Aleksandra Juda Uniwersytet Jagielloński, socjologia. Dlaczego konsumpcjonizm już nie wystarczakolaboratywna. przykładzie Couchsurfingu

Transkrypt

1 Aleksandra Juda Uniwersytet Jagielloński, socjologia Dlaczego konsumpcjonizm już nie wystarczakolaboratywna konsumpcja w Polsce na przykładzie Couchsurfingu Kraków,

2 Spis treści: 1. Wstęp Część teoretyczna Diagnoza Przemiany Alternatywy wobec konsumpcjonizmu Przykład kolaboratywnej konsumpcji w Polsce Najważniejsze pojęcia Pytania i hipotezy badawcze Obszar badań Cele badawcze Pytania badawcze Hipotezy badawcze Wskaźniki do weryfikacji hipotez badawczych Metodologia Metody i techniki badawcze Dobór próby Harmonogram badań Wnioski Opis badanej próby Źródła informacji o CouchSurfingu Motywacje do korzystania z CouchSurfingu Zmiana motywacji wraz z korzystaniem z CouchSurfingu Korzyści z bycia CouchSurferem według użytkowników Stosunek CouchSurferów do konsumpcjonizmu Postawy użytkowników CouchSurfingu w stosunku do współczesnych problemów Stosunek użytkowników CouchSurfingu do alternatyw wobec konsumpcjonizmu Identyfikacja grupowa Podsumowanie Bibliografia Aneks... Error! Bookmark not defined. 2

3 1. Wstęp Punktem wyjścia dla poniższej pracy było pytanie, dlaczego w konsumpcyjnym pędzie nastąpił pewien odwrót i ponowne poszukiwanie nowego kierunku. Pozostając przy tej metaforze, zainteresowanie badaczki wzbudziły grupy, które na autostradzie do konsumpcjonizmu nie biegły, ale wspólnie budowały równoległe drogi. Przykłady alternatyw wobec konsumpcjonizmu zebrano pod pojęciem kolaboratywnej konsumpcji, które to pojęcie zostanie dokładnie opisane w dalszej części pracy. W pierwszej części zarysu teoretycznego przedstawiono konsumpcjonizm, jako kategorię opisu współczesnych społeczeństw. Następnie owa perspektywa zostanie wzbogacona o przemiany, które wpłynęły na kształt konsumpcji. Ukazane zostanie, jak z opisanych przemian wyłoniła się kolaboratywna konsumpcjaalternatywa wobec klasycznego konsumpcjonizmu. Ostatecznie treść pracy skupi się wokół idei Couchsurfingu, przykładu zjawiska współkonsumpcji w Polsce. Zaprezentowane zostaną wyniki badań ilościowych zrealizowanych wśród użytkowników portalu. Zebrane dane pozwolą odpowiedzieć na pytania o przyczyny pojawienia się tej formy kolaboratywnej konsumpcji w Polsce, jej istotę oraz specyfikę grupy użytkowników. 3

4 2.Część teoretyczna 1.1 Diagnoza Próby opisu współczesnych społeczeństw zwykle zawierają wspólny mianownik, którym jest zjawisko konsumpcji. Nie sposób nie zwrócić uwagi na diagnozy, jakie stawia Zygmunt Bauman, dla którego pojęcie to jest kluczowe. Autor stwierdza, że konsumpcja jest niezwykle silnie zakorzeniona w społeczeństwie, ponieważ odnosi się do podstawowych aspektów życia, jest nieodzownym składnikiem biologicznego trwania niezależnym od czasu czy historii 1. Przez wieki konsumpcja była więc naturalnym zjawiskiem związanym z życiem jednostek. Bauman zauważa, iż doszło do rewolucji w wyniku której nastąpiło przejście od konsumpcji do konsumpcjonizmu. Konsumpcjonizm, w przeciwieństwie do naturalnego procesu konsumowania, dotyczącego każdej jednostki, jest atrybutem społeczeństwa, zewnętrzną siłą napędową, która nadaje kształt życiu społecznemu. Według autora rewolucja konsumpcyjna była przejściem od społeczeństwa producentów, gdzie konsumowano by zapewnić sobie możliwie trwałe bezpieczeństwo, do społeczeństwa konsumentów. W społeczeństwie konsumentów kluczowym celem nie jest już zaspokojenie potrzeb a ciągłe wzbudzanie i nasilanie nowych pragnień. Potrzeby konsumenckie bardzo szybko ulegają zmianie powodując stałe wytwarzanie nowych produktów i bezrefleksyjne pozbywanie się starych. Wszystko to odbywa się w atmosferze nerwowego pośpiechu, wpisującego się w ponowoczesne rozumienie czasu, jako niezwykle ulotnego, złożonego z oderwanych od siebie chwili, które należy wykorzystać jak najpełniej. 2 Inną cechę charakteryzującą konsumpcyjne społeczeństwa zauważa Georg Ritzer. Następuje ogromny przyrost środków konsumpcji, czyli miejsc, które umożliwiają nam konsumowanie na dużą skalę. Owe środki w różnych społeczeństwach są budowane na tych samych wzorach, co powoduje unifikację tego, co i jak konsumujemy. 3 Przykładem mogą być centra handlowe czy hipermarkety. W Polsce do 2011 roku otworzono 387 centrów handlowych, podczas gdy w całej Europie jest ich około 5, Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa Cushman & Wakefield, Raport- Rynek powierzchni handlowych w Polsce 2012, online: data dostępu:

5 Fenomen galerii handlowych to nie tylko ich rosnąca liczba, ale także specyficzne znaczenie, jakie nadają im jednostki. Ritzer stwierdza, że środki konsumpcji stają się świątyniami konsumpcji, pojęcie wskazuje na quasi-religijny, magiczny charakter nowych miejsc 5, które stały się ( ) celem pielgrzymek, które podejmujemy abyśmy mogli praktykować naszą konsumencką religię.. 6 Odnosząc się do wyników badań GUSU oraz Silesia City Center możemy stwierdzić, że Polacy również wpisują się w tę cechę społeczeństw konsumpcyjnych. Średni czas spędzany w centrach handlowych to ok. 3 godziny, podczas gdy 26% badanych przyznaje, że spędza tam ponad 4 godziny. Nie tylko spędzamy dużo czasu w galeriach handlowych, ale też odczuwamy potrzebę częstego ich odwiedzania, średnio klienci odwiedzają centrum handlowe około 3-4 razy w tygodniu. 7 Ritzer wskazuje też na konsekwencje dla relacji międzyludzkich, które wynikają z konsumpcjonizmu. Autor zaznacza, że w świątyniach konsumpcji bardziej prawdopodobna jest interakcja z towarami i usługami niż z innymi osobami. 8 Mimo że robimy zakupy w tłumie innych osób, to jesteśmy sami, kupujemy nie zwracając uwagi na otaczających nas ludzi. Zygmunt Bauman porusza także temat społecznego zaangażowania w społeczeństwie konsumpcyjny. Stwierdza, że wraz ze wzrostem konsumpcjonizmu zmniejsza się udział w życiu społecznym, ponieważ żeby w pełni stać się konsumentem trzeba zachować czujność tak wielką i dokonać tak wielkiego wysiłku, że nie ma się już czasu na czynności, których żąda status obywatela. 9 Wzmacnia to poczucie wyizolowania, konsument to jednostka działająca sama i dla siebie. Według Baumana w gospodarce konsumpcyjnej najpierw pojawiają się produkty a dopiero później potrzeby, które mają one zaspokoić. Jednak nawet po znalezieniu rynku zbytu bardzo szybko pojawiają się nowe dobra wytwarzające nowe pragnienia. Dlatego społeczeństwo konsumpcyjne oparte jest przede wszystkim na nadmiarze i marnotrawieniu. 10 Ilustracje dla tych stwierdzeń możemy znaleźć w otaczającym nas świecie. Ogrom wynikającego z konsumpcjonizmu marnotrawstwa na gruncie europejskim ukazują dane Eurostatu, dotyczące wytwarzania odpadów w dwudziestu siedmiu państwach Unii 5 Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2001, s Ibidem, s.8. 7 Portal centrów handlowych, SMG/KRC MillwardBrown, Polacy w galeriach handlowych, online: data dostępu: Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2009, s Ibidem. 5

6 Europejskiej. Średnio jeden mieszkaniec wytwarza około 524 kg śmieci rocznie. Nadmierna ilość odpadów staje się prawdziwym problemem i zagrożeniem dla środowiska. 11 Degradacja środowiska i przemiany w stosunkach międzyludzkich to jedne z sygnałów ostrzegawczych, dowodów na to, że konsumpcjonizm nie jest najlepszą i najbezpieczniejszą drogą do zaspokajania rosnących potrzeb społeczeństwa. W kolejnym rozdziale opisane zostaną teorie dotyczące przemian, które prowadzą do wyłonienia się alternatyw stojących w opozycji do konsumpcjonizmu. 1.2 Przemiany Spoglądając na taki obraz współczesnych społeczeństw konsumpcyjnych należy zadać sobie pytanie, czy pojawiły się jakieś alternatywne modele wobec głównego nurtu. Joanna Rachocka stwierdza, iż w sferze konsumpcji nastąpiły przemiany, które możemy opisać pojęciem dekonsumpcji. Jest to tendencja, która według autorki polega na ograniczeniu dotychczasowej konsumpcji. Rachcoka stwierdza, że należy ten proces rozważać w czterech wymiarach: ograniczenie konsumpcji ze względu na wzrost niepewności sytuacji współczesnych gospodarstw domowych (konsumpcja asekuracyjna), ograniczenie ilościowe konsumpcji na rzecz zwiększenia aspiracji jakościowych, ograniczenie konsumpcji w sferze materialnej na rzecz sfery niematerialnej ograniczenie konsumpcji w celu jej racjonalizacji 12 Owe cztery wymiary powodują, że zmienia się rozmiar i kształt konsumpcji. Jednostki zmieniają swoje przyzwyczajenia i zaczynają konsumować coraz bardziej świadomie. Kolejnych informacji, obalających jednowymiarowe spojrzenie na konsumpcjonizm dostarcza Georg Ritzer. Autor stwierdza, że istnieje grupa osób rozczarowanych konsumpcjonizmem, którzy nie biorą w nim udziału, mimo że mogą sobie na to pozwolić. Inna grupą są ci, którzy zostali wykluczeni z konsumpcjonizmu. 13 To zagadnienie rozwija Baudrillard pisząc o konsumpcji, jako o walce, w której mamy zwycięzców i przegranych. 11 EUROSTAT, Environmental statistics and accounts in Europe. Collection: Statistical books, Luxembourg 2010, s Rachocka, J., Dekonsumpcja, domocentryzm, ekologizacja życia - nowe tendencje konsumenckie w rozwiniętych gospodarkach rynkowych, [w:] Biernat, T., Problemy globalizacji gospodarki, wyd. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Szczecin 2003, s Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa

7 Autor podkreśla, że konsumpcjonizm jest oparty na nierównościach i stale je pogłębia. 14 Bez wątpienia czynnikiem osłabiającym tendencje do konsumpcjonizmu jest też kryzys ekonomiczny, który uderzył w Europę. Możliwości konsumpcyjne jednostek zostały znacznie ograniczone a grupa zmuszonych do pozostania na marginesie konsumpcji znacznie się powiększyła. Dodatkowo gruntem dla alternatywy wobec konsumpcjonizmu są wszystkie wnikające z niego negatywne skutki opisane w pierwszej części. Fakt degradacji środowiska, zmiany relacji między ludźmi, osłabienie zaangażowania obywatelskiego czy zmiany w sposobach spędzania czasu zaczynają budzić sprzeciw. Redefiniowane są wartości konsumpcyjne i pojawiają się nowe takie jak ekologia czy współpraca. Nurty ekologiczne postulują ograniczenie konsumpcji, recykling towarów i odpadów oraz odpowiedzialne i świadome konsumowanie. Pojawia się idea fair trade zakładająca sprawiedliwy handel i poszanowanie praw pracowników i producentów. Ruchy ekologiczne i fair trade dążą jednak przede wszystkim do zmian świadomości jednostek. Jak twierdziła Maria Grodecka, autorka filozoficznych prac propagujących ruchy ekologiczne w Polsce, celem takich ruchów jest odejście od dotychczas uznawanych stereotypów, zmiana sposobów myślenia, oceniania i wyznaczania celów, dążeń i hierarchii wartości życiowych. 15 Rachocka kilka lat później potwierdza prognozy Grodeckiej stwierdzając: Konsumenci w społeczeństwach wysokorozwiniętych coraz częściej ujawniają swoją świadomość ekologiczną, stąd wzrastające zainteresowanie ekokonsumpcją i ekoprzemysłem. Stają się bardziej wrażliwi na szkody wyrządzane środowisku w procesie użytkowania produktów. Zdają sobie sprawę, że ich działania mogą wywoływać uboczne efekty zewnętrzne w wymiarze nie tylko lokalnym, ale i globalnym. 16 Możemy także zastanowić się, czy nie następuje pewien zwrot w kierunku wspólnoty i współpracy, poszukiwania wartości zagubionych w konsumpcjonizmie. Klasyczna teoria Ferdinanda Tönniesa przedstawia odejście od tradycyjnej wspólnoty do nowoczesnego stowarzyszenia, jako zjawisko negatywne. Autor twierdził, że oparty na woli organicznej Gemeinschaft odnosi się przede wszystkim do sfery emocji, oparty jest na silnych więzach łączących jednostki w całość, natomiast Gesellschaft odnosi się do stosunków opartych na 14 Baudrillard, J., Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Sic!, Warszawa, Grodecka, M., Wegetarianizm- Zmierzch świadomości łowcy, wyd. Tower Press, Gdańsk 2000, s Rachocka, J., Dekonsumpcja, domocentryzm, ekologizacja życia - nowe tendencje konsumenckie w rozwiniętych gospodarkach rynkowych, [w:] Biernat, T., Problemy globalizacji gospodarki, wyd. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Szczecin 2003, s

8 umowie i racjonalności. 17 Siła wspólnoty tkwi w fakcie, że jednostka uczestniczy w niej dobrowolnie i całą osobowością, realizując się w niej. Barbara Mikołajewska dokonuje analizy pojęcia wspólnoty przedstawiając przykłady współczesnych badań nad tym zagadnieniem. 18 Autorka stwierdza, że całkowity powrót do wspólnoty jest obecnie niemożliwy, ponieważ wzrost złożoności życia zmienił społeczne wzory, zmieniły się także społeczne formy, przybierając nowe kształty. To, co charakteryzowało całe społeczeństwo i jego sposób życia, stało się obecnie charakterystyczne dla jego części lub specyficznych grup. 19 Jednocześnie możliwy jest powrót do wspólnoty szczególnego rodzaju lub do pewnego stopnia wspólnoty. 20 Mikołajewska przywołuje między innymi badania nad wspólnotami religijnymi na przykładzie ruchów oazowych. Jednym z wniosków jest stwierdzenie, że chęć bycia częścią wspólnoty to z jednej strony wyraz poszukiwania wartości a z drugiej rodzaj obrony przed światem chaosu. Wspólnota dawała ludziom poczucie moralnego bezpieczeństwa w społeczeństwie tradycyjnym jednostka miała mniej problemów z własną tożsamością oraz przewodnikami dla własnego zachowania. 21 Autorka stwierdza, że współcześnie wspólnota jest wciąż pożądana i poszukiwana, mimo że niemożliwy jest powrót do jej tradycyjnej formy. Możemy więc prognozować, że wytwarzane będą pewne substytuty wspólnoty, jej ograniczone i zmodyfikowane wersje. Oprócz opisanych przemian dotyczących konsumpcjonizmu redefiniowane jest również tradycyjne pojęcie własności. Podążając tokiem myślenia Zygmunta Baumana 22 możemy stwierdzić, że w płynnej nowoczesności własność stanowi rodzaj obciążenia, utrudnia mobilność, której wymaga zmienna rzeczywistość. Jest to także związane z wspomnianymi zasadami konsumpcjonizmu, gdzie najważniejsza jest pogoń za nowymi potrzebami a nie za posiadaniem. Po zaspokojeniu potrzeby przedmiot staje się właściwie bezużyteczny. Przykładem obciążenia przedmiotami jest sytuacja, o której pisze Rachel Botsman. Badaczka opisuje amerykańskie firmy zarabiających na przechowywaniu rzeczy, których ludzie w danym momencie nie używają, nie mają na nie miejsca, ale też nie chcą się ich pozbyć. Pracownicy owych firm przyznali, że cena, jaką ponoszą właściciele za wynajem przestrzeni dla swoich 17 Tönnies, F., Wspólnota i stowarzyszenie, PWN, Warszawa 1988, s Mikołajewska, B., Zjawisko wspólnoty, The Lintons Video Press, New Haven, Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Bauman, Z., Konsumowanie Życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków,

9 dóbr w wielu przypadkach znacznie przekracza ich pierwotną wartość. To skrajny przypadek, w którym własność staje się problemem, przestaje być opłacalna. 23 Zmianie rozumienia własności sprzyja także urbanizacja. Gęste zaludnienie zmusza do współdzielenia wielu zasobów, korzystania z nich bez konieczności posiadania. Nowe idee dotyczące wspólnoty, ekologii czy współpracy mogą dodatkowo szybko rozprzestrzeniać się dzięki nowym mediom i globalizacji. 1.3 Alternatywy wobec konsumpcjonizmu Na gruncie opisanych zjawisk i przemian powstała forma alternatywy wobec współczesnego konsumpcjonizmu nazwana przez Rachel Botsman kolabortywną konsumpcją (ang. collaborative consumption) Jest to kluczowe pojęcie dla poniższej pracy. W języku polskim zamiennie stosowany jest termin współkonsumpcja. Badaczka definiuje to zjawisko, jako model ekonomiczny, stojący w opozycji do własności, oparty na wymianie, dzieleniu się, umowach barterowych, płatnym dostępie do dóbr lub udostępnianiu zasobów. Współkonsumpcja zakłada współpracę w celu zaspokojenia potrzeb, nie tylko materialnych. Większość form współkonsumpcji rozwinęło się na dużą skalę dzięki Internetowi, co tłumaczą Tapscott i Williams: Kiedy nowa sieć i nowe pokolenie użytkowników ścierają się z siłami globalizacji, wkraczamy na obszar tak zwanego doskonałego sztormu, gdzie krzyżujące się fale przemian i innowacji prowadzą do obalenia powszechnych sądów na temat gospodarki ( ) naturalna skłonność człowieka do wyrażania własnej osobowości, komunikowania się i bycia przedsiębiorczym łączy się z coraz powszechniejszym dostępem do Internetu i rosnącą popularnością nowych, przyjaznych narzędzi umożliwiających podejmowanie wspólnych działań. 24 W ideę współkonsumpcji wpisują się trzy główne typy: systemy usług produktowych (ang. product service systems), rynki redystrybucyjne (ang. redistribution markets) współdziałanie w ramach stylu życia (ang. collaborative lifestyles) Botsman, R., Rogers, R., What's Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Consumption, Harper Collins, New York, Tapscott, D., Williams, A. Wikinomia, O globalnej współpracy, która zmienia wszystko, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa, 2008, s Botsman, R., Rogers, R., What's Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Consumption, Harper Collins, New York,

10 Systemy usług produktywnych pozwalają na korzystanie z pewnych dóbr bez konieczności posiadania ich. Dobra są tu traktowane jak usługi, z których korzystać może wiele osób. Przykładem systemu usług produktywnych mogą być różnego rodzaju wypożyczalnie. Rynki redystrybucyjne to typ współkonsumpcji, który opiera się na wymianie bądź przekazywaniu używanych dóbr. Najpopularniejszą formą działania w ramach rynków redystrybucyjne to tak zwane swapy, czyli wymiany bezpośrednie, w których bierze udział wiele osób. Podczas swapów wymiana nie musi odbywać się między dwoma partnerami transakcji, główną ideą jest tu wprowadzenie nieużywanych produktów do ponownego obiegu oraz pozbycie się zbędnych przedmiotów. Uczestnicy swapów mogą więc przekazać swoją rzecz jednej osobie i otrzymać dobro od zupełnie innej osoby. Ostatnim typem współkonsumpcji jest współdziałanie w ramach stylu życia. W tym wypadku wymieniane lub współdzielone są wartości niematerialne takie jak czas, czy doświadczenie. Przykłady takiej wymiany obecne są zarówno na poziomie globalnym, jak i lokalnym. Lokalnie działają na przykład banki czasu, przeważnie nieformalne instytucje, w ramach których członkowie wymieniają się drobnymi usługami. Czas poświęcony na pomoc staje się monetą, za którą można otrzymać inną usługę. Przykładem globalnego współdziałania w ramach stylu życia jest Couchsurfing, który umożliwia członkom podróżowanie bez konieczności ponoszenia kosztów zakwaterowania. Couchsurfing zakłada także wymianę kulturową i wymianę doświadczeń podróżników z całego świata. Jest to obecnie najbardziej popularny przykład rozprzestrzeniającej się za pomocą nowych mediów idei współkonsumowania. W poniższej pracy zdecydowano się opisać i wyjaśnić zjawisko kolaboratywnej konsumpcji w Polsce na przykładzie CouchSurfingu. 1.4 Przykład kolaboratywnej konsumpcji w Polsce Idea Couchsurfingu narodziła się na przełomie 2002 i 2003 roku. Pomysłodawcą był Amerykanin Casey Fenton, którego głównym celem było utworzenie strony internetowej, umożliwiającej znalezienie darmowego zakwaterowania podróżnikom z całego świata. 26 Powstał serwis na którym spotykali się użytkownicy oferujący bezpłatny nocleg i osoby poszukujące zakwaterowania. Stopniowo idea zaczęła się rozwijać i wkrótce przestała być jedynie sposobem na unikniecie wysokich kosztów noclegów w czasie 26 Couchsurfing,org, About Couchsurfing, dostęp online: data dostępu:

11 podróży. Couchsurferzy, czyli użytkownicy strony zaczęli tworzyć społeczność wymieniającą nie tylko noclegi, ale też doświadczenia, umiejętności, informacje i czas. Powstała nowa idea podróżowania, oparta na zdobywaniu nowych doświadczeń, poznawanie nowych miejsc i kultury z perspektywy mieszkańców. Pojawiły się swoiste zasady korzystania z Couchsurfingu, oprócz noclegu gospodarz oferuje także oprowadzenie po mieście, wspólnie spędzony czas. Gość natomiast stara się odwdzięczyć, dotrzymać towarzystwa, pomóc, nauczyć czegoś nowego, niepisaną zasadą jest też ofiarowanie drobnych prezentów charakterystycznych dla rodzimego kraju. Gość jest tu wędrowcem, który umożliwia gospodarzowi namiastkę podróży bez wyjeżdżania z domu. W Couchsurfingu można brać udział na cztery sposoby: jako podróżnik, jako gospodarz, jako organizator i jako przewodnik. Organizatorzy współtworzą stronę Couchsurfingu oraz organizują dla członków społeczności wydarzenia takie jak kursy, koncerty, warsztaty czy prelekcje. Przewodnik to osoba, która nie może w danym momencie zaoferować u siebie noclegu, ale chętnie spędzi wolny czas z podróżnikami, oprowadzi po mieście. Różne formy uczestnictwa zwykle bywają łączone. Liczba zarejestrowanych użytkowników Couchsurfingu w Polsce wynosi 87,710 osoby w tym 65,283 gospodarzy 27. Jest więc to prawdopodobnie najbardziej powszechny przykład kolaboratywnej konsumpcji w Polsce. 1.5 Najważniejsze pojęcia W związku z przedstawioną inspiracją teoretyczną i obszarem zainteresowań w niniejszej pracy przyjęto następujące definicje pojęć: Konsumpcja- naturalny proces zaspokajanie potrzeb dzięki dobrom i usługom, podstawowy aspekt życia towarzyszący jednostkom niezależnie od czasu i historii. Konsumpcjonizm- atrybut społeczeństwa, wykorzystywanie dóbr i usług w ilości przekraczającej potrzeby jednostek przy jednoczesnym kreowaniu stale nowych potrzeb. Siła nadająca kształt współczesnym społeczeństwom. Dekonsumpcja- tendencja polegająca na ograniczeniu i zmienieniu formy dotychczasowej konsumpcji 27 Couchsurfing.org, dostęp online: data dostępu:

12 Alternatywne formy konsumpcji- formy korzystania z dóbr i usług zgodne z potrzebami jednostek, oparte na wartościach innych niż proponowane przez konsumpcjonizm np. współpracy, ekologii, sprawiedliwości. Kolaboratywna konsumpcja/ współkonsumpcja- przykład alternatywnej formy konsumpcji, model ekonomiczny, stojący w opozycji do własności, oparty na wymianie, dzieleniu się, umowach barterowych, płatnym dostępie do dóbr lub udostępnianiu zasobów, zakłada również współpracę w celu zaspokojenia potrzeb, nie tylko materialnych System usług produktywnych- typ kolaboratywnej konsumpcji, dobra są tu traktowane jak usługi, z których korzystać może wiele osób bez konieczności ich posiadania Rynki redystrybucyjne- typ współkonsumpcji, który opiera się na wymianie bądź przekazywaniu używanych dóbr, tak by mogło z nich korzystać jak najwięcej osób, gdy przestaną być przydatne właścicielowi Współdziałanie w ramach stylów życia- typ kolaboratywnej konsumpcji oparty na wymienianie lub współdzieleniu wartości niematerialne takich jak czas czy doświadczenie Couchsurfing- przykład współdziałania w ramach stylów życia, umożliwia znalezienie darmowego noclegu dla podróżników z całego świata. To także wymiana doświadczeń, umiejętności, informacji i wymiana kulturowa. 2. Pytania i hipotezy badawcze 2.1 Obszar badań Przyczyny pojawienie się kolaboratywnej konsumpcji w Polsce można po części wytłumaczyć opisanymi przemianami. Zmęczenie i rozczarowanie konsumpcją, kryzys ekonomiczny pojawienie się innych wartości oraz przemiany związane z urbanizacją, globalizacją i nowymi mediami to hipotetyczne wyjaśnienia stworzone na podstawie teorii dotyczących współczesnych społeczeństw. Niewykluczone jednak, że działają tu również inne czynniki, związane ze specyfiką kulturową. Proste wyjaśnienie odnoszące się do pojawienie się kolaboratywnej konsumpcji w odpowiedzi na spadek możliwości finansowych w świetle wyników badań nad zachowaniami konsumenckimi okazują się najbardziej nietrafne. Według ustaleń Kieżel i Smyczek Polacy wobec kryzysu najczęściej porównują ceny produktów (43%), rezygnują z pewnych dóbr (41%) bądź odwiedzają sklepy dyskontowe (32%). Wśród wymienionych sposobów na kryzys w ogóle nie pojawiają się żadne zachowania wpisujące się 12

13 w idee współkonsumpcji np. korzystanie z produktów z drugiej ręki, czy wymienianie rzeczy. 28 Bez zbadania praktyków kolaboratywnej konsumpcji nie sposób stwierdzić, skąd wzięła się współkonsumpcja w Polsce. Szczególna uwaga zostanie więc zwrócona na przyczyny decydowania się na formy współkonsumpcji, motywacje do uczestnictwa w kontekście opisanych przemian oraz źródła, z których respondenci dowiedzieli się o tej idei. Wart zbadania jest również potencjał kolaboratywnej konsumpcji. Ciekawe jest, czy jest ona przykładem szerszego zjawiska, istotnej zmiany, które pociągnie za sobą znaczące konsekwencje. By odpowiedzieć sobie na to pytanie należy zbadać, jaki jest stosunek użytkowników kolaboratywnej konsumpcji do tradycyjnego konsumpcjonizmu oraz innych form alternatywnych. Pozwoli to na stwierdzenie, czy ruch ten tworzy spójną opozycję wobec konsumpcjonizmu, czy jest tylko przykładem pojedynczych działań i zachowań mających na celu realizację pewnych potrzeb. Do zbadania zakreślonego powyżej obszaru przyjęto strategię ilościową. Dane zebrane za pomocą metod ilościowych będą podstawą do weryfikacji hipotez badawczych. 2.2 Cele badawcze 1. Poznanie przyczyn pojawienie się Couchsurfingu w Polsce 2. Opis Couchsurferów na tle społeczeństwa polskiego. 3. Poznanie nastawienia użytkowników Couchsurfingu do wartości konsumpcyjnych i antykonsumpcyjnych. 2.3 Pytania badawcze W związku z tak nakreślonym obszarem badań pytania badawcze podzielono na dwa bloki. Pierwszy odnosi się do przyczyn korzystania z Couchsurfingu natomiast drugi dotyczy stosunku użytkowników Couchsurfingu do konsumpcji, alternatyw wobec niej i świata zewnętrznego. BLOK A 1. Jakie są motywacje do korzystania z Couchsurfingu? 28 Kieżel, E., Smyczek, S., Zachowania polskich konsumentów w warunkach kryzysu gospodarczego, Placet, Warszawa

14 2. Jak zmieniały się motywacje respondentów wraz z korzystaniem z Couchsurfingu? 3. Jakie są, w opinii respondentów korzyści z korzystania z Couchsurfingu? BLOK B 4. Jaki jest stosunek praktyków Couchsurfingu do korzystania z dóbr i usług w sposób przekraczający potrzeby? 5. Jaki jest stosunek użytkowników Couchsurfingu do innych alternatyw wobec konsumpcjonizmu (freeganizmu, idei sprawiedliwego handlu, recyklingu)? 6. Czy użytkownicy Couchsurfingu identyfikują się jako grupa? 7. Czy wśród użytkowników Couchsurfingu dominują specyficzne wartości i postawy? 8. Jaki jest stosunek CouchSurferów do problemów współczesnych społeczeństw? 2.2 Hipotezy badawcze 1. Rozczarowanie konsumpcjonizmem, przemiany cywilizacyjne oraz potrzeba wspólnoty doprowadziły do pojawienia się kolaboratywnej konsumpcji w Polsce. 2. Praktykowanie współkonsumpcji sprzyja podzielaniu wartości stojących w opozycji do wartości związanych z konsumpcjonizmem. 3. Formalizacja form kolaboratywnej konsumpcji prowadzi do zwiększenia poczucia identyfikacji grupowej wśród użytkowników i tworzenia się niby-wspólnot podzielających wartości antykonsumpcyjne. 4. Korzystanie z form kolaboratywnej konsumpcji sprzyja występowaniu postaw antykonsumpcyjnych. 2.3 Wskaźniki do weryfikacji hipotez badawczych Indicatum Rozczarowanie konsumpcjonizmem Wskaźnik/i 1) Negatywne opinie na temat atrybutów konsumpcjonizmu (wielkich centrów handlowych, kreowaniu ciągle nowych potrzeb, pogoni za kolejnymi dobrami, indywidualizacji) 14

15 Potrzeba wspólnoty Proszę zaznaczyć na skali, na ile zgadza się Pan/Pani z poniższym stwierdzeniem: Nie rozumiem osób, które spędzają wolny czas w centrach handlowych. Motywowanie korzystania z form współkonsumpcji możliwością działania dla innych i z innymi, chęcią bycia w grupie osób o podobnych zainteresowaniach i poglądach, potrzebą dzielenia się z innymi, chęcią poznania innych podróżników Proszę wymienić powody, dla których korzysta Pan/Pani z Couchsurfingu. Praktykowanie kolaboratywnej konsumpcji Podzielanie wartości stojących w opozycji do wartości związanych z konsumpcjonizmem Poczucie identyfikacji grupowej Korzystanie z co najmniej jednej formy zaspokajania potrzeb materialnych i niematerialnych dzięki wymianie, wypożyczaniu, współdzieleniu bądź udostępnianiu zasobów Uznawanie za ważne wartości takich jak: ochrona środowiska, umiar w zaspokajaniu potrzeb, bezinteresowność, kolektywizm, współpraca, równość w dostępie do dóbr, oszczędność Proszę wybrać te z poniższych zdań, które dobrze opisują Pana/Pani przekonania: Jest dla mnie ważne by dbać o środowisko naturalne 1) Określanie siebie, jako członka grupy Proszę zaznaczyć na skali na ile zgadza się Pan/Pani z poniższym stwierdzeniem: Uważam się za członka społeczności Couchsurferów 15

16 Postawy antykonsumpcyjne 2) Podejmowanie działań na rzecz członków grupy Czy zdarza się Panu/Pani podejmować działania na rzecz innych Couchsurferów (oprócz udzielania noclegu)? 1) Postulowanie konieczności ograniczenia konsumpcji Proszę zaznaczyć na skali na ile zgadza się Pan/Pani z poniższym stwierdzeniem: Jestem zdania, że współczesne społeczeństwa powinny ograniczyć konsumpcje 2) Podejmowanie działań mających ograniczyć nadmierną konsumpcję (np. recykling, działania na rzecz idei fair trade, freeganizm) Czy kiedykolwiek miał(a) Pan/Pani okazję podejmować podanie poniżej działania? a) oddawanie materiałów do recyklingu (nigdy, raz, kilkukrotnie, często) b) samodzielny recykling (np. przerabianie starych ubrań, mebli, zabawek) c) kupowanie produktów z logo sprawiedliwego handlu d) freeganizm e) udział w wymianach (swapach) f) podróż autostopem g) korzystanie z wypożyczalni 16

17 3. Metodologia 3.1 Metody i techniki badawcze Ze względu na stosunkowo dużą populację użytkowników Couchsurfingu zdecydowano się przeprowadzić badania o charakterze ilościowym. W celu weryfikacji hipotez badawczych zrealizowano 110 ankiet internetowych wśród użytkowników Couchsurfingu za pomocą portalu ebadania.pl. Początkowo zamierzano zebrać część danych za pomocą papierowej ankiety audytoryjnej podczas spotkań krakowskiej grupy Couchsurferów. W tym celu udano się na dwa tego typu spotkania. Podczas tychże okazało się, że znaczna część przybyłych to obcokrajowych, którzy nie brali udziału w badaniu. Znacznie utrudniło to przebieg badania i spowodowało, że duża część polskich uczestników poprosiła, o wysłanie na adres mailowy linka do ankiety w Internecie. Wypełnione podczas spotkań kwestionariusze potraktowano jako pretest i nie włączono ich do ostatecznej analizy. Pozwoliło to na identyfikację niezrozumiałych pytań. Użytkownicy wyrazili także konieczność pozostawienia miejsca na własne komentarze, które wprowadzono do ankiety internetowej. Zaletą kwestionariusza internetowego była możliwość dotarcia do Couchsurferów z całej Polski, a także tych, którzy w chwili przeprowadzania badania przebywali za granicą. Minusem badań internetowych jest brak możliwości udzielenia respondentowi dodatkowych instrukcji i wyjaśnień. By zminimalizować tę wadę linki do ankiety były wysyłane z konta badaczki na Couchsurfingu. W zaproszeniu do badania zachęcano do zadawania pytań a badani mieli możliwość zwrócenia się bezpośrednio do autorki badań w celu wyjaśnienia jakichkolwiek wątpliwości. Ankiety rozsyłano tylko do osób posiadających konto na couchsurfing.org co minimalizowało ryzyko, że kwestionariusz wypełni osoba nie będąca członkiem badanej populacji. Ankiety internetowe przeprowadzono w okresie od osiemnastego maja 2013 do pierwszego czerwca Respondenci bardzo chętnie brali udział w badaniu, zwykle odpowiadali na wiadomość, prosząc o przekazanie wyników po zakończeniu badania. Jedyną trudnością była ta, związana ze specyfiką badanej grupy. Wielu respondentów podróżowało, odpowiadali więc z dużym opóźnieniem. Zebrany materiał poddano analizie statystycznej zgodnie z zaprezentowanymi wskaźnikami. 17

18 3.2 Dobór próby Próbę z populacji polskich Couchsurferów dobrano nielosowo. Lista 87,710 użytkowników Couchsurfingu z Polski codziennie ulegała zmianie, niemożliwe więc było potraktowanie jej jako operatu losowania. By próba była jak najbardziej zróżnicowana, zastosowano dobór celowy. Zaproszenia do wypełnienia ankiety były wysyłane zarówno do mieszkańców dużych, jaki i małych i średnich miast oraz wsi. Starano się też, by respondenci byli w różnym wieku i z różnym doświadczeniem w Couchsurfingu. Zadbano, by próbie były osoby korzystające z portalu od lat oraz nowi użytkownicy. 4. Harmonogram badań luty marzec 2013 Konceptualizacja marzec kwiecień 2013 Operacjonalizacja maj 2013 Tworzenie kwestionariusza, uczestnictwo w spotkaniach krakowskich Couchsurferów (10 maja i 17 maja ) 18 maja czerwca 2013 Zbieranie danych 5. Wnioski 5.1 Opis badanej próby A) Wiek Średnia wieku w badanej próbie wyniosła 24,8 lat. Najwięcej respondentów było w wieku 22 lata i 24 lata (ponad 15% badanych w obydwu przypadkach). Najstarszy respondent miał 66 lat a najmłodsi badani byli w wieku 18 lat. Starsza połowa respondentów miała 24 lata lub więcej. B) Płeć Wśród badanych dominującą pod względem płci grupą były kobiety, stanowiły one 66% respondentów. Mężczyźni to 33% badanych Couchsurferów. 18

19 C) Wykształcenie Dość zaskakujący jest fakt, że wśród zbadanych Couchsurferów pojawiły się jedynie osoby z wykształceniem wyższym lub średnim. Respondenci z wyższym wykształceniem stanowili 55% badanych, użytkownicy z wykształceniem średnim to 45% badanych. D) Stan cywilny Prawie 92% badanych to kawalerowie lub panny. Niecałe 4% stanowiły osoby zamężne/żonate, tyle samo rozwodnicy i rozwódki. 1% respondentów określiło swój stan cywilny za pomocą kategorii inne. E) Miejsce zamieszkania Większość respondentów (67%) mieszka w dużych miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Mieszkańcy dużych miast dominują także wśród całej populacji polskich Couchsurferów. Jest to zgodne z wspomnianą w części teoretycznej tendencją mieszkańców większych ośrodków do współkonsumowania zasobów. Zdecydowanie mniej, bo zaledwie 14% respondentów to mieszkańcy wsi. W miastach od 25 do 100 tysięcy osób mieszka 11% badanych. Mieszkańcy miast do 25 tysięcy mieszkańców stanowili 7%. F) Status zawodowy Największa część badanych Couchsurferów to uczniowie lub studenci (63%). Drugą pod względem wielkości grupą są specjaliści z wyższym wykształceniem, stanowią oni 19%. Pracownicy usług to 8% respondentów. Nieco ponad 4% badanej grupy stanowią osoby bezrobotne. 2% respondentów to specjaliści ze średnim wykształceniem. Jedna osoba wśród badanych jest przedstawicielem wyższej kadry kierowniczej. 3% respondentów określiło swój status zawodowy za pomocą kategorii nietypowe prace. W odpowiedziach respondentów pojawiły się takie zawody jak artysta, pilot wycieczek, nauczyciel angielskiego, prace dorywcze. G) Klasa społeczna Pytanie o klasę społeczną wywołało duże kontrowersje wśród badanych, 11% wybrało kategorię inne, gdzie zaznaczyli, że nie uznają takich podziałów. 60% respondentów to członkowie klasy średniej. Przedstawiciele wyższej klasy średniej stanowili 19% badanych CouchSurferów. 8% respondentów należy to klasy wyższej a niecałe 2% do klasy niższej. 19

20 H) Korzystanie z CouchSurfingu 45% badanych korzysta z Couchsurfingu krócej niż od roku. Użytkownicy z doświadczeniem od roku do dwóch lat stanowią 34% respondentów. 18% badanych korzysta z Couchsurfingu od trzech do pięciu lat. Osoby będące członkami Couchsurfingu od ponad pięciu lat to 3% badanych. Najpopularniejszą formą uczestnictwa jest korzystanie z noclegów u innych Couchsurferów (89% respondentów). Połowa badanych oferuje u siebie miejsce dla innych użytkowników. 45% respondentów oprowadza przyjezdnych po swojej okolicy i spędza z nimi wolny czas. Niecałe 4% badanych angażuje się w inne działania na rzecz społeczności Couchsurferów, na przykład pomaga w organizowaniu spotkań czy warsztatów dla użytkowników. Istnieją użytkownicy, którzy nie korzystają z noclegu u innych, ale sami go oferują. W grupie gospodarzy prawie 13% nie korzysta w zamian z miejsca u innych osób. Podobny trend można zaobserwować w przypadku osób, które pełnią rolę przewodników dla Couchsurferów odwiedzających ich miasta, prawie 16% respondentów z tej grupy nie korzysta z noclegu u innych użytkowników. 5.2 Źródła informacji o Couchsurfingu Jednym z elementów pytania o źródła polskiego Couchsurfingu jest kwestia rozprzestrzeniania się informacji o działalności strony. Respondentów zapytano, skąd dowiedzieli się o portalu. Większość badanych (67%) zdobyła taką informację od innych polskich Couchsurferów. Prawie 11% respondentów, jako źródło wskazało zagranicznych użytkowników portalu a 10% dowiedziało się o stronie od znajomych niezwiązanych z Couchsurfingiem. Respondenci, dla których źródłem były media stanowili 12%, w przypadku 4% badanych były to media zagraniczne a w pozostałych 8% media polskie. Media, jako źródło informacji o CouchSurfingu były bardziej popularne w przypadku nowych użytkowników. Na przykładzie badanych użytkowników stwierdzić możemy, że w Polsce idea CouchSurfingu rozprzestrzeniała się głównie pocztą pantoflową od jednego użytkownika do drugiego za pomocą bezpośredniego przekazu. Część użytkowników o CouchSurfingu dowiedziało się z zagranicy. Mimo, że ta forma kolaboratywnej konsumpcji oparta jest na platformie wirtualnej, to media nie były główną formą przekazu informacji o niej. 20

21 5.3 Motywacje do korzystania z Couchsurfingu By dowiedzieć się, dlaczego respondenci zdecydowali się na Couchsurfing poproszono ich o wybranie z listy powodów tych, które były dla nich istotne oraz tych, które uznali za mało ważne. Zdecydowana większość respondentów uznała, że ważną lub najważniejszą motywacją była chęć poznania nowych ludzi. Takiego zdania było 96% badanych Couchsurferów, przy czym tylko niecałe 4% respondentów uznało, że ten powód nie był dla nich istotny. Drugą popularną motywacją było poszukiwane bardziej ekscytującej formy podróżowania. 91% respondentów uznało ten powód za istotny podczas gdy 9% stwierdziło, że nie był on ważny. Co ciekawe, przyczyna finansowa była dla respondentów mniej istotna. Chęć oszczędzenia była ważną motywacją dla 87% respondentów, 13% uznało ją za nieistotną. 78% badanych zdecydowało się na korzystanie z Couchsurfingu, ponieważ chcieli dzielić się z innymi ludźmi. Ten powód nie był ważny dla 22% badanych. Istotną motywacją dla 68% badanych była chęć bycia częścią międzynarodowej wspólnoty podróżników. Najmniej popularną motywacją była niechęć do komercyjnej turystyki- 59% respondentów uznało ją za ważną podczas dla 41% badanych nie miała ona większego znaczenia. Respondentów poproszono także, by podali własne motywacje, które nie pojawiły się w kafeterii. Tu ponownie pojawiły się powody związane z byciem z innymi ludźmi, wymianą myśli i poglądów, czy niechęcią do samotności. W jeden z wypowiedzi nawiązano do chrześcijańskiej idei pomocy bliźniemu, jako ważnej motywacji do bycia członkiem Couchsurfingu. Jeden z respondentów stwierdził, że wybrał Couchsurfing ze względu na możliwość tworzenia oddolnych małych inicjatyw (gra na instrumencie, nauka języków itd.). 10% respondentów wymieniło powody, które można sprowadzić do poszukiwania autentyczności, chęci poznania lokalnej kultury z perspektywy mieszkańców: poznanie obcych kultur niejako od kuchni, możliwość posmakowania prawdziwego życia w innym kraju. Ciekawym uzasadnieniem korzystania z portalu była też chęć zmieniania negatywnych stereotypów na temat Polski i Polaków wśród cudzoziemców. Pięcioro respondentów zadeklarowało, że decydując się na Couchsurfing chcieli poćwiczyć języki obce. Pojawiły się także motywy związane z sytuacjami losowymi, kiedy respondenci decydowali się poprosić o pomoc Couchsurferów, bo uznali to za najbezpieczniejsze rozwiązanie (na przykład przyjazd późną nocą do obcego kraju). Mimo, że pierwotna idea Couchsurfingu zakładała przede wszystkim oszczędność, nie dla wszystkich użytkowników właśnie to było główną motywacją. Dużo ważniejszymi powodami były te, związane z potrzebą wspólnoty. Podróżnicy chcieli poznać nowych ludzi, dzielić się z nimi i współpracować. Chcieli być częścią grupy ludzi im podobnych. Wyraźna 21

22 była też potrzeba odkrycia czegoś nowego, ekscytującego, bardziej autentycznego niż to, co oferują turystyczne wycieczki z przewodnikiem. 5.4 Zmiana motywacji wraz z korzystaniem z Couchsurfingu Celem pytania o obecne motywacje do uczestnictwa w Couchsurfingu była identyfikacja zmian, jakie nastąpiły wraz z korzystaniem z tej inicjatywy. Respondentów ponownie poproszono o wybranie ważnych i nieważnych powodów z listy i ewentualne uzupełnieni ich o własne odpowiedzi. Najważniejszymi powodem była ponownie chęć poznania nowych ludzi. Tym razem odpowiedzi takiej udzieliła 98% badanych. Tylko dwie osoby uznały ten powód za nieistotny lub mało istotny. Spośród tych, którzy początkowo uznali możliwość poznania nowych osób za mało istotny 75% zmieniło zdanie wraz z korzystaniem z portalu. Kolejnym ważnym powodem, na który również zdecydowało się 98% badanych było przekonanie, że podróżowanie z Couchsurfingiem pozwala na poznanie prawdziwego życia mieszkańców. Wraz z korzystaniem z portalu, większa ilość osób niż na początku wskazała na chęć oszczędzenia (90% badanych). Wśród osób, które początkowo nie zgadzały się, że główną motywacją do korzystania z portalu jest możliwość taniego podróżowania połowa zmieniła zdanie. Mniej popularnym powodem stało się przekonanie o Couchsurfingu, jako bardziej ekscytującej formie podróżowania, za najważniejszą uznało ją 86% badanych, podczas gdy 14% zdecydowało, że nie jest to istotny powód do korzystania z portalu. Nie uległa zmianie liczba osób, dla których ważnym motywem była chęć dzielenia się z innymi. 70% respondentów zdecydowało, że ważną motywacją do bycia Couchsurferem jest fakt, że lubią gościć innych ludzi w swoim domu. Ponad połowa badanych wskazała, że istotnym powodem była niechęć do typowo turystycznych miejsc i hoteli, podczas gdy 58% respondentów stwierdziło, że ważnym jest dla nich by nie być komercyjnym turystą, który kupuje wycieczki. Wśród osób, które początkowo nie uważały niechęci do komercji za ważną motywację do korzystanie z Couchsurfingu ponad 24% zmieniła zdanie wraz z użytkowaniem portalu. Prawie 44% badanych stwierdziło, że kontynuuje swoją przygodę z Couchsurfingiem, ponieważ czują się członkami tej społeczności. Podając dodatkowe motywacje respondenci zwracali uwagę na przyjaźnie, jakie zawarli jako Couchsurferzy, pozytywne doświadczenia podczas pierwszych wyjazdów oraz możliwość przeżycia przygody. Jedna z respondentek stwierdziła, że jest to taki rodzaj podróżowania, gdy nigdy nie wiadomo, co się zdarzy. Respondenci ponownie zwrócili 22

23 uwagę na fakt, że możliwość szlifowania języka w praktyce jest istotnym powodem do bycia Couchsurferem. Podsumowując, wraz z użytkowaniem Couchsurfingu respondenci zaczęli cenić możliwość poznania prawdziwego życia lokalnych mieszkańców podczas podróży. Jeszcze bardziej istotna stała się dla nich okazja do poznania nowych osób. Dla respondentów wciąż ważne są motywacje związane z poszukiwaniem wspólnot oraz potrzebą utrzymywania tych, których członkami się stali. Korzystanie z CouchSurfingu spowodowało też u części badanych wzrost niechęci do komercyjnej turystyki. Z drugiej strony wraz z użytkowaniem portalu respondenci zaczęli postrzegać możliwość oszczędzenia, jako istotną motywację do bycia CouchSurferem. 5.5 Korzyści z bycia Couchsurferem według użytkowników Jednym z elementów charakterystycznych dla różnych form kolaboratywnej konsumpcji jest osiąganie wspólnych korzyści dzięki współpracy. W przeprowadzonym badaniu dokonano próby identyfikacji, jakiego typu korzyści daje współpraca w ramach Couchsurfingu. Niemalże wszyscy respondenci (99%) stwierdzili, że istotną korzyścią jest możliwość poznania nowych kultur i miejsc. Drugą ważną możliwością, jaką daje Couchsurfing jest zdobywanie nowych doświadczeń, zgodnych co do tego jest 98% badanych. Ważną korzyścią podzielaną przez 96% respondentów jest okazja do poznania nowych ludzi. 92% badanych przyznaje, że istotna jest możliwość taniego podróżowania. Nieco mniej, bo 91% respondentów za ważną korzyść, jaką daje bycie Couchsurferem uznaje rozwijanie umiejętności językowych. Możliwość spędzenia czasu z ludźmi o podobnym stylu życia to istotna korzyść dla 80% badanych. Połowa badanych przyznaje, że korzyścią jest dla nich bycie członkiem międzynarodowej wspólnoty. W miejscu na własne komentarze respondenci zaznaczali między innymi, że istotną korzyścią jest nabywanie zaradności i umiejętności radzenia sobie w każdej sytuacji, przełamywanie stereotypów oraz poznanie świata od strony mieszkańców i zwykłych ludzi a nie na podstawie komercyjnych przewodników. Mimo, że motywacje do korzystania z Couchsurfingu są przede wszystkim związane z potrzebą bycia z innymi ludźmi, to w przypadku korzyści na pierwszy plan wysuwają się te, odnoszące się do samorozwoju- nabywania doświadczeń, poznawanie nowych kultur i miejsc, rozwój umiejętności językowych. Korzyści niematerialne zdecydowanie przeważają nad chęcią 23

24 oszczędzenia. Mimo, że wiele osób uznaje, że istotną korzyścią jest poznawanie nowych osób i możliwość spędzenia czasu z ludźmi o podobnym stylu życia, to bycie częścią wspólnoty jest istotną korzyścią tylko dla części użytkowników. 5.6 Stosunek Couchsurferów do konsumpcjonizmu Jednym z celów badań było odkrycie, na ile użytkownicy Couchsurfingu są specyficzną grupą pod względem stosunku do tradycyjnego konsumpcjonizmu. W celu zbudowania możliwie trafnej i rzetelnej skali do mierzenia postaw odnośnie konsumpcjonizmu zastosowano szereg stwierdzeń na skali Likerta. Poproszono respondentów by ustosunkowali się do każdego ze stwierdzeń. Następnie za pomocą testu Alfa Cronbacha wybrano te stwierdzenia, które najlepiej określają stosunek do konsumpcjonizmu i odrzucono te, które nie były wystarczająco spójne z pozostałymi. Ostatecznie pozostawiono jedenaście zmiennych, które utworzyły spójną skalę (Alfa Cronbacha=,730). Tabela 1 Postawy wobec konsumpcjonizmu. Zawsze staram się kupować tylko te rzeczy, które naprawdę są mi potrzebne Jestem zdania, że współczesne społeczeństwa powinny ograniczyć konsumpcje Zdecydowanie się nie zgadzam/ Nie zgadzam się Zdecydowanie się zgadzam/ Zgadzam się 16,4 70,9 12, ,5 25,5 Czerpie dużo radości i satysfakcji ze 3,6 89,1 7,3 współpracy z innymi Cenię sobie bezinteresowność 1,8 94,5 3,6 Uważam, że rzeczy najważniejszych w 1,8 92,7 5,5 życiu nie da się kupić Istotne jest, by korzystać z dóbr 6,4 82,7 10,9 materialnych z umiarem Jest dla mnie ważne, by dbać 3,6 81,8 14,5 o środowisko naturalne Nie przywiązuję dużej wagi do 25,5 45,5 29,1 przedmiotów materialnych Nie rozumiem osób, które spędzają wolny czas w galeriach handlowych Nie lubię oszczędzać i odmawiać 36,4 37,3 26,4 sobie przyjemności Wole kupować mniej rzeczy, ale za to dobrej jakości 8, ,8 Ani się zgadzam ani się nie zgadzam/ Nie mam zdania 24

25 Pierwszą zmienną, mierzącą stosunek do konsumpcjonizmu jest robienie zakupów zgodnie z potrzebami. Respondentów zapytano, czy zawsze starają się kupować rzeczy, które są im naprawdę potrzebne. 70% badanych odpowiedziała twierdząco, 16% była przeciwnego zdania. Pozostałe osoby nie miały zdania lub wybrały odpowiedź ani się zgadzam ani się nie zgadzam. Kolejną poruszoną kwestią było ograniczenie konsumpcji. Ponad 64% badanych było zdania, że współczesne społeczeństwa powinny zmniejszyć skalę konsumpcji. 10% nie zgodziło się z tym stwierdzeniem. Stosunkowo wielu, bo ponad 25% respondentów nie zajęło stanowiska w tej kwestii. Jednym z atrybutów konsumpcjonizmu jest indywidualizm, respondentów zapytano więc, czy współpraca z innymi ludźmi jest dla nich źródłem radości i satysfakcji. Zdecydowana większość, bo aż 89% stwierdziła, że tak. Niecałe 4% było odmiennego zdania. Pozostałe 7% ani się nie zgodziło, ani nie zaprzeczyło bądź nie miało zdania. Niezwykle popularną wśród badanych Couchsurferów wartością okazała się być bezinteresowność- aż 94% badanych przyznało, że ceni tę cechę. Jedynie niecałe 2% miało odmienne zdanie, podczas gdy 4% nie określiło jasno swojego stanowiska. Związane z tym było kolejne pytanie, w którym poproszono respondentów, by ustosunkowali się do stwierdzenia, że najważniejszych rzeczy w życiu nie da się kupić. Zgodziło się z nim prawie 93% respondentów. Niecałe 2% nie zgodziło się z tym stwierdzeniem a 5% badanych nie miało wyraźnego zdania na ten temat. Badanych Couchsurferów zapytano także, czy według nich ważne jest, by zachować umiar w korzystaniu z dóbr materialnych. 83% respondentów stwierdziło, że jest to istotne a 6% była odmiennego zdania. Prawie 11% badanych nie zdecydowało w tej kwestii. Kolejno poruszono kwestię dbania o środowisko naturalne. 82% respondentów przyznało, że jest to dla nich istotna kwestia. Nie zgodziło się z tym niecałe 4% badanych a 14% nie miało wyraźnej opinii. Pod względem stosunku do przedmiotów materialnych badana grupa była mniej jednolita. 45% przyznała, że nie przywiązuje do nich wagi, podczas gdy nieco ponad 25% była przeciwnego zdania. Było to pytanie, na które najwięcej, bo aż 29% nie udzieliło jednoznacznej odpowiedzi. Szczególnym atrybutem konsumpcjonizmu opisanym w części teoretycznej jest otaczanie swoistym kultem sklepów i galerii handlowych. By sprawdzić, jak tę kwestię postrzegają badani, zapytano ich, czy są wstanie zrozumieć osoby spędzające swój wolny czas w takich miejscach. 70% badanych stwierdziło, że nie rozumieją takiego zachowania, opinia 10% respondentów była przeciwna a 20% nie miała zdecydowanego poglądu. Respondentów zapytano także o oszczędzanie i odmawianie sobie przyjemności. 37% badanych uznało, że nie lubi tego robić, podczas gdy 25