Samoocena stanu zdrowia jako predyktor umieralności przedwczesnej

Transkrypt

1 866 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): Samoocena stanu zdrowia jako predyktor umieralności przedwczesnej Self-Rated Health as a premature mortality predictor Elżbieta Dziankowska-Zaborszczyk, Beata Ciabiada, Irena Maniecka-Bryła Zakład Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Wprowadzenie. Samoocena stanu zdrowia (SRH Self-Rated Health) jest często stosowanym w badaniach epidemiologicznych miernikiem służącym do oceny stanu zdrowia populacji. Cel badań. Ocena związku SRH osób w wieku lat z wystąpieniem zgonów w okresie ośmioletniej obserwacji. Materiał i metody. W 2001 r. wśród wybranych losowo mieszkańców Łodzi w wieku lat przeprowadzono badanie w ramach Programu CINDI WHO (Countrywide Integrated Noncommunicable Diseases Intervention Programme World Health Organization Program Zintegrowanej Profilaktyki Chorób Niezakaźnych Światowej Organizacji Zdrowia). Materiał stanowiły dane uzyskane podczas wywiadu kwestionariuszowego od 1828 osób (1002 mężczyzn, 826 kobiet). Dane te uzupełnione o fakt przeżycia, zgonu lub wyprowadzenia się z Łodzi w okresie 8 lat poddane zostały analizie z wykorzystaniem modelu proporcjonalnego hazardu Coxa. Wyniki. SRH miała znamienny wpływ na fakt wystąpienia zgonu przedwczesnego w trakcie ośmioletniej obserwacji. U osób oceniających swój stan zdrowia jako ani dobry ani zły ryzyko wystąpienia zgonu było o 33% wyższe niż u tych badanych, którzy oceniali stan swojego zdrowia jako dobry lub dość dobry HR=1,334 (95% CI: 0,736-2,418; p>0,05). U osób, które swój stan zdrowia oceniały jako raczej zły lub zły, ryzyko wystąpienia zgonu było istotnie statystycznie wyższe niż u osób z oceną stanu zdrowia dobry lub dość dobry HR=2,573 (95% CI: 1,404-4,716; p<0,003). Wnioski. Samoocena stanu zdrowia jest niezależnym predyktorem umieralności przedwczesnej. Pytania dotyczące samooceny stanu zdrowia powinny być nierozłącznym elementem w badaniach epidemiologicznych mających na celu ocenę stanu zdrowia populacji. Introduction. Self-rated health (SRH) is a frequently used indicator in epidemiological studies. It serves to assess the health situation of a population. Aim. The assessment of the association of SRH of the study subjects aged years with death incidence during a 8-year observation period. Material & Methods. A study among randomly selected Lodz inhabitants aged years was conducted in 2001 within the CINDI WHO Programme (Countrywide Integrated Noncommunicable Diseases Intervention Programme World Health Organization). We analyzed data obtained in a questionnaire interview from 1828 people (1002 males and 826 females). These data were supplemented with the fact of survival, death or moving out of Lodz during 8 years. We used the Cox proportional hazard model. Results. SRH had a considerable impact on the premature death incidence during the 8-year observation. The study subjects who assessed their health status as neither good nor poor had the death risk higher by 30% as compared to those who assessed their health as good or rather good HR=1.334 (95% CI: ; p>0.05). The death risk was statistically significantly higher among the study subjects who assessed their health as rather poor or poor than among those with SRH assessed as good and rather good HR=2.573 (95% CI: ; p<0.003). Conclusions. Self-rated health is an independent predictor of premature mortality. Questions on self-rated health should be an integral element of epidemiological studies aiming to assess the health situation of a population. Key words: self-rated health, premature mortality, survival analysis Słowa kluczowe: samoocena stanu zdrowia, umieralność przedwczesna, analiza przeżycia Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence prof. nadzw. UM, dr hab. n. med. Irena Maniecka-Bryła Kierownik Zakładu Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny ul. Żeligowskiego 7/9, Łódź tel , fax irena.maniecka-bryla@umed.lodz.pl Wprowadzenie Samoocena stanu zdrowia (SRH Self Rated Health) jest często stosowanym w badaniach epidemiologicznych miernikiem służącym do oceny stanu zdrowia populacji. Odgrywa coraz większą rolę w badaniach klinicznych i skreeningowych. Do pomiaru SRH służą proste pytania, np.: Jak Pan/Pani ocenia swój stan zdrowia?, z kilkoma wariantami odpowiedzi od oceny najlepszej do najgorszej. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje 5-elementową kafeterię odpowiedzi na powyższe pytanie: bardzo dobry, dobry, ani dobry ani zły, zły, bardzo

2 Dziankowska-Zaborszczyk E i wsp. Samoocena stanu zdrowia jako predyktor umieralności zły [1]. W różnych badaniach sformułowanie pytania o stan zdrowia i kafeteria odpowiedzi nie są jednakowe. W przypadku samooceny stanu zdrowia często stosowane jest również pytanie: Jak Pan/Pani ocenia swój stan zdrowia w porównaniu z innymi osobami w tym samym wieku?. W wielu badaniach udokumentowano związek SRH z ryzykiem wystąpienia zgonów, zwłaszcza wśród osób starszych, szczególnie wśród mężczyzn, a także wśród osób przyjmujących leki. Ocena stanu zdrowia za pomocą SRH wykorzystana do porównania stanu zdrowia w krajach Europy Wschodniej i Zachodniej przyniosła wyniki zbieżne z informacjami otrzymanymi dla tych krajów w zakresie wskaźników umieralności [2]. Cel badań Ocena związku SRH osób w wieku lat z wystąpieniem zgonów w okresie ośmioletniej obserwacji. Materiał i metody W 2001 r. wśród wybranych losowo mieszkańców Łodzi w wieku lat w ramach Programu CINDI WHO (Countrywide Integrated Noncommunicable Diseases Intervention Programme World Health Organization Program Zintegrowanej Profilaktyki Chorób Niezakaźnych Światowej Organizacji Zdrowia) przeprowadzono badanie pod nazwą Stan zdrowia, czynniki ryzyka chorób przewlekłych i zachowania zdrowotne mieszkańców Łodzi. Badany materiał stanowiły dane dotyczące m.in. sytuacji społeczno-demograficznej, stanu zdrowia, w tym: samooceny stanu zdrowia i stylu życia, uzyskane podczas wywiadu kwestionariuszowego od 1828 osób (1002 mężczyzn, 826 kobiet). Dane te uzupełnione o fakt przeżycia, zgonu lub wyprowadzenia się z Łodzi w okresie 8 lat poddane zostały analizie z wykorzystaniem modelu proporcjonalnego hazardu Coxa z oceną współczynnik ów hazardu (HR hazard ratios). W modelu oprócz samooceny stanu zdrowia uwzględnione zostały takie zmienne jak: wiek, płeć, wykształcenie, stan cywilny, samoocena sytuacji materialnej, aktywność fizyczna, palenie tytoniu. Wiele prac dokumentuje bowiem istotny statystycznie wpływ tych cech na SRH [3, 4]. W kwestionariuszu wywiadu zmienna stan cywilny posiadała następujące kategorie: kawaler/panna, żonaty/zamężna, rozwiedziony/rozwiedziona, wdowiec wdowa; zaś zmienną wykształcenie opisywały kategorie: podstawowe, zasadnicze zawodowe, średnie ogólne lub zawodowe, pomaturalne i wyższe. Samoocenę dochodu uczestnicy badania dokonali natomiast w kategoriach: wystarczający na bardzo dobre życie, wystarczający na dobre życie, wystarczający na skromne życie, wystarczający na bardzo skromne życie, nie wystarczający nawet na bardzo skromne życie. Aktywność fizyczną określano na podstawie odpowiedzi udzielonych przez uczestników badania na pytania: czy zdarza się Panu/Pani. wykonywać ćwiczenia fizyczne przez co najmniej 30 minut bez przerwy i jeśli tak, to jak często Pan/Pani wykonuje ćwiczenia fizyczne trwające co najmniej 30 minut?. Przyjęto, iż osoby nie wykonujące tego typu ćwiczeń charakteryzują się brakiem aktywności fizycznej, osoby wykonujące tego typu ćwiczenia dwa, trzy razy w miesiącu lub rzadziej charakteryzują się małą aktywnością fizyczną. Natomiast badanym, którzy wykonywali ćwiczenia trwające co najmniej 30 minut bez przerwy raz w tygodniu lub co drugi trzeci dzień przypisywano dużą aktywność fizyczną, a tym którzy wykonywali takie ćwiczenia codziennie lub prawie każdego dnia bardzo dużą aktywność fizyczną. Palenie tytoniu w badanej próbie określono w trzech kategoriach: nigdy niepalący, były palacz, aktualny palacz. Kategorie powyższe zostały ustalone na podstawie odpowiedzi udzielonych przez badanych na pytania: czy kiedykolwiek palił/a Pan/Pani tytoń? i czy obecnie pali Pan/Pani tytoń?. Osoby, które na pierwsze z pytań udzieliły odpowiedzi negatywnej uznano za nigdy niepalące. Badani, którzy na pierwsze pytanie odpowiedzieli twierdząco, a na drugie negatywnie zaliczone zostały do kategorii byłych palaczy. Pozostali uczestnicy udzielający pozytywnej oceny na drugie z tych pytań uznani zostali za aktualnych palaczy. Samoocenę stanu zdrowia oceniono na podstawie odpowiedzi na pytanie: jak ocenia Pan/Pani stan zdrowia?. Badani mieli do wyboru jedną z pięciu odpowiedzi: dobry, dość dobry, ani dobry ani zły, raczej zły, zły. Do obliczeń wykorzystano program Statistica v.10. Analiza statystyczna oparta była na wieloczynnikowym modelu proporcjonalnego hazardu Coxa. Za istotne statystycznie przyjęto wyniki dla których p 0,05. Wyniki Wśród 1828 badanych było 1002 mężczyzn (54,8%) i 826 kobiet (35,2%). Uczestnicy badania, w momencie rozpoczęcia badania epidemiologicznego, mieli średnio 40,6 lat (±13,8 lat). Badana próba nie różniła się w sposób istotny statystycznie pod względem płci i wieku od populacji generalnej mieszkańców Łodzi w wieku lat (p>0,05). Większość uczestników badania (62,3%) stanowiły osoby żonate/zamężne, co czwarta badana osoba (26,3%) była stanu wolnego (kawaler/panna), 7,4% uczestników badania to osoby rozwiedzione, a 4% wdowcy i wdowy. Większość badanych legitymowała

3 868 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): się wykształceniem średnim ogólnym lub zawodowym (47,7%), wykształceniem zasadniczym zawodowym 24,2% badanych, wyższym 15,5%, a podstawowym 12,6% badanych. Zdecydowana większość badanych (68,1%) oceniała dochód w rodzinie jako wystarczający na skromne lub bardzo skromne życie, tylko co piąty uczestnik badania (21,5%) uznawał go jako wystarczający na bardzo dobre lub dobre życie, a aż co dziesiąty (10,3%) określał jako nie wystarczający nawet na bardzo skromne życie. U większości uczestników badania odnotowano brak aktywności fizycznej (58,1%) lub małą aktywność fizyczną (6,6%). Dużą aktywnością fizyczną charakteryzowało się 22,8%, a bardzo dużą aktywnością fizyczną 12,5% badanych. Blisko co druga badana osoba nigdy nie paliła tytoniu (48,6%), co szósta miała status byłego palacza tytoniu (14,8%), a co trzecia była aktualnym palaczem (36,7%). Najwyższą ocenę stanu zdrowia dobry wybrało 36,9%, a ocenę dość dobry 32,6% uczestników badania. Aż 21,4% badanych nie potrafiło dokonać jednoznacznej oceny stanu zdrowia wybierając kategorię odpowiedzi ani dobry ani zły. Ocenę stanu zdrowia raczej zły wybrało 6,5%, a ocenę zły 2,6% uczestników badania (tab. I). Ocenę stanu zdrowia dobry częściej wybierali mężczyźni niż kobiety (40,4% vs 32,7%). Również najbardziej negatywne oceny stanu zdrowia raczej zły i zły częściej wybierali mężczyźni niż kobiety (odpowiednio 6,9% vs 5,9% oraz 2,9% vs 2,3%). Natomiast oceny stanu zdrowia dość dobry oraz ani dobry ani zły dominowały w przypadku kobiet (odpowiednio 36,7% dla kobiet a 29,2% dla mężczyzn oraz 22,4% dla kobiet a 20,6% dla mężczyzn). W okresie ośmioletniej obserwacji zgon wystąpił w przypadku 71 osób (56 mężczyzn i 15 kobiet). Najwyższą przeżywalność odnotowano dla badanych, którzy swój stan zdrowia oceniali jako dobry lub dość dobry, nieco gorszą dla osób z oceną stanu zdrowia ani dobry ani zły, a najsłabszą dla uczestników badania oceniających swoje zdrowie jako raczej złe lub złe (ryc. 1). Wieloczynnikowy model proporcjonalnego hazardu Coxa uwzględniający obok samooceny stanu zdrowia takie zmienne jak: płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie, dochód, aktywność fizyczną i palenie tytoniu, mające udokumentowany wpływ na SRH, wykazał iż ryzyko wystąpienia zgonu przedwczesnego w okresie ośmioletniej obserwacji było ponad dwukrotnie, istotnie statystycznie wyższe w przypadku mężczyzn niż kobiet HR=2,169 (95% CI: 1,179-3,992; p<0,02) (tab. II). Im młodsze były badane osoby, tym mniejsze było ryzyko wystąpienia zgonu w stosunku prawdopodobieństwo przeżycia 1,00 0,99 0,98 0,97 0,96 0,95 Stan zdrowia dobry lub dość dobry ani dobry ani zły raczej zły lub zły 0, czas (lata) Ryc. 1. Przeżywalność badanej grupy w czasie ośmioletniej obserwacji wg samooceny stanu zdrowia Fig. 1. Survival rate in our sample during 8-year observation study by self-rated health Tabela I. Samoocena stanu zdrowia wg płci badanych Table I. Self-rated health of study subjects by gender Samoocena stanu Kobiety Mężczyźni Ogółem zdrowia n % n % n % Dobry , , ,9 Dość dobry , , ,6 Ani dobry ani zły , , ,4 Raczej zły 49 5,9 69 6, ,5 Zły 19 2,3 29 2,9 48 2,6 Razem , , ,0 do ryzyka zgonu osób najstarszych (w wieku lata); HR=0,546 (95% CI: 0,315-0,946; p<0,04) dla osób w wieku lata, HR=0,133 (95% CI: 0,046-0,386; p<0,005) dla osób w wieku lata, HR=0,096 (95% CI: 0,052-0,621; p<0,004) dla osób w wieku lata. U osób z wykształceniem podstawowym ryzyko wystąpienia zgonu przedwczesnego było blisko dwu- i półkrotnie wyższe niż u osób z wykształceniem wyższym HR=2,450 (95% CI: 0,932-6,433; p<0,07). Spośród analizowanych zmiennych istotne znaczenie na wystąpienie zgonu miało aktualne palenie tytoniu. Osoby palące tytoń miały ponad dwu- i półkrotnie wyższe ryzyko wystąpienia zgonu niż osoby nigdy niepalące HR=2,557 (95% CI: 1,438-4,546; p<0,002). Należy podkreślić, iż samoocena stanu zdrowia miała znamienny wpływ na fakt wystąpienia zgonu przedwczesnego w trakcie ośmioletniej obserwacji. U osób oceniających swój stan zdrowia jako ani dobry ani zły ryzyko wystąpienia zgonu było o 33% wyższe niż u tych badanych, którzy oceniali stan swojego zdrowia jako dobry lub dość dobry HR=1,334 (95% CI: 0,736-2,418; p>0,05). Natomiast u osób, które swój stan zdrowia oceniały jako raczej zły lub zły, ryzyko wystąpienia zgonu było ponad dwukrotnie, statystycznie znamiennie wyższe niż u osób z oceną

4 Dziankowska-Zaborszczyk E i wsp. Samoocena stanu zdrowia jako predyktor umieralności Tabela II. Wpływ badanych czynników na wystąpienie zgonu przedwczesnego w okresie ośmioletniej obserwacji Table II. Impact of selected variables on premature death incidence during 8-year observation Zmienna N Zgony n (%) Hazard względny 95% CI p Płeć kobieta (1,8) 1,000 Ref. mężczyzna (5,6) 2,169 (1,179-3,992) 0, Wiek (9,8) 1,000 Ref (5,6) 0,546 (0,315-0,946) 0, (1,1) 0,133 (0,046-0,386) 0, (0,9) 0,096 (0,052-0,621) 0, Stan cywilny żonaty/zamężna (5,0) 1,000 Ref. kawaler/panna (0,8) 0,779 (0,270-2,249) 0, rozwiedziony/rozwiedziona (5,2) 1,003 (0,324-1,872) 0, wdowiec/wdowa 73 3 (4,1) 0,564 (0,166-1,923) 0, Wykształcenie wyższe lub pomaturalne (1,5) 1,000 Ref. średnie ogólne lub zawodowe (3,8) 2,085 (0,864-5,030) 0, podstawowe (8,5) 2,450 (0,932-6,433) 0, Dochód wystarcza na bardzo dobre lub dobre życie (2,0) 1,000 Ref. wystarcza na skromne lub bardzo skromne życie (3,9) 1,280 (0,400-1,935) 0, nie wystarcza nawet na bardzo skromne życie (7,9) 1,761 (0,694-4,467) 0, Aktywność fizyczna bardzo duża (4,4) 1,000 Ref. duża (2,6) 0,846 (0,645-2,407) 0, mała (2,5) 0,741 (0,230-2,387) 0, brak (4,4) 1,007 (0,501-2,023) 0, Palenie tytoniu nigdy nie palił (2,0) 1,000 Ref. były palacz (3,7) 1,149 (0,523-2,520) 0, aktualny palacz (6,4) 2,557 (1,438-4,546) 0, Samoocena stanu dobry lub dość dobry (2,1) 1,000 Ref. zdrowia ani dobry ani zły (5,4) 1,334 (0,736-2,418) 0, raczej zły lub zły (13,9) 2,573 (1,404-4,716) 0, stanu zdrowia dobry lub dość dobry HR=2,573 (95% CI: 1,404-4,716; p<0,002). Dyskusja Identyfikacja osób zagrożonych chorobami i niepełnosprawnością stanowi dla systemu ochrony zdrowia bardzo ważną informację na podstawie której możliwe jest ustalenie potrzeb zdrowotnych populacji. Wykorzystywane są różne metody oceny stanu zdrowia. Jedną z nich, zdobywającą coraz większą popularność, jest stosowanie w badaniach epidemiologicznych wskaźnika samooceny stanu zdrowia. Miara ta posiada przede wszystkim zasadnicze zalety: łatwość pomiaru oraz niskie koszty pozyskania informacji. Wskaźnik ten polecany jest przez Światową Organizację Zdrowia i Komisję Zdrowia Unii Europejskiej do monitorowania stanu zdrowia populacji [5, 6]. W 1996 roku Główny Urząd Statystyczny w Polsce włączył samoocenę stanu zdrowia do prowadzonych przez siebie badań dotyczących oceny stanu zdrowia ludności [7]. Wzrost znaczenia tej miary odnotowuje się od drugiej połowy XX wieku, kiedy pojawiły się prace ukazujące jej związek z umieralnością [8-11]. Udokumentowany został związek SRH z przeżywalnością w chorobach nowotworowych [12]. Odnotowano także zależność pomiędzy samooceną stanu zdrowia a wynikami badań laboratoryjnych, a także częstością występowania chorób układu krążenia, chorób psychicznych oraz czynników ryzyka dla wielu chorób niezakaźnych [13]. SRH jest silnym predykatorem umieralności osób starszych [14, 15], chociaż istnieją doniesienia w których samoocena stanu zdrowia okazała się ważniejszym predykatorem zgonów w młodszym wieku niż w starszych grupach wieku [16, 17]. Udowodniono, iż samoocena stanu zdrowia jest zależna od wielu czynników społeczno-demograficznych a także stylu życia [18-22]. Jednakże uwzględnianie powyższych zmiennych w modelach oceniających związek SRH z umieralnością czasami osłabia siłę zależności ale jej nie eliminuje [1]. Badania wykorzystujące meta-analizy i obejmujące bardzo duże bazy danych wykazują iż ryzyko wystąpienia zgonu osób ze złą oceną swojego stanu zdrowia jest ponad dwukrotnie wyższe niż u osób z bardzo dobrą oceną stanu zdrowia [23]. Uzyskane wyniki badania własnego, dotyczące ryzyka zgonu przedwczesnego w zależności od samooceny stanu zdrowia są więc zbieżne z wynikami badań

5 870 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): cytowanych autorów. Jednakże autorzy niniejszej pracy zdają sobie sprawę z zasadniczych ograniczeń badania: przede wszystkim stosunkowo krótkiego czasu obserwacji, niezbyt licznej próby, a także niewielkiej liczby zmiennych korygujących z grupy cech społeczno-demograficznych i stylu życia uwzględnionych w modelu. Wnioski Samoocena stanu zdrowia jest niezależnym predyktorem umieralności przedwczesnej. Pytania dotyczące samooceny stanu zdrowia powinny być elementem narzędzia stosowanego w badaniach epidemiologicznych mających na celu ocenę stanu zdrowia populacji. Ponadto percepcja własnego zdrowia pacjentów powinna być dostrzegana przez lekarzy jako ważny prognostyczny miernik ich historii choroby. Pracę zrealizowano dzięki środkom finansowym Uniwersytetu Medycznego w Łodzi nr 503/ / Piśmiennictwo / References 1. Jylhä M. What is self-rated health and why does it predict mortality? Towards a unified conceptual model. Soc Sci Med 2009, 69(3): Wróblewska W. Samoocena stanu zdrowia jako wskaźnik oceny stanu zdrowia populacji. Zesz Nauk Instytutu Statystyki i Demografii 2010, 2: Maniecka-Bryła I, Dziankowska-Zaborszczyk E, Bryła M, Drygas W. Determinants of premature mortality in a city population: An eight-year observational study concerning subjects aged Int J Occup Med Environ Health 2013, 26(5): Dziankowska-Zaborszczyk E, Bryła M, Maniecka-Bryła I. Wpływ palenia tytoniu i picia alkoholu na ryzyko zgonów w wieku produkcyjnym wyniki ośmioletniego badania w dużej aglomeracji miejskiej. Med Pr 2014, 65(2): De Bruin A, Picavet HSJ, Nossikov A. Health interview surveys. Towards international harmonization of methods and instruments. WHO, 1996, Regional Publications European Series, No COM(95), 449, Communication from the Commision concerning a Community action programme on health monitoring in the contex of the framework for action in the field of public health. Commission of the European Communities, Brussels, Sygnowska E, Waśkiewicz A. Samoocena stanu zdrowia mieszkańców Warszawy w latach trendy, czynniki determinujące. Badanie POL-MONICA Warszawa. Now Lek 2006, 75(6): Singer E, Garfinkel R, Cohen SM, Srole I. Mortality and mental health: evidence from the Midtown Manhattan Restudy. Soc Sci Med 1976, 11-12: Mossey JM, Shapiro E. Self-rated health: a predictor of mortality among the elderly. Am J Publ Health 1982, 72(8): Kaplan G A, Camacho T. Perceived health and mortality: a nine-year follow-up of the Human Population Laboratory Cohort. Am J Epidemiol 1983, 117(3): Schnittker J, Bacak V. The increasing predictive validity of self-rated health. PLoS One 2014, 9(1): Fayers PM, Sprangers MAG. Understanding self-rated health. Lancet 2002, 359(9302): Wu S, Wang R, Zhao Y, Ma X, Wu M, Yan X, He J. The relationship between self-rated health and objective health status: a population-based study. BMC Publ Health 2013, 9(13): Singh-Manoux A, Dugravot A, Shipley MJ, Ferrie JE, Martikainen P, Goldberg M, Zins M. The association between self-rated health and mortality in different socioeconomic groups in the GAZEL cohort study. Int J Epidemiol 2007, 36(6): McFadden E, Luben R, Bingham S, Wareham N, Kinmonth AL, Khaw KT. Does the association between self-rated health and mortality vary by social class? Soc Sci Med 2009, 68(2): Benyamini Y, Blumstein T, Lusky A, Modan B. Gender differences in the self-rated health mortality association: is it poor self-rated health that predicts mortality or excellent self-rated health that predict survival? Gerontol 2003, 43(3): Franks P, Gold MR, Fiscella K. Sociodemographics, self-rated health and mortality in the US. Soc Sci Med 2003, 56(12): Maniecka-Bryła I, Drygas W, Bryła M, Dziankowska- Zaborszczyk E. Determinants of Self-Rated Health among the Elderly Living In a Big City Environment. Pol J Environ Stud 2011, 20(3): Maniecka-Bryła I, Gajewska O, Burzyńska M, Bryła M. Factors associated with self-rated health (SRH) of a University of the Thirds Age (U3A) class participants. Arch Gerontol Geriatr 2013, 57(4): Bryła M, Burzyńska M, Maniecka-Bryła I. Self-rated quality of life of city-dwelling elderly people benefitting from social help: results of a cross-sectional study. Health Qual Life Outcomes 2013, 11: Dziankowska-Zaborszczyk E, Bryła M, Ciabiada B, Maniecka- Bryła I. Zachowania zdrowotne związane z żywieniem a ryzyko zgonów mieszkańców Łodzi w wieku lat w obserwacji ośmioletniej. Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): Bielecki W. Syndrom choroby funkcjonalnej: socjologiczny mit czy rzeczywistość? UM, Łódź 2007: De Salvo KB, Bloser N, Reynolds K, He J, Munter P. Mortality prediction with a single general self-rated health question. A meta-analysis. J Gen Intern Med 2006, 21(3):