PATOLOGIA OGÓLNA DLA ODDZIAŁU STOMATOLOGII. Nowotwory

Transkrypt

1 PATOLOGIA OGÓLNA DLA ODDZIAŁU STOMATOLOGII Nowotwory

2 Zmiany adaptacyjne komórki na bodziec! Po ustąpieniu bodźca zaburzenia wzrostu komórki wracają do stanu prawidłowego! Niektóre czynniki wywołują zmiany w kodzie genetycznym które skutkują permanentnymi zmianami wzrostu komórki! Komórka przestaje reagować na sygnały kontrolujące wzrost komórki! Wzrost ma charakter niepowstrzymany co skutkuje wzrostem nowotworowym (neoplasia nowy wzrost)

3 Nowotwór! Jest to niekontrolowany, nieuporządkowany przyrost komórek skutkujący powstaniem łagodnej lub złośliwej zmiany nowotworowej

4 Nowotwór! Zmiana nieodwracalna! Pozostaje niezależny od mechanizmów kontrolnych organizmu! Nowotwór wzrasta kosztem i z ograniczeniem funkcji i żywotności otaczających prawidłowych tkanek i bez korzyści dla ustroju! Jeśli przypomina tkankę macierzystą - określamy go pojęciem dobrze zróżnicowanego! Jeśli tylko w nieznacznym stopniu przypomina tkankę macierzystą lub w ogóle nisko zróżnicowanym

5 Cechy wzrostu nowotworowego! Autonomiczny niezależny od czynników wzrostowych i regulacyjnych! Nadmierny wyraża się wydatnym przyrostem objętości i masy w miarę wzrostu! Niezorganizowany tworzone struktury odbiegają od struktury prawidłowej tkanki czy narządu

6 Inne słowa kluczowe! Guz często jest używany jako synonim nowotworu. Należy jednak pamiętać że guz tumefication oznacza obrzmienie i może być wywołane innym procesem np. zapaleniem! Cancer synonim wszystkchi złośliwych nowotworów (cancer = rak to jednak nowotwór złośliwy pochodzenia nabłonkowego)! Onkologia dyscyplina nauki zajmująca się nowotworami (oncos jest ekwiwalentem łacińskiego słowa tumor i oznacza obrzmienie)

7 Hamartoma! Guzowata masa złożona z komórek i tkanek charakterystycznych dla narządu w którym występuje, w wyniku zaburzeń w okresie płodowym! Przykłady:! Znamię barwnikowe agregaty komórek barwnikowych! Naczyniak! Płucny hamartoma guzki złożone z chrząstki, mięśniówki gładkiej i nabłonka oddechowego

8 Choristoma! Guzowata masa złożona z komórek prawidłowych lub tkanki o prawidłowej strukturze ale w niewłaściwej lokacji! Nazywana jest także ektopią! Przykłady:! Utkanie trzustki w ścianie żołądka lub w wątrobie! Utkanie mózgu w jamie nosowej

9 Dysplasia! Oznacza nieprawidłowy rozwój narządu (nieprawidłowa morfogeneza) np. dysplastyczna nerka! W znaczeniu onkologicznym jest to zaburzenie wzrostu i różnicowania! Oznacza nieprawidłowy wzrost i różnicowanie! Jest zmianą przednowotworową

10 Dysplasia! Zmiana odwracalna! Często prowadzi do przemiany złośliwej! Morfologicznie manifestuje się! zaburzeniem dojrzewania komórek,! zaburzeniem przestrzennego uporządkowania komórek! widocznymi zmianami w jądrach komórkowych! Nadbarwliwość! Powiększenie! Różnokształtność (pleomorfizm)! Nieprawidłowymi figurami podziału

11 Przykłady dysplazji! Zmiany dysplastyczne nabłonka paraepidermoidalnego (tarcza szyjki macicy ale tez jamy ustnej)! Niewielkiego (I o )! Umiarkowanego (II o )! Znacznego stopnia(iii o )

12 Anaplasia! Oznacza brak zróżnicowania! Komórki anaplastyczne różnią się od komórek prawidłowych i zwane są atypowymi! Morfologiczne wykładniki anaplazji:! Pleomorfizm (różnorodny kształt)! Hyperchomazja nadmierna barwliwość jąder komórkowych! Atypowe mitozy (wielobiegunowość, logo mercedesa)! Wysoki stosunek jądro:cytoplazma przypomina komórki płodowe! Dziwaczne komórki w tym komórki olbrzymie

13 Klasyfikacja nowotworów Na podstawie ich klinicznego zachowania:! Złośliwe złe rokowanie i w znacznym odsetku prowadzą do zgonu! Łagodne mają dobrą prognozę! Graniczne pomiędzy łagodnymi i złosliwymi, jeśli usunięte chirurgicznie mają dobrą prognozę, nie leczone dają przerzuty i prowadzą do zgonu

14 Klasyfikacja histologiczna nowotworów! Nowotwory często odtwarzają mikroskopowo cechy tkanki z jakiej się wywodzą! Na podstawie obrazu mikroskopowego patolog określa histogenezę nowotworu (histo = tkanka, genesis = pochodzenie)! Klasyfikacja histologiczna jest klasyfikacją histologiczno-histogenetyczną! Jej zadaniem jest wspomagać podejrzenie/rozpoznanie kliniczne! Ma znaczenie przy podejmowaniu terapii! Wydatnie wpływa na formułowanie rokowania

15 Klasyfikacja histologiczna nowotworów! Dzieli nowotwory na łagodne i złośliwe! Podstawą rozpoznania jest:! Wygląd (wejrzenie)! Upodabnianie się do tkanek prawidłowych! Stopień zróżnicowania

16 Nowotwory łagodne! Dobrze zróżnicowane! Wysoki stopień organizacji przypominający tkankę macierzystą! Powolny, rozprężający wzrost! Dobrze odgraniczone (torebka)! Nie dają przerzutów! Dodajemy końcówkę -oma do nazwy tkanki z której się wywodzą! Lipoma! Fibroma! Osteoma

17 Łagodne nowotwory pochodzenia nabłonkowego! Z nabłonka powierzchniowego (płaskiego, moczowego, przejściowego)! Mają charakter palczastych rozrostów! Brodawczaki (papilloma)! Z nabłonka gruczołowego! Gruczolaki (adenoma)! z torbielami (cystadenoma)! z rozrostami brodawczakowatymi do światła i/lub na powierzchni (cystadenoma papillare)

18 Łagodne nowotwory pochodzenia mezenchymalnego! Nazewnictwo wywodzi się od tkanki z jakiej pochodzą! Leiomyoma! Lipoma! Fibroma! Chondroma! Osteoma! Częściej występują u kobiet

19 Nowotwór złośliwy! Zazwyczaj nisko zróżnicowane! Wydatna anaplazja! Zdolność do inwazji (rozprzestrzeniania) :! Miejscowego (naciekanie)! Odległego (przerzuty) drogą:! Naczyń limfatycznych! Naczyń krwionośnych! Lepsza odpowiedź na chemioterapie i radioterapię (obie oddziaływują na dzielące się komórki)

20 Nowotwory złośliwe! Raki (carcinoma)! Mięsaki (sarcoma)

21 Rak (Carcinoma)! Pochodzenia nabłonkowego! Nazwa od rodzaju nabłonka z którego się wywodzi:! Z nabłonka powierzchniowego! Rak płaskonabłonkowy! Rak urothelialny! Nabłonek gruczołowy żołądka, endometrium czy trzustki! Gruczolakorak! Niektórym gruczolakom towarzyszy wydatna komponenta łącznotkankowa (nienowotworowa) taką zmianę nazywamy rakiem desmoplastycznym

22 Mięsak (sarcoma)! Złośliwy nowotwór pochodzenia mezenchymalnego! Jest często używany jako prefix dodawany do rodzaju tkanki! Osteosarcoma! Rhabdomyosarcoma! Leiomyosarcoma! Liposarcoma

23 Nowotwory wywodzące się z tkanki limfatycznej i krwiotwórczej! Wszystkie nowotwory tej grupy są złośliwe! Niski! Wysoki stopień złośliwości! W skład tej grupy wchodzą! Chłoniaki! Białaczki! Szpiczak! inne

24 Nowotwory pochodzenia nerwowego i glejowego! Zazwyczaj są nowotworem złośliwym! Glejaki:! Gwiaździak (tylko nieliczne łagodne)! Skąpodrzewiak! Wyściółczak! Z komórek nerwowych:! neuroblastoma

25 Zarodczaki (blastoma) Nowotwory wywodzące się z niezróżnicowanych komórek przypominających te z których formuje się narząd w okresie płodowym! Retinoblastoma siatkówczak! Neuroblastoma zwojak zarodkowy! hepatoblastoma

26 Nowotwory mieszane! Są zbudowane zarówno z utkania nowotworowego pochodzenia nabłonkowego jak i mezenchymalnego! Mogą być zarówno łagodne jak i złośliwe! Carcinosarcoma! Gliosarcoma

27 Nazwy nowotworów wywodzące się od nazwisk (eponimów)! EPONIM, gr. eponymos, bóg, heros, człowiek dający swe imię miastu, plemieniu, związkowi, rokowi; w staroż. Grecji datowano wydarzenia wedle imion urzędników eponimicznych! Stosowane w nazewnictwie nowotworów co do których istnieją kontrowersje odnośnie:! Pochodzenia (histogenezy)! Nie można ich jednoznacznie zakwalifikować! Hodgkin lymphoma! Ewing sarcoma! Wilms tumor! Kaposi sarcoma! Burkitt lymphoma

28 Karcinogeneza! Transformacja od prawidłowej komórki do nowotworowej! Może być spowodowana czynnikami pochodzenia! Wewnętrznego! Zewnętrznego! Czynniki fizyczne! Chemiczne! Biologiczne

29 Stadia karcinogenezy (nowotworzenia)! Inicjacja! Promocja! Progresja

30 Właściwości nowotworów! Monoklonalność pochodzenie z pojedynczej prekursorowej komórki! Zatem rozrosty poliklonalne nie sa rozrostami nowotworowymi (odczynowe)! Badania nad dehydrogenazą glukozo-6-fosforanu! W nowotworze tylko jeden izoenzym! W odczynowych komórkach obydwa izoenzymy! Badania immunoglobulin! W nowotworze obecna monoklonalna produkcja przeciwciał! W odczynie różne przeciwciała

31 Inicjacja (zapoczątkowanie)! pierwszy krytyczny krok (wydarzenie) zazwyczaj o charakterze reakcji pomiędzy karcinogenem a DNA! Dwa lub więcej czynników (chemiczne, fizyczne, biologiczne) oddziaływają jako ko-karzinogeny! Komórka zachowuje piętno zmiany ale pozostaje przez długi czas w stanie uśpienia

32 Promocja! Są indukowane przez stymulatory proliferacji komórkowej! Wzmacniają proces karcinogenezy! Promotory nie są karcinogenami same w sobie jednak wzmacniają efekt karcinogenny innych czynników! Np. estry forbolu oddziaływując na receptory błon komórkowych stymulują komórkę do podziału! To może wzmagać klonalną selekcję komórki z uszkodzonym DNA

33 Progresja! Wzrost komórek staje się autonomiczny! Brak odpowiedzi na czynniki regulatorowe ustroju! Komórki nowotworu zaczynają produkować własne czynniki wzrostowe oraz inne niezbędne do rozwoju unaczynienia co umożliwia osiąganie rozmiarów klinicznie dostrzegalnego guza! Sekrecja różnych czynników wzrostowych i innych zwiększających mobilność i inwazyjność komórek nowotworowych

34 Czynniki biorące udział w karcinogenezie! Fizyczne! Chemiczne! Biologiczne! Wrodzona predyspozycja genetyczna

35 Czynniki fizyczne - promieniowanie! Ekspozycja na nadfiolet! Silne nasłonecznienie! Uszkodzenia DNA podlegają ciągłej naprawie pod warunkiem sprawności enzymów! Promieniowanie jonizujące! Klasyczny przykład karcinogenezy! Raki skóry i białaczka u radiologów! Rak płuc w kopalniach uranu! Raki tarczycy Czernobyl! Białaczka po wybuchach atomowych

36 Czyniki chemiczne karcinogenzy! Palenie papierosów rak płuca, krtani! Czynniki alkilujace ostra białaczka! Konserwanty żywności rak jelita! Wedzona żywność nitrozoaminy rak żołądka! Arsen rak skóry! Barwniki anilinowe rak pęcherza! Aflatoksyna B rak wątroby! Benzen ostra białaczka! Chlorek poliwinylu mięsak naczyniowy! Azbest rak płuca, nowotwór opłucnej! Chrom rak płuca

37 Czynniki biologiczne - wirusy! Wirusy DNA! integracja wirusowego DNA z genomek komórki ustroju! Ekspresja wirusowego mrna i produkcja specyficznych białek! Retrowirusy! wirusowy RNA na drodze odwrotnej transkrypcji włączany do DNA! Zazwyczaj jest to substytucja części genomu poprzez wirusowe onkogeny

38 Biologiczne czynniki karcinogenezy! HTLV-1 (human T lymphotrophic virus type 1) chłoniak/białaczka z komórek T! HPV (human papilloma virus) rak kanału rodnego, krtań! EBV (Epstein-Barr virus) rak nosogardzieli, chłoniak Burkitta! HBV (hepatitis B virus) rak wątroby! HIV (human immunodeficiency virus) mięsak Kaposi ego! Helicobacter pylori rak żołądka, chłoniaki z komórek B (MALToma) żołądka

39 Wrodzone predyspozycje! Wiąże się ze stanem zwiększonego ryzyka zapadania na chorobę nowotworową! U zdrowych 1:1000, z predyspozycją 1:10! Są dziedziczne, przekazywane potomstwu

40 Wrodzone predyspozycje! Zapadanie na niektóre nowotwory: siatkówczak, naczyniak zarodkowy mózgu, polipowatość rodzinna, guz Wilmsa, rak sutka! Zespół predyspozycji na różne nowotwory zwany zespołem Li-Fraumeni! Dziedziczny zespół związany z wadliwym metabolizmem związków rakotwórczych! Zespół defektywnej reparacji uszkodzeń materiału genetycznego: xeroderma pigmentosum, ataxia-teleangiectasia

41 Karcinogeneza! Molekularnym podłożem procesu nowotworowego są mutacje genetyczne komórek somatycznych (czynniki środowiskowe, infekcje wirusowe)! Predyspozycje genetyczne tylko w 1-5%(10%) przyczyniają się do powstawania nowotworów

42 Onkogeny! Komórkowe protoonkogeny są przekształcane w onkogeny w wyniku różnych mutacji! Białka kodowane przez (proto)onkogeny spełniają trzy podstawowe funkcje biologiczne:! Białka receptorowe (receptory czynników wzrostowych) oraz wykazujące aktywność fosfokinazową (fosforylacja białek)! Białka G biorące udział w transmisji sygnału (H-ras, K-ras, N-ras)! Czynniki transkrypcyjne (fos, myc)

43 Komórkowe protoonkogeny są przekształcane w onkogeny poprzez:! Mutację punktową zmieniającą strukturę kodowanego białka! Translokację protoonkogenu w miejsca sekwencji DNA wzmacniające transkrypcję genów! Amplifikację (zwielokrotnienie liczby kopii genów produkt białkowy prawidłowy ale dramatycznie zwielokrotniony)! Fuzję genów nowy produkt białkowy

44 Geny supresorowe transformacji nowotworowej! Odkryte poprzez hybrydyzację komórek nowotworowych i prawidłowych! Wskutek takiej fuzji doszło do stłumienia fenotypu nowotworowego! Cechą białek zależnych od genów supresorowych są ich właściwości antyproliferacyjne, poprzez kontrolowanie procesu transkrypcji DNA

45 Diagnostyka nowotworu! Typing Klasyfikacyjna kategoria w systematyce histologicznej! Grading Określenie stopień zróżnicowania nowotworu (G1, G2, G3)! Staging Stan zaawansowania procesu T = tumor (w cm) N = węzeł chłonny M = metastasis

46 Nowotwory! Profil fenotypowy Fenotyp - strukturowe właściwości tkanek, komórek powstałe w wyniku interakcji aktywności genetycznej i środowiska! Profil immunofenotypowy! Profil genotypowy Genotyp suma wszystkich genów zawartych w strukturze, określa możliwości fenotypowe tkanki na bodźce środowiskowe

47 Epidemiologia nowotworów Mężczyzna! Prostata 31%! Płuco 14%! Jelito grube 10%! Pęcherz 6%! Chłoniaki 5%! Czerniak 5%! Jama ustna 3%! Nerki 3%! Białaczka 3%! Trzustaka 2%! Inne 18% Kobieta! Sutek 31%! Płuco 13%! Jelito grube 11%! Macica 6%! Chłoniaki 4%! Jajnik 4%! Czerniak 4%! Pęcherz 2%! Trzustka 2%! Tarczyca 2%! Inne 21%

48 Choroba nowotworowa! Symptomatologia wzrastajacego guza nowotworowego! Powikłania miejscowego rozprzestrzenia się nowotworu! Przerzuty odległe! Cachexia, wyniszczenie nowotworowe! Zaburzenia endokrynne! Zespoły paranowotworowe