POZNAJMY BLIśEJ PTAKI Kamila Kozieł

Transkrypt

1 POZNAJMY BLIśEJ PTAKI Kamila Kozieł Ptaki zamieszkują wiele róŝnych środowisk na Ziemi. Spotkamy je na pustyniach i stepach, w lasach iglastych i tropikalnych, na bezleśnych obszarach podbiegunowych, polach i łąkach, w wreszcie w bliskim sąsiedztwie człowieka. Opisano ponad 9000 gatunków współczesnych ptaków (w Polsce stwierdzono ponad 440 gatunków), które przystosowały się do róŝnorodnych warunków środowiskowych i wyspecjalizowały się do Ŝycia w pewnych ściśle określonych ekosystemach. Często związane jest to z odŝywianiem się szczególnym rodzajem pokarmu. Najczęściej spotkamy ptaki owadoŝerne, ale znane są takŝe gatunki owocoŝerne (np. papugi), czy te dla których pokarm stanowi nektar (np. kolibry). Ptaki wodne odŝywiają się zazwyczaj rybami (np. perkozy, kormorany), bezkręgowcami lub roślinami (np. gęsi, łabędzie). Ptaki drapieŝne (np. sokoły, orły) wyspecjalizowały się w polowaniu na inne zwierzęta, gdy padlinoŝercy (np. sępy) wykorzystują martwe organizmy. Ze względu na brak zębów układ pokarmowy jest przystosowany do trawienia duŝych kawałków poŝywienia, które są przez ptaki połykane. Natura wyposaŝyła ptaki w narzędzia umoŝliwiające lot, który od zarania dziejów kojarzony jest z poczuciem wolności: PIÓRA - rogowy wytwór naskórka, lekkie, giętkie a zarazem mocne, tworzące powierzchnię nośną, chroniące ciało, ograniczające utratę wody i ciepła SKRZYDŁA - przednie kończyny zazwyczaj słuŝące do latania, poruszane potęŝnymi mięśniami piersiowym, które z kolei przyczepione są do okazałego grzebienia na mostku. KSZTAŁT CIAŁA - opływowy KOŚCI są mocne ale lekkie, często spneumatyzowane (mają puste przestrzenie wewnętrzne wypełnione powietrzem) DZIÓB- rogowy twór osłaniający szczęki pozbawione zębów WORKI POWIETRZNE dodatkowe narządy połączone z płucami, ułatwiające skuteczne i wydajne oddychanie BRAK pęcherza moczowego cecha zmniejszająca cięŝar ptaka Na funkcjonowanie w róŝnych środowiskach Ŝycia, pozwalają ptakom odpowiednie cechy budowy ciała, m. in. dzioba, skrzydeł, nóg. Przyglądając się nogom ptaków moŝemy domyśleć się ich trybu Ŝycia. Niezwykle krótkie nogi zaopatrzone w ostre pazurki ułatwiające przyczep do ściany ma jerzyk, który znaczną część Ŝycia spędza w powietrzu, w ogóle nie ląduje na ziemi. Dzięcioł jest ptakiem Ŝerującym zwykle na drzewie, dlatego jego palce muszą się skutecznie zakotwiczyć w podłoŝu jakim jest kora pnia lub gałęzi. Z kolei nogi ptaków drapieŝnych z ostrymi i zagiętymi pazurami (zwane szponami) są przystosowane do chwytania i sprawnego zabijania ofiar. Ptaki wodno - błotne, które Ŝerują na terenach podmokłych i grząskich, mają długie nogi i palce, dzięki którym nie zapadają się w podłoŝu. U ptaków pływających lub nurkujących w wodzie wykształciły się palce połączone błoną pławną. UmoŜliwia to takŝe sprawniejsze hamowania podczas lądowania na wodzie. Ptaki dobrze chodzące i biegające po ziemi np. kuropatwy maja nogi mocno zbudowane, z krótkimi zazwyczaj pazurami.

2 POZNAJMY BLIśEJ PTAKI - 2. Krótką charakterystykę ptasich dziobów prezentuje poniŝsza tabelka (gatunki podkreślone występują w scenariuszu): Jaki to dziób Jaki to pokarm Jaki to ptak Krótki, gruby i masywny Twarde i duŝe nasiona Grubodziób, zięba Dziób bardzo długi i cienki Bezkręgowce Ŝyjące w wilgotnej glebie, w mule /błocie Bekas kszyk Mocny, haczykowaty mniejsze i większe zwierzęta, padlina Bielik, myszołów, pustułka, jastrząb Dość długi, ostro zakończony Drobne nasiona, owady Kos, dzięcioł Długi, wąski Ryby, płazy Czapla, perkoz dwuczuby Krótki i bardzo szeroki Owady Jaskółka, jerzyk, pliszka Dziób płaski z blaszkami Rośliny wodne, drobne Łabędź, kaczka krzyŝówka, kostno-rogowymi bezkręgowce, skrzek UCZESTNICY: Uczniowie Oddziałów Przedszkolnych, klas I-III CZAS REALIZACJI: 1-2 godziny CEL GŁÓWNY: Poznanie budowy ciała ptaków i ich przystosowań lotu i do Ŝycia w róŝnych środowiskach. CELE SZCZEGÓŁOWE: Uczeń: podaje cechy odróŝniające ptaki od innych zwierząt; wymienia przystosowania ptaków do lotu; zna pospolite gatunki ptaków, potrafi pracować w zespole; wymienia sposoby zdobywania pokarmu przez ptaki; wymienia środowiska, w których Ŝyją ptaki; kształtuje emocjonalne więzi z przyrodą - rozwija wraŝliwość na jej piękno KRÓTKI OPIS: Scenariusz zajęć mający na celu zapoznanie dzieci z gromadą ptaków a takŝe przybliŝenie ich biologii oraz palety zachowań. Zajęcia moŝna potraktować jako wstęp do bliŝszego poznawania natury tych wyjątkowych zwierząt. METODY: pogadanka, burza mózgów, czytanie wiersza, układanki, plansze edukacyjne stymulowanie aktywności twórczej, poszukująca, ćwiczeń praktycznych FORMY PRACY: zbiorowa, indywidualna ŚRODKI DYDAKTYCZNE: przewodniki do oznaczania ptaków, ilustracje zwierząt, pióra ptaków, wiersze, ilustracje, karty pracy

3 POZNAJMY BLIśEJ PTAKI - 3. PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI: przygotować załączniki, karty pracy, ewentualnie barwne ilustracje (np. wykorzystując stary kalendarz): PRZEBIEG LEKCJI: 1. Czytamy wiersz Juliana Tuwima (załącznik 1), celowo pomijając słowo ptaki. Zadaniem dzieci jest odgadnięcie o jaką grupę zwierząt chodzi. Dopiero wtedy nauczyciel podajemy temat lekcji. Prosimy dzieci o wymienienie znanych dzieciom gatunków ptaków. 2. Pytamy dzieci czym wyróŝniają się ptaki spośród innych zwierząt, dlaczego są wyjątkowe. Dzielimy dzieci na grupy, rozdajemy skopiowane karty pracy 1 i prosimy by zastanowiły się jakie szczególne cechy, niespotykane u innych zwierząt mają ptaki. Poszczególne grupy po kolei prezentują swoje pomysły, wymieniając jedną cechę. KaŜda kolejna cecha budowy ptaka otrzymuje wspólny numer np. pióra - 1, skrzydła 2, dziób - 3 itp. Dzieci numerują je pod kontrolą nauczyciela na załączonych grupowych kartach pracy. Uzupełniamy te cechy, których nie wymieniły dzieci, np. worki powietrzne, spneumatyzowane kości, brak zębów. MoŜemy uzupełnić wiadomości zwracając uwagę na to, Ŝe skrzydła najczęściej umoŝliwiają aktywny lot, ale u innych ptaków jak np. u pingwina wspomagają pływanie. MoŜemy zaprezentować (pozwalając dzieciom dotknąć, porównać) róŝne rodzaje piór: puchowe, okrywowe, lotki, sterówki. 3. Prezentujemy ilustracje 6 gatunków ptaków (załącznik 2). Nauczyciel pyta czy przedstawione ptaki róŝnią się od siebie, czy wszystkie ptaki wyglądają tak samo? 4. Pytamy dzieci w jakich miejscach spotykamy ptaki, gdzie mieszkają, gdzie śpią, itd. Czy są jakoś przystosowane do poszczególnych środowisk Ŝycia (ptaki wodne, leśne, polne, drapieŝne itd.) np. umieją dobrze pływać, wykuwają dziuple w drzewach, mają szpony itd. Podajemy wspólnie z uczniami przykłady ptaków z róŝnych środowisk. Staramy się krótko scharakteryzować rodzaj pokarmu jakim Ŝywią się ptaki z róŝnych środowisk. 5. Rozdajemy grupom przygotowane wcześniej ilustracje z karty pracy 2. Uczniowie muszą przyporządkować na podstawie załącznika nr 2 ptasie dzioby do nóg. Następnie do dzioba i nóg ptaka dopasowują karteczkę z nazwą pokarmu do danego gatunku. 6. Organizujemy zabawę edukacyjną. KaŜde dziecko z grupy wybiera kartkę z dziobem i nogą jednego gatunku ptaka. Wcześniej przygotowujemy atrapy posiłków, czyli ich nazwy wycięte z karty pracy 2, które rozkładamy po klasie. Zadaniem dzieci jest odnalezienie swoistego pokarmu dla gatunku. Przed rozpoczęciem zabawy moŝemy włączyć płytę z dźwiękami głosów ptasich, dzieci udają ptaki, ćwierkają, poruszają skrzydłami szukając poŝywienia. Podsumowujemy zabawę, wspólnie z dziećmi ocenia preferencje Ŝywieniowe poszczególnych gatunków ptaków. LITERATURA: Kruszewicz A.G Ptaki Polski Encyklopedia ilustrowana, Multico, Warszawa Solomon E. Berg L. Martin D Biologia, Multico, Warszawa Stefanik M. Popko-Tomasiewicz K Czym skorupka za młodu nasiąknie, czyli jak pokochać przyrodę aby ona pokochała nas. Autorski Program Edukacji Ekologicznej klas I-III. Gorczański Park Narodowy, Poręba Wielka Dobrowolski K.A. Jabłoński B Ptaki Europy. Przewodnik Terenowy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

4 POZNAJMY BLIśEJ PTAKI - 4. MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA. Załącznik nr 1 Ptak Julian Tuwim Na gałązce usiadł ptak, Zaszczebiotał, zatrzepotał, Ostry dziobek w piórka otarł, Rozkołysał cały krzak. Potem z świrem frunął w lot! A gałązka rozhuśtana Jeszcze drŝy uradowana, śe ją tak rozpląsał trzpiot. Karta pracy 1

5 POZNAJMY BLIśEJ PTAKI - 5. Załącznik nr 2. BIELIK BEKAS KSZYK PERKOZ DWUCZUBY KOS ZIĘBA KRZYśÓWKA

6 Karta pracy 2. Dzioby, nogi i pokarm ptaków (wyciąć wzdłuŝ linii przerywanych) POZNAJMY BLIśEJ PTAKI - 6. BIELIK BEKAS KSZYK KRZYśÓWKA KOS

7 POZNAJMY BLIśEJ PTAKI - 7. PERKOZ DWUCZUBY ZIĘBA DśDśOWNICA NASIONA RZĘSA GĄSIENICA, OWADY DUśA RYBA, KACZKA MAŁA RYBA