JEZIORA ŚWIATA NAJWIĘKSZE JEZIORA ŚWIATA KLASYFIKACJA JEZIOR ZE WZGLĘDU NA CIĄGŁOŚĆ ISTNIENIA

Transkrypt

1 JEZIORA ŚWIATA NAJWIĘKSZE JEZIORA ŚWIATA POD WZGLĘDEM POWIERZCHNI KASPIJSKIE 370 TYS. KM 2 GÓRNE 82 TYS. KM 2 WIKTORII 69 TYS. KM 2 POD WZGLĘDEM GŁĘBOKOŚCI BAJKAŁ 1620 M TANGANIKA 1471 M KASPIJSKIE 1025 M CIĄGŁOŚĆ ISTNIENIA STAŁE STALE WYPEŁNIONE WODĄ np.: Bajkał, Śniardwy, Wiktorii, Kaspijskie CIĄGŁOŚĆ ISTNIENIA OKRESOWE o dużych sezonowych zmianach powierzchni np.: Czad, Wlk. Jezioro Słone, Łob-nor CIĄGŁOŚĆ ISTNIENIA EPIZODYCZNE wypełnione wodą sporadycznie i nieregularnie np.: szotty na Saharze, Jez. Eyre SPOSÓB WYMIANY WODY ODPŁYWOWE wypływa z jeziora przynajmniej jedna rzeka np.: J. Bajkał, J. Górne, J. Wiktorii BEZODPŁYWOWE woda z jeziora wydostaje się tylko przez parowanie np.: M. Kaspijskie, M. Martwe, J. Czad, J. Bałchasz, Wlk. Jez. Słone, Łob-nor, Aralskie 1

2 STOPIEŃ ZASOLENIA SŁODKIE np.: J. Bajkał, J. Wiktorii, J. Górne, J. Śniardwy SŁONAWE np.: J. Czad, J. Bałchasz, J. Łebsko SŁONE np.: M. Kaspijskie, M. Martwe, J. Turkana, Wlk. Jezioro Słone, Aralskie Morze Martwe - zasolenie sięga 260 Sól na brzegu M. Martwego J. Bałchasz część zachodnia jest słodsza od części wschodniej WARUNKI ROZWOJU ŻYCIA OLIGOTROFICZNE JEZIORA MŁODE O DUŻEJ ILOŚCI TLENU, MAŁEJ ILOŚCI SUBSTANCJI ODŻYWCZYCH ŻYCIE W JEZIORZE JEST SŁABO ROZWINIĘTE; KOLOR WODY BŁĘKITNY; NA DNIE MAŁO OSADÓW Jezioro Łebsko jest okresowo słonawe woda słona wlewa się z M. Bałtyckiego przez ujściowy fragment rzeki Łeby 2

3 Przykłady jezior oligotroficznych Morskie Oko Czarny Staw Wielki Staw Polski WARUNKI ROZWOJU ŻYCIA EUTROFICZNE JEZIORA DOJRZAŁE O MALEJĄCEJ ZAWARTOŚCI TLENU I ROSNĄCEJ ZAWARTOŚCI SUBSTANCJI ODŻYWCZYCH; DOBRZE ROZWINIĘTE ŻYCIE: DUŻO ZWIERZĄT WODNYCH, BRZEGI POROŚNIĘTE ROŚLINNOŚCIĄ, KOLOR WODY ZIELONKAWY Przykłady jezior eutroficznych J. Śniardwy J. Mamry J. Wiktorii WARUNKI ROZWOJU ŻYCIA DYSTROFICZNE JEZIORO STARE O NISKIEJ ZAWARTOŚCI TLENU I DUŻEJ ILOŚCI SUBSTANCJI ODŻYWCZYCH; ŻYCIE ORGANICZNE JEST UBOGIE; JEZIORO JEST PŁYTKIE I ZAROŚNIĘTE ROŚLINNOŚCIĄ; KOLOR WODY BRUNATNY LUB ŻÓŁTAWY Przykłady jezior dystroficznych Jeziora dystroficzne ze względu na niewielkie rozmiary często nie mają własnych nazw, przyjęta nazwa ogólna dla tego typu zbiorników to suchary TEKTONICZNE WYSTĘPUJĄ W OBNIŻENIACH TEKTONICZNYCH - NAJCZĘŚCIEJ W ROWACH TEKTONICZNYCH SĄ WTEDY DŁUGIE, WĄSKIE I GŁĘBOKIE. GDY POWSTAJĄ W ZAPADLISKACH TEKTONICZNYCH SĄ BARDZIEJ ROZLEGŁE I PŁYTSZE 3

4 PRZYKŁADY BAJKAŁ TANGANIKA MARTWE TURKANA MALAWI WIKTORII BAŁCHASZ BALATON TITICACA POOPO JEZ. TITICACA PŁYWAJĄCE WYSPY ZBUDOWANE Z TRZCINY Z WIOSKAMI INDIAN WULKANICZNE WYSTĘPUJĄ W KRATERACH WULKANÓW (KRATEROWE), KALDERACH WULKANICZNYCH (KALDEROWE) LUB W OBNIŻENIACH ZAMKNIĘTYCH PRZEZ POTOKI LAWY (LAWOWE); SĄ PRZEWAŻNIE GŁĘBOKIE I NIEZBYT DUŻE, MAJĄ STROME BRZEGI, WODA W NICH JEST CZASAMI MOCNO ZMINERALIZOWANA I GORĄCA (W KRATERACH CZYNNYCH WULKANÓW) KRATEROWE: Albano koło Rzymu, Bolsena we Włoszech KALDEROWE Crater Lake w Oregonie, Toba na Sumatrze Jezioro Albano Crater Lake 4

5 Jezioro Toba LAWOWE J. Sewan w Armenii RELIKTOWE POWSTAJĄ POPRZEZ ODCIĘCIE FRAGMENTÓW DAWNYCH MÓRZ PRZEZ RUCHY SKORUPY ZIEMSKIEJ. SĄ ZAZWYCZAJ SŁONE I DUŻE POD WZGLĘDEM POWIERZCHNI PRZYKŁADY: M. KASPIJSKIE, J. ARALSKIE 5

6 POLODOWCOWE WYSTĘPUJĄCE NA OBSZARACH ZLODOWACEŃ CZWARTORZĘDOWYCH ZARÓWNO NA OBSZARACH NIZINNYCH, JAK I W GÓRACH PODTYPY: MORENOWE NIZINNE MORENOWE GÓRSKIE RYNNOWE CYRKOWE (KAROWE) OCZKA WYTOPISKOWE (POLODOWCOWE) MORENOWE NIZNNE ROZLEGŁE, STOSUNKOWO PŁYTKIE O UROZMAICONEJ LINII BRZEGOWEJ; POWSTAJĄ W ZAGŁĘBIENIACH MORENY DENNEJ LUB ZAGŁĘBIENIACH PRZED MORENĄ CZOŁOWĄ PRZYKŁADY: ŚNIARDWY, MAMRY, NIEGOCIN, WIELIMIE JEZIORO ŚNIARDWY JEZIORO NIEGOCIN MORENOWE GÓRSKIE POWSTAJĄ PRZEZ ZATARASOWANIE DOLINY GÓRSKIEJ WAŁEM MORENY CZOŁOWEJ; MAJĄ ZAWYKLE WYDŁUŻONY KSZTAŁT I SĄ GŁĘBOKIE PRZYKŁAD: COMO, GARDA, MAGGIORE, BODEŃSKIE, GENEWSKIE JEZIORO COMO 6

7 RYNNOWE WYPEŁNIAJĄ RYNNY PODLOODWCOWE; SĄ WYDŁUŻONE, GŁĘBOKIE, WĄSKIE; CECHUJĄ SIĘ STROMYMI BRZEGAMI I UROZMAICONYM DNEM (LICZNE PRZEGŁĘBIENIA I SPŁYCENIA) PRZYKŁADY: HAŃCZA, DRAWSKO, JEZIORAK, WDZYDZE, GOPŁO, WIGRY JEZIORAK TO NAJDŁUŻSZE POLSKIE JEZIORO 27,4 KM JEZIORO WDZYDZE POWSTAŁO W DWÓCH PROSTOPADŁYCH RYNNACH CYRKOWE (KAROWE) JEZIORA POWSTAJĄCE W KOTŁACH POLODOWCOWYCH; SĄ KOLISTE, GŁĘBOKIE, MAJĄ STROME BRZEGI PRZYKŁADY: CZARNY STAW, WIELKI STAW POLSKI, WIELKI STAW GĄSIENICOWY OCZKA POLODOWCOWE NIEWIELKIE, PŁYTKIE JEZIORKA POWSTAJĄCE W WYNIKU WYTOPIENIA SIĘ POJEDYŃCZYCH BRYŁ MARTWEGO LODU CZĘSTO SĄ BEZODPŁYWOWE SZYBKO ZARASTAJĄ WIELKI STAW POLSKI NAJGŁEBSZE JEZIORO TATRZAŃSKIE 7

8 DELTOWE POWSTAJĄ POPRZEZ ODCIĘCIE ALUWIAMI PRZYBRZEŻNYCH FRAGMENTÓW MORZA. SĄ PŁYTKIE, SILNIE ZAMULONE, W ZNACZNEJ CZĘŚCI POROŚNIĘTE SZUWARAMI; MAJĄ PŁASKIE BRZEGI PRZYKŁADY: DRUZNO, DĄBIE JEZIORO DRUZNO STARORZECZA (JEZIORA ZAKOLOWE) POWSTAJĄ POPRZEZ ODCIĘCIE MEANDRÓW RZECZNYCH; MAJĄ CZĘSTO KSZTAŁT ROGALIKA PRZYKŁADY: J. CZERNIAKOWSKIE W WARSZAWIE J. CZERNIAKOWSKIE FRAGMENT STARORZECZA WISŁY 8

9 PRZYBRZEŻNE POWSTAJĄ PRZEZ ODCIĘCIE FRAGMETÓW MORZA MIERZEJAMI, WAŁAMI PRZYBRZEŻNYMI LUB PRZEZ ZALANIE WODAMI MORSKIMI NISKO POŁOŻONYCH TERENÓW LĄDOWYCH PRZYKŁADY: ŁEBSKO, GARDNO, SARBSKO, BUKOWNO, MARACAIBO, LAGUNA PATOS J. ŁEBSKO MARACAIBO TO JEDNO Z NAJBARDZIEJ BURZOWYCH MIEJSC NA ZIEMI 9

10 KRASOWE POWSTAJĄ W OBNIŻENIACH KRASOWYCH: LEJKACH, UWAŁACH I POLJACH PRZYKŁADY: J. PLITWICKIE, OCHRYDZKIE, PRESPA, SZKODERSKIE, JEZIORA NA POJEZIERZU ŁĘCZYŃSKO-WŁODAWSKIM JEZIORA PLITWICKIE (CHORWACJA) EOLICZNE POWSTAJĄ W ZAGŁĘBIENIACH ZWIĄZANYCH Z DZIAŁALNOŚCIĄ WIATRU. WYRÓŻNIAMY JEZIORA: WYDMOWE POWSTAJĄCE MIĘDZY WYDMAMI DEFLACYJNE POWSTAJĄCE W OBNIŻENIACH DEFLACYJNYCH PRZYKŁADY: CZAD, TEKE (KAZACHSTAN), JEZIORA W PUSZCZY NOTECKIEJ J. CZAD METEORYTOWE WYPEŁNIAJĄ KRATERY POWSTAŁE PO UDERZENIU METEORYTU PRZYKŁADY: J. SILJAN (SZWECJA), JEZIORA W REZERWACIE MORASKO (POZNAŃ), J. KAALI NA WYSPIE SAREMA 10

11 JEZIORA OSUWISKOWE POWSTAJĄ PRZEZ ZATARASOWANIE DOLINY PRZEZ JĘZOR OSUWISKA ZA TĄ NATURALNĄ TAMĄ GROMADZI SIĘ WODA PRZYKŁADY: J. DUSZATYŃSKIE W BIESZCZADACH, J. SARESKIE (TADŻYKISTAN) REZERWAT MORASKO JEZIORKA DUSZATYŃSKIE JEZIORO SARESKIE LIMANOWE JEZIORA POWSTAJĄCE W WYNIKU ODCIĘCIA MIERZEJAMI UJŚĆ RZECZNYCH POŁOŻONYCH W WĄWOZACH PRZYKŁADY: LIMANY NAD MORZEM CZARNYM NA OBSZARZE UKRAINY 11

12 BIOGENICZNE POWSTAJĄ W WYNIKU DZIAŁANIA ORGANIZMÓW ŻYWYCH NP.: BOBRY BUDUJĄCE TAMY NA RZEKACH; NATURALNE TAMY NA RZEKACH ZBUDOWANE Z NANIESIONYCH PNI LUB KONARÓW DRZEW I INNYCH SZCZĄTKÓW ROŚLINNYCH TEKTONICZNO-POLODOWCOWE POWSTAJĄ W OBNIŻENIACH TEKTONICZNYCH PRZEMODELOWANYCH PRZEZ LĄDOLODY PRZYKŁADY: GÓRNE, MICHIGAN, HURON, ERIE, ONTARIO, WLK. JEZ. NIEWOLNICZE, WLK. JEZ. NIDŹWIEDZIE, ŁADOGA, ONEGA, WETTER, WENER ŁADOGA NAJWIĘKSZE JEZIORO EUROPY 12