Rak płuc z perspektywy NFZ sprawozdawczość i koszty leczenia w latach

Transkrypt

1 Rak płuc z perspektywy NFZ sprawozdawczość i koszty leczenia w latach Narodowy Fundusz Zdrowia, 2011 r.

2 Spis treści Wstęp... 3 Cel pracy... 3 Epidemiologia... 3 Patomorfologia... 3 Charakterystyka... 3 Metodologia... 4 Finansowanie leczenia chorych z rakiem płuca... 5 Populacja pacjentów... 5 Ogólne koszty leczenia... 7 Średnie koszty leczenia pacjentów... 8 Finansowanie leczenia chorych z rakiem płuca w rodzajach świadczeń... 9 Populacja pacjentów... 9 Koszty leczenia pacjentów Finansowanie leczenia chorych z rakiem płuca w regionach Finansowanie stosowanych technologii medycznych Finansowanie chemioterapii niestandardowej Podsumowanie s trona

3 Wstęp Cel pracy Celem pracy jest przedstawienie finansowania leczenia pacjentów z rozpoznanym rakiem płuca na przestrzeni ostatnich ośmiu lat, ze szczególnym uwzględnieniem zmian w sprawozdawczości. Podstawą opracowania były dane przekazywane przez świadczeniodawców w comiesięcznych raportach, gromadzone od 2002 r. w systemach informatycznych Kas Chorych, a od 2004 r. w systemach Narodowego Funduszu Zdrowia. Ze względu na system rozliczeń, jaki obowiązuje świadczeniodawców, w opracowaniu uwzględniono dane rozliczone do października 2010 r. włącznie. Epidemiologia Rak płuca jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym w Polsce. Stanowi także najczęstszą przyczynę zgonów na nowotwór wśród kobiet i mężczyzn. Standaryzowane współczynniki zachorowalności na pierwotne nowotwory złośliwe płuca u mężczyzn i kobiet wynoszą w Polsce odpowiednio 52,2/ i 15,4/ Standaryzowany współczynnik zgonów u mężczyzn wynosi 61,4/ , a u kobiet 15,5/ W okresie, którego dotyczy publikacja, zmieniła się struktura zachorowalności i umieralności na raka płuca wśród kobiet i mężczyzn. Odnotowano niewielki spadek zachorowalności i umieralności wśród mężczyzn i wzrost tych współczynników wśród kobiet. W efekcie rak płuca stał się najczęstszą przyczyną zgonów kobiet, zastępując na tym niechlubnym miejscu raka piersi. Patomorfologia Pierwotny rak płuca jest nowotworem wywodzącym się z komórek nabłonkowych. Wyróżnia się cztery podstawowe typy histologiczne stanowiące około 95% wszystkich raków płuca: rak płaskonabłonkowy (ok. 30%), rak drobnokomórkowy (ok. 15%), rak gruczołowy (ok. 40%), rak wielkokomórkowy (ok. 10%). Szczególne cechy drobnokomórkowego raka płuca (skłonność do tworzenia wczesnego rozsiewu krwiopochodnego, chemiowrażliwość i promieniowrażliwość) są podstawą stosowanego w praktyce podziału na drobnokomórkowe (DRP) i niedrobnokomórkowe raki płuca (NDRP). Charakterystyka Rak płuca częściej rozwija się w dużych oskrzelach, postać obwodowa występuje rzadziej i zwykle dotyczy raka gruczołowego. Przerzuty raka płuca pojawiają się najczęściej w regionalnych węzłach chłonnych, a w dalszej kolejności w wątrobie, mózgu, drugim płucu i kościach. Rak płuca może się również szerzyć miejscowo naciekając śródpiersie, przeponę, opłucną i ściany klatki piersiowej. Rak płuca jest rozpoznawany zazwyczaj w wyższych stadiach zaawansowania. 70% chorych na drobnokomórkowego raka płuca ma chorobę zaawansowaną miejscowo lub uogólnioną, co rzutuje bezpośrednio na rodzaj stosowanego leczenia i uniemożliwia zastosowanie leczenia 1 Krajowy Rejestr Nowotworów stan na r. 3 s trona

4 radykalnego (chirurgicznego lub radiochemioterapii). Dlatego duża grupa pacjentów leczona jest paliatywnie. Rokowanie chorych na raka płuca jest ogólnie złe, co wynika głównie z powodu wykrywania nowotworu w zaawansowanym stadium i dynamiki rozwoju. 5 lat przeżywa tylko około 10% chorych. Metodologia Źródłem danych były systemy informatyczne Kas Chorych (od 2002 r.) i Narodowego Funduszu Zdrowia (od 2004 r.), w których zgromadzono informacje o udzielonych pacjentowi świadczeniach zdrowotnych, sprawozdawanych przez świadczeniodawców w comiesięcznych raportach. Z tych danych wyselekcjonowano wszystkie informacje dotyczące pacjentów, którym zostały udzielone, a następnie sprawozdane, świadczenia zdrowotne związane z leczeniem złośliwych nowotworów oskrzela i płuca, oznaczone zgodnie z klasyfikacją ICD 10 kodami C34 C34.9 (tabela 1) 2. Tabela 1 Oznaczenia kodów ICD 10 użytych w opracowaniu ICD 10 C34 Nazwa Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca C34.0 Oskrzele główne C34.1 Płat górny płuca lub oskrzele płatowe górne C34.2 Płat środkowy płuca lub oskrzele płatowe środkowe C34.3 Płat dolny płuca lub oskrzele płatowe dolne C34.8 Zamiana przekraczająca granice oskrzela lub płuca C34.9 Oskrzele lub płuco, nie określone Do identyfikacji zdarzeń medycznych wykorzystano niepowtarzalne numery PESEL pacjentów. Populacja pacjentów z rozpoznaniem rakiem płuca została ustalona na podstawie niepowtarzalnych wystąpień numerów PESEL w danych sprawozdanych przez świadczeniodawców w danym roku, powiązanych z kodami ICD 10 przedstawionymi w tabeli 1. W jednym okresie sprawozdawczym (rozliczeniowym), którym z reguły jest rok kalendarzowy, te same numery PESEL mogły występować wielokrotnie, jeżeli pacjentowi były udzielane świadczenia sprawozdanych następnie pod postacią różnych kodów ICD 10. Ze względu na system rozliczeń, jaki obowiązuje świadczeniodawców, uwzględniono dane rozliczone do października 2010 r. włącznie. Świadczeniodawcy mają bowiem prawo zamknąć rozliczenia za rok poprzedni do 15 lutego roku następnego oraz mają możliwość składania korekt. Dane niepełne oraz błędne stanowiące poniżej 3% całości zostały pominięte. 2 Pod red Pająk A. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych rewizja dziesiąta, t. 1; Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius ; Kraków s trona

5 Finansowanie leczenia chorych z rakiem płuca Populacja pacjentów Ze zgromadzonych danych wynika, że liczba pacjentów z rozpoznanym rakiem płuca, obserwowana na przestrzeni analizowanych lat, systematycznie rośnie. Znaczący, skokowy wzrost liczby pacjentów obserwowany w 2004 r. najprawdopodobniej był spowodowany zmianami i ujednoliceniem sprawozdawczości po wejściu w życie Ustawy i powołaniu NFZ. Tabela 2. Liczba niepowtarzalnych numerów PESEL wykazanych w związku z rozpoznaniem raka płuca Rok * PESEL (*dane za 10 miesięcy) liczba pacjentów * Wykres 1. Liczba niepowtarzalnych pacjentów wykazanych w związku z rozpoznaniem raka płuca (*dane za 10 miesięcy). Od 2005 r. obserwowany jest systematyczny wzrost liczby chorych leczonych, a następnie sprawozdawanych przez świadczeniodawców. Rocznie przybywa średnio ok. 4% nowych pacjentów z rozpoznaniem raka płuca. Biorąc pod uwagę, że dane dotyczące 2010 r. są zawężone do 10 miesięcy, można założyć na podstawie ekstrapolacji, że liczba pacjentów w tym roku mogła wynieść ostatecznie ponad ,00% 129,15% 116,57% 120,00% 100,00% 100,00% 108,90% 104,91% 103,77% 104,31% 102,90% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Wykres 2. Względny wzrost liczby niepowtarzalnych pacjentów z rozpoznanym rakiem płuca (rok poprzedni= 100%). 5 s trona

6 W tabeli 3. przedstawiono strukturę rozpoznań sprawozdanych przez świadczeniodawców w podziale na poszczególne kody ICD 10. Tabela 3. Liczba wystąpień rozpoznań w populacji pacjentów w podziale na kody ICD 10 w latach * C C C C C C C (*dane za 10 miesięcy) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% C34.9 C34.8 C34.3 C34.2 C34.1 C34.0 C34 30% 20% 10% 0% * Wykres 3. Procentowy udział rozpoznań w populacji sprawozdanych pacjentów w latach (* dane za 10 miesięcy). Procentowy udział poszczególnych rozpoznań wśród całej populacji pacjentów przedstawia wykres 3. Zauważalna jest tendencja ograniczenia liczby rozpoznań C34 i wzrostu wykazywanych rozpoznań szczegółowych. Zmiana jakości danych przekazywanych do NFZ ma związek z wprowadzeniem szczegółowej sprawozdawczości w chemioterapii w 2006 r. (rozliczanie schematów podań leków) oraz systemu rozliczeń według Jednorodnych Grup Pacjentów w lipcu 2008 r. 6 s trona

7 Ogólne koszty leczenia W latach wydatkowano łącznie ok. 2,5 mld zł na świadczenia związane z leczeniem raka płuca. Szczegółowe koszty leczenia pacjentów według poszczególnych rozpoznań w poszczególnych latach przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4 Koszty leczenia pacjentów w poszczególnych latach wg. poszczególnych rozpoznań ICD 10 (w tys. zł) * C , , , , , , , , ,20 C , , , , , , , , ,41 C , , , , , , , , ,74 C , , , , , , , , ,04 C , , , , , , , , ,91 C , , , , , , , , ,71 C , , , , , , , , ,91 Razem , , , , , , , , ,93 (*dane za 10 miesięcy) Jak wynika z tabeli, wartość wypłacanych środków z roku na rok systematycznie rośnie. Ekstrapolując dane za 2010 r. można przewidywać, że poziom wydatków mógł przekroczyć 400 mln zł. tys. zł * rok Wykres 4. Sumaryczne koszty leczenia pacjentów z rozpoznaniem raka płuca w latach (* dane za 10 miesięcy). Względny udział poszczególnych rozpoznań w ogólnych kosztach leczenia raka płuca w przebiegu ostatnich ośmiu lat przedstawia wykres 5. W przedstawionym okresie widoczny jest spadek kosztów leczenia pacjentów z rozpoznaniem C34. W 2006 r. po wprowadzeniu szczegółowej sprawozdawczości w onkologii spadek jest wyraźnie zaznaczony, rośnie natomiast wartość środków wydatkowanych na leczenie pacjentów sprawozdawanych z rozpoznaniami szczegółowymi. 7 s trona

8 C34.9 C34.8 C34.3 C34.2 C34.1 C34.0 C * Wykres 5. Procentowy udział rozpoznań ogólnych w kosztach leczenia w latach (* dane za 10 miesięcy). Średnie koszty leczenia pacjentów Wartość środków wydatkowanych na jednego pacjenta jest wskaźnikiem pozwalającym obserwować w sposób łączny: preferencje lekarzy w stosowanych terapiach, obniżkę ceny technologii lekowej, efekt skali w działaniach ekonomicznych szpitali. Na przestrzeni lat obserwujemy stały wzrost kosztów leczenia. Początkowy trend spadku średniorocznych kosztów terapii w latach został odwrócony w 2005 r. Dynamiczny wzrost średniorocznego kosztu terapii pacjenta może mieć również związek ze wzrostem stosowania nowoczesnych technologii (szczególnie lekowych) w leczeniu pacjentów. Tabela 5. Średni roczny koszt leczenia jednego pacjenta w poszczególnych latach w podziale na ICD 10 (w złotych) * C , , , , , , , , ,79 C , , , , , , , , ,73 C , , , , , , , , ,42 C , , , , , , , , ,17 C , , , , , , , , ,69 C , , , , , , , , ,26 C , , , , , , , , ,63 Średnia 3 274, , , , , , , , ,24 (*dane za 10 miesięcy) 8 s trona

9 8 000 zł zł zł zł zł zł zł C34 C34.0 C34.1 C34.2 C34.3 C34.8 C34.9 Średnia zł zł * Wykres 6. Uśrednione koszty leczenia w latach według rozpoznań ICD 10 (* dane za 10 miesięcy). Wprowadzenie obowiązku sprawozdawania rozpoznań szczegółowych w połowie 2008 r. spowodowało rozbicie kosztów oraz liczby pacjentów na poszczególne rozpoznania według ICD 10. Można zauważyć, że obniżają się wartości kosztowe z rozpoznaniem ogólnym, a wyraźnie rosną koszty związane ze sprawozdanym rozpoznaniem szczegółowym. Finansowanie leczenia chorych z rakiem płuca w rodzajach świadczeń Populacja pacjentów Informacje o leczeniu chorych z rozpoznaniem raka płuca sprawozdawane są praktycznie we wszystkich rodzajach i zakresach świadczeń. Z posiadanych przez NFZ danych wynika, że największa liczba chorych skorzystała ze świadczeń udzielanych w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej. Wyraźnie dominują porady specjalistyczne oraz diagnostyczne odpowiednio i pacjentów. Z opieki hospicyjnej skorzystało ponad pacjentów. Najmniejsza liczba chorych odnotowana została w rehabilitacji oraz w związku z zaopatrzeniem w środki pomocnicze. Dane dotyczące liczby pacjentów, którzy skorzystali z różnych świadczeń na przestrzeni omawianych lat, zostały przedstawione w tabeli 6. Należy pamiętać, że prezentowane liczby nie odpowiadają sumarycznej liczbie niepowtarzalnych pacjentów. Informacja dotycząca jednego chorego mogła bowiem być sprawozdana kilkukrotnie w omawianych latach w różnych rodzajach świadczeń. 9 s trona

10 Tabela 6. Sumaryczna liczba pacjentów z rozpoznaniem raka płuca odnotowana w latach w poszczególnych rodzajach, według kodów ICD 10 C34 C34.0 C34.1 C34.2 C34.3 C34.8 C34.9 Środki pomocnicze Chemioterapia Chirurgia Diagnostyka Hospicja Hospitalizacje Porady specjalistyczne Radioterapia Rehabilitacja Koszty leczenia pacjentów Sumaryczne koszty leczenia chorych z rozpoznaniem raka płuca w w latach przedstawiają się następująco: chirurgia chemioterapia hospitalizacje hospicja diagnostyka radioterapia porady specjalistyczne środki pomocnicze rehabilitacja zł, zł, zł, zł, zł, zł, zł, zł, zł. Szczegółowe dane dotyczące kosztów leczenia w poszczególnych rodzajach świadczeń według kodów ICD 10 zostały przedstawione w tabeli 7. Tabela 7. Łączna wartość środków wypłaconych za świadczenia udzielone pacjentom z rozpoznaniem rakiem płuca w poszczególnych rodzajach świadczeń w latach , według kodów ICD 10 (w tys. zł) C34 C34.0 C34.1 C34.2 C34.3 C34.8 C34.9 Środki pomocnicze 6 765,03 0,79 0,44 0,00 0,16 4,57 3,42 Chemioterapia , , , , , , ,02 Chirurgia , , , , , , ,08 Diagnostyka , , , , , , ,43 Hospicja , , , , , , ,70 Hospitalizacje , , , , , , ,94 Porady specjalistyczne , , ,75 452,46 924, , ,92 Radioterapia , , , , , , ,25 Rehabilitacja 3 642,23 53,27 190,63 34,13 102,31 217,66 157,78 10 s trona

11 Finansowanie leczenia chorych z rakiem płuca w regionach Analizując dane dotyczące leczenia chorych z rozpoznaniem raka płuca, można zauważyć, że najwyższą liczbę pacjentów oraz najwyższe koszty ich leczenia tradycyjnie obserwujemy w regionach z najwyższą populacją, z dużymi aglomeracjami, które mają największą liczbę specjalistycznych placówek medycznych w województwie mazowieckim, śląskim i wielkopolskim. Tabela 8. Sumaryczna wartość świadczeń oraz sumaryczna liczba pacjentów w podziale na województwa (według siedziby świadczeniodawcy) województwo wartość świadczeń liczba pacjentów dolnośląskie kujawsko pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie zł zł zł zł zł zł zł zł zł zł zł wartość świadczeń liczba pacjentów dolnośląskie kujawsko pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Wykres 7. Sumaryczna wartość świadczeń oraz liczba pacjentów w województwach (według siedziby świadczeniodawcy). 11 s trona

12 Finansowanie stosowanych technologii medycznych Od 2006 r. świadczeniodawcy mają możliwość rzeczywistego rozliczenia zastosowanej terapii lekowej. W okresie wcześniejszym technologie lekowe były finansowane ryczałtem w ramach kosztu terapii miesięcznej. Zastosowanie określonego leku u danego pacjenta zależy od decyzji lekarza prowadzącego. Substancje czynne mogą być stosowane jako monoterapie oraz terapie skojarzone (schematy leczenia). Tabela 9. Wykaz 20 substancji generujących największe wartości wykonanych świadczeń przy zastosowaniu technologii lekowych w latach nazwa substancji czynnej wartość wykonanych świadczeń (zł) VINORELBINUM GEMCITABINUM ERLOTINIB DOCETAXELUM PERMETREXED CISPLATINUM CARBOPLATINUM ETOPOSIDUM TOPOTECANUM DARBEPOETIN ALFA FILGRASTIMUM OCTREOTIDUM ERYTHROPOIETINUM VINBLASTINUM LANREOTIDUM PEGFILGRASTIM DOXORUBICINUM PACLITAXELUM ONDANSETRONUM LENOGRASTIMUM W tabeli 10. przedstawiono wartości świadczeń nierzeczowych oraz rzeczowych (leków) w latach , czyli w okresie, w którym można wydzielić koszty leków. Wartość świadczeń nierzeczowych stanowi około 700% wartości zastosowanych technologii lekowych. 12 s trona

13 Tabela 10. Wartości udzielonych świadczeń nierzeczowych i rzeczowych (leków) w latach w podziale terytorialnym województwo wartość leków wartość świadczeń dolnośląskie kujawsko pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie łącznie wartość leków wartość świadczeń zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko mazurskie świętokrzyskie śląskie pomorskie podlaskie podkarpackie opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko pomorskie dolnośląskie Wykres 8. Wartości udzielonych świadczeń nierzeczowych i rzeczowych (leków) w podziale terytorialnym. 13 s trona

14 Finansowanie chemioterapii niestandardowej Chemioterapia niestandardowa jest procedurą, która umożliwia finansowanie chemioterapeutyków nieznajdujących się w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w zakresie świadczeń gwarantowanych w onkologii. Decyzję o rozliczeniu kosztów leku w ramach tej procedury, tak zwaną zgodę, wydaje dyrektor oddziału wojewódzkiego NFZ. Poza procedurą niestandardową można w ramach zgody zastosować lek i rozliczyć określoną grupę JGP. Świadczenie to jest możliwe do wykonania od 2006 r., ale dopiero pełna informatyzacja sprawozdawczości w 2009 r. pozwoliła na jego wyodrębnienie i analizę danych. Tabela 11. Świadczenia rozliczone w ramach procedury chemioterapia niestandardowa w rozpoznaniu rak płuca nazwa produktu handlowego liczba pacjentów (zgód) wartość leku (zł) Liczba pacjentów (zgód) wartość leku (zł) AVASTIN BONDRONAT DOTA TATE +177LU DOTA TATE +90Y IRESSA TARCEVA ZOMETA Łącznie Tabela 12. Koszty leków w chemioterapii niestandardowej raka płuca w latach w podziale na ICD 10 kod rozpoznania wg ICD 10 liczba pacjentów (zgód) wartość leków (zł) średni koszt leku (zł) C C C C C C C s trona

15 zł zł zł zł zł zł zł zł Wartość leków (zł) Liczba pacjentów (zgód) C34.8 C34 C34.9 C34.0 C34.1 C34.3 C Wykres 9. Sumaryczne koszty leku w zależności od rozpoznania ICD zł zł Średni koszt leku (zł) Liczba pacjentów (zgód) zł zł zł zł zł C34.8 C34 C34.9 C34.0 C34.1 C34.3 C Wykres 10. Średni koszt leku na jednego pacjenta (zgodę) w zależności od rozpoznania ICD s trona

16 Najwięcej wniosków oraz wydanych przez dyrektorów oddziałów wojewódzkich zgód na rozlicznie procedury niestandardowej dotyczyło rozpoznania C34.8, tj. zmiana przekraczająca granice oskrzela lub płuca. W tej grupie chorych największe środki wydatkowano na leczenie preparatem Avastin (Bevacizumab). Szczegółowe zestawienie kosztów terapii przedstawiono w tabeli 13. Tabela 13. Zestawianie kosztów zastosowanych technologii lekowych w odniesieniu do rozpoznania ICD 10 ICD 10 AVASTIN BONDRONAT wartość leku (zł) DOTA TATE +177LU DOTA TATE +90Y IRESSA TARCEVA ZOMETA C C C C C C C Łącznie Podsumowanie Do tej pory szczegółowe nakłady, jakie przeznaczane były na leczenie najczęściej występującego w Polsce nowotworu złośliwego raka płuca, były nieznane. Dzięki rozwojowi systemów sprawozdawczo informatycznych i zaangażowaniu wielu osób udało się przedstawić rzeczywiste koszty ponoszone przez NFZ związane z leczeniem tego schorzenia. W ciągu ostatnich ośmiu lat nakłady na leczenie chorych na raka płuca zwiększyły się dwukrotnie. Koszt leczenia jednego pacjenta wzrósł w tym czasie o ok. 50%. Rosnące koszty finansowe związane są ze wzrastającą liczbą chorych oraz wprowadzaniem coraz nowszych (i droższych) leków i technologii medycznych. Biorąc pod uwagę charakter choroby, a w szczególności fakt braku skutecznej profilaktyki, należy przypuszczać, że niestety trend ten utrzyma się w kolejnych latach. Mamy nadzieję, że to opracowanie stanowić będzie przyczynek do szerszej dyskusji na temat finansowania leczenia chorób nowotworowych i kosztów, nie tylko finansowych, ponoszonych przez społeczeństwo na walkę z tym nowotworem. 16 s trona