PTASIE PISKLAKI MAJĄ KSZTAŁT RÓśNORAKI.

Transkrypt

1 PTASIE PISKLAKI MAJĄ KSZTAŁT RÓśNORAKI. Jowita Kurach Ptaki są bardzo opiekuńczymi rodzicami. W celu wychowania potomstwa prawie wszystkie troszczą się o gniazdo, jaja i pisklęta. Tylko kukułka, która nie potrafi budować gniazd, podrzuca jaja do gniazd innych gatunków, np. pliszki siwej, trzcinniczka. Po wykluciu, pisklę kukułki wyrzuca z gniazda przybrane rodzeństwo, a przybrani rodzice z oddaniem wychowują większego od siebie pisklaka. Gniazdo jest dla ptaka miejscem składania jaj i wychowywania piskląt. Cześć gatunków buduje bardzo dokładne i precyzyjne konstrukcje, z kolei inne zakładają gniazda niestarannie lub znoszą jaja bezpośrednio na ziemi lub skałach. Materiałem budulcowym najczęściej są gałęzie, trawa, ziemia itp. Gniazda mogą składać się z jednej, dwóch lub trzech warstw. W gniazdach trójwarstwowych wyodrębnia się: warstwę zewnętrzną z duŝych i masywnych elementów, np. gałązek; warstwę środkową z materiałów bardziej delikatnych, np. ziemi lub gliny zmieszanej z materiałem roślinnym i śliną; warstwę wewnętrzną zazwyczaj z elementów miękkich i delikatnych, np. piór lub sierści. Pisklęta róŝnych gatunków wykluwają się z róŝnorodnym stopniem samodzielności. Generalnie moŝna dokonać podziału na dwie grupy: Gniazdowniki budują misterne gniazda, które muszą długo słuŝyć pisklakom. Wykluwają się nagie i ślepe, niesamodzielne, wymagają opieki rodziców (karmienia, ogrzewania). Przykładowo: kawka, sikora bogatka; orzeł przedni Zagniazdowniki gniazda budują mało precyzyjnie, gdyŝ nie muszą one długo słuŝyć pisklakom. Wykluwają się pokryte puchem o maskującej barwie, są zaradne i zdolne do samodzielnego Ŝycia poruszają się i zdobywają pokarm. Przykładowo: łabędź niemy, kaczka krzyŝówka. Bardzo często młode ptaki opuszczają gniazdo, gdy lotki (pióra w skrzydłach) i sterówki (pióra w ogonie) nie są w pełni wykształcone. Takie ptaki sprawiają wraŝenie bezradnych. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe rodzice opiekują się podlotami karmiąc je, zatem nie powinno się zabierać znajd do domu. Jeśli ptak znajduje się w niebezpiecznym miejscu (zagroŝenie ze strony kotów lub samochodów), moŝna takiego podlota posadzić na krzewie, gałęzi drzewa lub na jakimś budynku). Gdy zostawimy ptaka w spokoju, rodzice zareagują na głos potomstwa i nakarmią je. POZIOM NAUCZANIA: klasy I-III szkół podstawowych CZAS REALIZACJI: 1 godzina CEL GŁÓWNY: Poznanie budowy i funkcji ptasiego gniazda. CELE SZCZEGÓŁOWE: Uczeń umie wyjaśnić, gdzie i z czego wybrane ptaki budują swoje gniazda; tłumaczy pojęcie gniazdowniki i zagniazdowniki; wie jak zachować się w sytuacji zagubienia; wie jak postąpić w przypadku znalezienia podlota;

2 zna pospolite gatunki ptaków lęgowych w Polsce; PTASIE PISKLAKI - 2. potrafi wymienić i rozróŝnić niektóre gatunki ptaków i ich gniazda; kształtuje emocjonalne więzi z przyrodą. KRÓTKI OPIS: Scenariusz zajęć mający na celu zapoznanie uczniów z budową, funkcją ptasiego gniazda oraz jego róŝnorodnością na przykładzie naszych pospolitych ptaków lęgowych. Zajęcia kształtują pozytywne postawy u dzieci i wskazują prawidłowe postępowanie w sytuacji zagubienia się. METODY: pogadanka, burza mózgów, czytanie wiersza, obserwacja, ćwiczenia praktyczne, FORMY PRACY: zbiorowa, indywidualna ŚRODKI DYDAKTYCZNE: przewodniki do oznaczania ptaków, przykładowe gniazdo ptaka, wiersze, ilustracje, karty pracy PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI: przygotować załączniki, karty pracy, barwne ilustracje (przewodniki do rozpoznawania ptaków lub wydruku fotografii) oraz znaleźć stare, ubiegłoroczne gniazdo (po sezonie lęgowym). PRZEBIEG LEKCJI: 1. Czytamy fragment wiersza Wandy Chotomskiej (załącznik 1). Pytamy dzieci czy domyślają się jaki będzie temat dzisiejszych zajęć. 2. Pokazujemy gniazdo i pytamy co to jest i do czego słuŝy ptakom. Wspólnie z uczniami analizujemy budowę gniazda, wyodrębniając poszczególne warstwy. 3. Rozdajemy uczniom przygotowane wcześniej karty z ptakami z załącznika nr 2. Po kolei prezentujemy ilustracje: bogatki, kawki, krzyŝówki i łabędzie niemego. Pytamy uczniów czym róŝnią się poszczególne gatunki i jakie maja charakterystyczne cechy pozwalające na rozpoznanie ich w terenie. Opowiadamy dzieciom jakie gniazda i w jakich miejscach budują omawiane gatunki. Rozdajemy karty z gniazdami (załącznik 3) Dzieci wykorzystując informacje z kart przyporządkowują ilustracje ptaka do właściwego gniazda. 4. Pytamy dzieci jaki ptak kojarzy im się z zegarem. Czytamy wiersz Marii Konopnickiej (załącznik 1). Pytamy uczniów czego szukała kukułka i czy domyślają się dlaczego, uzupełniamy odpowiedź. 5. Rozdajemy załącznik 4. Tłumaczymy dzieciom, Ŝe są to ilustracje dwóch piskląt róŝnych gatunków w tym samym wieku (orzeł przedni i ohar). Pytamy się dzieci czym róŝnią się pisklęta. Które z nich ich zdaniem lepiej się rusza, jest bardziej samodzielne itp. Uzupełniamy wypowiedzi uczniów, tłumacząc czym są gniazdowniki i zagniazdowniki. Co zrobić jak się zgubię? 6. Pytamy dzieci czy kiedykolwiek zdarzyło im zgubić się, np. w duŝym sklepie. Prosimy, by uczniowie opowiedzieli, jak naleŝy postąpić w takiej sytuacji. W razie potrzeby uzupełniamy wypowiedzi, objaśniając, Ŝe naleŝy pozostać w tym samym miejscu i poprosić o pomoc osobę dorosłą, najlepiej w mundurze (straŝnika, policjanta, ochroniarza itp.), Nie wolno zabierać dzikich ptaków ze sobą. Tłumaczymy, Ŝe tak jak nasi rodzice opiekują się nami, tak samo postępują dorosłe ptaki. Opowiadamy, Ŝe nie naleŝy zabierać do domu podlotów, czyli młodych ptaków, które jeszcze nie umieją latać. Jeśli chcemy pomóc młodym ptakom odnalezionym w niebezpiecznym dla nich miejscu, moŝna posadzić je na gałązce i zostawić w spokoju, umoŝliwiając powrót rodziców. Pytamy dzieci dlaczego prawdziwy miłośnik przyrody nie zbliŝa się do ptasich gniazd w sezonie lęgowym. 7. MoŜemy takŝe uzupełnić te zajęcia czytając baśń Hansa Christiana Andersena Brzydkie kaczątko (prosimy by dzieci słuchały z zamkniętymi oczyma wyobraŝając sobie losy brzydkiego kaczątka ) lub proponujemy dzieciom, by poprosiły swoich rodziców o przeczytanie baśni na dobranoc. Na kolejnych zajęciach moŝemy porozmawiać z dziećmi, tak by podzieliły się swoimi przemyśleniami na temat baśni.

3 PTASIE PISKLAKI - 3. LITERATURA: Bezzel E Podglądanie ptaków. Delta, Warszawa Gotzman J., Jablonski J Gniazda naszych ptaków. PZWS, Warszawa Haag H Mój pierwszy przewodnik. Jaki to ptak?. Multico, Warszawa Jonssson L Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Mulico, Warszawa Kruszewicz A. G Ptaki Polski. Mulico, Warszawa Makatsch W., 1957, Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, PWN, Warszawa Mitchell D Ptaki Europy. Elipsa, Warszawa Nicilai J. Singer D. Wothe K Ptaki. Encyklopedia kieszonkowa. Muza, Warszawa Popko-Tomasiewicz K. Stefanik M Czym skorupka za młodu nasiąknie, czyli jak pokochać przyrodę aby ona pokochała nas. Autorski Program Edukacji Ekologicznej klas I-III. Gorczański Park Narodowy, Poręba Wielka MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA. Załącznik nr 1 Wanda Chotomska Skowronki gdzie skowronkowa dzieciaki chowa? w gniazdku na lace najpierw jajka a potem dzieci przed deszczami osłania i słońcem Maria Konopnicka Kukułeczka Po tym ciemnym boru Kukułeczka kuka, Z ranka do wieczora Gniazdka sobie szuka. Kuku! Kuku! Gniazdka sobie szuka. - A ty, kukułeczko, Co na drzewach siadasz, Jakie ty nowiny W lesie rozpowiadasz? Kuku! Kuku! W lesie rozpowiadasz? Leciałam ja w maju Z ciepłego wyraju, Zagubiłam w drodze ŚcieŜynkę do gaju! Kuku! Kuku! ŚcieŜynkę do gaju! Zgubiłam ścieŝkę Do gniazdeczka mego, Teraz latam, teraz kukam, Ot, juŝ wiesz dlaczego. Kuku! Kuku! Ot, juŝ wiesz dlaczego.

4 PTASIE PISKLAKI - 4. Załącznik nr 2 Wybrane pospolite ptaki lęgowe w Polsce. Część 1.: KrzyŜówka najpospolitsza i najliczniejsza kaczka w Polsce. Samiec w szacie godowej (zimą i wiosną) jest barwnie upierzony. - Łabędź niemy powszechnie znany, duŝy wędrowny ptak wodny. Dawniej łabędzie odlatywały na zimę w cieplejsze obszary Europy, obecnie bardzo często zimują w Polsce ze względu na niewłaściwe dokarmianie. Dorosłe ptaki są białe, młode ptaki - szare.

5 PTASIE PISKLAKI - 5. Załącznik nr 2 Wybrane pospolite ptaki lęgowe w Polsce. Część 2.: Sikora bogatka najpospolitsza i największa sikora, jaką moŝemy spotkać w Polsce. Zimą bardzo często odwiedzają karmniki, często odpędzając mniejsze i słabsze ptaki. Kawka pospolity ptak średniej wielkości (nieco większy od gołębia), naleŝy do rodziny krukowatych. Gatunek synantropijny, czyli związany z człowiekiem.

6 PTASIE PISKLAKI - 6. Załącznik nr 3. Gniazda bogatki, kawki, krzyŝówki i łabędzia niemego. Część 1. Łabędzie budują duŝe gniazda z róŝnych części roślin, najczęściej w trzcinach, pływających wysepkach i w innych niedostępnych miejscach na brzegach zbiorników wodnych. Łabędzie, w obronie gniazda i piskląt, potrafią być bardzo niebezpieczne i waleczne uderzeniem skrzydła mogą nawet złamać rękę człowieka. Kawki zakładają gniazda w róŝnych niedostępnych zakamarkach budynków, na poddaszach, w kominach oraz otworach wentylacyjnych, korzystają takŝe z budek lęgowych. Ich gniazda zbudowane są z cienkich patyków, szmat i ziemi.

7 PTASIE PISKLAKI - 7. Załącznik nr 3. Gniazda bogatki, kawki, krzyŝówki i łabędzia niemego. Część 1. KrzyŜówki budują gniazda ze źdźbeł trawy i liści z dodatkiem własnego puchu, w pobliŝu wody, najczęściej w gęstwinie trzcin, lub innej przybrzeŝnej roślinności. Mogą równieŝ gniazdować w norach ziemnych, dziuplach, kępach krzewów a takŝe na dachach niskich budynków. Chętnie wykorzystują specjalnie przygotowane i zawieszone na drzewach kosze wiklinowe. Bogatki zakładają gniazda w dziuplach i budkach lęgowych, ale takŝe w słupkach ogrodzeniowych, pod dachem i innych zaskakujących miejscach.

8 PTASIE PISKLAKI - 8. Załącznik nr 4. Pisklęta: 1. Gniazdownik orzeł przedni. 2. Zagniazdownik ohar (gatunek kaczki)