Pustynie. Obszary o niskiej sumie opadów. Czynniki warunkujące rozmieszczenie obszarów pustynnych. - zwykle poniżej 250 mm na rok

Transkrypt

1 Pustynie Obszary o niskiej sumie opadów - zwykle poniżej 250 mm na rok wg Babicki & Maminajszwili w: encyklopedia.pwn.pl Czynniki warunkujące rozmieszczenie obszarów pustynnych Związane z prądami zstępującymi Pas około 30 N oraz około 30 S szerokości geograficznej Cień opadowy za łańcuchami górskimi Duża odległość od oceanów Wybrzeża strefy tropikalnej graniczące ze strefami występowania zimnych prądów oceanicznych Pustynie polarne Sahara,

2 Pustynie świata

3 Pustynie Fabryki Piasku Główne cechy: Brak stale przepływających przez te obszary cieków Wewnętrzny obszar drenażu Lokalna baza erozyjna Pustynne burze Gwałtowne powodzie (flash floods) Główne typy: Piaszczyste (erg) Kamieniste (hamada) Żwirowe (serir) Pylaste (kewir, playa) Lodowe Wydmy zasilane w piasek przede wszystkim w wyniku transportu wodnego Obrzeżone przez doliny cieków okresowych (uedy/wadis) Graniczą z pokrywami stożków aluwialnych lub suchych stożków napływowych (bajada) Również w wyniku antropogenicznego wylesienia!

4 Mechanizmy transportu eolicznego Trakcja - transport hydrauliczny Toczenie: 2-4 mm Pełznięcie powierzchniowe Saltacja 20-25% piasku porusza się w wyniku uderzeń przez ziarna podlegające saltacji (< 2 mm) Zawiesina Zawiesina: drobnoziarniste piaski i pyły Ziarna ~ 0.1 mm są najłatwiej poruszane i wywiewane przez wiatr; zwykle > 2 m powyżej powierzchni terenu

5 Uproszczone cechy systemu eolicznego Osady eoliczne powstają w wyniku mieszanych procesów depozycji: Eolicznej (sensu stricte) wydmy i pokrywy piaszczyste Wodnej na obszarach obniżeń międzywydmowych Jeziornej i typu playa Eolicznej (sensu lato) pokrywy lessowe Erozja: Wywiewanie do powierzchni strefy zwilżonego piasku związanej z położeniem zwierciadła wód gruntowych Ostańce deflacyjne Bruki deflacyjne Grzyby skalne Graniaki Zmiany poziomu wód gruntowych Wydmy w Łebie

6 Zdjęcie burzy piaskowej wykonane 26 lutego 2000 roku. Chmura pyłu 4 marca dotarła do Ameryki Południowej. wikipedia.org Tempo akumulacji pyłów eolicznych na obszarach dnach oceanicznego wynosi g/rok

7

8 Obszary występowania lessów Kendall & Barbeau, from:

9 Hierarchia form eolicznych i osadów z nimi związanych zanych Ziarna Zmarszczki Wydmy Pola wydmowe Wcięcia cieków okresowych i osady je wypełniające (uedy/wadi) Obszary typu playa pokryte osadami heterogenicznymi: chemicznymi oraz eolicznymi i aluwialnymi osadami klastycznymi

10 Charakterystyczne cechy osadów eolicznych Osady eoliczne cechuje krzyżowe warstwowanie przekątne o dużym stopniu nachylenia ( ) Lokalnie mogą występować cienkie poziome laminacje Ziarna kwarcu dobrze obtoczone, matowe Ziarna kwarcu pokryte tlenkami żelaza mogą wskazywać na suchy i/lub okresowo wilgotny klimat Dobra selekcja; często monomodalne Znikome domieszki pyłu i iłu Wielkość ziaren od 60 µm do 2 mm Zwykle brak łyszczyków

11 KLASYFIKACJA JEZIOR

12 Stratyfikacja wód w d jeziornych Płycizna brzegowa Skłon basenu Równia basenowa Prądy powierzchniowe Obszar delty Prądy wewnętrzne Homogeniczne muły Sedymentacja pelagiczna Prądy wewnętrzne Piaski i muły deltowe Termoklina Laminowane muły Prądy denne (zawiesinowe) Laminowane muły i piaski turbidytowe

13 Położenie geomorfologiczne i tektoniczne jezior Współcze cześnie zajmują 1% lądowej l powierzchni ziemi Kontynentalne strefy ryftowe np. jezioro Tanganika, wschodnia Afryka Końcowe etapy wypełnienia basenów przedgórskich np. jezioro Aralskie Obniżenia w obrębie kontynentów np. jezioro Wiktorii, jezioro Eyre Jeziora polodowcowe Jeziora morenowe np. Wielkie Jeziora Mazurskie Oczka wytopiskowe Jeziora rynnowe np. Gopło, Hańcza Jeziora egzaracyjno-morenowe np. Morskie Oko Jeziora cyrkowe np. Czarny Staw Jeziora związane z osuwiskami np. Jeziorka Duszatyńskie Jeziora wulkaniczne: Jeziora kalderowe Jeziora obniżeń międzywydmowych Jeziora przybrzeżne Jeziora związane z rzekami Starorzecza Jeziora związane z wałami korytowymi Jeziora w obrębie delt

14 Nazwa Cyrkulacja wody Występowanie Termika Amiktyczne brak cyrkulacji strefa polarna zbiorniki przez cały rok pokryte warstwą lodu Monomiktyczne zimne Dimiktyczne Monomiktyczne ciepłe Oligomiktyczne Polimiktyczne raz w roku pełna cyrkulacja dwa razy w roku raz w roku słaba (głównie górnych warstw) częsta (nawet codzienna) strefa polarna i obszary wysokogórskie strefa umiarkowana strefa równikowa i międzyzwrotnikowa strefa przyrównikowa różne strefy jeziora płytkie temperatura wody zawsze poniżej 4 C temperatura wody latem powyżej 4 C, zimą poniżej 4 C temperatura wody zawsze powyżej 4 C ciepła woda w całym przekroju zbiornika prawie jednakowa temperatura w całym przekroju jeziora

15 Rodzaje jezior ze względu na trofię Jezioro dystroficzne Jezioro eutroficzne Jezioro hypertroficzne Jezioro mezotroficzne Jezioro oligotroficzne Jezioro saprotroficzne

16 System jeziorny uproszczone wskaźniki zróżnicowanego zapisu osadowego: Centralna część misy jeziornej drobno- i bardzo drobnoziarniste osady, często o cechach turbidytów Brzegi często przechodzące w stożki aluwialne lub osady systemu fluwialnego Stale lub okresowo warunki redukcyjne możliwość zachowania materii organicznej Cykliczność sedymentacji wyrażona przez współwystępowanie: Osadów klastycznych i organicznych Osadów węglanowych i organicznych Ewaporatów i osadów organicznych

17 Death Valley - wg Crowel & Link, 1982; Crowel, 2003

18 Charakterystyczne cechy osadów w jeziornych Wąska strefa osadów brzegowych i deltowych W centralnej części jezior depozycja osadów drobnoziarnistych i turbidytowych W strefie brzegowej bardziej gruboziarniste osady związane z ujściami rzek Obecność słodkowodnej fauny Zwykle dobrze wysortowane Najczęściej są to osady siliciklastyczne ale mogą być to również węglany, jak i ewaporaty Często cechują się cyklicznością, związaną z porami roku i/lub zakwitami planktonu W czasie geologicznym jeziora są formą efemeryczną

19 Znaczenie jeziornego systemu depozycyjnego Zapis osadowy odzwierciedleniem lokalnego klimatu i geochemii Znaczniki stratygraficzne (organiczna pułapka minerałów wykazujących radioaktywność podwyższone NG, G) Główna skała macierzysta dla węglowodorów wzdłuż obrzeży Atlantyku Główna skała macierzysta dla łupków gazo- i roponośnych na zachodzie USA i w Kanadzie Główne źródło: Węglanów sodu np. Trona (uwodniony węglan sodu) Boraksu rodzimego (uwodniony boran sodu) Sulfohalit (Na 6 ClF(SO 4 ) 2 ) Hanksit (Na 22 K(SO 4 ) 9 (CO 3 ) 2 Cl)