszystkie grupy wyczerpująco wykonają zadania. Uzupełnieniu braków służyć będzie głośna prezentacja wyników pracy oraz, w razie potrzeby, wyjaśnienia nauczyciela. 4. Prezentacja dziejów Edypa. Żeby lepiej zrozumieć treść i sens Antygony, uczniowie powinni znać także dzieje Edypa, ojca Antygony, Ismeny, Eteoklesa i Polinika (Polinejkesa). W tym celu chętni uczniowie, którzy zapoznali się z dziejami Edypa, przedstawią w formie ustnego opowiadania jego historię. 5. Dyskusja dotycząca następujących zagadnień: Co przesądziło o tragicznych losach Edypa? Jak ludzie próbowali oszukać przeznaczenie? Czym się skończyły te próby? Jaki dostrzegacie związek między losami Edypa i jego dzieci? Jak sądzicie, czy losy dzieci Edypa mogłyby się potoczyć inaczej? Uzasadnijcie swoje opinie. 6. Praca domowa. Przygotujcie w grupach inscenizację wybranego fragmentu Antygony. Zadbajcie o kostiumy, rekwizyty i scenografię na wzór teatru antycznego. Czas na przygotowanie 2 tygodnie.

118 118 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Temat: Antygona Sofoklesa jako tragedia antyczna. (czas realizacji 2 lub 3 lekcje) Cele lekcji: wskazywanie cech tragedii antycznej w omawianym tekście rozumienie pojęć związanych z tragedią antyczną i posługiwanie się nimi uzasadnianie swoich opinii trafnie dobranymi argumentami posługiwanie się formą streszczenia określanie nastroju fragmentów tekstu posługiwanie się słownictwem nazywającym uczucia podsumowanie rozważań w formie krótkiej notatki z lekcji Metody, techniki: heureza, poszukująca praca z tekstem, prezentacja Formy pracy: zbiorowa, grupowa Przebieg lekcji: 1. Omówienie konstrukcji świata przedstawionego w utworze (zasada trzech jedności). Akcja Antygony: rozgrywa się wyłącznie na dziedzińcu pałacu królewskiego, trwa kilka godzin, koncentruje się na konflikcie racji bohaterów, nie ma wątków pobocznych. 2. Przypomnienie z poprzedniej lekcji znaczenia pojęć decorum, katharsis. 3. Przedstawienie argumentów przemawiających za tym, że tragedia Sofoklesa jest zgodna z zasadą decorum: akcja rozgrywa się na dworze królewskim, główni bohaterowie to przedstawiciele królewskiego rodu ludzie wysoko urodzeni, sztuka porusza poważną problematykę i jest utrzymana w podniosłym nastroju, wypowiedzi bohaterów charakteryzuje piękny, dostojny styl i patetyczny ton, odpowiadający ich królewskiemu pochodzeniu i poważnej sytuacji, w której się znaleźli. 4. Odnalezienie w Antygonie fragmentu będącego kommos (lamentacją) i przykładu stychomytii. Przykładem kommos jest oczywiście lament Antygony idącej na śmierć. Warto na chwilę zatrzymać się przy epejsodionie IV i porozmawiać z uczniami na temat wypowiedzi Antygony. Uczniowie odpowiadają na pytania: Czego żałuje Antygona? Do kogo się porównuje i dlaczego? Jaką okoliczność związaną ze swoją sytuacją szczególnie podkreśla Antygona? Co dodaje jej otuchy? Antygona nie żałuje swego czynu, żal jej jedynie młodości, tego, że nigdy nie dane jej będzie zaznać miłości, związku z ukochanym mężczyzną, radości zaślubin, małżeństwa, macierzyństwa. Dziewczyna wspomina królową Teb Niobe, która

119 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 119 po stracie wszystkich dzieci została zamieniona w kamień porównuje swój los do losu Niobe, ponieważ Antygonie też kamienną pościel przeznaczono. Szczególnie ubolewa nad swoją samotnością, gdyż poza Ismeną straciła wszystkich najbliższych. Być może Ismenę również uważa za straconą, ponieważ ta nie towarzyszyła jej w pochówku brata. Tego czynu Antygona również dokonała samotnie. Otuchy Edypowej córce dodaje myśl o tym, że wkrótce spotka się w Hadesie ze swymi bliskimi, oraz przekonanie, że jej czyn był szlachetny. Przykłady stychomytii dynamicznego dialogu, będącego wymianą jednowersowych replik, swoistego pojedynku słownego można znaleźć prawie w każdym epejsodionie: epejsodion II: spór Antygony z Kreonem, rozmowa Antygony z Ismeną i Ismeny zkreonem, epejsodion III: dyskusja Hajmona z Kreonem na temat władzy, epejsodion V: pełna oskarżeń rozmowa Kreona z Tejrezjaszem. 5. Prześledzenie konstrukcji tragedii Sofoklesa i ustalenie, w jaki sposób utwór wywołuje u odbiorców katharsis. Tę część lekcji należy przeprowadzić w formie pracy grupowej. Dzielimy klasę na 12 grup. Każdej przydzielamy jedną część kompozycyjną Antygony, czyli prologos, parodos, kolejne epejsodiony, stasimony i exodos. Rozdajemy uczniom kartki z następującymi pytaniami: Do prologu, epejsodionów i exodosu. Czego czytelnik dowiaduje się z analizowanego fragmentu? Jaki jest nastrój przedstawionej sytuacji? Jakie uczucia i przemyślenia wzbudza w odbiorcy analizowana scena? Do parodosu i stasimonów. Co jest treścią pieśni? Jaki nastrój wprowadza? Jaką funkcję pełni analizowana pieśń w kontekście wydarzeń przedstawionych w tragedii? Przykładowe analizy kilku fragmentów: PROLOG Poznajemy w nim dwie siostry: Antygonę i Ismenę, oraz ich stanowisko wobec zaistniałej sytuacji rozkazu króla Kreona zakazującego pochówku brata dziewcząt, Polinika. Od samego początku odbiorca zostaje wprowadzony w mroczny, ponury, tragiczny nastrój. Z dialogu sióstr wynika, że nad ich rodziną wisi klątwa ściągająca na ród Labdakidów wszelkie nieszczęścia. Dowiadujemy się o tragicznej śmierci rodziców Antygony i Ismeny oraz o bratobójczej walce Eteoklesa i Polinika, zakończonej śmiercią obu braci, z których jeden został pochowany, a drugiego król zabronił grzebać pod groźbą kary śmierci. Uczucie napięcia, niepokoju, wyczekiwania potęguje fakt, że siostry przyjmują odmienne stanowiska wobec królewskiego rozkazu. Bojaźliwa Ismena uważa, że nie wolno go łamać, natomiast Antygona gotowa jest dopełnić obowiązku wobec zmarłego, nie bacząc na konsekwencje. PARODOS Treść parodosu nawiązuje do wyprawy Polinika przeciw Tebom. Znajdujemy tu krótki opis zmagań bitewnych najeźdźców i obrońców miasta. Dowiadujemy się, że walka koncentrowała się wokół siedmiu bram wiodących do Teb. Mowa tu także o ingerencji bogów, a zwłaszcza o gniewie Zeusa, który swym gromem ugodził

120 120 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości najeźdźcę. Przy jednej z bram leżą trupy dwóch braci: Eteoklesa i Polinika, którzy zginęli od zadanych sobie nawzajem ciosów. Tebańczycy, radując się ze zwycięstwa, udają się do świątyń, gdzie oddają cześć Bakchosowi (czyli Dionizosowi), patronowi Teb. Przodownik chóru zapowiada przybycie Kreona. Ta wstępna pieśń chóru jest utrzymana w podniosłym, uroczystym nastroju, który z tragicznego przechodzi w triumfalny i radosny. Parodos wyjaśnia okoliczności śmierci obu braci, dopełnia informację zasygnalizowaną w prologu. EPEJSODION I Rozpoczyna się mową Kreona, który informuje o objęciu przez siebie tronu oraz zapowiada, jak zamierza sprawować władzę. Nowy władca przypomina także o swoim rozkazie dotyczącym urządzenia godnego pochówku Eteoklesowi uznanemu za bohatera oraz zakazie chowania zwłok Polinika. Wchodzi strażnik z wieścią, że ktoś złamał królewski zakaz i przysypał ciało Polinika piaskiem. Kreon podejrzewa, że zrobiono to za pieniądze, i każe znaleźć sprawców. Zapowiada też okrutną karę dla nich. Przy okazji wygłasza krótką tyradę na temat zgubnego wpływu pieniędzy na duszę ludzką: On prawe dusze krzywi i popycha do szpetnych kroków i nieprawych czynów. W tej scenie potęguje się napięcie związane z tajemniczym pochówkiem. Odbiorca pełen niepokoju i domysłów oczekuje dalszego ciągu wydarzeń. STASIMON I To pieśń poświęcona potędze człowieka jako istoty rozumnej. Jest tu mowa o jego dokonaniach, o tym, że człowiek podporządkował sobie cały świat, wymyślił mowę i pismo, ustalił prawa, zbudował sobie schronienie, potrafi zaradzić chorobom. Potędze rozumu ludzkiego przeciwstawia śmiertelność człowieka. Mowa tu także o tym, że człowiek swoją potęgę może wykorzystać w dobrym lub złym celu. Pod koniec pieśni chór przypomina o konieczności czczenia bogów i życia w zgodzie z boskimi prawami. Przodownik chóru zapowiada pojmanie Antygony. W tej części tragedii pozornie odchodzi się od tematu głównego, co powoduje rozładowanie napięcia i wprowadza spokojniejszy, refleksyjny nastrój, skłaniający odbiorcę do zadumy nad sensem i wymową pieśni chóru. Chór sugeruje odbiorcy, przez kogo przemawia dobro i szlachetność, a kto jest rzecznikiem zła wynikającego z pychy i zadufania, czyli kto z głównych bohaterów sił potęgę, które w duszy tleją, popchnie zbrodni, a kto cnoty koleją. 6. Prezentacja wyników pracy przez kolejne grupy. 7. Zanotowanie wniosków. Od samego początku utworu wydarzeniom towarzyszy nastrój napięcia, niepokoju, wyczekiwania, łagodzony przez kolejne stasimony, czyli pieśni chóru, będące komentarzami i wyjaśnieniami treści epejsodionów. W trakcie rozwoju wydarzeń zaangażowanie emocjonalne odbiorcy jest coraz silniejsze, ale jednocześnie to, co się dzieje, wzbudza w nim sprzeczne uczucia. Już w prologu prezentacja obu sióstr i ich postaw wobec zaistniałej sytuacji wzbudza mieszane odczucia (odbiorca zastanawia się, która z sióstr ma rację), a w miarę rozwoju wydarzeń sprzeczności te jeszcze się nasilają. Wzmagają się także emocje od początkowego niepokoju, wyczekiwania poprzez złość, gniew, współczucie, litość, żal i smutek aż po strach i trwogę. Lektura Antygony wzbudza w odbiorcy podobne uczucia do tych, które przeżywają bohaterowie, zaś silne doznania emocjonalne prowadzą do

121 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 121 katharsis, czyli oczyszczenia duchowego, spokoju wewnętrznego i pogodzenia się z nieuchronnością losu. 8. Rozmowa o dziełach sztuki poruszających współczesnego odbiorcę. Współczesny, w dodatku nastoletni czytelnik niekoniecznie musi odbierać tragedię grecką tak, jak odbierano ją w starożytności. Jednak proponowana szczegółowa analiza tekstu koncentrująca się na nastroju i emocjach być może zbliży go do odczuć odbiorcy antycznego. Można też na koniec porozmawiać z uczniami na temat filmów, spektakli, książek, które szczególnie ich poruszyły, wzbudziły w nich silne emocje (np. współczucie dla bohaterów, lęk przed udziałem w przedstawionych wydarzeniach), a jednocześnie skłoniły do refleksji nad życiem, jego kruchością, ulotnością, nad tym, co jest w nim najważniejsze. 9. Praca domowa. Przypomnij sobie, co jest przedmiotem sporu w Antygonie. Zaznacz fragmenty wypowiedzi Kreona i Antygony, które wskazują na sprzeczność ich stanowisk. Weź pod uwagę epejsodiony: I, II, III. Temat: Wydawać rozkazy tak, by inni mogli je przyjmować bez poczucia krzywdy. O konflikcie równorzędnych racji w Antygonie. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: rozumienie istoty konfliktu między bohaterami czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym posługiwanie się cytatami w funkcji argumentacyjnej zabieranie głosu w dyskusji wyrażanie własnych sądów Metody, techniki: podawcza, dyskusja, poszukująca praca z tekstem Formy pracy: zbiorowa Przebieg lekcji: 1. Podanie drugiej części tematu lekcji. 2. Wyjaśnienie nauczyciela dotyczące konfliktu w tragedii antycznej. Ośrodkiem i motorem akcji w tragedii antycznej jest nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną lub inną koniecznością. Konflikt ów zakłada najczęściej przeciwieństwo równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Bohater jest postacią tragiczną, ponieważ bez względu na to, jaką decyzje podejmie, i tak jest skazany na klęskę. 3. Ustalenie: Czego dotyczy konflikt w tragedii Sofoklesa? Kto uczestniczy w konflikcie? Kim są strony konfliktu? Czym się kierują, broniąc swoich racji? Co sprawia, że oboje są bohaterami tragicznymi?

122 122 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Konflikt w tragedii Sofoklesa dotyczy oczywiście pochówku Polinika. Stronami konfliktu są: Kreon władca państwa, prawodawca stojący na straży ustanowionych praw, które dotyczącą wszystkich poddanych, i Antygona młoda kobieta należąca do rodziny królewskiej, będąca jednak poddaną Kreona. Antygona musi wybrać między nakazem religijnym a posłuszeństwem wobec władcy. Dążeniem Kreona jest ukaranie zdrajcy ojczyzny, nawet wbrew odwiecznym prawom boskim, które nakazują pochować zmarłego. Kreon kieruje się dobrem państwa, poczuciem sprawiedliwości w imię prawa, racjonalizmem, ale też męską dumą i poczuciem wielkości, jakie daje mu władza. Antygoną powoduje siostrzana miłość, poczucie więzi rodzinnych, względy religijne posłuszeństwo wobec praw boskich, bunt przeciwko rozkazowi, który narusza jej poczucie wolności i przyzwoitości. Oboje są bohaterami tragicznymi. Bez względu na to, jaką drogę postępowania wybiorą, są skazani na przegraną. Jeżeli Antygona nie usłucha rozkazu, poniesie straszliwą karę. Jeśli zaś podporządkuje się rozkazowi Kreona, narazi się na gniew bogów, a duszę ukochanego brata skaże na wieczne potępienie. Kreon nie chce odwołać rozkazu, ani nawet złagodzić kary z obawy przed tym, że zostanie uznany za władcę słabego, niesprawiedliwego i stronniczego, co w konsekwencji mogłoby osłabić kraj. Jego upór w trwaniu przy raz wydanym rozkazie doprowadza do śmierci najbliższych mu osób. 4. Wyznaczenie płaszczyzn konfliktu między bohaterami: konflikt między prawami ustalonymi przez władzę a prawami boskimi, konflikt między racjami rozumu a racjami serca, konflikt państwa i jednostki, konflikt między mężczyzną a kobietą. 5. Uzupełnianie tabeli wybranymi z tekstu cytatami na temat konfliktu Kreona iantygony. PŁASZCZYZNA KONFLIKTU prawa ludzkie aprawa boskie RACJE KREONA [...] władzę i tron ten objąłem, Który mi z prawa po zmarłych przypada. [...] zasadom wierny obwieściłem Ukaz ostatni na Edypa synów: Aby dzielnego w walce Eteokla, Który w obronie poległ tego miasta, W grobie pochować i uczcić ofiarą, [...] Brata zaś jego Polinika mniemam Który to bogów i ziemię ojczystą Naszedł z wygnania [...] Wydałem rozkaz, by chować ni płakać Nikt się nie ważył, lecz zostawił ciało Przez psy i ptaki w polu poszarpane. Dzielnemu równość ze złym nie przystoi. RACJE ANTYGONY [...] Adłużejmizmarłym Miłą być trzeba niż ziemi mieszkańcom Nie Zeus to przecież obwieścił to prawo Ni wola Diki, podziemnych bóstw siostry, Taką ród ludzki związała umową. A nie mniemałam, by ukaz twój ostry Tyle miał siły i wagi w człowieku, Aby mógł łamać święte prawa boże, Które są wieczne i trwają od wieku, Że ich początku nikt zbadać nie może. Ja więc nie chciałam ulęknąć się człeka I za złamanie praw tych kiedyś bogom Zdawać tam sprawę. A jednak Hades pożąda praw równych.

123 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 123 racje rozumu aracje serca Ale czy z siostry, czy choćby i bliższej Krwią mi istoty ona pochodziła, Ona i siostra nie ujdą przenigdy Śmierci straszliwej; [...] ja brata Pogrzebię sama, potem zginę z chlubą. Niechaj się zbratam z mym kochanym wśmierci[...] Wstręt zaś ja czuję przeciw tym złoczyńcom, Którzy swe grzechy chcą potem upiększać. Wróg i po śmierci nie stanie się miłym. Jeśli chcesz kochać, kochaj ich w hadesie. [...] Jeśli wśród rodziny Nie będzie ładu, jak obcych poskromić? Bo kto w swym domu potrafi się rządzić, Ten sterem państwa pokieruje dobrze; Kto zaś zuchwale przeciw prawu działa I tym, co rządzą, narzucać chce wolę, Ten nie doczeka się mego uznania. Wybrańcom ludu posłusznym być trzeba Wdobrych i słusznych nawet w innych sprawach. [...] ja zaś wnet podążę, By kochanemu bratu grób usypać. [...] miła jestem tym, o których stoję. Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić. dobro państwa awolność jednostki pozycja mężczyzny apostawa kobiety Ja tedy władcę, co by rządząc miastem, Wnet się najlepszych nie imał zamysłów [...] Za najgorszego uważałbym pana. A gdyby wyżej nad dobro publiczne Kładł zysk przyjaciół, za nic bym go ważył. I nie milczałbym [...], gdybym spostrzegł zgubę Zamiast zbawienia kroczącą ku miastu. Nigdy też wroga nie chciałbym ojczyzny Mieć przyjacielem [...] [...] nasze szczęście w szczęściu miasta leży Nie ma zaś większej klęski od nierządu: On gubi miasta [...] Tak więc wypada strzec prawa i władzy Lecz nie ja mężem, lecz ona by była Gdyby postępek ten uszedł jej płazem. U mnie nie będzie przewodzić kobieta. Bo hańba doznać od niewiasty klęski. Bo wiarołomstwem nie myślę się kalać. [...] on [Kreon] nie ma nad moimi prawa. A jednak skąd bym piękniejszą ja sławę Uszczknęła, jako z brata pogrzebania? [...] Ale tyranów los ze wszech miar błogi, Wolno im czynić, co zechcą, i mówić. Czcić swe rodzeństwo nie przynosi wstydu. Nie jak niewolnik, lecz jak brat on zginął.

124 124 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Można też uzupełnić tabelę omówieniem przeczytanych przez uczniów cytatów. PŁASZCZYZNA KONFLIKTU prawa ludzkie aprawa boskie RACJE KREONA Kreon zgodnie z prawem przejmuje władzę w Tebach po śmierci królewskich synów: Eteoklesa i Polinika. Jako nowy władca państwa staje się też prawodawcą i musi stać na straży ustanowionych przez siebie praw. Jedno z nich dotyczy odmiennego potraktowania zwłok synów Edypa. Eteokles jako obrońca Teb ma być pochowany z należną bohaterowi czcią. Zwłoki Polinika zdrajcy mają niepogrzebane być zostawione na pastwę dzikich zwierząt, co w świetle wierzeń starożytnych Greków uniemożliwiało przejście jego duszy do świata zmarłych, było więc karą bardzo surową. Kreon uważa, że nie można jednakowo traktować bohatera i zdrajcy. Zdrajca nawet po śmierci musi ponieść karę. RACJE ANTYGONY Antygona nie może zaakceptować prawa ustanowionego przez władcę, gdyż kłóci się ono z prawem boskim, któremu, będąc osobą religijną, pragnie pozostać wierna. Uważa, że prawa ustanowione przez człowieka są zmienne, a prawa boskie wieczne i dlatego ważniejsze. Kieruje nią też lęk przed karą bogów, jeśli nie dopełni swej powinności wobec zmarłego. Boskie prawo nakazuje go bowiem pogrzebać, aby umożliwić mu przejście do świata zmarłych. Antygona jest przekonana, że człowiek nie ma władzy nad zmarłymi, że podlegają oni już tylko Hadesowi, który pożąda praw równych dla wszystkich zmarłych. racje rozumu aracje serca Stanowisko Kreona wynika z racjonalnych przesłanek: Polinik wystąpił przeciwko ojczyźnie, jest więc zdrajcą, którego należy przykładnie ukarać, nawet jeśli ów zdrajca nie żyje (w myśl wierzeń greckich wyznaczona mu kara jest tym surowsza, że trwać będzie wieki dusza niepogrzebanego człowieka nie trafi bowiem do świata zmarłych, lecz będzie się błąkać). Kreon jest pewien, że bogowie, tak jak i on, potępią zdrajcę. Nie przyjmuje żadnej argumentacji: ani Antygony, ani Hajmona, ani wróżbity Tejrezjasza. Wszelkich adwersarzy podejrzewa o to, że ich działaniami kierują niskie, materialne pobudki. Antygona kieruje się uczuciami. Ma silnie zakorzenione poczucie więzi rodzinnych. Kocha obu braci, nie zważając na ich postępki. Dla niej niemabohateraizdrajcy.sątylko dwaj bracia, z których jednemu w jej mniemaniu stanie się krzywda, jeżeli ona nie dopełni swego siostrzanego obowiązku i nie pochowa go zgodnie z nakazami boskimi. dobro państwa awolność jednostki Kreon jako władca czuje się w obowiązku stać na straży dobra państwa. Według niego jest to sprawa najwyższej wagi. Antygona to jednostka zbuntowana przeciw władzy ograniczającej wolność człowieka i nierespektującej jego prawa do obrony swych przekonań.

125 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 125 pozycja mężczyzny apostawa kobiety Uważa, że szczęście społeczeństwa wynika z praworządnego funkcjonowania państwa, które zapewnić musi władca. Źle sprawowana władza jest najczęstszą przyczyną upadku państw. Władca nie może się kierować prywatą, musi jednakowo traktować wszystkich poddanych i piętnować zdrajców. Sytuację konfliktową na tej płaszczyźnie stwarza Kreon, który wielokrotnie podkreśla swoją wyższość nad Antygoną. Taka relacja wynika z faktu, że jest on nie tylko władcą, ale także mężczyzną. Kreon nie może się pogodzić z tym, że przeciwstawia mu się kobieta. Właśnie z tego powodu, że występująca przeciwko niemu osoba to kobieta, jest wobec niej jeszcze bardziej nieugięty isurowy. Dla Antygony to, czego żąda od niej Kreon, jest wiarołomstwem wobec najbliższych. Ma ona odwagę postąpić tak, aby być w zgodzie z własnym sumieniem. Kreon, który ogranicza jej wolność osobistą i chce ukarać ją za to, że pozostała wierna bogom, rodzinie i sobie, jest według niej tyranem. Antygona jest odważną młodą kobietą, która nie lęka się wystąpić przeciwko mężczyźnie, choć w tamtych czasach możliwości kobiet w walce o swoje racje były z pewnością bardzo ograniczone. W swoich wypowiedziach jednak, w przeciwieństwie do Kreona, ani razu nie wspomina o różnicach płci. 6. Ocena Kreona jako władcy. Kreon: ustala zasady, według których chce sprawować władzę, stara się być władcą praworządnym, sprawiedliwym, obiektywnym i konsekwentnym, ale jednocześnie surowym, uważa, że państwo należy do władcy: Czyż nie do władcy więc państwo należy? pyta w rozmowie z Hajmonem, nie liczy się z opinią ludu: Sobie czy innym gwoli ja tu rządzę?, nie przyjmuje do wiadomości zdania odmiennego niż własne ani żadnych głosów doradczych, nie szanuje prawa człowieka do życia w zgodzie z własnym sumieniem, nieświadomie staje się tyranem. 7. Dyskusja na temat tego, jak powinien był postąpić Kreon, żeby zachować autorytet władcy. Staramy się tak kierować dyskusją uczniów, aby w miarę możliwości naprowadzić ich na myśl zbliżoną do słów z pierwszej części tematu. 8. Zapisanie pełnego tematu lekcji. 9. Praca domowa. Władza nie powinna lekceważyć nieba rozwiń w dowolnej formie słowa Anthony ego de Mello, odwołując się do treści Antygony.

126 126 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Temat: Idź wyprostowany wśród tych, co na kolanach. Antygona Sofoklesa jako studium godności ludzkiej. (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: wzbogacanie słownictwa zabieranie głosu w dyskusji wyrażanie własnych opinii i sądów formułowanie wniosków Metody, techniki: burza mózgów, dyskusja Forma pracy: zbiorowa Przebieg lekcji: 1. Ćwiczenia językowe i frazeologiczne związane ze słowem godność. Uczniowie gromadzą wyrazy pokrewne do słowa godność, a następnie wymieniają związki frazeologiczne, w których zostały użyte zgromadzone wcześniej wyrazy, np. godny, godnie, czcigodny, karygodny godnie żyć, być pełnym godności, godny zaufania, godne życie 2. Rozważania na temat tego, czym jest godność. Zapisujemy na tablicy słowo GODNOŚĆ, a następnie notujemy skojarzenia zaproponowane przez uczniów, np. poczucie własnej wartości, postępowanie zgodne z własnym sumieniem, szacunek dla samego siebie, obrona słusznych spraw, życie zgodne z zasadami etyczno-moralnymi, możliwość patrzenia innym prosto w oczy. Propozycje uczniów można przedstawić także w formie schematu: 3. Ustalenie następujących kwestii: Kto i czyjej godności broni w utworze Sofoklesa? W jaki sposób bohaterowie bronią godności? Jeżeli uważnie prześledzimy tekst, zauważymy, że niemal każdy bohater w tragedii Sofoklesa to człowiek stojący na straży godności swojej lub czyjejś. Skoncentrujmy się jednak na czterech postaciach.

127 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 127 POSTAĆ CZYJEJ GODNOŚCI BRONI? JAK BRONI? Kreon Błądzęż ja strzegąc godności mej władzy? swojej jako władca jest nieugięty nie daje się nikomu przekonać odrzucaargumentysyna nie przyjmuje do wiadomości przepowiedni Tejrezjasza nie liczy się z wolą ludu konsekwentnie trwa przy swoim postanowieniu Antygona to jego krewna, jest więc wobec niej tym bardziej surowy, gdyż nie chce być posądzony o stronniczość Antygona Wiarołomstwem nie myślę się kalać. brata rodziny swojej jako mężczyzna nie może pogodzić się z faktem, że przeciwstawia mu się kobieta nie godzi się na to, by jego zwłoki zostały zbezczeszczone ryzykuje życie, by pochować zmarłego brata, chcąc mu zapewnić spokój wieczny oddaje Polinikowi cześć należną zmarłemu chowa zwłoki brata także z powodu szacunku dla więzów rodzinnych pomna rodzinnych tragedii uważa, że tym bardziej musi stać na straży godności rodu woli umrzeć niż sprzeniewierzyć się temu, co dla niej najważniejsze: boskim prawom i więzom krwi postępuje zgodnie z sumieniem i przyzwoitością dumnie stawia czoła Kreonowi nie okazuje lęku przed śmiercią pozostaje wierna sobie i wyznawanym wartościom mawielkąsiłęwewnętrzną ani przez chwilę nie wątpi w słuszność swojego wyboru Hajmon Lecz wsłużbie złego nie znajdziesz mnie nigdy. ojca ostrzega go przed niezadowoleniem ludu nie chce, by ojciec uchodził za tyrana pragnie,bykreonzachowałdobreimię,szacunek rodziny i poddanych wyraża przekonanie, że dobry władca słucha mądrych radiuczysięodswoichpoddanychtego,codobre nie chce, by ojciec zboczył z prawej drogi, zgodnej zprawamibogów ukochanej zapewnia o jej zacności i niewinności przekonuje, że popiera ją lud tebański jejczynuważazaaktodwagiiszlachetności

128 128 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Ismena I biorę na się tej zbrodni połowę. swojej swojej przeciwstawiając się ojcu, przeciwstawia się złu kieruje się takimi wartościami, jak miłość, szlachetność, prawość odbiera sobie życie, nie mogąc zaakceptować rzeczywistości, jaką stwarza Kreon chce podzielić los siostry przyznaje się do niepopełnionego czynu nie chce pozostać przy życiu samotna być może boi się potępienia i odrzucenia 4. Dyskusja na temat: Czym jest godność dla bohaterów tragedii Sofoklesa? Po uzupełnieniu tabeli należałoby poddać pod dyskusję to, czym jest godność dla czworga wymienionych w tabeli bohaterów. Dla każdego z nich bowiem jest czym innym. Dla Kreona to męska duma i autorytet władzy, dla Hajmona niezgoda na zło, dla Antygony wierność sobie i wyznawanym wartościom, w Ismenie godność budzi się z lęku przed samotnością i oznacza wzięcie na siebie odpowiedzialności za niepopełnioną winę. Taką interpretację mogą sugerować fragmenty wypowiedzi bohaterów, którymi możemy uzupełniać tabelę w trakcie dyskusji, jeżeli uczniowie odnajdą je w tekście. Jeżeli jednak nie uda się im odnaleźć odpowiednich cytatów, może podsunąć je nauczyciel, wpisując w tabeli pod imionami postaci i ułatwiając w ten sposób sformułowanie wniosków w dyskusji. Warto zwrócić uwagę uczniów na środkową kolumnę tabeli, która ujawnia pewne cechy osobowości czworga bohaterów. Dwoje z nich myśli tylko o sobie, dwoje przede wszystkim o najbliższych. Kreon jawi się jako zadufany w sobie egocentryk. Choć stara się stworzyć wrażenie, że chce być dobrym i sprawiedliwym władcą, wiele jego wypowiedzi świadczy o tym, że przemawia przez niego pycha, przekonanie o swojej wielkości i nieomylności. Wiele razy daje też wyraz upodobaniu do okrucieństwa. Świadczy o tym kara, jaką wymierzył Antygonie, a także fakt, że chciał, aby Hajmon przyglądał się śmierci ukochanej. Ostatecznie to właśnie Kreon poniesie najsurowszą karę za swoją pychę straci dwie najukochańsze osoby: syna i żonę, którzy przez niego odbiorą sobie życie. Zrozumie swój błąd, ale poniewczasie. Jeśli chodzi o Antygonę, to i jej postawa może budzić sprzeczne uczucia. Można odnieść wrażenie, że godność tej młodej kobiety przeobraża się chwilami w pychę, np. wtedy, gdy nazywa Kreona głupcem albo gdy z pogardą odrzuca ofiarę siostry. Motywem działań Antygony może też być pragnienie sławy. Umrze, ale jej imię i czyn pozostaną w pamięci żywych, którzy przekażą wieść potomnym. Nie zapominajmy, że w Antygonie nic nie jest jednoznaczne. I właśnie w tej wieloznaczności, możliwości różnych odczytań tkwi m.in. wielkość tragedii Sofoklesa. 5. Praca domowa. Żem bratnie zwłoki uczciwie grzebała Taką mnie darzą podzięką! Zredaguj przemówienie Antygony do ludu tebańskiego. Zastosuj środki retoryczne typowe dla przemówienia.

129 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 129 Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka Temat: Kto, gdzie, kiedy? Świat przedstawiony w powieści Barbary Kosmowskiej Pozłacana rybka (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: utrwalenie pojęcia świat przedstawiony utworu określenie elementów świata przedstawionego powieści (czas i miejsce akcji, bohaterowie, rodzaj narracji) umiejętność pracy z tekstem lektury wskazywanie odpowiednich cytatów określanie relacji między bohaterami powieści Metody, techniki: dyskusja, praca z tekstem Formy pracy: indywidualna, zbiorowa, grupowa Przebieg lekcji: 1. Uczniowie dzielą się swoimi wrażeniami po przeczytaniu lektury. 2. Przypomnienie, czym jest świat przedstawiony powieści. Uczniowie wymieniają elementy świata przedstawionego. Powinny się tutaj znaleźć: czas i miejsce akcji, bohaterowie, wydarzenia, rodzaj narracja. 3. Ustalenie wszelkich szczegółów należy rozpocząć od miejsca akcji. Na podstawie tekstu uczniowie powinni stwierdzić, że akcja rozpoczyna się na wsi, a później przenosi się do miasta. Nauczyciel prosi o znalezienie fragmentów tekstu, które przedstawią stosunek głównej bohaterki do każdego miejsca akcji. Uczniowie zapisują w zeszycie notatkę, np. Miejsce akcji: Kruszyna rodzinna wieś dziadków Alicji; rodzinne miasto Alicji 4. Uczniowie znajdują w tekście fragment wskazujący na rozpoczęcie akcji. Następnie ustalają, jak długo trwa akcja powieści. Szukają fragmentu, który wskazuje na koniec akcji. Zapisują w zeszycie notatkę, np.: Czas akcji: akcja rozpoczyna się w ostatnich dniach sierpnia; ( Sierpień miał się ku końcowi... ), a kończy w listopadzie ( Listopad zmierzał w stronę brudnych kolorów ). W ostatnim rozdziale akcja toczy się rok po ostatnich wydarzeniach ( Minął rok od rozstania z Fryderykiem... ). 5. Na kolejnym etapie lekcji uczniowie wymieniają bohaterów powieści. Warto też omówić relacje, które łączą poszczególne postaci z główną bohaterką. Przykładowa notatka w formie schematu znajduje się na następnej stronie.

130 130 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Bohaterowie powieści: 6. Dalszym etapem jest opisanie relacji i stosunków między główną bohaterką powieści a pozostałymi postaciami. Uczniowie pracują w grupach. Każda z nich ma za zadanie wnikliwie przeanalizować relacje Alicji z wybraną postacią. Wnioski należy popierać cytatami. Po skończonej pracy relacjonują wynik swoich działań. Notatka może mieć formę tabeli: STOPIEŃ RELACJE, BOHATEROWIE POKREWIEŃSTWA UCZUCIA ŁĄCZĄCE CYTAT Z POWIEŚCI RELACJA BOHATERÓW POSTACI Alicja matka Alicja ojciec Alicja dziadkowie córka matka córka ojciec wnuczka dziadkowie Alicja czuje do matki żal z powodu jej rozstania z ojcem. Ma za złe mamie, że nie ma dla niej czasu, cały czas zajmuje się tylko pracą. Marzy, by matka poświęcała jej więcej czasu, bardziej interesowała się jej problemami. Alicja nie może się pogodzić z faktem, że ojciec założył nową rodzinę. Dopiero choroba jej przyrodniego brata łagodzi odczucia dziewczyny w stosunku do ojca. Alicja bardzo kochała swoich dziadków, spędzała unichkażdewakacje.tam czuła się bezpiecznie, z dala od rodzinnych problemów. Mama zamiast mną, zajmuje się głównie panią A.L. [...] Tymczasem [...] bardziej istotne od zasad wymyślonych przez dorosłych są uczucia dzieci. I ojca próbującego za wszelką cenę być własnym młodszym bratem, noszącym obcisłe dżinsy i luźne T-shirty. [...] przy Miss Lata wyglądał jak zaniedbany czterdziestolatek. Wiesz, babciu... czasami żałuję, że to nie ja zastukałam kopytkiem do waszych drzwi. Też byś mnie zaadoptowała, prawda?

131 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 131 Alicja Klaudia Alicja Fryderyk córka partnera zpierwszego małżeństwa partnerka ojca siostra brat Początkowo Alicja nie akceptowała Klaudii, nazywając ją złośliwie Miss Lata. Obwiniała ją o rozpad swojej rodziny. Dopiero choroba Fryderyka sprawiła, że Klaudia stała się bardzo bliska Alicji zbliżyło je do siebie wspólne cierpienie. Rozumiały się bardzo dobrze. Kiedy Alicja się dowiedziała, że będzie miała brata, bardzo się buntowała. Później jednak nie wyobrażała sobie życia bez Jaszczurki, jak nazywała swojego brata. Jego ciężka choroba i śmierć zmieniły życie Alicji. Miss Lata wyglądała jak droga zawartość babskiej torby podróżnej. Uśmiechała się głupawo [...] i wyglądała okropnie atrakcyjnie. [...] Właśnie to ujmowało Alicję najbardziej. Miss Lata potrafiła słuchać, jeśli się jąotopoprosiło.[...] Nie wyobrażam sobie teraz, że mogłabym nie znać lub nie lubić Klaudii. Nie chcę nikogo takiego. [...] To będzie wasz, a nie nasz dzieciak. Nie mam z nim nic wspólnego. [...] Bo skąd mogłam wiedzieć, że nagle stanie się dla mnie kimś tak ważnym? Kimś, kogo kocha się za to, że po prostu jest? Alicja Sara przyjaciółki Sara była przyjaciółką Alicji ze szkolnej ławki. Dziewczyny ufały sobie i zwierzały się ze swoich tajemnic. Ich przyjaźń przetrwała nawet ciężką próbę. Sara ma niewiele, a tyle w niej wdzięczności. [...] Już tęsknię do Sary, do jej złośliwości, miłych słów, śmiesznych gestów. Alicja Robert pierwsza miłość Alicji Robert jest bardzo bliski Alicji. Mieszka w Kruszynie, dziewczyna poznała go w czasie wakacji spędzanych u dziadków. Jednak dopiero po jakimś czasie zauważyła, że chłopak jest dla niej bardzo ważny. Z czasem zajął pierwsze miejsce w jej sercu. Nawet przed samą sobą nie przyznawała się, że odlicza dni do wakacji i niecierpliwie czeka na sierpień z powodu pewnych zielonych oczu. [...] Takiej zieleni po prostu nigdzie Alicja nie widziała i ku swojemu przerażeniu tęskniła za nią przez wszystkie miejskie miesiące. 7. Uczniowie określają rodzaj narrację w powieści i zapisują w zeszytach kolejny punkt notatki, np. Narracja trzecioosobowa przeplata się z listami do samej siebie, które przypominają pamiętnik i są prowadzone w narracji pierwszoosobowej.

132 132 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 8. Praca domowa. Odpowiedz, w formie krótkiej notatki, jakie według ciebie znaczenie metaforyczne ma tytuł utworu. lub Zinterpretuj tytuł Pozłaczana rybka. Napisz co najmniej 7 8 wypowiedzeń. Temat: Problematyka powieści Barbary Kosmowskiej fikcja literacka czy trudna rzeczywistość? (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: dostrzeganie problemów bohaterów powieści umiejętność porównywania problemów poruszonych w powieści ze swoimi własnymi uczestnictwo w dyskusji na temat własnych doświadczeń szukanie rozwiązań trudności, z którymi borykają się ludzie współpraca w grupie Metody, techniki: dyskusja, wyszukiwanie informacji w internecie, notatka graficzna (schemat), plakat Formy pracy: zbiorowa, grupowa Materiały: plansza, załącznik 6 Przebieg lekcji: 1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję rozmową z uczniami. Zadaje pytanie: Co sprawiło wam radość w ciągu ostatnich kilku dni?. Chętni uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami. Następnie klasa rozmawia o tym, co ostatnio ich zmartwiło. Uczniowie wymieniają się informacjami. Wspólnie zastanawiają się, jakie problemy mają ich rodzice, czym się one różnią od problemów młodzieży. Nauczyciel podsumowuje rozmowę, mówiąc, że każdy niezależnie od wieku przeżywa swoje smutki i radości. Informuje, że podczas lekcji uczniowie będą analizować problemy poruszone w powieści. 2. Nauczyciel rozwiesza na tablicy dużą planszę z napisem problemy w powieści. Prosi, byuczniowie zapisali na niej problemy, które pojawiają się w życiu bohaterów. Uczniowie uzupełniają planszę, która może wyglądać następująco:

133 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Nauczyciel prowadzi z uczniami rozmowę na temat życiowych trudności, jakie napotkali bohaterowie powieści. Przyglądają się postawie Alicji, głównej bohaterki, ponieważ problemy dotyczyły przede wszystkim jej osoby. Zastanawiają się, czy są one jedynie wytworem wyobraźni pisarki, czy też mogą dotyczyć każdego. Uczniowie zapisują w zeszycie temat lekcji. 4. Nauczyciel sprawdza zadanie domowe. Uczniowie w swoich interpretacjach tytułu utworu zapewne nawiążą do baśniowej postaci złotej rybki oraz do pozłacanej (znak realistycznego świata). To pozwoli nawiązać do przedstawionych w powieści problemów, które też są rzeczywiste. 5. Klasa dzieli się na grupy. Każda z nich analizuje jeden problem poruszony w powieści. Dobrze byłoby, gdyby uczniowie podczas lekcji mogli skorzystać z internetu. Pomoże im to w wyszukiwaniu miejsc i osób, do których można się zwrócić o pomoc. Grupy opracowują schemat (załącznik 6). Przykładowe uzupełnienie karty pracy: Konflikt z przyjaciółką (problem w powieści) Jak sobie poradzili bohaterowie? ň Alicja usiłowała porozmawiać z Sarą i wyjaśnić jej, że się o nią martwi Alicja opisała swoje przeżycia w listach do samej siebie, przez co rozładowała napięcie Sara zdobyła się na odwagę i przyszła do Alicji, by wyjaśnić nieporozumienie Nasze propozycje rozwiązania problemu ň Alicja mogłaby napisać list do Sary zamiast do samej siebie dziewczęta mogłyby gdzieś razem wyjść, np. do kina, co stworzyłoby okazję do wspólnej rozmowy przyjaciółki powinny zgłosić chęć wykonania razem pracy domowej, by znów się do siebie zbliżyć Gdzie szukać pomocy? (osoby, instytucje, fundacje, stowarzyszenia itp.) ň rodzice ktoś, do kogo mamy zaufanie; kto poradzi nam, jak rozwiązać problem szkolny psycholog Jak się zachować w stosunku do osób dotkniętych trudnościami? (Comymożemyzrobićdlainnych?) ň starajmy się nie angażować w konflikty innych osób, chyba że o to nas proszą zachowajmy obiektywizm przekonujmy, że warto żyć z innymi wzgodzie nie spiskujmy po to, aby pogodzić kogoś bez jego woli

134 134 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 5. Uczniowie prezentują wynik swojej pracy. 6. Praca domowa. Znajdź w pobliżu Twojego miejsca zamieszkania, Twojej szkoły lub w Twoim mieście miejsce, gdzie można szukać pomocy w razie problemów podobnych do tych, które miała Alicja. Zbierz odpowiedni materiał, a następnie przygotuj w wybranej formie (np. notatka prasowa, wywiad, sprawozdanie, reportaż) informacje o tym, jakiego typu pomoc można w tej placówce uzyskać. Temat: Bardzo rozpieszczona jedynaczka czy pomnik, przy którym nikt nie przystaje? Kim naprawdę jest Alicja? (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: utrwalenie cech charakterystycznych dwóch form wypowiedzi: listu i pamiętnika wyszukiwanie i interpretacja cytatów dostrzeganie zabiegów zastosowanych przez pisarza analizowanie zachowań bohatera wnioskowanie odwoływanie się do własnych doświadczeń Metody, techniki: praca z tekstem, dyskusja, notatka graficzna Formy pracy: indywidualna, zbiorowa Materiały: załącznik 7 Przebieg lekcji: 1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od rozmowy z uczniami. Na ostatniej lekcji rozmawialiśmy o problemach, które mają młodzi ludzie. Dzisiaj chcę nawiązać do tego tematu i zadać wam kilka pytań. Co robimy, kiedy się nam zdarzy jakaś przykra sytuacja, ktoś nas zawiedzie, jest nam przykro? Jak reagujemy, kiedy się okazuje, że spotkało nas jakieś niesamowite szczęście, że coś wygraliśmy, udało się nam zrealizować jakieś ważne plany? Czy według was łatwo jest przeżywać taką radość lub smutek w samotności? Nauczyciel kieruje rozmową w ten sposób, by uczniowie doszli do wniosku, że trudno jest samemu znosić swoje cierpienie czy przeżywać radość; że dobrze jest wtedy mieć kogoś, z kim można się podzielić swoimi przeżyciami. Dalej nauczyciel pyta: Co można zrobić wtedy, kiedy nie mamy komu się zwierzyć? Jak radziła sobie w podobnych sytuacjach główna bohaterka powieści Alicja? Uczniowie powinni zauważyć, że dziewczyna w ważnych momentach swojego życia pisała listy do samej siebie. 2. Nauczyciel prosi o znalezienie dowolnego fragmentu listów do samej siebie.

135 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 135 Uczniowie oceniają styl listów Alicji. W dyskusji powinien się pojawić wniosek, że listy przypominają pamiętnik. Przykładowa notatka: LIST PAMIĘTNIK Charakterystyczne cechy: miejscowość, data, nagłówek, używanie zwrotów grzecznościowych, podpis, dopisek Adresatem jest konkretna osoba, której imię znajduje się w nagłówku Narracja w pierwszej osobie przeplatana zwrotami do adresata w drugiej osobie List piszemy raz na jakiś czas, często z konkretnego powodu Charakterystyczne cechy: data przed każdym zapisem Nie ma bezpośredniego adresata Relacja z wydarzeń Narracja w pierwszej osobie (pamiętnikarska) Może być pisany regularnie, jak również okazjonalnie, gdy w życiu autora dzieje się na przykład coś ważnego Wnioski: Listy do samej siebie czerpią swą formę zarówno z listu, jak i pamiętnika. Czasem Alicja swoje słowa kieruje do konkretnej osoby, np. do Roberta; czasem jest to typowy zapis pamiętnikarski. 3. Nauczyciel czyta cytat z powieści: Zawsze miała wrażenie [...], że ona, Alicja, jest jednym z wielkomiejskich zaułków, do którego nikt się nie śpieszy. Jednym z pomników, przy którym nikt nie przystaje. I małą wystawą skromnych marzeń, do których nawet dziecko nie przyklei nosa. Na podstawie przeczytanego tekstu uczestnicy zajęć zastanawiają się, jaką dziewczyną była Alicja. Zapisują temat lekcji w zeszycie. Próbują ustalić, dlaczego bohaterka pisała listy do samej siebie i jaką rolę w jej życiu odgrywały te zapiski. Podają swoje propozycje i redagują notatkę. Przykładowa notatka: 4. Nauczyciel zadaje pytania. Jak myślicie, dlaczego autorka powieści posłużyła się taką formą? Jaki był cel umieszczenia w powieści listów do samej siebie? Przykładowe odpowiedzi: jest to sposób na urozmaicenie narracji, znamy wydarzenia przedstawione z punktu widzenia trzecioosobowego narratora, jak i pierwszoosobowego,

136 136 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości czytelnik lepiej poznaje bohaterkę, jej odczucia i myśli, dzięki temu autorka nie musi wprowadzać nowych wątków, np. rozmowy, w której Alicja zwierzałaby się komuś. 5. Uczniowie rozmawiają na temat głównej bohaterki. Zastanawiają się, jak dziewczyna zmieniła się pod wpływem swoich problemów. Pytania: Co było punktem zwrotnym w życiu Alicji? Aby zrozumieć postawę dziewczyny, należy przyjąć, że jej życie zmieniło się, gdy się dowiedziała o chorobie brata. Uczniowie uzupełniają kartę pracy (załącznik nr 7). Przykładowe rozwiązanie: rozpieszczona jedynaczka dziewczynka mająca żal do rodziców o rozbicie rodziny ukochana i jedyna wnuczka swoich dziadków, którą nazywali pieszczotliwie Hałasówkiem Dostrzega w Klaudii przyjaciółkę Wspiera ojca iklaudię Pomaga innym, np. Dorci Alicja przestaje myśleć tylko o sobie i swoich problemach Stara się wypełnić bratu czas zabawą, wyszukując mu kolejne niespodzianki jest bardziej dojrzała zżyła się z Klaudią i ojcem inaczej postrzega swoje dotychczasowe problemy jest gotowa nieść pomoc innym

137 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Nauczyciel przypomina lub wprowadza pojęcie charakterystyka dynamiczna. charakterystyka dynamiczna prezentacja postaci, która przechodzi wewnętrzną przemianę i której cechy się zmieniają Uczniowie mogą podać przykłady tego typu bohaterów, np. Scrooge z Opowieści wigilijnej. 7. Podsumowanie zajęć zapisanie wniosków w zeszycie. Przykładowa notatka: Choroba i śmierć Fryderyka były dla Alicji i jej rodziny wielkim cierpieniem. Nikt nie może pogodzić się z faktem, że umiera niczemu niewinne dziecko, przed którym jest całe życie. Jednak każde zdarzenie pozostawia trwały ślad w życiu człowieka. Przez utratę brata Alicja zmieniła swój stosunek do wielu osób i spraw. Zrozumiała, co w życiu jest najważniejsze. 8. Praca domowa. Napisz charkterystykę Alicji. W pracy uwzględnij przemianę bohaterki. Ryszard Kapuściński, Cesarz W trakcie czytania uczniowie powinni zaznaczyć w pierwszej części reportażu fragmenty charakteryzujące cesarza (wygląd, zachowanie, relacje z poddanymi, rozkład dnia i obowiązki) oraz dotyczące jego cesarstwa (struktura dworu i sytuacja wpaństwie). Przed pierwszą lekcją zadajemy pracę domową, której celem jest zebranie informacji na temat Ryszarda Kapuścińskiego: Korzystając z internetu, encyklopedii, leksykonów, zgromadź najważniejsze i najciekawsze twoim zdaniem informacje o Ryszardzie Kapuścińskim. Temat: Byliśmy parą kolekcjonerów pragnących odzyskać skazane na zniszczenie obrazy, aby zrobić z nich wystawę dawnej sztuki władania o Cesarzu i Ryszardzie Kapuścińskim. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: poznanie podstawowych elementów biografii Ryszarda Kapuścińskiego kształcenie umiejętności redagowania notatki biograficznej analiza budowy utworu określanie tematu i problematyki utworu określanie roli osoby mówiącej w tekście formułowanie własnych sądów o przeczytanej lekturze Metody, techniki: praca z tekstem, rozmowa Formy pracy: indywidualna, zespołowa

138 138 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Przebieg lekcji: 1. Luźna rozmowa o swoich wrażeniach na temat przeczytanej lektury. Uczniowie mogą swoje opinie, wrażenie i odczucia zapisać na kartce. Cykl lekcji dotyczący Cesarza zakończy napisanie recenzji, zatem uczniowie będą mieli szansę się przekonać, czy ich opinia nie ulegnie zmianie. 2. Redagowanie notatki biograficznej o Ryszardzie Kapuścińskim z wykorzystaniem informacji zgromadzonych w domu (zad. domowe). Każdy uczeń podaje po kolei jedną według niego najważniejszą i najciekawszą informację o Kapuścińskim. Jeśli tych informacji będzie za mało, można powtórzyć kolejkę. Nauczyciel zapisuje to, co mówią uczniowie, na tablicy w formie rozsypanki. Następnie uczniowie na podstawie zgromadzonych na tablicy wiadomości redagują notatkę. Przykładowa notatka: Ryszard Kapuściński to dziennikarz, reporter, pisarz, poeta i myśliciel, nazywany asem lub cesarzem polskiego reportażu. Urodził się w 1932 roku w małym prowincjonalnym Pińsku na Polesiu. Z wykształcenia był historykiem. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim. Jeszcze w czasie studiów zaczął pracę jako dziennikarz w Sztandarze Młodych, gdzie rozpoczęła się jego przygoda z reportażem. Jako wieloletni korespondent Polskiej Agencji Prasowej odbył wiele podróży do Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej czy Związku Radzieckiego, w sumie odwiedził ponad sto krajów. Rezultatem jego wypraw są liczne książki, które cieszą się ogromną popularnością w kraju i za granicą. Zostały przetłumaczone niemal na wszystkie języki europejskie, a także na japoński, perski, hebrajski i turecki. Do jego najważniejszych utworów należą m.in.: Cesarz, Imperium, Heban, Szachinszach, Wojna futbolowa. Zmarł 23 stycznia 2007 roku. 3. Ustalenie tematu i problematyki utworu. Podczas rozmowy uczniowie samodzielnie notują. Polecenia dla uczniów: Określcie, jaki jest temat Cesarza jakiego miejsca, jakiej osoby i jakich wydarzeń dotyczy reportaż Ryszarda Kapuścińskiego. (ukazanie sylwetki cesarza Etiopii Hajle Sellasje, schyłku jego panowania i upadku) Określcie, jaka jest problematyka utworu, czyli czego dotyczy główny problem, główna idea utworu. (problem władzy) 4. Rozmowa na temat budowy tekstu; podczas rozmowy uczniowie samodzielnie redagują notatkę. Zadajemy pytania pomocnicze: Jakjestzbudowanytekstutworu? Jaki jest związek tytułów poszczególnych części z treścią utworu? Dlaczego tekst raz jest pisany prostą czcionką, a raz kursywą? (wypowiedzi Kapuścińskiego-narratora, wypowiedzi służby) Jaką funkcję pełnią wypowiedzi służby cesarza, a jaką narratora? Policzcie, ile jest wypowiedzi zapisanych kursywą, a ile prostą czcionką? Jak myślicie, czemu służy taka dysproporcja? (10 wypowiedzi narratora, 47 służby) Utwór składa się z trzech części o znaczących tytułach Tron; Idzie, idzie; Rozpad. Pierwsza z nich przedstawia cesarza i jego cesarstwo, druga opowiada o pierwszych objawach buntu przeciwko jego władzy i próbie przewrotu (wydarzenie grudniowe), trzecia skupia się na upadku cesarza. Każdą część rozpoczynają odpowiednio dobrane motta. Przeważająca część tekstu jest zapisana prostą

139 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 139 czcionką i są to wypowiedzi ludzi z otoczenia Hajle Sellasje, z którymi rozmawia Kapuściński i dzięki którym poznajemy sylwetkę cesarza oraz zdobywamy informacje o wydarzeniach w Etiopii. Tekst pisany kursywą, którego jest znacznie mniej, to wypowiedzi Kapuścińskiego-narratora. Komentarze narratora pomagają lepiej zrozumieć to, co mówią ludzie z otoczenia cesarza, i sprawiają, że łatwiej się wczuć w atmosferę, która panowała w czasie rewolucji. Dysproporcja między liczbą wypowiedzi Kapuścińskiego a służby Hajle Sellasje może świadczyć na przykład o tym, że autor nie chciał eksponować siebie i swoich sądów, ale zamierzał sprawić, żeby czytelnicy dzięki wypowiedziom innych osób mogli stopniowo odtwarzać obraz cesarza i jego cesarstwa, tak jakby sami słuchali tych wypowiedzi. W czasie omawiania funkcji teksu zapisanego kursywą (komentarza) warto przeczytać kilka fragmentów, żeby uczniowie mogli określić jego funkcję, czyli wywnioskować, jakiego rodzaju jest to komentarz (objaśniający, informujący, podsumowujący), a także zobaczyć, w jakich warunkach rodził się reportaż. 5. Podaniu tematu lekcji powinien towarzyszyć komentarz nauczyciela, że cytat zawarty w temacie w pewien sposób zdradza pomysł kompozycyjny Cesarza, tłumaczy bowiem, dlaczego utwór składa się przede wszystkim z wypowiedzi służby o Hajle Sellasje. Temat: O cesarzu i jego cesarstwie, czyli kilka słów o władzy. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: charakteryzowanie postaci wyszukiwanie informacji w tekście pod określonym kątem wnioskowanie na podstawie zebranego materiału formułowanie własnych sądów i popieranie ich odpowiednimi argumentami Metody, techniki: praca z tekstem, dyskusja, karta pracy Formy pracy: indywidualna, grupowa, zespołowa Materiały: załącznik 8 Przebieg lekcji: 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Podział uczniów na grupy i przydzielenie zadań. Uczniowie korzystają przede wszystkim z pierwszej części tekstu, w której podczas lektury mieli zaznaczać odpowiednie fragmenty. Uwaga. Nie zajmujemy się przemianami, jakie zaszły w państwie, ani tym, jaki był przebieg upadku Hajle Sellasje. Grupa I Na podstawie Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego opowiedzcie o cesarstwie Etiopii. W swoim wystąpieniu uwzględnijcie wiadomości na temat:

140 140 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości dworu cesarza (hierarchii, frakcji, służby dworskiej), relacji między ludźmi dworu, sytuacji w państwie (poziomu życia, rozwoju państwa, kontaktów z zagranicą, atmosfery w państwie). Grupa II Na podstawie Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego opowiedzcie o funkcji cesarza w Etiopii. W swoim wystąpieniu uwzględnijcie informacje na temat: planu dnia i zajęć cesarza, obowiązków cesarza. Grupa III Na podstawie Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego opowiedzcie o relacji cesarza Hajle Sellasje z poddanymi. W swoim wystąpieniu uwzględnijcie informacje na temat tego: jak nazywano cesarza, jak się zachowywali poddani wobec cesarza, jakie uczucia wzbudzał wśród swoich poddanych, co myśleli o nim najbiedniejsi, w jaki sposób rozmówcy Kapuścińskiego opowiadają o swoim władcy. Grupa IV Na podstawie Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego przedstawcie postać Hajle Sellasje, uwzględniając informacje na temat: wyglądu cesarza, sposobu zachowania, sposobu traktowania poddanych, tego, za jakiego chciał być postrzegany, a jaki był w rzeczywistości. 3. Prezentacja wyników pracy uczniów. Podczas prezentacji kolejnych grup pozostali uczniowie wypełniają karty pracy (załącznik 8), które rozdajemy dopiero po przygotowaniu wystąpień. Przykładowo wypełniona karta pracy znajduje się na sąsiednie stronie. 4. Rozmowa będąca podsumowaniem pracy uczniów i sformułowaniem wniosków na temat władcy i systemu władzy w Etiopii. W trakcie dyskusji warto wprowadzić lub przypomnieć znaczenie słów: autorytarny i reżim. autorytarny 1. «oparty na bezwzględnym posłuszeństwie wobec władzy» 2. «narzucający swoją wolę, opinię, wymuszający posłuszeństwo» reżim, reżym 1. «system rządów, w którym władza stosuje wobec społeczeństwa przemoc i ucisk polityczny; też: rząd stosujący takie metody» 2. «ściśle ustalony tryb postępowania» Na koniec uczniowie zapisują swoje spostrzeżenia w formie notatki. Uwzględniają w niej odpowiedzi na pytania: Jaką rolę w państwie odgrywał cesarz Hajle Sellasje? Jakim był władcą? Jakim sposób rządzenia / system władzy panował w Etiopii?

141 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 141 DWÓR CESARZA Trzy frakcje: arystokraci konserwatyści, posiadacze ziemscy, rada koronna, biurokraci skłonni do zmian, oświeceni, wykształceni, zapełniali ministerstwa i zajmowali wyższe urzędy, ludzie osobiści wybierani przez cesarza z plebsu, pełnili stanowiska wymagające największego zaufania, służyli wiernie i żarliwie. Ciągłe walki między frakcjami o dominację i względy cesarza. Służba dworska, np. służba sypialni, człowiek do wycierania moczu z butów dygnitarzy, lokaj trzech drzwi (otwierał cesarzowi drzwi we właściwym momencie), poduszkowy (podsuwał cesarzowi poduszkę pod nogi, gdy ten siedział na tronie), woreczkowy, wysoki urzędnik ceremoniału (kłaniał się cesarzowi, informując go tym samym o upływie czasu i kolejnych obowiązkach). OBOWIĄZKI CESARZA Wszystko, co dotyczyło spraw państwowych, należało do obowiązków cesarza. Władca podejmował każdą decyzję osobiście. Sam nadawał i ogłaszał wszystkie nominacje bez względu na to, czy chodziło o ministra czy posterunkowego policji. Sam decydował o wszystkich wydatkach w państwie przekraczających sumę 10 dolarów. To, co się działo w cesarstwie, wymagało jego akceptacji, nic nie mogło się odbyć bez jego wiedzy. CESARSTWO ETIOPII CESARZ HAJLE SELLASJE WYGLĄD Drobna i krucha postura na starość zmalał jeszcze bardziej, ważył zaledwie 50 kilogramów. SPOSÓB ZACHOWANIA Zawsze opanowany, nigdy nie wybuchał gniewem, nie objawiał najmniejszego zdenerwowania czy frustracji, nerwy miał jak ze stali, zawsze zwracał się do innych łagodnie, dobrotliwe i pocieszająco. JAK GO NAZYWANO? Na przykład: król królów, najdostojniejszy pan, wybraniec Boga, czcigodny pan, dobrotliwy pan, najżyczliwszy pan, najosobliwszy pan. ZACHOWANIE PODDANYCH WOBEC CESARZA Oddawali mu nabożną cześć, kłaniali się, klękali przed nim, nie patrzyli mu w oczy; jeśli przejeżdżał jego orszak, padali na twarze. UCZUCIA I REAKCJE, KTÓRE WZBUDZAŁ U SWOICH PODDANYCH Ciągły lęk, niepokój, nienawiść, ale i cześć, uwielbienie; wszyscyzabiegaliojegowzględy. SPOSÓB TRAKTOWANIA PODDANYCH Inteligentnie manipulował ludźmi, chciał uchodzić za łagodnego i dobrotliwego, w rzeczywistości był bezwzględny, nie dbał o dobro ludu, trzymał swoich poddanych w ciągłej niepewności, miał nad nimi pełną władzę, kontrolował ich i rozporządzał ich losem, nie pozwalał na swobodne wyrażanie własnego zdania, wymagał pełnej lojalności wobec siebie i składania ciągłych donosów na innych. SYTUACJA W PAŃSTWIE przepych i bogactwo dworu bieda poddanych głód zacofanie korupcja urzędników DZIEŃ CESARZA Rozkład dnia: wstawał, kiedy było jeszcze ciemno, ok. godziny czwartej, piątej rano, rozpoczynał dzień od spaceru, podczas którego słuchał donosów, godzina nominacji, kiedy to cesarz nadawał i ogłaszał nominacje na wszelkiego rodzaju urzędnicze stanowiska, godzina kasy, podczas której cesarz podejmował decyzje finansowe, godzina ministrów poświęcona sprawom cesarstwa, godzina sądu, podczas której cesarz wydawał wyroki na poddanych, wszystkie zajęcia odbywały się zgodnie z protokołem i określonym ceremoniałem.

142 142 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Przykładowy wniosek: Cesarz Hajle Sellasje był najważniejszą osobą w państwie, uważaną niemal za boga. Był władcą absolutnym, zatem wszystko, co się działo w cesarstwie, zależało od jego woli, a zdanie i dobro ludzi się nie liczyło. Wobec swoich poddanych stosował politykę ucisku i terroru, sprawiał, że żyli w ciągłym strachu. Wymagał absolutnego posłuszeństwa. Możemy powiedzieć zatem, że Etiopia była państwem reżimowym i autorytarnym, w którym rozwinięty system donosicielstwa uniemożliwiał jakąkolwiek próbę reform, a jedyną wartością była lojalność wobec cesarza. 5. Dyskusja na temat tego, co zdaniem uczniów doprowadziło do upadku cesarstwa Hajle Sellasje. Temat: Cesarz Ryszarda Kapuścińskiego jako przykład reportażu. (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: zapoznanie się z pojęciem reportażu określenie cech charakterystycznych reportażu jako gatunku dziennikarsko-literackiego rozpoznawanie cech gatunkowych reportażu na konkretnym przykładzie rozwijanie umiejętności krytycznego odbioru tekstu redagowanie recenzji Metody, techniki: praca z tekstem, dyskusja, tworzenie mapy mentalnej Formy pracy: indywidualna, zespołowa Materiały: załączniki 9 i 10 Przebieg lekcji: 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Określenie cech reportażu na podstawie hasła słownikowego (załącznik 9) i definicji (załącznik 10), zapisanie ich w formie schematu (mapy mentalnej). Warto przed przeczytaniem definicji poruszyć z uczniami następujące kwestie Czym według nich powinien się charakteryzować reportaż? Gdzie i w jakiej formie mogą się z nim zetknąć? Jakich znają twórców reportaży? Schemat tworzymy razem z uczniami i zapisujemy go na tablicy. W czasie rozmowy na temat cech reportażu warto zapytać, co to znaczy gatunek dziennikarsko-literacki, i podkreślić, że reportaż dotyczy faktów, jest pozbawiony fikcji, opowiada się w nim historię prawdziwą, ale w sposób, który przypomina na przykład powieść (zawiera fabułę, posługuje się opisem, dialogiem czy rozbudowaną charakterystyką postaci). Ponadto, autorzy reportażu dbają o wartość artystyczną, a więc na przykład o kompozycję, język.

143 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 143 Przykładowy schemat:

144 144 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 3. Szukanie cech reportażu w Cesarzu. Wskaż cechy reportażu w Cesarzu Ryszarda Kapuścińskiego. 4. Rozmowa na temat wyjątkowości reportażu Ryszarda Kapuścińskiego: Ryszarda Kapuścińskiego nazywa się asem polskiego reportażu, cesarzem reportażu, a Cesarza uważa się za jedno z jego najlepszych dzieł. Porozmawiajcie, na czym waszym zdaniem polega wyjątkowość tego reportażu. Zadanie nie należy do łatwych. Uczniowie powinni przede wszystkim zauważyć, że Cesarz jest reportażem oryginalnym, o nietypowej kompozycji (budowie). Autor zastosował w utworze ciekawy zabieg artystyczny, polegający na oddaniu głosu ludziom cesarza. Jest to tekst uniwersalny i zawsze aktualny (pokazuje nie tylko konkretnego władcę, ale także pewien model sprawowania władzy). Warto również zwrócić uwagę na wyjątkowy język tekstu. Uczniowie, którzy się zetknęli z książką Artura Domosławskiego Kapuściński non-fiction, mogą poruszyć kwestię autentyczności przedstawianych przez Kapuścińskiego faktów, na przykład analfabetyzmu Hajle Sellasje można wtedy zapytać, jaki był cel wprowadzenia do reportażu elementów fikcyjnych. 5. Omawianie lektury kończy napisanie przez uczniów recenzji. Prosimy zatem o przypomnienie zasad jej redagowania. Zaznaczamy, że nie jest to forma wypowiedzi o sztywnych regułach, ale zawsze pozostaje omówieniem książki i jej oceną. Powinna więc zawierać informacje o treści i problematyce oraz własne opinie i wrażenia odbiorców. Cykl lekcji został tak pomyślany, aby uczniowie mogli zebrać wszystkie niezbędne informacje do napisania wyczerpującej recenzji dlatego dokładnie określono temat utworu, jego problematykę i budowę, gatunek, do którego należy, porozmawiano też o wyjątkowości tekstu na tle teorii gatunku. 6. Praca domowa. Napisz recenzję Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego. Folwark Zwierzęcy George a Orwella, czyli obraz władzy totalitarnej Zanim uczniowie rozpoczną czytanie powieści, powinni poznać zagadnienia, które będą omawiane na poszczególnych lekcjach, aby w trakcie lektury mogli zaznaczyć odpowiednie fragmenty. 1. Był sobie folwark dworski, czyli dzieje pewnego buntu. 2. Jak się rodzi totalitaryzm? 3. Ci dwaj wadzili się dosłownie przy każdej okazji charakterystyka porównawcza Snowballa i Napoleona. 4. Folwark Zwierzęcy George a Orwella utwór alegoryczny. 5. Boxer postać tragiczna.

145 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 145 Temat: Był sobie folwark dworski, czyli dzieje pewnego buntu. (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: czytanie ze zrozumieniem porządkowanie wydarzeń rozpoznanie cech przemówienia nazywanie środków retorycznych i określanie ich funkcji gromadzenie argumentów na podstawie tekstu utworu Metody, techniki: poszukująca praca z tekstem, dyskusja, mapa mentalna Formy pracy: zbiorowa, jednostkowa Materiały: załącznik 11 Przebieg lekcji: Uczniowie przygotowują na lekcję informacje dotyczące świata przedstawionego: miejsca i czasu wydarzeń, głównych bohaterów. 1. Zadanie wstępne ustalenie, gdzie i kiedy rozgrywają się wydarzenia przedstawione w powieści George a Orwella oraz kto w nich uczestniczy. Miejscem wydarzeń jest farma gdzieś w Anglii. Czas nie jest dokładnie określony, pojawiają się jednak informacje o upływie czasu, np. w rozdziale drugim: Trzeciej nocy, licząc od pamiętnego zebrania, stary Major zgasł spokojnie podczas snu. Działo się to w początkach marca. Przez trzy następne miesiące na folwarku aż kipiało od konspiracyjnej roboty. Nadszedł czerwiec... Biorąc pod uwagę informacje zawarte w kolejnych rozdziałach, możemy ustalić, że wydarzenia rozgrywają się na przestrzeni kilku lat. W rozdziałach 1 9 znajdujemy dosyć dokładne informacje o porach roku, miesiącach, a nawet dniach tygodnia. Natomiast w rozdziale 10 mamy już tylko wzmiankę: Minęły lata... Niektóre elementy świata przedstawionego związane z mechanizacją farmy mogą sugerować, że wydarzenia rozgrywają się w pierwszej połowie XX wieku. Jednak nieokreśloność czasu może wskazywać na uniwersalizm przedstawianych wydarzeń, tzn. że mają one charakter ponadczasowy. Uczestnikami wydarzeń są zwierzęta gospodarskie pracujące na folwarku oraz ludzie, właściciele dóbr ziemskich wrogowie zwierząt. Uczniowie wymieniają grupy zwierząt, np. świnie, konie, owce, kury, psy, a także pojedynczych ich przedstawicieli, np. Major, Boxer, Mojżesz, padają też nazwiska właścicieli folwarków, np. Jones. Picklington, Frederick, Whymper. Zasadnicza część lekcji koncentruje się na ustaleniu kolejności zdarzeń, które doprowadziły do przekształcenia się folwarku dworskiego w folwark zwierzęcy. Materiał literacki, który posłuży uczniom do omówienia tematu, to rozdziały 1 i 2 powieści.

146 146 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 2. a) Rozdanie schematu planu wydarzeń w utworze (załącznik 11). Uczniowie odnajdują odpowiednie fragmenty tekstu i na ich podstawie uzupełniają schemat, wpisując kolejne punkty i podpunkty planu z ramki. b) Samodzielne uzupełnienie punktu 2a analiza przemówienia Majora: wypisanie argumentacji użytej w przemówieniu (cytaty), omówienie środków retorycznych o charakterze impresywnym, np. wyliczenia pytania retoryczne wykrzyknienia zwrotydosłuchaczy użycie czasowników w 1. os. lm. ustalenie funkcji wymienionych środków retorycznych, np. oddziaływanie na emocje słuchaczy koncentrowanie ich uwagi na treści przemówienia skłonienie zwierząt do buntu i działania utożsamianie się mówcy ze słuchaczami podkreślenie istotnych treści przemówienia Przykładowe uzupełnienie schematu (załącznika 11) zamieszczono na następnej stronie. 3. Wnioski końcowe odpowiedź na pytanie: Jakdoszłodoprzewrotuiprzekształcenia folwarku dworskiego w folwark zwierząt? Zwierzęta były coraz gorzej traktowane przez właściciela folwarku. Znalazł się charyzmatyczny przywódca, który uświadomił zwierzętom, że dzieje im się krzywda, i obudził w nich tęsknotę za wolnością i równością. Pojawił się pierwszy symbol wolności hymn. Podjęto zorganizowaną, solidarną działalność. Nadzieja na lepszy los, wspólny cel, a jednocześnie coraz większa wrogość do człowieka spowodowana jego zaniedbaniami dały zwierzętom siłę do zwycięskiej walki. 4. Praca domowa. Zredaguj reportaż prasowy informujący o omawianych wydarzeniach na farmie pana Jonesa. Temat: Jak się rodzi totalitaryzm? (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: wyszukiwanie odpowiednich fragmentów tekstu wnioskowanie na podstawie tekstu wyrażanie własnych sądów, opinii używanie argumentów w postaci trafnie dobranych cytatów lub własnych sformułowań dbałość o kulturę słowa i dyskusji utrwalenie lub poznanie pojęć totalitaryzm, nowomowa Metody, techniki: poszukująca pracaztekstem,burzamózgów,dyskusja

147 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 147

148 148 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Formy pracy: zbiorowa, jednostkowa Materiały: arkusze szarego papieru Przebieg lekcji: Na lekcję potrzebne będą dwa arkusze szarego papieru. Wyznaczeni wcześniej uczniowie przygotowują jeden arkusz z zapisanymi siedmioma zasadami Animalizmu. Na drugim arkuszu w trakcie omawiania tematu uczniowie będą zapisywać późniejsze, przekształcone już hasła. 1. Rozmowa na temat atmosfery, jaka zapanowała na folwarku po zwycięskim powstaniu. Uczniowie odczytują stosowne fragmenty powieści (rozdział 2). Po początkowym niedowierzaniu własnemu szczęściu zwierzęta ogarnęła ogromna, spontaniczna radość, zapał do pracy na własnej ziemi i dla wspólnego dobra. Dom mieszkalny pana Jonesa przekształcono w muzeum, zmieniono nazwę folwarku, wreszcie zapisano na ścianie stodoły siedem przykazań Animalizmu. 2. Przypomnienie praw, według których zwierzęta miały żyć umieszczenie w widocznym miejscu przygotowanego na lekcję arkusza z wypisanymi zasadami Animalizmu. 3. Ukazanie procesu degradacji i deformacji ideałów, którymi początkowo się kierowały zwierzęta dyskusja na temat poniższych zagadnień i ich opracowanie. A. Podział zadań na farmie. ŚWINIE nie pracowały kierowały innymi zwierzętami i nadzorowały ich pracę objęły przywództwo uczyły się kowalstwa prowadziły kursy zwalczania analfabetyzmu POZOSTAŁE ZWIERZĘTA ciężko pracowały podporządkowały się świniom uczyły się czytać B. Ocena postawy świń. Możemy spodziewać się dwojakich opinii z jednej strony potępienia świń, a z drugiej uznania, że ktoś musi sprawować władzę, a skoro świnie były mądrzejsze od innych zwierząt, to tym samym zasługiwały na sprawowanie funkcji przywódczych. C. Ustalenie, jaka sytuacja stała się początkiem deformacji założeń Animalizmu. Być może uczniowie będą mieli trudności z ustaleniem, że początkiem owych deformacji było tajemnicze zniknięcie krowiego mleka tuż po zwycięskim powstaniu i ustaleniu zasad Animalizmu. Dlatego też należy polecić uczniom, aby przypomnieli sobie końcowy fragment rozdziału 2, zaczynający się od słów: A teraz, towarzysze zawołał Snowball, ciskając pędzel na łąkę... do końca tego rozdziału, i zastanowili się, co się stało z mlekiem.

149 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 149 D. Przedstawienie okoliczności, które się przyczyniły do stopniowego upadku ideałów. a. Ciemnota zwierząt: analfabetyzm, niezrozumienie zasad Animalizmu i konieczność ich uproszczenia zapisanie pierwszej zmiany: Cztery nogi dobrze, dwie nogi źle, niezdolność do samodzielnego myślenia i całkowite zawierzenie przywódcom, niewielkie wymagania: pełna miska, kąt do spania. b. Manipulacje świń zmierzające do tego, aby się stać uprzywilejowaną grupą. Wyjaśnienie znaczenia słowa manipulować. Zastanowienie się nad tym, kto odegrał kluczową rolę w manipulowaniu zwierzętami. Ustalenie, na czym ta manipulacja polegała. Podanie przykładów wykorzystywania zwierząt przez świnie i sposobów, w jaki tłumaczyły one swoje działania: przypisanie sobie prawa do lepszych posiłków; wyjaśnienia Squealera, jakoby mleko i jabłka były niezbędne świniom do mądrego sprawowania władzy; wniosek świnie spożywają łakocie dla dobra innych zwierząt, handel z ludźmi; wyjaśnienia Squealera, że nigdy nie został uchwalony zakaz handlu i używania pieniędzy, zamieszkanie w domu pana Jonesa; wyjaśnienie Squealera, że świnie muszą mieć odpowiednie warunki do pracy umysłowej; wniosek świnie mieszkają w lepszych niż inne zwierzęta warunkach dla dobra całego folwarku, wymaga tego także godność Przywódcy, spanie w łóżkach; wyjaśnienie Squealera, że nie ma zakazu spania w łóżkach, wiązka słomy też jest łóżkiem; nie wolno jedynie używać prześcieradeł (zapisanie na drugim arkuszu kolejnego przekształconego hasła: Żadne zwierzę nie będzie spać w łóżku z prześcieradłem ); wniosek wygodny wypoczynek jest potrzebny świniom dla dobrego funkcjonowania folwarku, późniejsze wstawanie, obarczanie zwierząt coraz cięższą pracą, mamienie zwierząt niezrozumiałymi dla nich danymi liczbowymi wskazującymi na wzrost produkcji, podczas gdy ta w rzeczywistości malała, spożywanie alkoholu, a później także jego produkcja na potrzeby świń (zapisanie na arkuszu kolejnego zdeformowanego hasła: Żadne zwierzę nie będzie pić alkoholu bez umiaru ), organizowanie wieców i demonstracji propagandowych, które miały dawać zwierzętom złudzenie jedności i odwrócić ich uwagę od różnic w poziomie życia zwierzętom żyło się coraz ciężej, stale na nich oszczędzano, podczas gdy świnie miały się coraz lepiej, stopniowe upodabnianie się świń do człowieka: chodzenie na dwóch nogach, noszenie ubrań, zażyłość z właścicielami folwarków, którzy niegdyś byli wrogami zwierząt. W tej części lekcji należy zwrócić uwagę na absurdalność wyjaśnień Squealera, a jednocześnie na rolę propagandy w systemie totalitarnym. Można też posłużyć się pojęciem nowomowy i wyjaśnić uczniom, czym się owo zjawisko językowe charakteryzowało. nowomowa pojęcie stworzone przez George a Orwella, które oznacza język propagandy politycznej stanowiący narzędzie systemu totalitarnego, służący manipulacji społeczeństwem oraz tworzeniu fałszywego obrazu rzeczywistości.

150 150 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości c. Dążenie Napoleona do dominacji bezwzględne, podstępne pozbycie się Snowballa. Ponieważ postaciom dwóch przywódców poświęcimy osobną lekcję, więc jedynie ogólnie omawiamy ten punkt. d. Totalna władza Napoleona i jego szczególne przywileje: przyznawanie sobie odznaczeń za rzekome bohaterstwo, tytułowanie Napoleona (np. nasz Przywódca, Ojciec Wszystkich Zwierząt, Przyjaciel Kacząt) i układanie pieśni na jego cześć, ograniczenie kontaktu Przywódcy ze zwierzętami, przechadzki w otoczeniu eskorty psów demonstracja siły, roszczenie sobie prawa do osądzania i karania zwierząt, spożywanie cukru zakazanego innym zwierzętom, jest jedynym kandydatem na prezydenta republiki. e. Coraz cięższe warunki życia na folwarku: sześćdziesięciogodzinny tydzień pracy, likwidacja wypoczynku w niedzielne popołudnia, ograniczanie racji żywnościowych za uchylanie się od niedzielnej (dobrowolnej) pracy, mniejsze plony spowodowane niewłaściwym gospodarowaniem (dotkliwy brak Snowballa i jego pomysłów), brak różnych potrzebnych rzeczy, handel z ludźmi będący przyczyną coraz mniejszych zapasów żywności (w tym miejscu również należy zwrócić uwagę na odstępstwo od jednej z pierwotnych, jednak niezapisanych zasad nie używać pieniędzy), ograniczanie wolności zwierząt i praw do decydowania o sobie, oskarżenia o współpracę ze Snowballem i okrutne kary śmierci (zapisanie kolejnego zdeformowanego hasła na drugim arkuszu: Żadne zwierzę nie zabije innego bez powodu ), oszczędności kosztem zwierząt. f. Niszczenie symboli wolności zwierząt: zastąpienie hymnu Zwierzęta Anglii pieśnią ułożoną przez Minimusa, kolejne zmiany zasad Animalizmu, stopniowe upodabnianie się świń do ludzi (chodzenie na dwóch nogach, noszenie ubrań, typowe ludzkie nawyki i zachowania, zażyłość z tymi, którzy niegdyś byli wrogami) i nowe hasło propagandowe wykrzykiwane przez owce: Cztery nogi dobrze, dwie lepiej, zamalowanie dawnych (i tak już częściowo zdeformowanych) zasad Animalizmu i zapisanie na ścianie stodoły jednego hasła: Wszystkie zwierzęta są równe, ale niektóre są równiejsze od innych (uczniowie na odwrotnej stronie arkusza zapisują ostateczne hasło), powrót do nazwy folwarku sprzed rewolucji. Jako notatkę z lekcji uczniowie powinni zapisać całą treść punktu A oraz punkt D w postaci pytania: Jakie okoliczności przyczyniły się do stopniowego upadku ideałów? wraz z podpunktami a, b, c, d, e, f (bez szczegółowych rozwinięć). 4. Praca domowa. Zaznacz fragmenty tekstu charakteryzujące Snowballa i Napoleona oraz te, które dotyczą konfliktu między nimi.

151 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 151 Temat: Ci dwaj wadzili się dosłownie przy każdej okazji charakterystyka porównawcza Snowballa i Napoleona. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym wnioskowanie na podstawie tekstu tworzenie charakterystyki porównawczej w formie tabeli doskonalenie umiejętności stylistyczno-językowych zabieranie głosu w dyskusji Metody, techniki: poszukująca praca z tekstem, dyskusja Formy pracy: zespołowa, zbiorowa Przebieg lekcji: Na poprzedniej lekcji była mowa o ideałach, które przyświecały zwierzętom przed powstaniem, w trakcie jego trwania i jakiś czas po nim, a które później zostały utracone m.in. wskutek niejednomyślności władzy i konfliktu o dominację. Warto więc przyjrzeć się sylwetkom dwóch przywódców: Snowballa i Napoleona. 1. Podanie tematu lekcji. 2. Wyszukiwanie fragmentów charakteryzujących bezpośrednio i pośrednio obie postaci. Żeby praca przebiegała sprawniej, klasę należałoby podzielić na dwie grupy, zktórychkażdamazazadaniezgromadzenie informacji na temat jednejpostaci. 3. Uzupełnianie tabeli odpowiednimi cytatami, parafrazami tekstu oraz wnioskami. najważniejsze cechy działania podjęte po powstaniu SNOWBALL Był bardziej ruchliwy, bardziej wygadany i bystrzejszy, jednak nie posiadał, jak sądzono, tak silnego charakteru jak tamten. Organizował komitety i inne stowarzyszenia, które miały na celu lepszą organizację pracy i życia na folwarku, jednak ich działania nie przyniosły oczekiwanego rezultatu. Zajął się też kursami czytania i pisania, które okazały się dobrym pomysłem. Tłumaczył zwierzętom zasady Animalizmu i upraszczał jego sformułowania, tak aby wszystkie zwierzęta zrozumiały, ocochodzi. NAPOLEON Był sporym knurem rasy Berkshire o dzikim wyglądzie, jedynym z tej rasy na folwarku; choć nie był zeń najlepszy mówca, znano go z tego, że potrafi postawić na swoim. Według niego priorytetem było odpowiednie wychowanie młodzieży. W tym celu sam postanowił się zająć wychowaniem szczeniąt.

152 152 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości postawa w Bitwie pod Oborą inicjatywy, pomysły mające na celu usprawnienie funkcjonowania folwarku zyskiwanie stronników stanowisko w kwestii obrony folwarku wnioski końcowe Dowodził operacją obronną, miał obmyślaną strategię i wydawał rozsądne rozkazy, co doprowadziło do rychłego sukcesu. Sam również dzielnie walczył i nawet został ranny. Studiował pisma rolnicze i snuł plany rozmaitych nowości i ulepszeń, np. założenia drenów, silosów, opracował też system nawożenia pól. Uważał, że życieipracęułatwizwierzętom budowa wiatraka, miał dokładnie przemyślaną jej koncepcję i na podstawie fachowej literatury opracował szczegółowe plany budowy. Wygłaszał płomienne przemowy, w których roztaczał przed zwierzętami wizję maszyn zastępujących je w pracy. Opowiadał się za tym, aby uświadamiać zwierzęta z sąsiednich folwarków i wzniecać wśród nich bunt. Wychodził bowiem z założenia, że gdy wszędzie wybuchną powstania, zniknie potrzeba obrony. Był energiczny, elokwentny, inteligentny, pomysłowy, odważny. Można przypuszczać, że miał na względzie przede wszystkim dobro farmy i innych zwierząt. Nie wspomina się o jakimkolwiek jego udziale w bitwie. Niczego nie proponował. Uważał, że pomysły Snowballa są nic niewarte, był przeciwny budowie wiatraka, niweczył wszelkie plany z tym związane. Odwracał uwagę zwierząt od wiatraka, odwołując się do podstawowej potrzeby zwierząt produkcji żywności. Kaptował klakierów w postaci owiec bezmyślnie skandujących hasła propagandowe. Uważał, że zwierzęta powinny się postarać o broń palną i w ten sposób zapewnić sobie obronę. Był małomówny, ale uparty, konsekwentny, bezwzględny w dążeniu do celu. Jego zachowania mogą świadczyć o tchórzliwości i ograniczoności, ale jednocześnie o sprycie i przebiegłości. 4. Dyskusja dotycząca następujących zagadnień: Kto był inicjatorem konfliktu o władzę w folwarku? Jak zakończył się ów konflikt? Kto i w jaki sposób pokonał przeciwnika? Od kiedy i w jaki sposób Napoleon przygotowywał się do wyeliminowania Snowballa ze społeczności Folwarku Zwierzęcego? Dlaczego Napoleonowi nie wystarczyło wygnanie Snowballa i mimo jego nieobecności nadal go oczerniał? Jak Napoleon później tworzył swój wizerunek przywódcy? Na czym oparł swój autorytet? Odpowiadając na powyższe pytania, uczniowie powinni zwrócić uwagę na fakt, że to głównie Napoleon wywoływał konflikty. Narrator w jednej z charakterystyk sugeruje, że Napoleon odznaczał się silnym charakterem i potrafił postawić

153 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 153 na swoim. Zapewne miał ogromne ambicje, ale nie dorównywał Snowballowi błyskotliwością, elokwencją i inteligencją. W przeciwieństwie do niego niewiele miał też do zaproponowania zwierzętom. Dlatego szybko zrozumiał, że aby spełnić swe ambicje, musi się uciec do podstępu i siły. Stąd pomysł wychowywania szczeniąt, które stały się jego strażą przyboczną, gotową spełnić każde polecenie. Wychowane w izolacji i najprawdopodobniej nienawiści do innych zwierząt, traktowały je jak wrogów. Te cechy psów wykorzystał Napoleon, żeby pozbyć się rywala raz na zawsze. Jednak wygnanie Snowballa mu nie wystarczyło. Być może się obawiał, że zwierzęta, pomne zasług Snowballa, nie wyrzucą go tak szybko z pamięci. Dlatego rozpoczął kampanię propagandową przeciwko swojemu przeciwnikowi który nie mógł się bronić oskarżając go o skrytą działalność mającą na celu zniweczenie osiągnięć powstania i doprowadzenie do upadku Folwarku Zwierzęcego. Od momentu pozbycia się rywala Napoleon stał się jedynowładcą. Przypisał sobie zasługi Snowballa, ograniczył kontakty ze zwierzętami, tworząc w ten sposób dystans między sobą a nimi i zaznaczając swoją wyższość. Jeżeli pokazywał się publicznie, to zawsze w eskorcie psów. Później wziął do swego orszaku koguta, czyniąc ze swoich przechadzek paradę. Z zadowoleniem przyjmował wszelkie przejawy uwielbienia w postaci nadawanych mu tytułów czy śpiewanych na jego cześć pieśni. To wszystko czyniło zeń postać wyjątkową, która jednocześnie budziła coraz większy lęk i nieufność. 5. Praca domowa. Przygotuj informacje o sytuacji politycznej w Rosji w I połowie XX wieku. Temat: Folwark Zwierzęcy George a Orwella utwór alegoryczny. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: przypomnienie pojęcia alegoria i rozumienie jego znaczenia podawanie przykładów tekstów kultury, w których zastosowano alegorię dostrzeganie i rozumienie alegorycznego charakteru utworu George a Orwella podawanie argumentów potwierdzających alegoryczny charakter Folwarku Zwierzęcego wzbogacanie wiedzy na temat historii XX wieku dostrzeganie związku powieści George a Orwella z faktami historycznymi doskonalenie umiejętności językowo-stylistycznych wzbogacanie słownictwa Metody, techniki: dyskusja, wykład Formy pracy: jednostkowa, grupowa, zbiorowa Przebieg lekcji: 1. Przypomnienie znaczenia pojęcia alegoria. 2. Podanie przykładów poznanych tekstów kultury, w których zastosowano alegorię:

154 154 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości bajki Ignacego Krasickiego przypomnienie cech zwierzęcych bohaterów bajek, np. lew siła i władczość, lis spryt, przebiegłość, małpa głupota, wół pracowitość, siła fizyczna, ociężałość umysłowa; nowela Henryka Sienkiewicza Legenda żeglarska; Sąd Ostateczny Hansa Memlinga. 3. Wspólne zastanawianie się nad tym, czemu służyła alegoria w przywołanych przykładach. Alegoria służy: ukazaniu: ludzkich wad i zalet, relacji międzyludzkich na różnych poziomach zależności, m.in. władza społeczeństwo, sytuacji w państwie; krytyce ukazanych zjawisk, problemów; wzbudzeniu refleksji w odbiorcy. 4. Podanie tematu lekcji. 5. Określenie tego, co sprawia, że utwór George a Orwella możemy uznać za alegorię. a) Zwierzęcy bohaterowie i ich ludzkie cechy. Tę część lekcji można przeprowadzić w formie pracy grupowej. Każda grupa opracowuje cechy jednej postaci lub grupy postaci. Związki frazeologiczne wiążące się z poszczególnymi zwierzętami ustalają wszyscy uczniowie. POSTAĆ/POSTACI CECHY TYP CZŁOWIEKA/LUDZI ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE świnie inteligencja, przebiegłość, władczość, nieuczciwość, zakłamanie, fałsz, obłuda, wygodnictwo władca być świnią, zachować się po świńsku, zrobić komuś świństwo, podłożyć świnię Major rozsądek, doświadczenie, mądrość życiowa charyzmatyczny przywódca Squealer elokwencja, pomysłowość, bystrość umysłu, umiejętność wybrnięcia z każdej sytuacji szef propagandy

155 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 155 konie lojalność, ufność, wierność, idealizm, pracowitość robotnicy silny jak koń, zrobić kogoś wkonia, chodzić jak koń wkieracie, orać w kogoś jak włysegokonia, pracować jak koń, końskie zdrowie Molly wewnętrzna pustota, próżność, powierzchowność, egoizm jednostka niezaangażowana psy inteligencja, agresywność, służalczość aparat przymusu zły pies, szczuć kogoś psem, psia wierność, szczerzyć kły owce głupota, ciemnota, bezmyślność, bezwzględność, posłuszeństwo klakierzy, tchórze owczy pęd, chodzić jak błędna owca kot spryt, umiejętność dostosowania się do sytuacji, lizusostwo, brak własnego zdania konformista kot zawsze spada na cztery łapy, łasić się jak kot, chodzić jak kot własnymi ścieżkami osioł Benjamin małomówność, nieufność, dystansowanie się do sytuacji, odwaga wyrażania własnych sądów, krytycyzm, trwanie przy swoim sceptyk uparty jak osioł b) Folwark ukazany jako państwo, w którym źle sprawowane rządy doprowadzają do buntu społeczeństwa, obalenia władzy i ustanowienia nowych porządków. c) Zwrócenie uwagi na wyraźne i zamierzone aluzje historyczne oraz polityczne. W tej części lekcji uczniowie powinni zaprezentować przygotowane informacje na temat wydarzeń w Rosji w I połowie XX wieku. Wśród nich powinny się znaleźć następujące fakty:

156 156 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości przestarzały system feudalny, absolutna władza cara, ciężkie warunki życia najniższych warstw społecznych, wybuch rewolucji październikowej w 1917 r. jako wyraz buntu przeciwko uciskowi carskiemu, ustanowienie nowych porządków przejęcie władzy przez lud, powołanie komisarzy ludowych, spośród których wyłoni się grupa przywódców, przejęcie przez komisarzy władzy i stopniowe stawanie się uprzywilejowaną grupą, konflikty w elitach sprawujących władzę, wysunięcie się (po śmierci Lenina) na plan pierwszy Józefa Stalina, który w bezwzględny sposób pozbywa się wszelkich przeciwników i sprawuje władzę absolutną opartą na całkowitym podporządkowaniu sobie społeczeństwa, zapanowanie terroru zastraszanie, stworzenie systemu donosicielstwa, powołanie służb specjalnych (NKWD) do śledzenia poczynań obywateli, masowe aresztowania i mordy (czystki), zmuszanie do składania samokrytyki i przyznawania się do niepopełnionych win, preparowanie fałszywych oskarżeń, zakładanie łagrów dla więźniów politycznych, doniosła rola propagandy w tworzeniu fałszywego obrazu rzeczywistości i manipulowaniu społeczeństwem, stworzenie specyficznego języka służącego propagandzie, zastąpienie obalonego caratu nową formą władzy totalnej opartej na ucisku społeczeństwa i przywilejach grupy rządzącej. d) Wskazywanie na podobieństwo sytuacji fikcyjnych w powieści George a Orwella do wydarzeń historycznych. ciężka sytuacja zwierząt w Folwarku Dworskim, powstanie przygotowane przez Majora, ustalenie nowych zasad i pojawienie się przywódców, stopniowe przyznawanie sobie coraz większych przywilejów przez przywódców kosztem innych zwierząt, konflikt między Napoleonem a Snowballem, wyłonienie się jedynowładcy Napoleona, wprowadzenie terroru w Folwarku Zwierzęcym, psy jako aparat przymusu, a jednocześnie ochrona Napoleona, oskarżenia zwierząt o złą wolę; wprowadzenie kary śmierci, manipulator i propagandzista Squealer sprawnie i przekonująco tłumaczący wszelkie niegodziwości władzy, owce jako narzędzie propagandy, upodobnienie się świń do ludzi, czyli poprzedniej, obalonej władzy. 6. Zapisanie wniosków. Folwark Zwierzęcy to powieść-alegoria, ponieważ: dosłowna warstwa znaczeniowa utworu jest tylko pretekstem do ukazania prawdy o systemie totalitarnym (niemal analogicznym do komunistycznego), niczego w powieści nie można traktować dosłownie, pod postaciami zwierząt kryją się typowe ludzkie postawy, przedstawione w książce wydarzenia stanowią zamierzoną aluzję do autentycznych wydarzeń historycznych i politycznych, są czytelne dla osób znających historię Rosji.

157 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 157 Temat: Boxer postać tragiczna. (czas realizacji 1 lekcja) Cele lekcji: czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym wnioskowanie na podstawie tekstu charakteryzowanie postaci doskonalenie umiejętności językowo-stylistycznych Metody, techniki: poszukująca praca z tekstem, burza mózgów, dyskusja Formy pracy: zbiorowa, grupowa Przebieg lekcji: 1. Zapisanie tematu, ale w niepełnej wersji: Boxer postać Odczytanie fragmentów charakteryzujących Boxera prezentacja jego cech fizycznych i umysłowych, np. Boxer był ogromnym koniskiem, wysokim prawie na dwa metry i silnym jak dwa zwykłe konie. Biały pasek na nosie nadawał mu cokolwiek tępawy wygląd; istotnie, nie grzeszył mądrością, jednak cieszył się ogólnym poważaniem ze względu na niezłomny charakter i niezwykłą siłę. Boxert nigdy nie zdołał wyjść poza literę D. [...] Bywało wszakże, że zdołał zapamiętać E, F, G i H, ale gdy już nauczył się ich na pamięć, okazywało się, że zapominał A, B, C i D. Zwierzęta nie osiągnęłyby wiele, gdyby nie Boxer, którego siła dorównywała chyba sile pozostałych mieszkańców folwarku razem. 3. Zapisanie wniosków na podstawie odczytanych fragmentów. Boxer: poczciwe, proste zwierzę, jego największe atuty to siła fizyczna i pracowitość, jego słabość to ograniczone możliwości intelektualne, cieszy się szacunkiem innych zwierząt. 4. Uzupełnianie tabeli. W dalszej części lekcji będziemy analizować stosunek Boxera do wydarzeń na farmie. W tym celu sporządzamy tabelę wg poniższego wzoru. Wydarzenia zapisane w lewej części podaje nauczyciel, uczniowie wypełniają prawą część tabeli. Zadanie można wykonać w formie pracy grupowej, dzieląc między poszczególne grupy kolejne punkty (np. po dwa wydarzenia na jedną grupę), lub w formie pracy zbiorowej (odczytywanie odpowiednich fragmentów i wspólne redagowanie wniosków). WYDARZENIE konspiracja wfolwarku przygotowania do powstania POSTAWA BOXERA uznał autorytet świń nie opuścił ani jednego spotkania chłonął wszystko, co usłyszał

158 158 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości zwycięstwo i przejęcie Folwarku przez zwierzęta Bitwa pod Oborą budowa wiatraka manipulacje świń oskarżenia pod adresem Snowballa egzekucja rzekomych zdrajców krwawa bitwa z Frederickiem ijegoludźmi rygorystycznie przestrzegał zaleceń dotyczących niszczenia wszelkich śladów po człowieku pracował nadzwyczaj ciężko [...], wykonywał robotę nie jednego, lecz trzech koni był zawsze gotów do wykonania najtrudniejszych zadań wstawał wcześniej niż inne zwierzęta i nadrabiał zaległości tam, gdzie czas najbardziej naglił jego dewizą było: będę pracował jeszcze więcej uczył się czytać, lecz bez efektów stając dęba i wymachując podkutymi żelazem kopytami, swoją potężną sylwetką wzbudził strach u przeciwników kopnął w głowę chłopca stajennego i przekonany, że go zabił, bardzo ów fakt przeżywał, gdyż nie chciał nikogo zabijać, nawet ludzi dostał odznaczenie Bohater Zwierzęcy Pierwszej Klasy dzięki sile fizycznej i pracowitości odegrał kluczową rolę wbudowiewiatraka pomagał zwierzętom, gdy te nie dawały rady dźwigać potężnych kamieni zjawiał się wszędzie tam, gdzie był potrzebny pracował z oddaniem ponad siły, nawet w czasie wolnym od pracy nie przejmował się ostrzeżeniami Clover, która radziła mu, by uważał na siebie i nie przeciążał mięśni zaakceptował przywileje świń wierzył, że wszelkie decyzje i działania świń mają na względzie dobro folwarku i wszystkich zwierząt był przekonany, że Napoleon ma zawsze rację starał się bronić jego dobrego imienia wspominał jego zasługi ostatecznie jednak uznał w tej sprawie racje Napoleona próbował powstrzymać psy, które odgrywały rolę katów po raz kolejny uznał autorytet Napoleona nie mógł zrozumieć, dlaczego do tego doszło szukał winy w sobie postanowił wstawać jeszcze wcześniej i jeszcze ciężej pracować dzielnie walczył i odniósł poważne obrażenia był oburzony kanonadą na część zwycięstwa, gdyż uważał, że ofiary wśród zwierząt i zniszczenie wiatraka zasługiwały raczej na żałobę niż radość po raz pierwszy zwątpił w słuszność postępowania Napoleona przygotowywał się wewnętrznie do ciężkiej pracy po raz pierwszy pomyślał też o sobie, o tym, że jest coraz słabszy

159 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 159 odbudowa wiatraka po bitwie choroba Boxera mimo odniesionych ran niezwłocznie przystąpił do pracy ukrywał cierpienie nie słuchał rad Clover, by się oszczędzał marzył o tym, by przed emeryturą zobaczyć odbudowany wiatrak dodawał zwierzętom wiary w siebie nie martwił się swoim zdrowiem marzył o zasłużonym odpoczynku na ostatnie lata życia wtowarzystwiebenjamina snuł plany rozwijania umysłu wierząc w dobrą wolę Napoleona i jego obietnice, pozwolił się wywieźć do końskiej jatki, gdzie czekała go haniebna śmierć Warto też zwrócić uwagę na to, jak zmienił się wygląd Boxera po bitwie z Frederickiem i w czasie prób odbudowania wysadzonego przez ludzi wiatraka. Krwawił z kolan, stracił podkowę, miał pęknięte kopyto, a pod skórą tylnej nogi utkwiło mu kilkanaście śrucin. Zmienił się [...] jego wygląd skóra straciła na blasku, a potężne boki były teraz zapadnięte. 5. Ustalenie, jak można określić Boxera, biorą pod uwagę los, jaki go spotkał uzupełnienie tematu lekcji. Jeżeli w klasie był już omawiany wiersz Miłosza Który skrzywdziłeś, warto byłoby odwołać się do jego treści, właściwie do początkowych wersów, i podyskutować na zakończenie lekcji o ich związku z losami prezentowanej postaci. Należałoby uwzględnić następujące kwestie: Boxer to symbol owego człowieka prostego, który wierzył w sens ustalonych wspólnie zasad, zaufał przywódcom, ciężko pracował dla dobra wszystkich, nigdy się nie skarżył na swoją dolę w nadziei, że jego trud ma sens. Gdy był już nieprzydatny, pozbyto się go. Za poświęcenie nie spotkała go zasłużona nagroda, lecz haniebna śmierć. Ci, którym ufał, zakpili z niego, wykorzystali go, oszukali i poniżyli. 6. Praca domowa. Zredaguj pracę w dowolnej formie, dającą odpowiedź na pytanie: Co sprawiło, że Boxera możemy uznać za postać tragiczną?

160 160 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Komedia rodzinna czy rodzinny dramat? Molier, Skąpiec Zanim uczniowie rozpoczną czytanie dramatu, powinni poznać zagadnienia, które będą omawiane na poszczególnych lekcjach, aby w trakcie lektury mogli zaznaczyć odpowiednie fragmenty. 1. Intrygazaintrygą,czylioświecieprzedstawionymwSkąpcu Moliera. 2. Pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Charakterystyka Harpagona. 3. Każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój własny sposób. Źródła nieszczęścia w rodzinie Harpagona zadaniem komedii jest poprawiać ludzi, bawiąc ich jednocześnie. Okomizmie w Skąpcu Moliera. Temat: Intryga za intrygą, czyli o świecie przedstawionym w Skąpcu Moliera. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: ustalanie kolejności zdarzeń w utworze posługiwanie się formą planu szczegółowego dostrzeganie charakterystycznych cech świata przedstawionego rozumienie i ocenianie motywów postępowania bohaterów Metody, techniki: heureza, plan, dyskusja, drama Formy pracy: grupowa, zbiorowa Przebieg lekcji: 1. Przedstawienie autora sztuki. Jean Baptiste Poquelin, czyli Molier, to niezwykle ciekawa i barwna postać warto byłoby zatem przybliżyć jego sylwetkę uczniom. Dlatego zadaniem domowym, które uczniowie powinni przygotować na pierwszą lekcję poświęconą lekturze, niech będzie zgromadzenie materiałów o życiu i twórczości Moliera. Lekcję można zacząć wówczas od kilku pytań sprawdzających wykonanie zadania domowego. Jak naprawdę nazywał się Molier? Jakiej był narodowości? Wktórymwiekużył? Z jakiego stanu społecznego się wywodził? W jaki sposób związał się z teatrem? W kim znalazł protektora? Czym przysporzył sobie wrogów? Jakie były okoliczności jego śmierci? Co napisał oprócz Skąpca? 2. Ustalenie, gdzie i kiedy rozgrywają się wydarzenia przedstawione w utworze.

161 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 161 Te fakty nietrudno ustalić, gdyż miejsce wydarzeń jest wskazane przez samego Moliera pod wykazem osób dramatu: Rzecz dzieje się w Paryżu w domu Harpagona. Akcja większości sztuk Moliera rozgrywa się w czasach współczesnych autorowi, tak jest również w wypadku Skąpca. 3. Podział klasy na 5 grup. Przydzielenie grupom kolejnych aktów sztuki, na podstawie których uczniowie przygotowują szczegółowy plan wydarzeń. Wskazywanie przez uczniów tych punktów planu, które opisują intrygi bohaterów. Przykładowy plan: Akt I 1. Miłosna rozmowa Elizy i Walerego. 2. Zwierzenia Kleanta. 3. Podejrzenia Harpagona co do Strzałki. 4. Informacja o zakopaniu w ogrodzie przez Harpagona szkatułki z dziesięcioma tysiącami talarów. 5. Obawy skąpca przed własnymi dziećmi. 6. Plany małżeńskie Harpagona. a) Chęć poślubienia Marianny. b) Przedstawienie kandydatów na małżonków dla Elizy i Kleanta. 7. Poparcie przez Walerego planów Harpagona wobec Elizy. a) Wtajemniczenie dziewczyny przez Walerego w przyjętą przez niego taktykę. (intryga) Akt II 8. Lichwiarska umowa. a) Pośrednictwo Strzałki. b) Warunki lichwiarza. 9. Konfrontacja lichwiarza Harpagona z pożyczkobiorcą Kleantem. a) Wzajemne wymówki. 10. Spotkanie Harpagona ze swatką Frozyną. a) Fałszywe komplementy. (intryga) b) Rozczarowanie Frozyny. Akt III 11. Przygotowania do przyjęcia na cześć Marianny. a) Wskazówki Harpagona dla służby i dzieci. b) Rozmowa z Jakubem o menu. c) Wtrącenie przez Walerego filozoficznej sentencji w celu przypodobania się Harpagonowi. (intryga) 12. Przekazanie przez Jakuba Harpagonowi plotek na jego temat. 13. Sprzeczka między Jakubem a Walerym. 14. Przybycie Marianny w towarzystwie Frozyny do domu Harpagona. a) Zaloty Harpagona. b) Niespodziewane spotkanie Marianny z ukochanym Kleantem. c) Wręczenie Mariannie pierścienia. (intryga) Akt IV 15. Przechadzka Kleanta, Marianny, Elizy i Frozyny po ogrodzie. a) Pomysł Frozyny dotyczący tego, jak zniechęcić Harpagona do Marianny. (intryga)

162 162 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 16. Rozmowa Harpagona z synem. a) Krytyczne uwagi Kleanta pod adresem Marianny. b) Propozycja ojca dotycząca poślubienia Marianny przez Kleanta. (intryga) c) Szczere wyznanie młodzieńca. d) Odkrycie przez Harpagona prawdziwych zamiarów małżeńskich Kleanta. 17. Jakub rozjemcą w sporze między ojcem a synem. 18. Dalszy ciąg kłótni między Harpagonem a Kleantem. 19. Kradzież szkatułki Harpagona przez Strzałkę dla Kleanta. (intryga) 20. Odkrycie kradzieży i rozpacz skąpca. Akt V 21. Dochodzenie prowadzone przez Komisarza. 22. Sugestie Jakuba rzucające cień podejrzenia na Walerego. (intryga) 23. Pełna nieporozumień rozmowa Harpagona z Walerym. a) Walery mówiący o Elizie. b) Harpagon mówiący o szkatułce. 24. Wymówki Harpagona wobec Elizy. 25. Przybycie pana Anzelma. a) Przypadkowe odkrycie prawdy o więziach rodzinnych Anzelma, Walerego i Marianny. 26. Szantaż Kleanta. (dalszy ciąg intrygi) 27. Pojednawcza propozycja pana Anzelma. 4. Przedstawienie wyników pracy zanotowanie planu wydarzeń. 5. Rozmowa na temat motywów działania bohaterów. Jeżeli uczniowie przyjrzą się uważnie wydarzeniom, zauważą, że już na początku utworu w rozmowie kochanków pojawia się myśl o intrydze, której celem jest zyskanie przychylności Harpagona i jego zgody na ślub Elizy z Walerym. Analizując dalsze wydarzenia, dostrzegą zapewne, jak sieć intryg gmatwa się coraz bardziej. Walery tak dalece zapędził się w schlebianiu Harpagonowi, że wzbudził nieufność ukochanej. Kleant w tajemnicy przed ojcem uprawia hazard i zaciąga pożyczkę u chciwego, niegodziwego lichwiarza, którym okaże się jego własny ojciec. Frozyna przyjmuje wobec Harpagona podobną taktykę jak Walery, sądząc, że komplementami skłoni Harpagona do szczodrości. Dla własnych korzyści pcha w ramiona odpychającego starca młodą, ubogą, naiwną dziewczynę. Harpagon podstępem skłania syna do zwierzeń po to, by zadrwić z jego uczuć i pokazać, kto ma władzę. Nawet Jakub, chcąc się zemścić na Walerym, rzuca na niego podejrzenie okradzieższkatułki. Świat przedstawiony w sztuce Moliera jest światem skażonym żądzą pieniądza, w którym motywami działań bohaterów są: podejrzliwość, nieufność, złośliwość, podstęp, mściwość, intryganctwo, interesowność. Mimo że zgodnie z konwencją komediową wszystko dobrze się kończy, obcowanie z tym światem pozostawia niesmak, choćby dlatego, że Harpagon do końca pozostaje takim samym człowiekiem, jakim był na początku sztuki. 6. Podanie tematu lekcji. 7. Prezentacja bohaterów komedii i ich wzajemnych relacji. W dalszej części lekcji uczniowie, pracując w tych samych grupach, przygotowują prezentację postaci w formie gabinetu figur woskowych przybierając odpowiednie

163 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 163 pozy i wykorzystując mimikę oraz gesty, tworzą żywe rzeźby bohaterów; sytuują ich też wobec siebie, aby wskazać na wzajemne relacje. Każda grupa prezentuje efekt swojej pracy, a pozostałe grupy odgadują, które postaci zostały zaprezentowane. 8. Praca domowa. Gdybym był aktorem, chciałbym zagrać... W kilkunastu zdaniach uzasadnij wybór postaci ze sztuki Moliera. W swojej wypowiedzi zastosuj elementy charakterystyki oraz wiadomości na temat teatralnych środków wyrazu. Temat: Pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Charakterystyka Harpagona. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: wyszukiwanie informacji w tekście umiejętność charakteryzowania postaci gromadzenie wyrazów bliskoznacznych posługiwanie się frazeologią związaną z tematem lekcji Metody, techniki: poszukująca praca z tekstem, podawcza prezentacja Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: słowniki, np. Słownik frazeologiczny, Słownik wyrazów bliskoznacznych, Słownik języka polskiego, Słownik wyrazów obcych Przebieg lekcji: 1. Podanie drugiej części tematu. 2. Przedstawienie postaci informacja ogólna: pochodzenie społeczne, stan majątkowy, wiek, rodzina, plany na najbliższą przyszłość. Harpagon jest najprawdopodobniej zamożnym mieszczaninem. O jego statusie majątkowym świadczy zawartość szkatułki oraz korzystanie z usług służby. Jest wdowcem, mężczyzną w podeszłym wieku, ma dwoje dorosłych dzieci: syna Kleanta i córkę Elizę. Zamierza się ożenić z dużo młodszą od siebie Marianną. 3. Wyjaśnienie znaczenia, jakie obecnie nabrało imię tytułowego bohatera komedii Moliera pracazesłownikiem wyrazów obcych. 4. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne: dobieranie wyrazów bliskoznacznych do wyrazu skąpiec, np.sknera, dusigrosz, chytrus, chciwiec,

164 164 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości podanie związków frazeologicznych lub przysłów traktujących o skąpstwie, np. mieć węża w kieszeni, skąpy dwa razy traci. 5. Zapisanie na tablicy podanych poniżej pytań i praca w grupach nad przygotowaniem na nie odpowiedzi. W czym przejawia się skąpstwo Harpagona? na świat i ludzi patrzy wyłącznie przez pryzmat korzyści materialnych, wszystko przelicza na pieniądze, przyjemność sprawia mu samo posiadanie pieniędzy, nie znosi ich wydawać, nawet wtedy, gdy jest to konieczne, żałuje pieniędzy nie tylko służbie i dzieciom, ale nawet sobie, nie może pogodzić się z faktem, że jego dzieci kupują modne stroje, sprzedałby wszystko, co przyniosłoby mu zysk, np. ubrania Kleanta, nie potępia uprawiania hazardu przez syna, lecz to, że wygranych kwot nie odkłada na procent, jest lichwiarzem pożycza pieniądze na wysoki procent, chce wydać córkę za starszego od niej, zamożnego pana Anzelma, m.in. dlatego, że ten nie żąda posagu, chce się ożenić z Marianną, ponieważ liczy na choćby niewielki posag, a poza tym dowiaduje się, że jest to panna bardzo oszczędna, organizując przyjęcie zaręczynowe, każe służbie przygotować je jak najtańszym kosztem, a to, co zostanie, zwrócić kupcom, skłania Anzelma do poniesienia wszelkich kosztów związanych ze ślubem Elizy i Walerego oraz Kleanta i Marianny. Jakie są efekty jego skąpstwa? jego dzieci muszą zaciągać długi, aby się przyzwoicie ubrać, podejrzewa wszystkich o to, że chcą go okraść, nawet własne dzieci traktuje jak wrogów, wszyscy z niego drwią, krążą na jego temat złośliwe plotki, np. że każe drukować kalendarze z podwójną liczbą dni postnych lub że podkrada własnym koniom owies, jest niedbały, niechlujny, jego służba chodzi w podartych i poplamionych ubraniach, Jakub pełni funkcje stangreta i kucharza, skąpstwo pozbawia go wszelkich ludzkich uczuć, pieniądze stają się jego obsesją. Jak zachowuje się Harpagon, gdy ginie jego szkatułka? sprawia wrażenie szalonego, rozmawia sam ze sobą, o szkatułce mówi jak o bliskiej osobie, sam siebie chwyta jako złodzieja, nie widzi sensu dalszego życia, wszystkich podejrzewa o udział w spisku i kradzieży, pragnie szubienicy dla złodzieja, żąda aresztowania mieszkańców całego miasta i przedmieścia, gdyby jego pieniądze się nie znalazły, chce sądzić nawet sąd.

165 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 165 Jakie inne cechy, oprócz skąpstwa, charakteryzują Harpagona? jest pozbawiony jakichkolwiek wyższych uczuć, jest próżny, naiwny i łatwowierny, nie ma doświadczenia w kontaktach z kobietami, daje się zwieść tanim komplementom, jest podejrzliwy, łatwo wpada w gniew, jestzłośliwyidokuczliwy. jego zachowanie cechuje władczość. Jak traktują Harpagona inni bohaterowie sztuki i co o nim mówią? We wszystkich budzi antypatię, odrazę i pogardę, ale nikt mu tego nie okazuje wprost służba i dzieci ze strachu przed jego gniewem, inni, licząc na to, że może uszczkną coś z jego majątku dzięki lizusostwu i pochlebstwom. Taką postawę wobec Harpagona przyjmują Walery i Frozyna. Jednak z wielu wypowiedzi nietrudno wywnioskować pogardliwy stosunek wszystkich postaci do Harpagona. Ten bezmiar skąpstwa i surowość, z jaką obchodzi się z dziećmi, zdolne są usprawiedliwić najśmielszą decyzję. (Walery) Nie widziałem w życiu takiej złej bestii jak ten przeklęty starzec! Doprawdy, myślę czasem, że on ma diabła w sobie. (Strzałka) Pan Harpagon jest ze wszystkich istot ludzkich najmniej ludzką pod słońcem; najtwardszym i najbardziej nieużytym ze śmiertelnych. Nie ma usługi, która by doprowadziła jego wdzięczność do rozwiązania sakiewki; [...] do słowa zaś dawać ma tak wrodzony wstręt, że nie dziwiłbym się, gdyby zamiast daję słowo, mówił pożyczam słowo. [...] Założę się, że gdy chodzi o pieniądze, nic tutaj nie wskórasz. To istny kamień, granit; gdyby człowiek konał w jego oczach, on nie drgnąłby nawet. Słowem, pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Żądać od niego pieniędzy, znaczy przyprawiać go o konwulsje, ugodzić w śmiertelne miejsce, przeszyć mu serce, wydzierać wnętrzności. (Strzałka) Jesteś pan pośmiewiskiem całego świata; nikt o panu inaczej nie mówi, tylko jak o skąpcu, dusigroszu, brudasie i lichwiarzu. (Jakub) Niechże cię febra ściśnie, ty stary psie, brudasie diabelski. Kutwa udawał głuchego na wszystkie przymówki. (Frozyna) To aby go nie rozdrażnić i łatwiej dać sobie z nim rady. Sprzeciwiać się wprost to pewny sposób, aby wszystko popsuć; są ludzie, których można opanować jedynie pozorną ustępliwością; usposobienia nieznoszące opozycji. Takie natury buntują się przeciw każdej prawdzie, bronią się ile w ich mocy przed drogą rozsądku i jedynie krętymi ścieżkami można je doprowadzić tam, gdzie się zamierza. (Walery) 6. Prezentacja wyników pracy grupowej i jednoczesne notowanie wniosków. 7. Wybór najtrafniejszego cytatu podanie pierwszej części tematu lekcji. Podany w konspekcie temat jest propozycją jednej z klas. Uczniowie mogą oczywiście wybrać inny cytat spośród wypowiedzi bohaterów.

166 166 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 8. Praca domowa. Harpagon śmieszy, przeraża czy budzi politowanie? Rozważ podane pytanie w formie rozprawki, wykorzystując notatki z lekcji i odpowiednie cytaty. Temat: Każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój własny sposób. Źródła nieszczęścia w rodzinie Harpagona. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: umiejętność rozwiązywania problemów wykorzystywanie informacji z tekstu wnioskowanie na podstawie tekstu wyrażanie własnych sądów bogacenie słownictwa Metody, techniki: metaplan, burza mózgów Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: załącznik 12 Przebieg lekcji: 1. Poinformowanie uczniów o tym, co będzie przedmiotem rozważań, i podanie tematu lekcji. 2. Gromadzenie związków frazeologicznych z wyrazem rodzina lub pokrewnymi, np. więzi rodzinne, zakładać rodzinę, być głową rodziny. 3. a) Przedstawienie problemu do rozważań propozycja nauczyciela: Czy to, co łączy Harpagona i jego dzieci, można nazwać więzami rodzinnymi? lub Czy to jeszcze rodzina...? b) Próba odpowiedzi na postawione pytanie. Praca uczniów w 4-osobowych grupach z wykorzystaniem karty pracy (załącznik 12), zawierającej szczegółowe kwestie dotyczące problemu. (Warto polecić uczniom odczytanie stosownych fragmentów, np. wypowiedzi Kleanta akt I, scena 1, rozmowy Harpagona z Elizą akt I, scena 6). Przykładowe wypełnienie karty pracy załącznika 12 na następnej stronie. 4. Prezentacja i porównanie wyników pracy poszczególnych grup. 5. Ustalenie i zapisanie wniosków końcowych, np. Tam, gdzie pieniądze są najważniejsze, nie ma miejsca na miłość, zrozumienie, zaufanie. Wartości materialne nie mogą stać ponad wartościami moralnymi. Człowiek powinien być zawsze ważniejszy niż pieniądze. Skąpstwo unieszczęśliwia i skąpca, i jego rodzinę. 6. Praca domowa. Napisz kilka kartek z pamiętnika Elizy lub Kleanta.

167 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 167 JAK BYŁO W RODZINIE HARPAGONA? JAK POWINNO BYĆ W RODZINIE HARPAGONA? Harpagon: był pozbawiony ojcowskich uczuć nie dbał o swoją rodzinę dzieci traktował jak zbędny balast, a ich los był mu obojętny nazywał je darmozjadami traktował córkę i syna jak wrogów i potencjalnych złodziei miał nad nimi rodzicielską władzę i wykorzystywał ją, nie licząc się z ich uczuciami i życiowymi planami stawiał pieniądze ponad więzi rodzinne Kleant i Eliza: byli całkowicie uzależnieni od woli ojca gardzili ojcem i nienawidzili go czekali na śmierć ojca, by uwolnić się od jego władzy i odziedziczyć majątek obcując ze skąpstwem ojca, też stali się materialistami między ojcem a dziećmi brak: porozumienia zaufania miłości ojciec powinien: troszczyć się o teraźniejszość i przyszłość swoich dzieci uczyć dzieci mądrego gospodarowania pieniędzmi zaspokajać w granicach rozsądku ich potrzeby materialne nie dopuszczać do tego, żeby dzieci się zadłużały lub zdobywały pieniądze w nieuczciwy sposób nie narzucać im despotycznie swojej woli doradzać dzieciom w podejmowaniu ważnych decyzji brać pod uwagę ich oczekiwania dzieci powinny: szanować ojca liczyć się z jego zdaniem pomagać mu mieć prawo do własnych życiowych planów i wyborów rodzinę powinny łączyć: miłość zaufanie wzajemne wspieranie się ciepło i serdeczność DLACZEGO W RODZINIE HARPAGONA NIE BYŁO TAK, JAK BYĆ POWINNO? Harpagon był owładnięty manią skąpstwa. Pieniądze nie były dla niego środkiem, lecz celem, który przesłonił mu świat. W rodzinie brakowało matki, która mogłaby łagodzić konflikty. W czasach opisywanych przez Moliera zależność nawet już dorosłych dzieci od ojca była czymś naturalnym. Ojciec nie był autorytetem dla swoich dzieci, lecz obiektem nienawiści.

168 168 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Temat:...zadaniem komedii jest poprawiać ludzi, bawiąc ich jednocześnie. OkomizmiewSkąpcu Moliera. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: dostrzeganie cech komedii w Skąpcu Moliera posługiwanie się ze zrozumieniem pojęciami: satyra, groteska, karykatura, farsa wzbogacanie wiadomości na temat dziejów teatru Metody, techniki: podawcza (miniwykład), poszukująca (praca z tekstem) Formy pracy: zbiorowa,grupowa Materiały: słowniki (języka polskiego, terminów literackich itp.) Przebieg lekcji: Uczniowie zetknęli się już z utworem komediowym Zemstą Aleksandra Fredry, więc pojęcia komedia, komizm nie powinny im być obce. Omawiając sztukę Moliera, warto jednak przyjrzeć się jej nie tylko pod kątem tego, z czego i z kogo się śmiejemy, ale również do jakich sposobów ucieka się Molier, mistrz tego gatunku, aby osiągnąć jak najlepszy efekt komiczny. 1. Podanie tematu lekcji. 2. Przypomnienie cech komedii: lekka, zabawna tematyka, dynamiczna akcja, komizm sytuacji, postaci, słowny, wyraziste charaktery, często zestawione na zasadzie przeciwieństwa, pomyślne zakończenie. 3. Krótki wykład nauczyciela na temat związków twórczości Moliera z włoską komedią dell arte. Wyjaśnienie istoty tej formy ludowego, ulicznego teatru włoskiego renesansu, opartego na improwizowanych scenkach o błahej tematyce, cechującego się prostym, często dosadnym językiem i błazeńskim, rubasznym dowcipem. Krótka prezentacja kilku typowych postaci o stałym wyglądzie i zachowaniu, zwanych maskami komedii dell arte, np. Pierrota, Arlekina, Kolombiny, a przede wszystkim Pantalone nieznośnego i będącego obiektem drwin pana, starca o haczykowatym nosie, pierwowzoru wielu Molierowskich bohaterów, w tym być może także Harpagona. 4. Wyjaśnienie za pomocą słowników pojęć: farsa, satyra, karykatura, groteska. farsa odmiana komedii, oparta na błahym konflikcie, żywej akcji pozbawionej na ogół głębszej treści intelektualnej i mającej na celu wywołanie żywiołowego śmiechu [...]. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1984

169 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 169 karykatura przesadne, ośmieszające uwydatnienie i wyolbrzymienie charakterystycznych cech postaci, przedmiotów lub wydarzeń w sztukach plastycznych lub w utworze literackim [...]. Słownik języka polskiego, pod red. Mieczysława Szymczaka, Warszawa 1995 groteska szczególny rodzaj komizmu, w którym deformacja obrazu rzeczywistości wykracza ostentacyjnie poza przyjęte zasady prawdopodobieństwa [...]. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1984 satyra utwór literacki wyrażający krytyczny stosunek autora do przedstawionych zjawisk, ośmieszający lub piętnujący ludzkie wady i przywary, obyczaje, stosunki społeczne [...]. Istotą wypowiedzi satyrycznej jest negacja, mniej lub bardziej napastliwa krytyka posługująca się celowo środkami komicznej deformacji [...], dowcipem, ironią, kpiną, szyderstwem [...]. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1984 satyra ośmieszający, krytykujący, piętnujący sposób przedstawienia kogoś lub czegoś; wyszydzanie [...]. Słownik języka polskiego, pod red. Mieczysława Szymczaka, Warszawa Gromadzenie argumentów potwierdzających wykorzystanie wymienionych powyżej zabiegów komediowych w utworze Moliera praca w grupach. Farsowy charakter ma wiele scen opartych na rubasznym, nieskomplikowanym dowcipie i dosadnym języku, w których Harpagon w niewybredny sposób poczyna sobie ze służbą lub w których postaci podczas rozmowy nieświadomie mówią na różne tematy, np. akt I scena 3, w której Harpagon wygania Strzałkę z domu, ale przedtem go przeszukuje, nie szczędząc przy tym służącemu wyzwisk i razów, akt III scena 5, a zwłaszcza jej finał, kiedy to Harpagon bierze Jakuba na spytki, próbując się dowiedzieć, co też mówi się o nim w mieście, a kiedy Jakub w swej prostocie i naiwności powtarza mu zasłyszane opinie, w nagrodę za szczerość zyskuje stek wyzwisk i cięgi, akt IV scena 4, w której Jakub odgrywa rolę mediatora między zwaśnionymi: ojcem i synem, akt V scena 2 przesłuchanie Jakuba przez Komisarza, akt V scena 3 pełna nieporozumień rozmowa między Harpagonem a Walerym, w trakcie której każdy z nich mówi o czym innym Harpagon o szkatułce, a Walery o Elizie. Molier posługuje się groteską przede wszystkim w scenach przygotowania do przyjęcia na cześć Marianny oraz w scenie 7 aktu IV, kiedy to Harpagon odkrywa kradzież szkatułki. Cechy Harpagona skąpstwo i uzależnienie od pieniędzy w tych fragmentach sztuki zostały doprowadzone do granic absurdu. Harpagon został przedstawiony w komedii Moliera karykaturalnie. Jego skąpstwo, ale także złośliwość, próżność oraz starcza, infantylna naiwność zostały tu przejaskrawione. Komedia Moliera ma charakter satyryczny. Ostrze satyry zostało skierowane przede wszystkim w skąpców, dusigroszy, dla których pieniądze nie są środkiem, lecz celem, którzy nie potrafią mądrze korzystać z dóbr materialnych, by uczynić życie swoje i swoich bliskich przyjemniejszym, wygodniejszym, dostatnim, lecz swym skąpstwem zatruwają życie sobie i innym. Obiektem satyrycznej kpiny jest także ludzka naiwność, próżność, natura łasa na pochlebstwa. Wspaniały wykład

170 170 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości o potędze pochlebstw wygłasza Walery w scenie 2 aktu I. Ośmieszeni są także ci, którzy obcując ze skąpstwem, sami się stają materialistami, tak jak dzieci Harpagona czekające na śmierć ojca i czyhające na jego majątek. Z satyrycznym zacięciem została sportretowana swatka Frozyna, która dla pieniędzy jest gotowa do najwymyślniejszych kłamstw. 6. Prezentacja wyników pracy. 7. Sporządzenie notatki. 8. Podsumowanie lektury swobodne wypowiedzi uczniów. 9. Praca domowa. Z czego i z kogo się śmiejemy, czytając Skąpca Moliera?

171 PROPOZYCJE POWTÓRZENIOWYCH JEDNOSTEK LEKCYJNYCH Lekcje powtórzeniowe mają za zadanie usystematyzowanie wiedzy uczniów o kulturze epok historycznoliterackich przy wykorzystaniu mapy mentalnej, która pozwala na subiektywne porządkowanie wiedzy, odpowiadające logice i sposobowi uczenia się każdego ucznia. Głównym celem zajęć powinno być wykorzystanie materiału zdobytego przez uczniów nie tylko na lekcjach języka polskiego, ale także historii i plastyki, aby tworzyć całościowy obraz minionych epok. Temat: Przyszłe pokolenia będą nas podziwiać tak, jak podziwiają nas nasi współcześni (Perykles). (czas realizacji 1 2 lekcje) Cele lekcji: usystematyzowanie wiedzy o kulturze starożytnej Grecji i Rzymu oraz na temat Biblii wskazywanie nawiązań do starożytności w dawnych i współczesnych tekstach kultury Metody, techniki: grupy eksperckie Formy pracy: grupowa, jednostkowa, zbiorowa Materiały: podręcznik Język polski 3. Między nami, w tym s podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres starożytności leksykony i słowniki (np. kultury antycznej, sztuki) Przebieg lekcji: Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii, kultury i sztuki starożytnej Grecji i Rzymu oraz na temat Biblii. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali informacji o wydarzeniach i postaciach historycznych, prądach filozoficznych oraz o starożytnej literaturze, teatrze, rzeźbie i architekturze. 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Konkretyzacja zainteresowań humanistycznych uczniów. Wybranie dziedziny najbliższej własnym zainteresowaniom (literatura, malarstwo, rzeźba, architektura, teatr, filozofia, historia). 3. Podział uczniów na grupy z uwzględnieniem ich zainteresowań.

172 172 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych 4. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej ze starożytną historią, kulturą i sztuką. Grupa I literatura Wykonajcie ustnie lub w zeszytach zadania 1, 2, 3 i 4 ze s podręcznika, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce, nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują, a także tytuły późniejszych utworów nawiązujących do Biblii i antyku. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa II malarstwo Wykonajcie zadanie 5 ze s. 81 podręcznika, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący malarstwa. Na mapie umieśćcie nazwiska autorów i tytuły dzieł nawiązujących do starożytności, określcie ich tematykę oraz przybliżony czas powstania. Podajcie też wszelkie inne informacje związane z malarstwem starożytnym. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa III rzeźba Wykonajcie zadanie 6 ze s. 82 podręcznika, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący rzeźby. Na mapie zapiszcie, co przedstawiają zaprezentowane dzieła, a także określcie charakterystyczne cechy rzeźby antycznej. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa IV architektura Wykonajcie zadanie 6 ze s. 82 podręcznika, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący architektury. Na mapie zapiszcie nazwy przedstawionych budowli i określcie, jaką pełniły funkcję w starożytności. Podajcie też wszelkie inne informacje na temat starożytnej architektury. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa V teatr Opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący teatru. Na mapie usystematyzujcie wiedzę na temat historii teatru antycznego, gatunków i tematyki dzieł oraz ich autorów. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa VI filozofia Wykonajcie zadanie 9 ze s. 83 podręcznika, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący filozofii. Na mapie usystematyzujcie wiedzę na temat prądów filozoficznych i ich przedstawicieli. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa VII historia Wykonajcie zadanie 8 ze s. 82 podręcznika, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczącej historii. Określcie, z czym się wam kojarzą miejsca i postaci historyczne, ustalcie, czy mają związek z cywilizacją grecką, rzymską, czy też są

173 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych 173 związane z kręgiem biblijnym. Wymienione w zadaniu wydarzenia historyczne umieśćcie na osi czasu. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. 5. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie wspólnej mapy mentalnej wokół hasła STAROŻYTNOŚĆ. 6. Samodzielne wykonanie zadania 10 ze s. 83 podręcznika i uzupełnienie na jego podstawie mapy mentalnej. 7. Praca domowa. Wykonaj zadania 5, 6, 8, 9, 11, 13 ze s podręcznika. Temat: Tam nasz początek (Czesław Miłosz). (czas realizacji 1 2 lekcje) Cele lekcji: usystematyzowanie wiedzy o kulturze średniowiecza charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki średniowiecza wskazywanie nawiązań do średniowiecza w tekstach kultury współczesnej Metody, techniki: grupy eksperckie Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: podręcznik Język polski 3. Między nami, w tym s podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres średniowiecza leksykon sztuki Przebieg lekcji: Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących średniowiecznej historii, kultury i sztuki. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, wzorców osobowych, literatury, sztuk plastycznych i stylów architektonicznych. 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Podział uczniów na grupy poprzez losowy wybór dziedzin: literatura, sztuki plastyczne, architektura, historia. 3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą średniowiecza. Grupa I literatura Wykonajcie zadania 1, 2, 3, 4, 5 ze s podręcznika, wybierając elementy związane ze średniowieczem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce

174 174 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych oraz nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie średniowieczne ideały i wzorce osobowe obecne w ówczesnej literaturze, podajcie również tytuły późniejszych utworów nawiązujących do tych wzorców. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. W swoich wnioskach uwzględnijcie pojęcia: uniwersalizm, teocentryzm, dwujęzyczność, anonimowość, magia, mistycyzm. Grupa II sztuki plastyczne Wykonajcie zadania 7 ze s. 154 oraz 10 ze s. 156 podręcznika, wybierając nazwiska związane ze średniowieczem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk plastycznych. Na mapie umieśćcie nazwiska autorów i tytuły dzieł, określcie ich tematykę. Podajcie również wszelkie inne informacje na temat średniowiecznego malarstwa i rzeźby. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. W swoich wnioskach odwołajcie się do pojęć: alegoria, danse macabre, perspektywa, deformacja. Grupa III architektura Wykonajcie zadanie 8 ze s. 155 podręcznika, wybierając elementy związane ze średniowieczem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący architektury. Na mapie zapiszcie, co przedstawiają ukazane budowle i detale architektoniczne oraz określcie ich przynależność do danego stylu.przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa IV historia Wykonajcie zadania 9 ze s. 155 oraz 11 ze s. 156 podręcznika. Wydarzenia historyczne związane ze średniowieczem umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. 4. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie całościowej mapy mentalnej wokół hasła ŚREDNIOWIECZE. 5. Uzupełnienie mapy mentalnej hasłami z zadania 12 ze s. 156 podręcznika, dotyczącymi średniowiecza. 6. Praca domowa. Wykonaj zadania 1, 2, 4, 6, 7 ze s podręcznika. Temat: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce (Terencjusz). (czas realizacji 1 2 lekcje) Cele lekcji: usystematyzowanie wiedzy o kulturze renesansu charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki renesansu określenie nawiązań do renesansu w tekstach kultury współczesnej Metody, techniki: grupy eksperckie Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: podręcznik Język polski 3. Między nami, w tym s podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres renesansu leksykon sztuki

175 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych 175 Przebieg lekcji: Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii, kultury i sztuki renesansu. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszelkich informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, literatury, sztuk plastycznych, architektury, a także o ideałach i hasłach epoki. 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Podział uczniów na grupy poprzez losowy wybór dziedzin: literatura, sztuki plastyczne, architektura, historia. 3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą renesansu. Grupa I literatura Wykonajcie zadania 1, 2, 3, 4, 5 ze s podręcznika, wybierając elementy związane z renesansem, a następnie opracujcie fragment mapymentalnej dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce oraz nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie renesansowe hasła i wzorce osobowe, podajcie również tytuły późniejszych utworów nawiązujących do tych haseł i wzorców. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa II sztuki plastyczne Wykonajcie zadanie 7 ze s. 154 podręcznika, wybierając nazwiska związane z renesansem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk plastycznych. Na mapie umieśćcie wymienione w zadaniu oraz inne znane wam nazwiska autorów i tytuły dzieł, określcie ich tematykę. Podajcie również wszelkie dodatkowe informacje na temat sztuki epoki renesansu. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa III architektura Wykonajcie zadanie 8 ze s. 155 podręcznika, wybierając elementy związane z renesansem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący architektury. Na mapie zapiszcie, co przedstawiają ukazane budowle i detale architektoniczne, a także usystematyzujcie wiedzę o cechach architektury renesansu. Wymieńcie też inne reprezentatywne dla tego stylu budowle. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa IV historia Wykonajcie zadania 9 ze s. 155 oraz 11 ze s. 156 podręcznika. Wydarzenia historyczne związane z epoką renesansu umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką. Wymieńcie też inne przełomowe wydarzenia doby renesansu oraz nazwiska osób, które w tym okresie w znaczący sposób wpłynęły na dzieje świata. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. 4. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie całościowej mapy mentalnej wokół hasła RENESANS.

176 176 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych 5. Uzupełnienie mapy mentalnej hasłami z zadania 12 ze s. 156 podręcznika, dotyczącymi epoki renesansu. 6. Praca domowa. Wykonaj zadania 1, 3, 4, 5, 6 ze s podręcznika. Temat: Jaką postawę zająć wobec świata, skoro życie jest takie krótkie? (czas realizacji 1 2 lekcje) Cele lekcji: usystematyzowanie wiedzy o kulturze baroku charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki baroku określenie nawiązań do baroku w tekstach kultury współczesnej Metody, techniki: grupy eksperckie Formy pracy: grupowa, jednostkowa, zbiorowa Materiały: podręcznik Język polski 3. Między nami, w tym s podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres baroku leksykon sztuki Przebieg lekcji: Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii, kultury i sztuki baroku. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszelkich informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, literatury, sztuk plastycznych, architektury, a także ideałów epoki. 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Podział uczniów na grupy poprzez losowy wybór dziedzin: literatura, sztuki plastyczne, architektura, historia. 3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą baroku. Grupa I literatura Wykonajcie zadania 1, 2 ze s. 153 podręcznika, wybierając tytuły utworów powstałych w okresie baroku, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce oraz nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie główne idee kształtujące obraztej epoki, spróbujcierównież podać tytuły późniejszych utworów nawiązujących do tych idei. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa II sztuki plastyczne Wykonajcie zadanie 7 ze s. 154 podręcznika, wybierając nazwiska związane z barokiem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk

177 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych 177 plastycznych. Na mapie umieśćcie nazwiska autorów i tytuły dzieł, określcie ich tematykę. Podajcie również wszelkie inne informacje na temat sztuki epoki baroku. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. W swoich wnioskach odwołajcie się do pojęć: ornamentyka, światłocień, kontrast, ekspresja uczuć, dynamika, ruch, portret. Grupa III architektura Wykonajcie zadanie 8 ze s. 155 podręcznika, wybierając elementy związane z barokiem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący architektury. Na mapie zapiszcie, co przedstawiają ukazane budowle i detale architektoniczne, a także usystematyzujcie wiedzę o cechach barokowej architektury. Wymieńcie też inne reprezentatywne dla tego stylu budowle. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa IV historia Wykonajcie zadania 9 ze s. 155 oraz 11 ze s. 156 podręcznika. Wydarzenia historyczne związane z epoką baroku umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką. Wymieńcie też inne przełomowe wydarzenia doby baroku oraz nazwiska osób, które w tym okresie w znaczący sposób wpłynęły na dzieje świata. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. 4. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie mapy mentalnej wokół hasła BAROK. 5. Uzupełnienie mapy mentalnej hasłami z zadania 12 ze s. 156 podręcznika, dotyczącymi epoki baroku. Temat: Życie na ziemi ma sens! (czas realizacji 1 2 lekcje) Cele lekcji: usystematyzowanie wiedzy o kulturze oświecenia charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki oświecenia określanie związków oświecenia z kulturą wcześniejszych i późniejszych epok Metody, techniki: grupy eksperckie Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: podręcznik Język polski 3. Między nami, w tym s podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres oświecenia leksykon sztuki Przebieg lekcji: Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii, kultury i sztuki oświecenia. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszelkich informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, literatury, sztuk plastycznych, architektury, a także o ideałach i hasłach epoki. 1. Zapisanie tematu lekcji.

178 178 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych 2. Podział uczniów na grupy poprzez losowy wybór dziedzin: literatura, sztuki plastyczne, historia. 3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą oświecenia. Grupa I literatura Z zadań 2, 3, 4, 5 ze s podręcznika wybierzcie elementy związane z oświeceniem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce oraz nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie hasła propagowane przez twórców oświeceniowych. Podajcie przykłady nawiązań literatury tego okresu do kultury wcześniejszych epok, przypomnijcie także tytuły późniejszych utworów nawiązujących do haseł i wzorców oświeceniowych. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa II sztuki plastyczne Wykonajcie zadanie 8 ze s. 226 podręcznika, wybierając dzieła powstałe w okresie oświecenia, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk plastycznych. Na mapie umieśćcie nazwiska autorów i tytuły dzieł, określcie ich tematykę. Podajcie jak najwięcej informacji na temat sztuki epoki oświecenia, w tym również architektury. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa III historia Wykonajcie zadania 6 i 7 ze s. 225 podręcznika. Wydarzenia historyczne związane z epoką oświecenia umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką. Wymieńcie też inne przełomowe wydarzenia doby oświecenia oraz nazwiska osób, które w tym okresie w znaczący sposób wpłynęły na dzieje Polski i świata. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. 4. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie mapy mentalnej wokół hasła OŚWIECENIE. 5. Praca domowa. Wykonaj zadania 1 7 ze s podręcznika. Temat:...nadawać codzienności wymiar szczególny, temu co znane godność nieznanego, temu co pospolite blask nieskończoności (Novalis). (czas realizacji 1 2 lekcje) Cele lekcji: usystematyzowanie wiedzy o kulturze romantyzmu charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki romantyzmu określanie związków romantyzmu z kulturą wcześniejszych i późniejszych epok Metody, techniki: grupy eksperckie

179 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych 179 Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: podręcznik Język polski 3. Między nami, w tym s podręcznikidohistoriiiplastykiobejmująceokresromantyzmu leksykon sztuki Przebieg lekcji: Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii, kultury i sztuki romantyzmu. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszelkich informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, literatury, sztuk plastycznych, architektury, a także o ideałach i hasłach epoki. 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Podział uczniów na grupy poprzez losowy wybór dziedzin: literatura, sztuki plastyczne, historia. 3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą romantyzmu. Grupa I literatura Z zadań 2, 3, 4, 5 ze s podręcznika wybierzcie elementy związane z romantyzmem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce oraz nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie hasła propagowane przez twórców epoki romantyzmu. Podajcie przykłady nawiązań literatury tego okresu do kultury wcześniejszych epok, przypomnijcie także tytuły późniejszych utworów nawiązujących do haseł i wzorców osobowych romantyzmu. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa II sztuki plastyczne Wykonajcie zadanie 8 ze s. 226 podręcznika, wybierając dzieła powstałe w okresie romantyzmu, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk plastycznych. Na mapie umieśćcie nazwiska autorów i tytuły dzieł, określcie ich tematykę. Podajcie jak najwięcej informacji na temat sztuki epoki romantyzmu, w tym również architektury. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa III historia Wykonajcie zadania 6 i 7 ze s. 225 podręcznika. Wydarzenia historyczne związane z epoką romantyzmu umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką. Wymieńcie też inne przełomowe wydarzenia doby romantyzmu oraz nazwiska osób, które w tym okresie w znaczący sposób wpłynęły na dzieje Polski i świata. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. 4. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie mapy mentalnej wokół hasła ROMANTYZM. 5. Praca domowa. Wykonaj zadania ze s. 230 podręcznika.

180 180 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych Temat: Wykorzystać wiedzę, aby przekształcić świat... (czas realizacji 1 2 lekcje) Cele lekcji: usystematyzowanie wiedzy na temat pozytywizmu Metody, techniki: grupy eksperckie Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: podręcznik Język polski 3. Między nami, w tym s podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres pozytywizmu leksykon sztuki Przebieg lekcji: Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii, kultury i sztuki pozytywizmu. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszelkich informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, literatury, sztuk plastycznych, architektury, a także ideałów i haseł epoki. 1. Zapisanie tematu lekcji. 2. Podział uczniów na grupy poprzez losowy wybór dziedzin: literatura, malarstwo, historia. 3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z pozytywizmem. Grupa I literatura Z zadań 2, 3, 4, 5 ze s podręcznika wybierzcie elementy związane z pozytywizmem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce oraz nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie hasła propagowane przez twórców epoki pozytywizmu. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa II malarstwo Uzupełnijcie mapę mentalną nazwiskami twórców i tytułami dzieł powstałych w okresie pozytywizmu. Określcie tematykę wymienionych dzieł. Podajcie jak najwięcej informacji na temat sztuki powstałej w epoce pozytywizmu. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. Grupa III historia Wykonajcie zadania 6 i 7 ze s. 225 podręcznika. Wydarzenia historyczne związane z epoką pozytywizmu umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką. Wymieńcie też inne przełomowe wydarzenia doby pozytywizmu oraz nazwiska osób, które w tym czasie w znaczący sposób wpłynęły na dzieje Polski i świata. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.

181 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie mapy mentalnej wokół hasła POZYTYWIZM. 5. Praca domowa. Wykonaj zadania ze s podręcznika. Temat: Aby zrozumieć film, teatr, operę... (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: opracowanie biogramu twórcy na podstawie wysłuchanego tekstu określenie roli muzyki w filmie, teatrze, operze określenie specyfiki opery jako sztuki scenicznej Metody, techniki: metoda impresyjna, ekspresyjna, praca z tekstem, burza mózgów Formy pracy: jednostkowa, grupowa, zbiorowa Materiały: załącznik 13 (fragment rozmowy z Mariuszem Trelińskim); załącznik 14 nagranie utworu operowego, np. Ryszarda Wagnera Przebieg lekcji: 1. Przygotowanie interpretacji głosowej tekstu załącznika 13 (dwóch uczniów na ochotnika w domu w przeddzień zajęć): odczytanie kwestii rozmówców z odpowiednią modulacją głosu i dynamiką wypowiedzi, nagranie na taśmę magnetofonową rozmowy (według uznania). 2. Wysłuchanie rozmowy w roli (nagrania). Opracowanie na podstawie wysłuchanego tekstu biogramu Mariusza Trelińskiego. Przykładowy biogram: Mariusz Treliński współczesny polski reżyser filmowy, teatralny, operowy. Zrealizował m.in. filmy Pożegnanie jesieni, Łagodna. Debiut teatralny Sny, debiut operowy Wyrywacz serc. 3. Dyskusja na temat tego, na czym polega korespondencja sztuk, a następnie ustalenie znaczenia korespondencji sztuk w twórczości reżysera. Analiza rozmowy: określenie cech muzyki (np. rytm, melodia, dynamika, kompozycja, itp.), określenie roli muzyki w twórczości Mariusza Trelińskiego (np. inspiracja, motyw, rytm, obraz). 4. Określenie roli muzyki w filmie, teatrze, operze praca w grupach. Grupa I Zgromadźcie metodą burzy mózgów wyrazy i wyrażenia określające rolę muzyki w filmie. Następnie dokonajcie selekcji i hierarchizacji określeń, ustalając, jakie jest najważniejsze zadanie muzyki filmowej, a które jej funkcje są mniej istotne. Wyniki pracy zapiszcie w kolumnie tabeli: Muzyka w filmie. Grupa II Zgromadźcie metodą burzy mózgów wyrazy i wyrażenia określające rolę muzyki w teatrze. Następnie dokonajcie selekcji i hierarchizacji określeń, ustalając, jakie

182 182 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych jest najważniejsze zadanie muzyki teatralnej, a które jej funkcje są mniej istotne. Wyniki pracy zapiszcie w kolumnie tabeli: Muzyka w teatrze. Grupa III Zgromadźcie metodą burzy mózgów wyrazy i wyrażenia określające rolę muzyki w operze. Następnie dokonajcie selekcji i hierarchizacji określeń, ustalając, jakie jest najważniejsze zadanie muzyki w przedstawieniu operowym, a które jej funkcje są mniej istotne. Wyniki pracy zapiszcie w kolumnie tabeli: Muzyka w operze. Przykładowe wypełnienie tabeli: MUZYKA W FILMIE MUZYKA W TEATRZE MUZYKA W OPERZE opowiada sygnalizuje opisuje dopowiada wyznacza czas spektaklu opowiada sugeruje rytmizuje tworzy nastrój dynamizuje zapowiada wyraża emocje ostrzega wywołuje skojarzenia jest tematem charakteryzuje oddziałuje na emocje jest motywem podkreśla podział filmu określa nastrój środowiska, na sceny itp. epoki, miejsca 5. Określenie specyfiki opery jako sztuki scenicznej. a) Wyróżnienie w tekście rozmowy (załącznik 13) fragmentów wskazujących na specyfikę poszczególnych dziedzin sztuki, np. W operze muzyka wywołuje obrazy, z niej wynikają przestrzenie, kolory, energie. W kinie jest dokładnie odwrotnie, kiedy kreuję przestrzeń i buduję na przykład dynamiczną jazdę kamery, to ta jazda wyzwala taki, a nie inny rytm muzyczny, wywołany właśnie przez obraz. W teatrze czasem potrafimy się zapomnieć, na pewno zapominamy się w kinie, ale w operze zadbano o to, żeby cały czas między nami a utworem, który się ogląda, pozostała bariera. Tworzy ją kanał orkiestry, dyrygent, który na naszych oczach prowadzi przedstawienie. W operze nie istnieje coś takiego, jak zatracenie się. Mamy poczucie dystansu wobec obrazu zaklętego w ramach sceny. b) Zgromadzenie słownictwa typowego dla opery (wraz z wyjaśnieniem) na podstawie załącznika 14, np. libretto tekst główny opery, uwertura muzyka rozpoczynająca przedstawienie, antrakty wprowadzają w nastrój, streszczają zdarzenia, recytatyw solowy śpiew opowiadający jednej lub kilku osób, aria solowy śpiew ukazujący portret duchowy bohatera, duet aria śpiewana we dwoje. 6. Słuchanie muzyki operowej (np. Ryszarda Wagnera) według instrukcji: zamknij oczy, wsłuchaj się w rytm i pozwól płynąć myślom swobodnie, wyodrębnij rysujące się w wyobraźni obrazy, skup się na szczegółach, określ kolory, zapachy, określ tematykę obrazów. 7. Praca domowa. Wysłuchaj kilka razy nagrania dowolnego utworu (jeśli to możliwe w słuchawkach) w różnych miejscach: w domu, w cieniu drzew, nad wodą, przy ruchliwej ulicy, w autobusie itp. Określ w kilku zdaniach różnice odczuć.

183 OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA DLA KLASY III SŁUCHANIE Na poziomie podstawowym uczeń: rozumie tekst wysłuchany w różnych sytuacjach komunikacyjnych, takich jak rozmowa, dyskusja, monolog, rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym, rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację), rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem, odróżnia informacje o faktach od opinii, podejmuje próby sporządzania notatek na podstawie wysłuchanych wypowiedzi, wybiera odpowiednie informacje z wysłuchanego wywiadu, słucha wzorcowych recytacji poetyckich i prozatorskich, dostrzega w nich środki artystycznego wyrazu oraz analizuje sposoby prezentacji tekstu. Na poziomie ponadpodstawowym uczeń: analizuje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym oraz omawia ich funkcje w wypowiedziach i różnych tekstach kultury, zwłaszcza w tekstach literackich i reklamach, analizuje cudze wypowiedzi pod względem logicznym, sporządza notatki na podstawie wysłuchanych wypowiedzi, ocenia wysłuchane przemówienie według samodzielnie opracowanych kryteriów, prowadzi wywiad, reagując na wypowiedzi rozmówcy. CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY Na poziomie podstawowym uczeń: odbiera komunikaty pisane, mówione oraz nadawane za pomocą środków audiowizualnych, rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie, rozpoznaje teksty o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym, dostrzega przejawy agresji i manipulacji w wypowiedziach, wskazuje w tekstach elementy języka świadczące o intencjach wypowiedzi, zwłaszcza takich jak aprobata, dezaprobata, negacja, prowokacja, określa wartość informacyjną tekstu, wskazuje cechy stylu potocznego, urzędowego, naukowego i artystycznego, rozpoznaje wyrazy wieloznaczne, dostrzega zróżnicowanie słownictwa wskazuje wyrazy o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe); rozpoznaje wyrazy rodzime izapożyczone,

184 184 Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum wskazuje w tekstach archaizmy i neologizmy, wskazuje w wypowiedziach eufemizmy i wulgaryzmy oraz dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów, rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu, rozpoznaje w tekście treści przenośne i symboliczne, precyzyjnie i trafnie określa temat utworu, odczytuje treści uniwersalne wpisane w tekst, wyszukuje cytaty w dłuższej lekturze i posługuje się nimi, np. jako uzasadnienie argumentacji, czerpie informacje z przypisu, odnajduje informacje w różnych typach słowników, leksykonach i encyklopediach w formie książkowej i elektronicznej, rozumie informacje zawarte w opisie bibliograficznym, ocenia wartość informacyjną tekstu, rozumie funkcje szyku przestawnego w tekście, przypisuje utwór do określonego rodzaju literackiego i potrafi uzasadnić swój wybór, omawia funkcje tytułu, śródtytułu, motta, apostrofy, puenty w utworze, określa funkcje środków artystycznych i analizuje wyodrębnione obrazy poetyckie, rozpoznaje i analizuje cechy gatunkowe pieśni, hymnu, fraszki, trenu, zna i wskazuje cechy liryki bezpośredniej, pośredniej, zwrotu do adresata, epiki współczesnej, historycznej i fantastycznej, posługuje się terminem satyra, wskazuje cechy gatunkowe baśni, bajki, opowiadania (obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe), fantasy, legendy, podania i przypowieści, odróżnia cechy dziennika od pamiętnika, rozróżnia cechy literatury faktu, powieści autobiograficznej i historycznej, rozróżnia w tekście charakterystykę bezpośrednią i pośrednią, uzasadnia obecność narratora wszechwiedzącego w utworze, omawia budowę noweli z uwzględnieniem punktu kulminacyjnego i puenty, rozpoznaje i analizuje cechy gatunkowe komedii, tragedii i dramatu, uzasadnia działania bohatera literackiego, wskazuje w balladzie elementy typowe dla różnych rodzajów literackich, wskazuje cechy charakterystyczne artykułu i wywiadu, wskazuje cechy charakterystyczne sentencji i maksymy, odkrywa sens powszechnie znanych prawd filozoficznych i stosuje je w swoich wypowiedziach, odróżnia informację od komentarza i oceny, wyjaśnia rolę tytułu i śródtytułu wtekścieprasowym, analizuje i wyjaśnia funkcję gry językowej, np. w reklamie, odróżnia film dokumentalny od fabularnego, omawia funkcję ilustracji i interpretuje dzieło malarskie, omawia cechy karykatury i przejaskrawienia w literaturze i rysunku, znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych oraz wskazuje przykłady mieszania gatunków,

185 Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum 185 zna cechy charakterystyczne reportażu, artykułu, wywiadu, komiksu, uwzględnia w analizie specyfikę tekstu kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne, eksponuje głosowo najważniejsze treści czytanego lub wygłaszanego z pamięci tekstu poetyckiego lub prozatorskiego. Na poziomie ponadpodstawowym uczeń: analizuje komunikaty pisane, mówione oraz nadawane za pomocą środków audiowizualnych, omawia funkcje przekazów werbalnych i niewerbalnych (dźwięk, obraz), wskazuje w tekstach literackich wypowiedzi i elementy pozajęzykowe świadczące o emocjonalnym lub perswazyjnym charakterze, wskazuje elementy językowe i pozajęzykowe świadczące o agresji lub manipulacji w wypowiedzi, analizuje funkcje stylu potocznego, urzędowego, naukowego i artystycznego w tekście literackim, rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenie w tekście oraz omawia ich funkcję jako gry językowej, np. w reklamie, dostrzega zróżnicowanie słownictwa omawia funkcje wyrazów gwarowych, terminów naukowych w tekstach literackich, np. stosowanie tych typów słownictwa w wypowiedziach bohaterów, omawia funkcje archaizmów i neologizmów w tekstach literackich i użytkowych, np. reklamach, rozumie funkcje zastosowania eufemizmów i wulgaryzmów, np. w wypowiedzi bohaterów literackich, omawia typowe cechy kultury i języka swojego regionu i porównuje je na tle języka ogólnopolskiego, analizuje utwór na poziomie przenośnym i symbolicznym, dostrzega w tekście ironię, porównuje cechy epiki współczesnej, historycznej i fantastycznej, rozpoznaje cechy dramatu antycznego i współczesnego, określa funkcje tekstu pobocznego, posługuje się słownikami specjalistycznymi, np. Słownikiem kultury antycznej, Słownikiem terminów literackich, posługuje się katalogiem bibliotecznym i bibliografią, wykorzystuje informacje z przypisu, wyróżnia w tekście cechy charakterystyczne reportażu, dziennika, pamiętnika, komedii, komiksu, baśni, przypowieści, legendy, dostrzega cechy satyry w różnych tekstach kultury, dostrzega w tekście ironię i omawia jej funkcje, analizuje niejednorodności stylowe w tekstach kultury i wyjaśnia absurdalność świata przedstawionego w grotesce, omawia związki utworu literackiego i innych dzieł sztuki z epoką, prądami filozoficznymi, kierunkami w sztuce, obyczajami, religią itp., uwzględnia w interpretacji utworu konteksty biograficzny, historyczny i kulturowy,

186 186 Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum interpretuje głosowo czytany lub wygłaszany z pamięci tekst poetycki lub prozatorski. MÓWIENIE Na poziomie podstawowym uczeń: moduluje głos w celu nadania wypowiedzi odpowiedniego znaczenia lub wydźwięku, w odpowiednich sytuacjach wykorzystuje wykrzyknik, tworzy spójne wypowiedzi monologowe i dialogowe, dąży do precyzyjnego wysławiania się, w tym celu: świadomie dobiera synonimy i antonimy; poprawnie używa związków frazeologicznych; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom; odpowiednio do celu wypowiedzi przekształca konstrukcje strony biernej i odwrotnie; zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie, wykorzystuje partykuły do modyfikowania znaczenia wypowiedzi; wykorzystuje wiedzę z zakresu fleksji m.in. stosuje poprawne formy odmiennych części mowy oraz poprawne formy wyrazów w związkach składniowych; używa czasowników dokonanych i niedokonanych; odpowiednich trybów i stron czasownika; wykorzystuje wiedzę z zakresu składni w zależności od funkcji wypowiedzi uwzględnia zdania złożone podrzędnie i współrzędnie, zdania bezpodmiotowe, równoważniki zdań, wypowiedzenia z imiesłowowym równoważnikiem zdania, przestrzega zasad etyki językowej w sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych, zna granice stosowności slangu młodzieżowego, jako nadawca świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z internetu, zbiera i porządkuje argumenty według ich ważności, uczestniczy w dyskusji, przestrzegając zasad kulturalnej rozmowy, uzasadnia własne zdanie, polemizuje, wypowiada się na temat wypowiedzi innych osób, wygłasza przemówienie według sporządzonego wcześniej planu, stosuje wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych, dobiera do przemówienia odpowiednie cytaty spośród podanych, wzbogaca opowiadanie opisem, stosuje mowę zależną i niezależną, charakteryzuje postać rzeczywistą i literacką, porównuje postaci, ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm nacjonalizm, tolerancja nietolerancja, piękno brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach, omawia na podstawie poznanych dziel literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, nadzieja, religia, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość, operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych, m.in. rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka, społeczeństwo i kultura, region ipolska, wygłasza z pamięci fragmenty prozy i poezji, próbuje podkreślić głosowo ich najważniejsze treści.

187 Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum 187 Na poziomie ponadpodstawowym uczeń: wykorzystuje argumenty poparte odpowiednimi przykładami w celu przekonania innych do własnego stanowiska w dyskusji, posługuje się odpowiednio dobranymi figurami retorycznymi podczas wygłaszania przemówienia, formułuje i komentuje podsumowanie dyskusji, nagrywa wywiad z osobą rzeczywistą według przygotowanego planu (uczeń w roli dziennikarza), wprowadza cytat do przemówienia, interpretuje głosowo teksty wygłaszane z pamięci, analizuje i ocenia wypowiedzi innych osób pod względem zawartości merytorycznej i poprawności językowej oraz artykulacyjnej. PISANIE Na poziomie podstawowym uczeń: redaguje poprawne logicznie teksty zgodne z tematem, o przejrzystej kompozycji, prawidłowe pod względem stylistycznym i językowym, ortograficznym i interpunkcyjnym, w tym przede wszystkim: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis przeżyć i sytuacji, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów i dzieł sztuki, charakterystykę postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawkę, podanie, życiorys, CV, list motywacyjny, dedykację, redaguje list prywatny i oficjalny, kartkę z dziennika i pamiętnika, zaproszenie iogłoszenie, sporządza plan ramowy i szczegółowy tekstu, tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi, zamienia mowę zależną na niezależną i odwrotnie, redaguje streszczenie tekstu literackiego, w którym zastosowano inwersję czasową fabuły, i dłuższego tekstu popularnonaukowego, zapisuje wywiad z osobą rzeczywistą lub fikcyjną, porównuje postaci literackie i rzeczywiste (ich charaktery, usposobienia, postawy), przedstawia logiczną argumentację w wypowiedzi poruszającej tematykę miłości, przyjaźni, śmierci, cierpienia, nadziei, religii, samotności, inności, poczucia wspólnoty, solidarności, sprawiedliwości, krytycznie omawia poszczególne elementy tekstów kultury, stosuje odpowiednio dobrane środki wyrazu, uwzględnia w analizie specyfikę tekstu kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne, zbiera i porządkuje argumenty według ich ważności, wzbogaca opowiadanie opisem, stosuje mowę zależną i niezależną, charakteryzuje postać rzeczywistą i literacką, porównuje postaci, dobiera do przemówienia odpowiednie cytaty spośród podanych, ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm nacjonalizm, tolerancja nietolerancja, piękno brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach,

188 188 Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość dąży do precyzyjnego wypowiadania się, w tym celu: świadomie dobiera synonimy i antonimy; poprawnie używa związków frazeologicznych; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom; odpowiednio do celu wypowiedzi przekształca konstrukcje strony biernej i odwrotnie; zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie, wykorzystuje partykuły do modyfikowania znaczenia wypowiedzi; wykorzystuje wiedzę z zakresu fleksji m.in. stosuje poprawne formy odmiennych części mowy oraz poprawne formy wyrazów w związkach składniowych; używa czasowników dokonanych i niedokonanych; odpowiednich trybów i stron czasownika; wykorzystuje wiedzę z zakresu składni w zależności od funkcji wypowiedzi uwzględnia zdania złożone podrzędnie i współrzędnie, zdania bezpodmiotowe, równoważniki zdań, wypowiedzenia z imiesłowowym równoważnikiem zdania, stosuje odpowiednie zasady interpunkcyjne, dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne i interpunkcyjne, operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych, m.in. rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka, społeczeństwo i kultura, region ipolska, jako odbiorca świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z internetu. Na poziomie ponadpodstawowym uczeń: stosując odpowiednie słownictwo, układa tekst reklamy, wypowiedź o charakterze informacji i komentarza, teksty o charakterze ironicznym; stosuje puentę, opisuje i interpretuje dzieło sztuki, uwzględnia w nich odpowiednie konteksty, stosuje w opowiadaniu elementy charakterystyki pośredniej bohatera, indywidualizuje język bohatera, a w opowiadaniu twórczym wprowadza elementy świata przedstawionego tworzące realia epoki, w której się toczy akcja, w opowiadaniu świadomie stosuje opis przeżyć wewnętrznych bohatera oraz charakterystykę postaci w celu wyjaśnienia motywów jej postępowania, redaguje rozprawkę, samodzielnie formułuje tezę lub hipotezę, przedstawia logiczną argumentację, ilustruje argumenty odpowiednimi przykładami i cytatami, np. z tekstów filozoficznych, łacińskie sentencje na poparcie prezentowanego stanowiska, recenzuje książkę, film, przedstawienie teatralne, uwzględniając środki wyrazu typowe dla danego tekstu kultury, redaguje sprawozdanie, np. z zawodów sportowych, z zastosowaniem typowych dla tego rodzaju relacji środków językowych, świadomie stosuje środki językowe zapewniające skrótowość streszczenia, stylizuje język listu na język dawnych epok, uwzględnia realia epoki,

189 Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum 189 wzbogaca list, kartkę z dziennika, pamiętnika opisem przeżyć i charakterystyką, redaguje do gazetki szkolnej recenzję z dominującą częścią krytyczną, sporządza przypisy, przekształca tekst epicki w dramat, parafrazuje utwory znanych twórców, redaguje przemówienie na tematy związane z doświadczeniem życiowym i lekturą, świadomie stosując wybrane figury retoryczne i cytaty.

190 SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA DLA KLASY III Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: SŁUCHANIE uważnie słucha wypowiedzi innych osób w rożnych sytuacjach komunikacyjnych i rozumie wysłuchane komunikaty, rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, odróżnia wypowiedzi publicystyczne i użytkowe od tekstów literackich, wymienia informacje zawarte w wysłuchanym tekście. CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY czyta tekst poetycki i prozatorski, przestrzegając zasad interpunkcji, poprawnego akcentowania oraz intonacji, opisuje uczucia, które budzi w nim dzieło, określa problematykę utworu oraz jego główną myśl, przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi, wskazuje w tekście treści przenośne, określa wartość informacyjną tekstu, zna cechy liryki, epiki i dramatu, wymienia podstawowe cechy bajki, baśni, legendy, opowiadania, noweli, powieści, dziennika, pamiętnika, hymnu, fraszki, tragedii, komedii, ballady, komiksu, odróżnia fikcję realistyczną od fantastycznej, wskazuje tytuł, podtytuł utworu, wyróżnia w utworze wątek główny i poboczny, wskazuje bohatera głównego i tytułowego, wskazuje w utworze elementy tragiczne i komiczne, wskazuje podstawowe środki stylistyczne, przede wszystkim: metaforę, porównanie, powtórzenie, pytanie retoryczne, wyraz dźwiękonaśladowczy, rym, wskazuje elementy dramatu takie jak akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog. MÓWIENIE nadaje swojej wypowiedzi odpowiedni sens, gromadzi argumenty na poparcie przyjętego stanowiska, prezentuje własne zdanie w rozmowie, opowiada, podejmuje próby charakterystyki postaci literackiej i rzeczywistej oraz autocharakterystyki, wygłasza z pamięci fragmenty poezji i prozy, stosując poprawną intonację i uwzględniając interpunkcję utworu,

191 Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III 191 stosuje zasady etykiety językowej wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji łączącej go z osobą, do której mówi, zna formuły grzecznościowe, zna granice stosowności slangu młodzieżowego, przestrzega zasad etyki mowy. PISANIE redaguje teksty zgodnie z tematem; stosuje się do podstawowych zasad poprawności wypowiedzi, komponuje opis, opowiadanie, charakterystykę, list prywatny i oficjalny, kartkę z pamiętnika i dziennika, sprawozdanie z lektury, filmu, rozprawkę, tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi, sporządza plan ramowy i szczegółowy dłuższego tekstu, redaguje streszczenie tekstu popularnonaukowego, podanie, życiorys, CV, zaproszenie, ogłoszenie, list motywacyjny, dedykację, zapisuje wywiad z osobą fikcyjną i rzeczywistą, pisemnie wypowiada się na wybrane tematy poruszające tematykę miłości, przyjaźni, śmierci, cierpienia, nadziei, religii, samotności, inności, poczucia wspólnoty, solidarności, sprawiedliwości. NAUKA O JĘZYKU stosujewiedzęjęzykowąwzakresie: fonetyki (zna cechy wymowy charakterystyczne dla swojego regionu), słowotwórstwa i słownictwa (zna zasady tworzenia neologizmów, różne źródła pochodzenia związków frazeologicznych, zastępuje wyrażenia i zwroty dosadne eufemizmami), fleksji (odróżnia wypowiedzenie z czasownikiem w stronie czynnej od wypowiedzenia z czasownikiem w stronie biernej, zauważa potrzebę korzystania ze słownika poprawnej polszczyzny lub słownika języka polskiego), składni (odróżnia orzeczenie czasownikowe od orzeczenia imiennego, zdanie od imiesłowowego równoważnika zdania, zdanie pojedyncze od zdania złożonego), języka jako tworu społecznego (zna różne rodzaje kodu werbalnego i niewerbalnego, zna terminy gwara i slang młodzieżowy, wskazuje w tekście archaizmy, dostrzega różnicę między tekstem stylizowanym a napisanym w języku ogólnonarodowym), wykorzystuje podstawową wiedzę z nauki o języku do poprawnego zapisu. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dopuszczająca oraz: SŁUCHANIE: słucha wypowiedzi innych osób i podejmuje próby sporządzania notatek, rozumie wypowiedzi innych osób w takich sytuacjach komunikacyjnych, jak na przykład rozmowa, dyskusja, aktywnie w nich uczestniczy, odróżnia informacje o faktach od opinii, rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem, rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym,

192 192 Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację), w wypowiedzi argumentacyjnej wskazuje tezę, argumenty, wnioski, rozróżnia gatunki publicystyczne takie jak artykuł, wywiad, reportaż. CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY dobiera odpowiednią intonacje i barwę głosu, stosuje się do zapisanej interpunkcji, aby podkreślić najważniejsze treści czytanego tekstu poetyckiego lub prozatorskiego, identyfikuje i określa treści symboliczne oraz przenośne, wskazuje w tekście środki stylistyczne z zakresu słownictwa, składni, fonetyki, omawia funkcje tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, punktu kulminacyjnego wutworze, przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego, wskazuje cechy liryki, epiki i dramatu w balladzie, zna pojęcia satyra, karykatura, komizm, rozpoznaje czytany utwór jako baśń, bajkę, legendę, opowiadanie, powieść, przypowieść, pamiętnik, dziennik, nowelę, pieśń,hymn,fraszkę,tren,tragedię, komedię, dramat, rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy, przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i ją uzasadnia, ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm nacjonalizm, tolerancja nietolerancja, piękno brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach, omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, nadzieja, religia, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość, operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych, m.in. rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka, społeczeństwo i kultura, region ipolska. MÓWIENIE moduluje głos w celu nadania odpowiedniego znaczenia formułowanej wypowiedzi, porządkuje zebrane argumenty według ich ważności, wygłasza przemówienie według sporządzonego wcześniej planu, wypowiada się na temat wypowiedzi innych osób, wybiera spośród podanych cytatów najbardziej odpowiednie do wygłaszanego przemówienia, uczestniczy w dyskusji, stosując się do zasad kulturalnej rozmowy, wzbogaca opisem twórcze opowiadanie, charakteryzuje bohatera literackiego i rzeczywistego; sporządza autocharakterystykę, dąży do precyzyjnego wysławiania się, w tym celu: dobiera synonimy i antonimy; poprawnie używa związków frazeologicznych; próbuje dostosować

193 Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III 193 szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom; odpowiednio do celu wypowiedzi przekształca konstrukcje strony biernej i odwrotnie; zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie, wykorzystuje partykuły do modyfikowania znaczenia wypowiedzi; wykorzystuje wiedzę z zakresu fleksji m.in. stosuje poprawne formy odmiennych części mowy oraz poprawne formy wyrazów w związkach składniowych; używa czasowników dokonanych i niedokonanych; odpowiednich trybów i stron czasownika; wykorzystuje wiedzę z zakresu składni w zależności od funkcji wypowiedzi uwzględnia zdania złożone podrzędnie i współrzędnie, zdania bezpodmiotowe, równoważniki zdań, wypowiedzenia z imiesłowowym równoważnikiem zdania, wygłaszając z pamięci fragmenty poezji lub prozy, próbuje podkreślić głosowo najważniejsze treści tekstu. PISANIE redaguje poprawne logicznie teksty o przejrzystej kompozycji, zgodne z tematem, prawidłowe pod względem stylistycznym, językowym, ortograficznym i interpunkcyjnym, dąży do precyzyjnego wypowiadania się, w tym celu: świadomie dobiera synonimy i antonimy; poprawnie używa związków frazeologicznych; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom; odpowiednio do celu wypowiedzi przekształca konstrukcje strony biernej i odwrotnie; zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie, wykorzystuje partykuły do modyfikowania znaczenia wypowiedzi; wykorzystuje wiedzę z zakresu fleksji m.in. stosuje poprawne formy odmiennych części mowy oraz poprawne formy wyrazów w związkach składniowych; używa czasowników dokonanych i niedokonanych; odpowiednich trybów i stron czasownika; wykorzystuje wiedzę z zakresu składni w zależności od funkcji wypowiedzi uwzględnia zdania złożone podrzędnie i współrzędnie, zdania bezpodmiotowe, równoważniki zdań, wypowiedzenia z imiesłowowym równoważnikiem zdania, samodzielnie opisuje dzieło sztuki, wprowadza do opowiadania elementy charakterystyki bohatera, przedstawia logiczną argumentację w wypowiedzi, porównuje postaci literackie lub rzeczywiste, redaguje różne typy listów, omawia krytycznie elementy tekstu kultury, stosując odpowiednio dobrane środki wyrazu, sporządza opis bibliograficzny, redaguje streszczenie tekstu literackiego, w którym zastosowano inwersję czasową fabuły. NAUKA O JĘZYKU stosujewiedzęjęzykowąwzakresie: fonetyki (wymienia cechy wymowy charakterystyczne dla swojego regionu, słowotwórstwa i słownictwa (tworzy i zapisuje skróty, objaśnia najważniejsze skrótowce, klasyfikuje związki frazeologiczne według kryterium ich pocho-

194 194 Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III dzenia, wyszukuje eufemizmy w tekście), rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, fleksji (przekształca wypowiedzenia z czasownikiem w stronie czynnej na wypowiedzenia z czasownikiem w stronie biernej i odwrotnie, odróżnia formy odmiany wyrazów w mowie potocznej od form zalecanych przez słownik poprawnej polszczyzny), składni (przekształca zdania z orzeczeniem czasownikowym na zdania z orzeczeniem imiennym, zdania złożone podrzędnie na wypowiedzenia z imiesłowowym równoważnikiem zdania, wydziela wypowiedzenia składowe w wypowiedzeniu wielokrotnie złożonym), języka jako tworu społecznego (podaje przykłady kodu, wskazuje wyrazy o ograniczonym zasięgu i słownictwo ogólnonarodowe, wskazuje wyrazy gwarowe, archaizmy, rozpoznaje eufemizmy, wulgaryzmy, redaguje słownik gwary uczniowskiej). Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dostateczną oraz: SŁUCHANIE słucha i sporządza notatki, dostrzega logikę w wypowiedziach innych osób, krytycznie wypowiada się na temat wysłuchanego przemówienia, odwołując się do jego struktury i treści, podejmuje próby samodzielnego przeprowadzenia wywiadu. CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY podejmuje próby interpretacji głosowej czytanego lub wygłaszanego utworu poetyckiego i prozatorskiego, określa funkcję środków stylistycznych w tekście, ocenia wartość informacyjną tekstu, rozumie funkcję szyku przestawnego w tekście, dostrzega w tekście ironię, definiuje cechy liryki bezpośredniej i pośredniej, rozpoznaje w tekście cechy epiki współczesnej, historycznej i fantastycznej, odnajduje potrzebne informacje w Słowniku kultury antycznej i Słowniku terminów literackich, odnajduje w słowniku języka polskiego wzory odmiany rzeczowników, posługuje się bibliografią, wyróżnia w tekście cechy charakterystyczne komiksu, wskazuje związki dzieła sztuki z historią i filozofią, dostrzega niejednorodności stylowe dzieła, wskazuje przykłady mieszania gatunków, znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych. MÓWIENIE podaje odpowiednio dobrane argumenty popierające prezentowane stanowisko, formułuje podsumowanie wyników dyskusji,

195 Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III 195 układa charakterystykę porównawczą, nagrywa wywiad z osobą rzeczywistą według wcześniej przygotowanego planu, podejmuje próby interpretacji głosowej wygłaszanych z pamięci utworów poetyckich i prozatorskich, podejmuje próby oceny wypowiedzi innych kolegów i koleżanek według przyjętych kryteriów. PISANIE opisuje dzieło sztuki i podejmuje próbę jego interpretacji, stosuje w opowiadaniu elementy charakterystyki pośredniej, redaguje rozprawkę na podany temat, redaguje charakterystykę porównawczą, wprowadza realia epoki w tekście odwołującym się do minionych epok, wzbogaca list, kartkę z dziennika, pamiętnika opisem przeżyć i charakterystyką, pisze recenzję, posługuje się stylem potocznym, urzędowym, stosuje normę wzorcową w swoich wypowiedziach. NAUKA O JĘZYKU umiejętnie stosujewiedzęjęzykowąwzakresie: fonetyki (omawia cechy wymowy charakterystyczne dla danego regionu, słowotwórstwa i słownictwa (tworzy i zapisuje skróty wchodzące w skład nazw własnych, dostosowuje formę czasownika do skrótowca w wypowiedzeniu, rozróżnia związki frazeologiczne stałe, luźne i łączliwe, rozumie ich funkcję w tekście), fleksji (porównuje wypowiedzenie z czasownikiem w stronie czynnej z wypowiedzeniem z czasownikiem w stronie biernej, wyszukuje poprawne formy odmiany wyrazów w słowniku poprawnej polszczyzny), składni (omawia budowę wypowiedzeń wielokrotnie złożonych, stosuje się do zasad interpunkcji w wypowiedzeniu złożonym, przekształca tekst w celu uniknięcia powtórzeń składniowych), języka jako tworu społecznego (wyjaśnia przyczyny zaniku gwar, świadomie stosuje wyrazy o ograniczonym zasięgu w redagowanych tekstach, rozróżnia archaizmy oraz określa funkcję archaizacji w tekstach literackich). Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dobrą oraz: SŁUCHANIE aktywnie słucha wypowiedzi innych osób w różnych sytuacjach komunikacyjnych, a w szczególności podczas dyskusji; analizuje ich kompozycję, treść, poprawność stylistyczną i językową, ocenia wysłuchane przemówienie według samodzielnie opracowanych kryteriów, prowadząc samodzielnie wywiad według przygotowanego wcześniej planu, reaguje na wypowiedzi rozmówcy.

196 196 Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY interpretuje głosowo czytany tekst poetycki lub prozatorski, analizuje utwór na poziomie przenośnym i symbolicznym, w interpretacji uwzględnia konteksty, np. biograficzny, historyczny, kulturowy, tłumaczy aluzję literacką, posługuje się terminami: liryka pośrednia i bezpośrednia, porównuje cechy epiki współczesnej, historycznej i fantastycznej, posługuje się słownikami, leksykonami i encyklopediami specjalistycznymi, np. Słownikiem kultury antycznej, Słownikiem terminów literackich oraz słownikiem języka polskiego, wyszukuje potrzebne informacje w katalogu bibliotecznym, analizuje cechy reportażu, artykułu prasowego, omawia związki dzieła sztuki z historią i filozofią, analizuje niejednorodność dzieła literackiego i wyjaśnia absurdalności świata przedstawionego w grotesce. MÓWIENIE przekonuje dyskutantów do wygłaszanych racji dzięki odpowiednio pogrupowanym i popartym przykładami argumentom, posługuje się odpowiednio dobranymi figurami retorycznymi podczas wygłaszania przemówienia, wprowadza cytaty do przemówienia, komentuje wynik dyskusji, ocenia racje dyskutantów pod względem merytorycznym, interpretuje głosowo wygłaszane z pamięci utwory poetyckie i prozatorskie przewidziane w programie nauczania, analizuje i ocenia wypowiedzi innych osób (treść, poprawność językową, intonacyjną i artykulacyjną). PISANIE interpretuje treści symboliczne i metaforyczne dzieła sztuki, indywidualizuje język bohatera, w rozprawkach podejmujących tematy związane z historią, filozofią i sztuką wprowadza cytaty z tekstów filozoficznych i łacińskie sentencje na poparcie prezentowanego stanowiska, stylizuje język listu na język dawnych epok, pisze sprawozdanie, np. z życia klasy, szkoły, rodziny, sporządza przypisy do tekstów, parafrazuje utwory znanych twórców. NAUKA O JĘZYKU sprawnie stosuje wiedzę językową w zakresie: fonetyki, słowotwórstwa i słownictwa (stosuje w tekście skróty i skrótowce, wzbogaca wypowiedź związkami frazeologicznymi różnego pochodzenia, posługuje się eufemizmami),

197 Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III 197 fleksji (stosuje w tekście wypowiedzenia z czasownikiem w stronie czynnej i biernej w zależności od intencji nadawcy, dokonuje autokorekty w zakresie poprawności w stosowaniu form odmiany wyrazów), składni (w zależności od sytuacji komunikacyjnej posługuje się w tekście wypowiedzeniem złożonym, imiesłowowym równoważnikiem zdania, analizuje i omawia budowę wypowiedzenia złożonego, przekształca je w celu uniknięcia błędów składniowych, bezbłędnie stosuje zasady interpunkcji wypowiedzeń złożonych), języka jako tworu społecznego (wyjaśnia specyfikę języka na tle innych kodów, analizuje różne funkcje języka na wybranych przykładach, określa funkcję dialektyzacji, tworzy teksty stylizowane na gwarę uczniowską, stylizuje tekst na archaiczny). Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę bardzo dobrą, a ponadto przejawia umiejętności w zakresie przykładowo podanych zagadnień: SŁUCHANIE samodzielnie analizuje i interpretuje słuchany tekst pod względem celu wypowiedzi, środków perswazji oraz zabiegów artystycznych, ocenia wysłuchany tekst pod względem merytorycznym i poprawnościowym; stosuje kryteria oceny odpowiednio dobrane do celu wypowiedzi i intencji nadawcy, prowokuje różne sytuacje komunikacyjne, podtrzymuje kontakt z rozmówcą. CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I INNYCH TEKSTÓW KULTURY czyta, samodzielnie analizuje i interpretuje różne teksty literackie i inne teksty kultury, uwzględniając ich cechy gatunkowe, znaczenie metaforyczne i symboliczne, konteksty interpretacyjne oraz intencję nadawcy wypowiedzi, porównuje i klasyfikuje informacje wyszukane w różnych źródłach, recenzuje przeczytane utwory literackie, rzeczowo i logicznie uzasadnia swoje zdanie. MÓWIENIE świadomie uczestniczy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, posługując się wieloma środkami wyrazu, wykazuje się oryginalnością oraz artyzmem interpretacji głosowej wygłaszanego z pamięci tekstu prozatorskiego lub poetyckiego, krytycznie i rzeczowo ocenia wypowiedzi własne i innych osób, przejawia szczególną dbałość o kulturę słowa. PISANIE sprawnie redaguje teksty, zachowując cechy gatunkowe i stylistyczne różnych typów wypowiedzi oraz dbając o poprawność zapisu, bezbłędność językową istylistyczną,

198 198 Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum redaguje teksty krytyczne na temat utworów literackich i innych tekstów kultury, podejmuje próby własnej twórczości literackiej. NAUKA O JĘZYKU świadomie stosuje wiedzę w zakresie treści przewidzianych programem nauczania fonetyki, słowotwórstwa, fleksji, składni, wiedzy o języku jako tworze społecznym, samodzielnie poszerza wiedzę językową, badając różne źródła informacji.

199 Załącznik 1 PRZEPOWIEDNIA GOPLANY WYDARZENIE BĘDĄCE SPEŁNIENIEM PRZEPOWIEDNI PRZEŻYCIA BALLADYNY Ale na czole plama zostanie czerwona [... ] Ta plama nie zejdzie zczoła Każda lilija albo róża biała I na ślubie i po ślubie Będzie plamami szkarłatu Na wszystkich liściach Czerwona. Usychaj wiecznie tajemnicy męką Każda malina może ciebie zdradzi. Ta wierzba ciebie widziała, Korą wyśpiewa... Lękaj się drzewa! A ręka zbrodni dalej zaprowadzi. Ale natura zbrodnią pogwałcona Mścić się będzie...

200 Załącznik 2 DZIEŃ I SOBOTA WIECZÓR I NOC Z SOBOTY NA NIEDZIELĘ DZIEŃ II NIEDZIELA I NOC Z NIEDZIELI NA PONIEDZIAŁEK DZIEŃ III PONIEDZIAŁEK Dojazd taksówką do hotelu Edmont Spotkanie z Sally w Biltmore W wesołym miasteczku

201 Przyjazd na Dworzec Centralny i oddanie bagaży do przechowalni. Przybycie pociągiem na Penn Station. Nocna wizyta u Państwa Antolinich. Dojazd taksówką do hotelu Edmont. Spędzenie reszty nocy na Dworcu Centralnym. Czas spędzony w barze Wicker w hotelu Seton. Dotarcie do szkoły Phoebe. Nocna wizyta u Państwa Antolinich. Przejażdżka do Radio City na ślizgawkę. W Muzeum Sztuki. Piesza wyprawa Holdena na Broadway. Zajechanie taksówką do Central Parku w poszukiwaniu Phoebe. Powrót do domu. Spacer do Muzeum Naturalnego. Jazda taksówką na Brodway do teatru. Spędzenie reszty nocy na Dworcu Centralnym. Dotarcie do domu pod nieobecność rodziców. Dotarcie do lokalu pianisty Erniego w Greenwich Vilage.

202 Załącznik 3 Dzieci potrzebują miłości szczególnie wtedy gdy na nią nie zasługują. Dobrzy rodzice to nie tacy, na których można się oprzeć, lecz ci, którzy uczą, jak się obchodzić bez oparcia. Życie to okres czasu, którego jedną połowę zatruwają nam rodzice, a drugą - dzieci. Ojciec występuje w oczach dziecka jako absolutny władca i absolutny sędzia. Prościej jest rządzić narodem, niż wychować czwórkę dzieci. Ojciec jest głową rodziny, a matka jej sercem. Rodzice są kośćmi, na których dzieci ostrzą sobie zęby. Jedyne, co można zrobić dla dzieci, to wychować je; nie można przeżyć za nie życia. Jeśli nigdy nie byłeś nienawidzony przez swoje dziecko - nigdy nie byłeś rodzicem. Ojcem zostać łatwo, znacznie trudniej nim być. Dzieci, jak są małe, to są tak słodkie, że chciałoby się je zjeść. Jak dorosną, to się żałuje,żesiętegoniezrobiło.

203 Załącznik 4 1. Uzupełnijcie podany tekst. Początki teatru greckiego wiążą się z obrzędami religijnymi ku czci..., który był opiekunem...świętate odbywały się przeważnie dwa razy do roku:... oraz..., i nosiły nazwę odpowiednio:... i... Z tych obrzędów wyłoniły się dwa gatunki dramatyczne:... i... Pokazy przedstawień miały charakter...autorów, który trwał Odpowiedzcie na pytania. Od czego pochodzi nazwa tragedia? Kimbyłkoryfeusziwjakisposóbpostaćtawpłynęłanacechyteatruantycznego? Na czym polega zasada trzech jedności? Co służyło w teatrze greckim: lepszej widoczności lepszej słyszalności uczynieniu przedstawień bardziej widowiskowymi Kogo uważa się za twórcę tragedii greckiej?... Jak jest zbudowana tragedia grecka i jaką funkcję pełnią poszczególne jej części?

204 PG3nn s Wyjaśnijcie znaczenie następujących pojęć związanych z tragedią grecką: dytyramb decorum katharsis kommos stychomytia Wymieńcie imiona trzech wielkich tragików greckich, zaczynając od tego, który żył najwcześniej, a kończąc na tym, który żył najpóźniej.... VI/V w. p.n.e.... V w. p.n.e.... V w. p.n.e. 5. Na podstawie ilustracji przygotujcie ustny opis teatru antycznego; weźcie pod uwagę położenie, widownię, scenę. Wykorzystajcie w opisie następujące pojęcia: orchestra, skene, proskenion, amfiteatr.

205 Załącznik 5 Dla powstania teatru istotne są najdawniejsze, ekstatyczne misteria dionizyjskie. Dionizos był bogiem narodzin i śmierci, ale także i użycia. [...] Obrzęd odprawiany ku jego czci, pierwotnie orgiastyczny i dziki, z czasem złagodzono. Tak zwane Wielkie Dionizje (miejskie), które się odbywały w porze wiosennego zrównania dnia z nocą, można by porównać do słowiańskich sobótek czy wianków. Dionizje Małe (wiejskie), obchodzone w porze jesiennej, były świętami winobrania; podobne do naszych dożynek, miały wesoły charakter i nastrój ludowej zabawy. Z tych dwu różnych odmian kultu Dionizosa powstał teatr starogrecki w dwu swych zasadniczych odmianach: tragedii i komedii. Z pieśni obrzędowej ku czci Dionizosa, dytyrambu, powstała tragedia, której budowa opiera się na pierwotnym dialogu, prowadzonym przez koryfeusza (przewodnika) z chórem. Ta partia chóralna stała się głównym składnikiem tragedii starogreckiej. Koryfeusz dał nadto początek późniejszemu aktorowi, którego wprowadził Tespis, pierwszy znany autor dramatyczny z VI w. p.n.e. (uznawany za twórcę tragedii antycznej). Ten pierwszy i jedyny na razie aktor występował kolejno w kilku rolach, tworząc w ten sposób zarodek akcji dramatycznej. Z kolei Ajschylos dodał drugiego aktora, Sofokles trzeciego i na tej trójce wyczerpał się zespół aktorski starogreckiego teatru. Nawet jeśli w przedstawieniu brało udział więcej postaci, równocześnie występowało na scenie najwyżej trzech aktorów. Aktorami w teatrze greckim byli wyłącznie mężczyźni, którzy grali także role kobiece. Kanwą dramaturgii stały się mity trojańskie i inne. Ogniskiem kultury starogreckiej stają się w V w. p.n.e. Ateny. Następuje tam rozkwit dramatu, który tworzą trzej najwięksi tragicy teatru antycznego: Ajschylos ( p.n.e.), Sofokles ( p.n.e.) i Eurypides ( p.n.e.). Scena grecka rozwinęła się z osobnego miejsca przy świątyni Dionizosa, przeznaczonego na zbiorowe obrzędy. Nie możemy mówić o budynku teatralnym w ścisłym znaczeniu, bo przedstawienia odbywały się na wolnej przestrzeni. Zalążkiem późniejszej sceny był kolisty brukowany plac z ołtarzem pośrodku miejsce pląsów, czyli orchestra. Prowadził tu ze świątyni kamienny chodnik parodos (nazwa sugeruje, że tędy na orchestrę wchodził chór), natomiast orchestrę otaczał z trzech stron stok góry, zamieniony później na kamienny amfiteatr z siedziskami dla widzów. Z czasem ołtarz zostaje przesunięty ze środka koła na jego skraj, wreszcie wobec powolnej przemiany obrzędu w teatr zanika. Zastępuje go podwyższona kamienna skene z drewnianą nadbudową episkenionem, przedstawiającym fronton pałacu królewskiego lub świątyni. (Przez środkowe wrota owego pałacu wkraczały najważniejsze postaci sztuki, przez dwoje wrót bocznych wchodziły postaci drugoplanowe. Z tyłu skene znajdowało się coś w rodzaju garderoby. Przed episkenionem pałacem było wolne miejsce, przeznaczone dla występujących aktorów, zwane proskenionem. Podczas przedstawienia używano różnych sposobów i efektów dla wywołania złudzenia cudowności, np. na scenę wtaczano wejściem królewskim platformę ze stosowną przystawką dekoracyjną. W taki sposób pojawiał się zazwyczaj na scenie bóg wkraczający do akcji i rozwiązujący ją swą mocą. Ponieważ teatralny bóg objawiał się za pomocą machiny, Grecy nazywali to urządzenie theos apomechane, co oznacza dosłownie bóg z maszyny. Zwrot ten przetłumaczony na łacinę jako

206 deus ex machina do dziś oznacza nieoczekiwaną i może sztuczną nieco interwencję nadprzyrodzoną czy też mechaniczne rozwiązanie sytuacji. Kostiumy aktorów były grubo podbite i sztywne jakby watowane ozdobne, o intensywnych barwach. Pogrubiały postać aktora, czyniły ją masywniejszą i tym samym bardziej widoczną z dużej odległości. Aktorom dodawano wzrostu, obuwając ich w koturny, tj. sandały o wysokiej podeszwie drewnianej, oraz zakładając im wysokie peruki onkos. Tymi sposobami postać aktora powiększano do wysokości ponad dwu metrów. Twarz aktora zakrywała płócienna lub drewniana maska zastygła w grymasie przerażenia czy innego gwałtownego uczucia. Maska eliminowała zupełnie mimikę naturalną, ale w połączeniu ze strojem stwarzała postać jednoznaczną, a przy tym posągową i wyrazistą. [...] Badacze domyślają się, że wiersz grecki recytowano w sposób muzyczny, zbliżony do melodeklamacji. Podobnie mało wiemy o ewolucjach tanecznych chóru, który równocześnie śpiewał i grał na instrumentach. Odgrywanie przedstawienia na wolnej przestrzeni, i to dla znacznego kręgu widzów, wymagało od wykonawców odpowiedniego nasilenia głosu. Dla wzmocnienia akustyki używano specjalnych naczyń miedzianych, umieszczonych w amfiteatrze. Położenie teatru wśród skał również zapewniało lepszą akustykę. Przedstawienia teatralne w starożytnej Grecji, związane z dorocznymi świętami Dionizosa, były włączone w tę uroczystość religijną, mającą zarazem charakter państwowy. Teatr nie był więc dla Greków owych czasów sprawą codzienną, lecz odświętną i uroczystą. Przedstawienie tragedii odbywało się w Dionizje Wielkie w obrębie trzydniowego konkursu trzech wybranych poetów. Każdy z nich prezentował po trzy tragedie z dodatkiem tzw. dramatu satyrowego, zatem w sumie festiwal taki był przeglądem dwunastu sztuk. Komedie grywano w czasie Dionizji Małych. Każdemu z autorów stających do konkursu władze miejskie przydzielały aktorów oraz przewodników chóru, dla których nominacja ta była wyróżnieniem, a zarazem obowiązkiem społecznym, i to niemałym. Przewodnik musiał bowiem sam organizować zespół chóralny, wszechstronnie go wyszkolić, wyćwiczyć w recytacji, śpiewie i tańcu, a także opłacić. Przewodnik, podobnie jak wszyscy aktorzy i chórzyści, był amatorem. Wyniki trzydniowych zawodów ustalały hierarchię poetów. Tekst opracowany na podstawie książki Tadeusza Kudlińskiego, Vademecum teatromana