ĆWICZENIA Z KINEZJOLOGII EDUKACYJNEJ DLA DZIECI SZKÓŁ SPECJALNYCH

Transkrypt

1 CELESTYNA GRZYWNIAK Akademia Pedagogiczna Kraków ĆWICZENIA Z KINEZJOLOGII EDUKACYJNEJ DLA DZIECI SZKÓŁ SPECJALNYCH Kinezjologia edukacyjna to nowa metoda nauki, która powstała w Stanach Zjednoczonych i zaczęła rozwijad się w latach osiemdziesiątych, a twórcami jej są Paul Dennison i Gail Dennison. Podstawy tej metody wywodzą się z kinezjologii stosowanej, a opiera się ona na badaniach wybitnych psychologów i pedagogów, jak A. Gazella, C. Rogersa, J. Piageta, M. Montesorii, L. Clarca i innych. G. i P. Dennisonowie w dużej mierze korzystali z nauki o ruchu, wywodzącej się z doświadczeo i badao F. M. Alexandra, M. Feldenkaisa, R. Labana, M. Treagera, R. Tylera, a także oparli się na teorii inteligencji G. Howarda, tworząc metodę Siedem wymiarów inteligencji". W późniejszym okresie neurofizjolog amerykaoski, dr C. Hannafort, przeprowadzała badania nad oddziaływaniem tych dwiczeo na neurofizjologię mózgu. G. i P. Dennisonowie, opierając się na prostych dwiczeniach ruchowych, stworzyli wiele metod oddziaływania i stymulowania pracy mózgu. Jedną z podstawowych metod jest Brain Gym" w Polsce znana jako Gimnastyka mózgu". Program Gimnastyki mózgu" jest przyjęty i rozwija się w trzydziestu,krajach, a w dwudziestu z nich, m.in. w: USA, Kanadzie, Niemczech, Anglii, Australii, Szwajcarii, jest włączony do programu w szkołach paostwowych i prywatnych. Na całym świecie prace eksperymentalne w ramach tego programu demonstrują jego wysoką efektywnośd, otrzymują wysokie oceny pedagogów, psychologów i innych speq'alistow (Hannaford, 1998). W Polsce po raz pierwszy Gimnastyka mózgu" przedstawiona została w 1993 r. i od tej pory interesują się nią różni specjaliści, a także rodzice. Opiera się ona na stosowaniu ukierunkowanych dwiczeo ruchowych, które mają na celu pobudzid różne obszary mózgu. Dwiczenia te to przede wszystkim dwiczenia koordynacji ruchowej całego ciała, koordynacji ruchowo-wzrokowej oraz koordynacji pracy zmysłu wzroku, słuchu, czucia proprioceptywnego, równowagi, z obszarami planowania ruchowego w korze mózgowej, czucia przestrzeni, myślenia i przewidywania. Dwiczenia te integrują cały mózg do pracy (Hannaford 1995). Uaktywnianie mózgu poprzez dwiczenia ruchowe, stymulację układu równowagi, nasze zmysły, czucie proprioceptywne, pobudza wzrost komórek nerwowych, przez co dochodzi do tworzenia i wzmacniania połączeo miedzy neuronami (Hannaford 1999). Przez taką stymulaq'e komórka produkuje neurotrofiny, które mają za zadanie pobudzid wzrost nowych dendrytów. Ten proces w efekcie daje coraz to bardziej skomplikowane połączenia nerwowe w postaci tworzenia nowych dróg nerwowych i nowych połączeo międzyneuronalnych, co zwiększa komunika- ĆWICZENIA Z KINEZJOLOGII EDUKACYJNEJ DLA DZIECI SZKÓŁ SPECJALNYCH cję miedzy komórkami nerwowymi. Tworzą się coraz to bardziej skomplikowane połączenia pomiędzy różnymi strukturami mózgu, jak też ulegają uaktywnieniu istniejące już drogi nerwowe (Wróbel, 1997; Hannaford, 1999). Prowadzi to do polepszenia plastyczności mózgu i zwiększenia możliwości uczenia się dzieci. Wzrost plastyczności daje dziecku ogromne możliwości zmian na poziomie neurofizjologicznym co uwidacznia się w jego zachowaniu i możliwościach reakcji na bodziec (Żernicki, 1994; Hannaford, 1995,1999). Dziecko w okresie swojego rozwoju, a zwłaszcza dziecko o obniżonych możliwościach intelektualnych, powinno stosowad te dwiczenia w celu zwiększenia plastyczności mózgu, a tym samym ułatwienia uczenia się. Dla dzieci o obniżonych możliwościach intelektualnych wręcz wskazane byłyby dwiczenia z zakresu gimnastyki mózgu". Dwiczenia te można uprościd i w początkowej fazie pracy z dzieckiem dostosowad do jego możliwości. Dwiczenia te G. i P. Dennisonowie podzielili na 4 grupy (Dennison i in. 1989,1990).

2 Pierwsza grupa dwiczeo to dwiczenia lateralne, które mają za zadanie zwiększyd ilośd połączeo nerwowych pomiędzy lewą i prawą półkulą mózgową, a tym samym wzmocnid ciało modzelowate, które łączy te dwie części mózgu. Sprzyja to lepszej integracji myśli, ruchu, koordynacji. Dwiczenia te w efekcie ułatwiają proces czytania, pisania, głoskowania, koordynację całego ciała, a więc dziecko jest sprawniejsze, lepiej gra w piłkę i lepiej wykonuje różne czynności. Polepsza koordynatę kooczyn górnych, wpływa pozytywnie na proces lateralizacji. Dwiczenia te mają za zadanie polepszenie przejścia linii środka utworzonej przez prawą i lewą półkulę mózgową. Druga grupa dwiczeo, to dwiczenia uaktywniające połączenia nerwowe pomiędzy przednią częścią mózgu (płatami czołowymi) a tylną częścią mózgu (płatami potylicznymi, móżdżkiem a pniem mózgu). Wzrost połączeo nerwowych pomiędzy tymi strukturami daje polepszenie koncentracji i skupienie uwagi dziecka, także zwiększenie możliwości planowania, myślenia abstrakcyjnego. Dziecko podczas tych dwiczeo odpręża się i rozluźnia, co zwiększa jego możliwości w myśleniu, przewidywaniu i koncentracji na stawianym zadaniu. Trzecia grupa dwiczeo to dwiczenia energetyzujące. Dwiczenia te mają na celu zabezpieczyd i stabilizowad prędkośd i intensywnośd przebiegu procesów nerwowych między komórkami nerwowymi. Wpływają również na wzrost połączeo pomiędzy strukturami układu limbicznego, który kieruje naszymi emocjami a korą mózgową - siedliskiem naszej świadomości i racjonalności. Wzrost połączeo nerwowych pomiędzy tymi strukturami mózgu umożliwia lepsze uświadomienie swoich emocji, większe panowanie nad nimi, zwiększenie wewnętrznego spokoju. Zachowanie dziecka staje się bardziej racjonalne, a mniej emocjonalne. Czwarta grupa dwiczeo to dwiczenia pogłębione; celem tych dwiczeo jest zwiększyd pozytywne nastawienie, zmniejszyd stres. Stabilizują one i rytmizują procesy nerwowe, które prowadzą do wewnętrznego uspokojenia. Propozycja dwiczeo z kinezjologii edukacyjnej I. Oddychanie torem przeponowym Pozycja stojąca lub siedząca. Dziecko kładzie rękę na brzuchu, bierze głęboki wdech nosem i stara się uwypuklid brzuch (wypchnąd brzuch). Przy wydechu brzuch wciąga. Wydech jest powolny, dwukrotnie dłuższy od wdechu. Wydech dokonuje się przez pół-przymknięte usta. Ćwiczenie należy powtórzyd kilkakrotnie. Zastosowanie - dwiczenie to dotlenia organizm, uelastycznia przeponę, uspokaja, koncentruje. II. Ćwiczenia naprzemienne Pozycja stojąca a) dziecko unosi prawą zgiętą nogę nieco do góry, dotyka lewą ręką prawego kolana i tak naprzemian do 6-8 razy, b) dwiczący prawą wyprostowaną nogę unosi do góry, a jednocześnie lewą ręką dotyka palców u nogi i tak naprzemian 6-8 razy,

3 c) prawa ręka dotyka lewej pięty odwracając się do tyłu, lewa noga zgina się w kolanie do tyłu i tak naprzemian. Dziecko patrzy za ręką. Powtarza to dwiczenie kilkakrotnie, d) dziecko unosi prawą rękę w górę w skos patrząc na nią, a lewą nogę odchyla w bok i tak na zmianę. Zastosowanie - dwiczenia te pobudzają równocześnie prawą i lewą półkulę mózgową, jednocześnie włączając w to wiele obszarów do pracy, stymulują system równowagi, aktywizują organizm, tworzą nowe połączenia neurologiczne pomiędzy prawą i lewą częścią mózgu. III. Leniwa ósemka 1) Dziecko uczy się rysowad znak nieskooczoności (co). Najpierw uczy się rysowad po śladzie, jeżeli to jest za trudne to nauczyciel pomaga wodzid ręką. 2) Rysowanie leniwej ósemki w powietrzu angażuje i koordynuje ruch całego ciała. 3) Rysowanie leniwej ósemki na tablicy i na papierze najpierw w postaci dużych figur, a potem zmniejszając jej wielkośd. Oczy obserwują to, co robi ręka. Zastosowanie - dwiczenie to pomaga przekraczad linię środka przy czytaniu i pisaniu, ułatwia czytanie, koordynuje pracę ręka-oko, koordynuje działanie obu półkul mózgowych. IV. Rysowanie oburącz lub symetryczne bazgranie Dziecko równocześnie rysuje dwoma rękami proste figury, proste rysunki lub jako prostszą formę - padający deszczyk z chmurki albo śnieżek. Zastosowanie - przy wykonywaniu dwiczenia następuje równoczesne pobudzenie dwóch półkul mózgowych, co sprzyja tworzeniu się lepszych połączeo nerwowych, rozszerza pole widzenia, usprawnia proces lateralizacji. V. Rowerek W pozyq"i leżącej dziecko dotyka lewą ręką zgiętego prawego kolana i na odwrót. Głowa odwraca się raz w prawą stronę, a raz w lewą. Dziecko powtarza to około 6-8 razy. Działanie jest takie jak przy wykonywaniu dwiczeo naprzemiennych. VI. Akumulator

4 W pozycji siedzącej dziecko kładzie rękę na ławce lub na swoich udach. Opuszcza głowę i klatkę piersiową, bierze wdech i wychyla się do przodu, a potem unosi głowę i klatkę piersiową do góry prostując kręgosłup. Następnie zbliża głowę do mostka i wypuszcza powoli powietrze, a kręgosłup wygina w koci grzbiet". Powtarzamy to kilka razy. Zastosowanie - dwiczenie to pobudza krążenie płynu mózgowo-rdzeniowe-go, dotlenia mózg i lepiej go odżywia, odpręża i wyzwala myślenie twórcze. VII. Sowa Pozycja siedząca. Jedną ręką dziecko chwyta lekko masując mięsieo nara-mienny, biorąc głęboki wdech odwraca głowę w prawą stronę. Następnie powoli wypuszcza powietrze naśladując głos sowy i odwraca głowę w lewą stronę. Koncentruje się na słuchaniu dźwięku. I tak kilkakrotnie w jedną stronę, a potem w drugą. Zastosowanie - dwiczenie to uczy koncentracji na bodźcach słuchowych, rozluźnia mięśnie barków przez co ułatwia przepływ krwi do mózgu i uczy ko-ordynaq'i. VIII. Zginanie stopy Pozycja siedząca. Prawą, zgiętą stopę dziecko kładzie na lewym udzie na wysokości kostki. Lewą ręką chwyta mocno za ścięgno Achilessa, a drugą ręką od strony bocznej tę samą nogę pod kolanem. Kiedy bierze wdech zgina powoli stopę, a przy wydechu prostuje nogę. Dwiczenie to wykonuje w pełnym zakresie ruchu. Zastosowanie - dwiczenie to włącza lewą półkulę mózgu odpowiedzialną za mowę, stymuluje umiejętnośd wypowiadania się, ułatwia rozumienie i opowiadanie przeczytanego tekstu. Zmniejsza ddziaływanie stresu. IX. Krążenie szyją

5 Pozycja stojąca lub siedząca. Dziecko opuszcza głowę w dół i wykonuje powoli ruch od jednego ramienia do drugiego. Stara się wykonad to dwiczenie w pełnym zakresie ruchu. Zastosowanie - dwiczenie to wydłuża mięśnie w obrębie barków i mięśnie szyi, co odblokowuje przepływ krwi do mózgu, poprawia równowagę, pomaga przekraczad linię środka. X. Aktywna ręka (dwiczenie izometryczne) Jedną rękę dziecko wyciąga do góry, a drugą nad głową, stawia opór przy wykonywaniu ruchu. Ręka wyciągnięta do góry wykonuje ruchy w czterech kierunkach. W trakcie dwiczeo dziecko głęboko oddycha. Zastosowanie - dwiczenie to odpręża mięśnie barków, wzmaga siłę mięśni kooczyny górnej, ułatwia koncentrację, poprawia charakter pisma, ułatwia rysowanie. Wykonywanie dwiczeo odbywa się powoli i spokojnie. Pozycję wyjściową można zmieniad, dostosowując ją do warunków i możliwości dziecka. Aby osiągnąd efekt, dwiczenia powinny byd wykonywane systematycznie, najlepiej codziennie i przez dłuższy okres.

6

7