Psychologia społeczna Michał Bilewicz. od poznawczego potwora do poznawcego skąpca. poznawczy potwór. Priming

Transkrypt

1 Psychologia społeczna Michał Bilewicz od poznawczego potwora do poznawcego skąpca poznawczy potwór Priming Priming Superliminalny (nadprogowy) Zadania leksykalne Pojawianie się bodźca w polu uwagi Krótkie, choć świadome czasy ekspozycji Subliminalny (podprogowy) Priming afektywny (milisekundowe czasy ekspozycji bodźca) 6 7 Priming a zachowanie (Bargh, Chen i Burrows, 1996) 8 9 Priming a zachowanie (Bargh, Chen i Burrows, 1996) Priming a cele John Bargh: torując słowa związane z osiąganiem (sukces, osiągaj, triumf, etc.) można zwiększyć motywację człowieka Przykład: Ferguson i Bargh, 2004 Priming słów związanych z osiągnięciami u części badanych Część badanych skończyła gre w scrabble, część nadal gra Priming a cele: przykład Ferguson i Bargh (2004) Priming a cele Torowanie celu prawdomówności (poprzez wybieranie słów z tekstu) zwiększało poziom przyznawania się do nadużywania alkoholu (Rasinski i in., 2004) Torowanie celu diety (wybór słów) zwiększało prawdopodobieństwo sięgnięcia po jabłko a nie batonik twix (Kruglanski i in., 2002) Priming a emocje 1

2 Działa gdy chodzi o utajony afekt (Murphy i Zajonc, 1993; Jarymowicz i Ohme, 2002) Działa w odczytywaniu informacji mimicznych emocjonalnych (Ohme, 2003) Nie działa w wypadku jakichkolwiek bardziej złożonych procesów poznawczych Spot Głodne dzieci w kampanii wyborczej 2015: czy zakazać? Lata 50 badania Jamesa Vicary nad nieświadomym przetwarzaniem informacji (1/3 milisekundy) BUY POPCORN (+58% sprzedaży) DRINK COCA-COLA (+18% sprzedaży) Vicary fałszuje wyniki Brak skuteczności reklamy podprogowej (emocja tak, logo nie). (Greenwald, 1992; Ashton-James i Chartrand, 2008) W USA: zakaz reklam podprogowych od publikacji ksiażki Keya Subliminal Seduction w latach 1973 W Polsce: zakaz reklam podprogowych od 1996 roku LeDoux (2000) LeDoux (2000) LeDoux (2000) poznawczy skąpiec Wiedza człowieka to system twierdzeń, co do których człowiek ma określony poziom pewności. Dwie fazy: Tworzenie hipotez Sprawdzanie hipotez Zdolność do generowania hipotez zależy od zasobów poznawczych, czynników sytuacyjnych i potrzeby zamknięcia Człowieka cechuje potrzeba posiadania jasnej, subiektywnie prawdziwej i jednoznacznej wizji świata oraz awersja wobec niejednoznaczności i niepewności. 2 etapy poznawczego funkcjonowania: orientowanie się / gromadzenie informacji (ang. seizing) zamrażanie (ang. freezing) Presja czasowa 2

3 Awersyjne lub utrudnione przetwarzanie informacji (np. ze względu na zmęczenie podmiotu) Przerwa w komunikacie (Kofta i Doliński) Zamknięcie poznawcze: Potrzeba posiadania określonej wiedzy na dany temat, skończonej wiedzy w odróżnieniu do niepewności i dwuznaczności (Meyseless, Kruglanski) W stanie podwyższonej NFC powstrzymany jest proces generowania hipotez, bo istnienie różnych hipotez zagrażałoby sformułowaniu konkluzji. Potrzeba domknięcia Sytuacje zwiększające potrzebę zamknięcia poznawczego: Presja aby mieć jasno określony pogląd Potrzeba szybkiego rozwiązania problemu, podjęcia decyzji Potrzeba działania Sytuacje obciążenia poznawczego (robienie równoległe innego zadania, młot pneumatyczny na ulicy) Skala domknięcia poznawczego (przykłady itemów) 1. Myślę, że aby osiągnąć sukces w pracy zawodowej, konieczne jest posiadanie jasnych reguł i ich przestrzeganie. 2. Zwykle biorę pod uwagę różne opinie na temat danego zjawiska, nawet wówczas, gdy mam już wyrobiony pogląd. 3. Unikam niejasnych sytuacji. 4. Unikam stawiania pytań, na które można odpowiedzieć na wiele różnych sposobów. 5. Cenię sobie przyjaciół, którzy są nieprzewidywalni. Skala domknięcia poznawczego (przykłady itemów) 19. Wierzę, że najważniejsze cechy studenta to zdyscyplinowanie i zorganizowanie. 20. Przyglądając się większości sytuacji konfliktowych potrafię zwykle dostrzec racje obu stron. 21. Unikam przebywania wśród ludzi, którzy są zdolni do nieoczekiwanych działań. 22. Preferuję kontakty ze znanymi sobie ludźmi, gdyż wiem czego mogę się po nich spodziewać. Elementy skali potrzeby domknięcia I. Preferowanie porządku 3

4 II. Preferowanie przewidywalności III. Nietolerancja wieloznaczności IV. Zamkniętość umysłowa V. Zdecydowanie Konsekwencje Osoba przejawiająca wysoką NFC może dokonać poprawnego osądu, o ile wczesne przesłanki, na których opiera swój wywód, były wiarygodne Osoba o wysokim poziomie unikania domknięcia może popełnić błąd, dając się nakłonić do zmiany słusznej opinii (Kruglanski, 1996). Skąd myślenie spiskowe u emerytów? (Bilewicz i Sędek, 2015) Skąd myślenie spiskowe u emerytów? (Bilewicz i Sędek, 2015) Skąd myślenie spiskowe u emerytów? (Bilewicz i Sędek, 2015) Konsekwencje społeczno-polityczne (Chirumbolo, Areni,Sensales, 2004; Webster i Kruglanski, 1997). Zamknięcie poznawcze prowadzi do: Niechęci do osób nietypowych Skłonności do konformizmu, sympatii dla konformistów Opierania się na stereotypach, nie analizowaniu konkretnych przypadków Konserwatyzmu politycznego, prawicowości Głosowania na partie prawicowe, Wyższego poparcia religijności, niechęci do pluralizmu i wielokulturowości, Niechęci do imigrantów Elementy skali potrzeby domknięcia Preferowanie porządku Preferowanie przewidywalności Nietolerancja wieloznaczności Zamkniętość umysłowa Zdecydowanie Konsekwencje Osoba przejawiająca wysoką NFC może dokonać poprawnego osądu, o ile wczesne przesłanki, na których opiera swój wywód, były wiarygodne Osoba o wysokim poziomie unikania domknięcia może popełnić błąd, dając się 4

5 nakłonić do zmiany słusznej opinii (Kruglanski, 1996). 37 Konsekwencje społeczno-polityczne (Chirumbolo, Areni,Sensales, 2004; Webster i Kruglanski, 1997). Zamknięcie poznawcze prowadzi do: Niechęci do osób nietypowych Skłonności do konformizmu, sympatii dla konformistów Opierania się na stereotypach, nie analizowaniu konkretnych przypadków Konserwatyzmu politycznego, prawicowości Głosowania na partie prawicowe, Wyższego poparcia religijności, niechęci do pluralizmu i wielokulturowości, Niechęci do imigrantów Nie tylko potrzeba! (Bar-Tal i Guinote, 2002) Nie tylko potrzeba! (Kossowska, Dragon i Bukowski, 2015) Heurystyki Heurystyka to droga na skróty w rozwiązywaniu problemu Przykłady: Jeśli Andrij pochodzi z Kijowa, to będzie mógł dla mnie przetłumaczyć pracę z języka ukraińskiego Volkswagen musi być bardzo trwałym samochodem, bo ma niemiecką nazwę Heurystyki (Kahneman & Tversky, 1973, 1974) Heurystyka reprezentatywności Wnioskowanie z podobieństwa do prototypu, np. drogie wino jest dobre Heurystyka dostępności Łatwość przypomnienia sobie przykładu zachowania Heurystyka zakotwiczenia Czy liczba mieszkańców Chicago jest większa czy mniejsza niż osób? Jaka jest liczba mieszkańców Chicago? (Jakowitz & Kahneman, 1995) 43 Heurystyka zakotwiczenia Czy liczba mieszkańców Chicago jest większa czy mniejsza niż osób? Jaka jest liczba mieszkańców Chicago? (Jakowitz & Kahneman, 1995) 5

6 Model selektywnej dostępności (Mussweiler i Strack, 1997; 1998) 44 Przykłady kotwic (Mussweiler i Strack, 1998) Pytanie Wartość Wysoka kotwica Niska kotwica Temperatura na antarktyce zimą ( C) Pierwsza wizyta Einsteina w USA Rok urodzenia Leonarda Da Vinci Wiek Gandhiego Wysokość miasta Ulm Rok urodzenia Arystotelesa Średnia długość wieloryba w metrach Długość rzeki Łaby w kilometrach Błąd konfirmacji (confirmation bias, Wason, 1960) Tendencja do potwierdzania (confirmation bias) Snyder & Swann, 1978 Przewidywania na temat osoby: introwertyk albo ekstrawertyk Wybór pytań: Wykrywające ekstrawersję (W jaki sposób rozkręciłbyś imprezę?), introwersję (Czy czułeś się kiedyś wykluczonym z grupy?), albo neutralne. Rezultat: Uczestnicy zadają pytania potwierdzające ich przypuszczenia Tendencja do przewidywania wstecz (hindsight bias) Ja wiedziałem, że tak będzie! Lazarsfeld: Ludzie po przeczytaniu tekstu twierdzą, że tak właśnie wcześniej sądzili Fischhoff (1975): Przeceniamy prawdopodobieństwo zajścia wydarzeń, które się wydarzyły i niedoceniamy prawdopodobieństwa tych, które nie zaszły Tendencja do przewidywania wstecz (hindsight bias) 6

7 Fischhoff i in Listopad 2001: Oszacujcie ryzyko zamachu terrorystycznego w USA (i swoich konsekwencji Listopad 2002: Jakie w rzeczywistości było waszym zdaniem ryzyko? Jak oszacowaliście to? Tendencja do przewidywania wstecz (hindsight bias) Fischhoff i in., 2005 Przysłowia a hindsight bias (Teigen, 1986) Co za dużo to nie zdrowo Od przybytku głowa nie boli Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie Co wolno wojewodzie, to nie Tobie smrodzie! 53 Przysłowia a hindsight bias (Teigen, 1986) Fear is stronger than love Love is stronger than fear He that is fallen cannot help him who is down He that is fallen can help him who is down Wise men make proverbs and fools repeat them Fools make proverbs and wise men repeat them 7