WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA // 3in3iboioi3i//\bo 3jo//a djubjuns o'j 1 )li iwe(x rbywited

Transkrypt

1 uno osewotófitafi stoebed ssboib w rfo UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA // 3in3iboioi3i//\bo 3jo//a djubjuns o'j 1 )li iwe(x rbywited dr hab. Joanna Wiśniewska, prof. US Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytet Szczeciński fiinisyyyiiaoo óaont3i3i(fiu Szczecin r. iabad oby mvm>//oiurmoi //) ubow/w cift3sb<i//oiq (óaonbniyyio) bko tiy /nosbciwotqo\iq 3i//idaboq «n riovrio.\be//oiqy// wódsoirr./ornej Ejoduilźnod i be i du.wcdiny// rioynbifźysjj i o 9\o//&bsd sioajabocj ogon/$//o Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Anety Broniszewskiej pt. Uwarunkowania podejmowania działalności n s n gospodarczej przez kobiety w XXI wieku (ss.278). j>vj«fibgd i>iy)fifnoido'iq jof^jboą ioąoubi>aas nnyjo Podstawą wydania opinii jest przedłożona praca doktorska Pani mgr Anety Broniszewskiej pt. Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI wieku (ss.278) oraz przepisy ustawy z dnia 14. marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.). Uwagi wstępne filii i' f.j>a noidęi?imiq lisom ob isb i muson /doaoijd 3//ołd3qaeotaf// obadussn w 00 dy^otoidatżbasta Przedłożona do oceny rozprawa doktorska Pani mgr Anety Broniszewskiej pt. Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI wieku została napisana pod kierunkiem Pani promotor - Prof. P.Cz. dr hab. inż. Beaty Ślusarczyk. Praca podejmuje ważny i współcześnie niezmiernie aktualny problem przedsiębiorczości kobiet, gospodarczej. skupiając główną uwagę na uwarunkowaniach podejmowania działalności Oceniana rozprawa ma charakter teoretyczno-empiryczny i składa się z 278 stron, ujętych w ramy: wstępu, 5 rozdziałów, podsumowania, bibliografii, spisu tabel, rysunków i wykresów oraz załączników. Praca została zilustrowana 18 rysunkami, 10 wykresami oraz 43 tabelami. Autorka wykorzystała bogaty zbiór materiałów źródłowych obejmujących: 231 publikacji (z czego 52 stanowiły opracowania anglojęzyczne - co w istotny sposób wzbogaca spostrzeżenia Autorki o wnioski płynące z podjętych szerokich studiów literaturowych), 39 źródeł internetowych oraz 4 akty normatywne. Rozważania teoretyczne zawarte w pracy zostały uzupełnione o prezentację wyników zaprojektowanych i zrealizowanych analiz empirycznych, przeprowadzonych w oparciu o 1

2 analizy danych pierwotnych i wtórnych, pozyskanych w drodze badania ankietowego oraz z wyspecjalizowanych instytucji badawczych ( GUS, Eurostat, PARP itp.). Ocena rozprawy doktorskiej winna być przeprowadzona z uwzględnieniem kilku zasadniczych kryteriów, do których zaliczyć należy: wagę/zasadność podejmowanego tematu, umiejętność postrzegania badanych zjawisk (co znajduje swoje odzwierciedlenie w ' cuiifiol.dud ib formułowanym celu badań, ich zakresie czy postawionych hipotezach badawczych), sposób prowadzenia wywodu (w tym: metodyka oraz dobór i kompletność argumentów), wartość wniosków wyprowadzonych na podstawie przeprowadzonych badań, nowość (oryginalność) zastosowanego podejścia badawczego i uzyskanych wyników, układ i konstrukcja pracy. Sądzę, ze oceniana praca spełnia w określonym zakresie przywołane powyżej kryteria. Do niektórych z nich odniosę się w dalszej części recenzji..(otit./ - ( 1/ 7: ff 7 Ocena zasadności podjętej problematyki badawczej (tana rgrn mu4 otetonłob aainq BrtośoibaxTq jk ą iiniąo cinebyy/ ąv/u<:bo4 Podejmowanie działalności gospodarczej jest jednym z przejawów przedsiębiorczości, która stanowi podstawę dokonujących się na świecie przemian strukturalnych, realizowanych zwłaszcza na gruncie gospodarki rynkowej. Przedsiębiorczość to kategoria złożona i wieloaspektowa. Sposoby rozumienia przedsiębiorczości określają obszar działań przedsiębiorczych, co w rezultacie prowadzi do możliwości rozpatrywania jej z różnych perspektyw, m.in.: psychologicznej, funkcjonalnej (ekonomicznej), zarządczej. Przedsiębiorczość jest z pewnością określoną postawą wobec życia, opartą na aktywności, która może stać się doskonałym filarem rozwoju jednostki, gospodarki czy społeczeństwa. Z tego punktu widzenia rola przedsiębiorczości i przedsiębiorcy jest niesłychanie ważna. Nie chodzi przy tym jedynie, o tak oczywiste rozumienie przedsiębiorczości, jak rozwój przedsięwzięć gospodarczych i firm, stanowiące metodę wykorzystania lokalnych zasobów. Przedsiębiorczość to również m.in. droga do: tworzenia i wdrażania różnego rodzaju innowacji (P. Drucker, J. Schumpeter), osiągania określonego awansu ekonomicznego czy społecznego, a także realizacji celów, ambicji oraz rozwiązywania problemów poszczególnych jednostek czy społeczeństwa (przedsiębiorczość społeczna), umacniania więzi międzyludzkich (przedsiębiorczość rodzinna, lokalna). Współcześnie szczególnego znaczenia nabiera również przedsiębiorczość kobiet, których obecność na rynku pracy i w przestrzeni publicznej, stanowi jedno z największych osiągnięć i zarazem wyzwań polityki społeczno-ekonomicznej w Polsce i na świecie. Pomimo istotnego wzrostu liczby czynnych zawodowo mieszkanek Europy, nadal występują 2

3 dysproporcje pomiędzy aktywnością kobiet w poszczególnych krajach. Biorąc pod uwagę fakt, że kobiety w coraz większym stopniu wykazują potencjał i chęć rozwoju zawodowego, nabiera znaczenia analiza przyczyn istniejących dysproporcji, a zwłaszcza identyfikacja uwarunkowań podejmowania aktywności zawodowej, w tym tworzenia i zarządzania własną działalnością gospodarczą. Różnorodność determinant podejmowania działań przedsiębiorczych uzasadnia potrzebę analiz porównawczych z zastosowaniem różnych kryteriów (np. płeć, miejsce zamieszkania), w celu identyfikacji czynników stymulujących oraz istniejących w tym zakresie barier. Jak wynika z szeregu analiz pomimo ustabilizowania wahań wskaźników rynku pracy, występujących w okresie transformacji gospodarczej, aktualnie sytuacja zawodowa kobiet w Polsce jest trudna i nadal gorsza niż w przypadku mężczyzn. W związku z tym, podjęta problematyka badawcza wpisuje się w pewnym zakresie w aktualny i intensywnie eksplorowany, tzw. nurt gender, obszarze nauk ekonomicznych. występujący m in. Pomimo szeregu inicjatyw podejmowanych od wielu lat, stosowanych różnego rodzaju programów i narzędzi wsparcia (w tym funduszy europejskich) przedsiębiorczości kobiet, sytuacja w Polsce nadal nie jest satysfakcjonująca. Z tego powodu konieczne jest stałe analizowanie uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety. Identyfikowanie istniejących związków i zależności w tym zakresie, może dać podstawę do określenia odpowiednich programów i sposobów wspierania przedsiębiorczości kobiet. Mimo, że problematyka przedsiębiorczości kobiet znajduje swoje poczesne miejsce zarówno w międzynarodowej jak i krajowej literaturze naukowej, to z uwagi na złożoność i wieloaspektowość wspomnianego zagadnienia, nadal występuje istotny niedobór opracowań opartych na szczegółowych analizach empirycznych, które dotyczą uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI w. W szczególności brak jest tego rodzaju badań opartych o porównawcze analizy empiryczne, prowadzone w kilku krajach. W związku z powyższym podjęty przez Autorkę temat badań należy uznać za złożony, ważny i w pełni uzasadniony^ Recenzowana praca wypełnia w pewnym zakresie istniejącą w tym przypadku lukę, wzbogacając wiedzę na wspomniany temat. Reasumując stwierdzić należy, że problematyka badawcza podjęta przez Doktorantkę jest aktualna, niezwykle złożona i ważna zarówno z poznawczego (naukowego), jak i /iitłltio jw y u j i o j a n u n j «i /n c b iw łm ^ *t.. praktycznego punktu widzenia. Z tego względu postawiony temat może stanowić przedmiot badań prowadzonych w ramach rozprawy doktorskiej. 3

4 Ocena zawartości merytorycznej rozprawy Oceniana rozprawa doktorska dotyczy problematyki uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej kobiet w XXI w., przy czym w pracy z uwagi na wieloaspektowość i złożoność tematu, wprowadzono pewne ograniczenia, m.in. o charakterze: przedmiotowym - szczegółowe analizy w głównym nurcie dotyczyły zagadnień o charakterze zarządczym i ekonomicznym, z zaznaczeniem towarzyszących tym kwestiom problemów natury psychologicznej, socjologicznej, itp., podmiotowym - badaniem empirycznym objęto dwie grupy kobiet: pierwsza- w skład wchodziły wybrane właścicielki lub współwłaścicielki przedsiębiorstw, które zarejestrowane były na terenie Polski, Słowacji bądź W. Brytanii, druga- obejmowała wybrane pracownice najemne zatrudnione w Polsce, przestrzennym - badania empiryczne dotyczyły głównie mieszkanek Polski, Słowacji i Wielkiej Brytanii (w niektórych przypadkach, na bazie danych wtórnych, dokonywano porównań w ramach UE oraz z innymi wybranymi krajami na świecie), czasowym- horyzont czasowy prowadzonych analiz zasadniczo objął lata , przy czym w odniesieniu do wybranych wątków w pracy (np. analizy empiryczne w oparciu o dane pierwotne) Autorka uwzględniła wyniki badania ankietowego przeprowadzonego w 2015 r. Celem głównym, jaki postawiła Autorka dysertacji była...ocena uwarunkowań podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez kobiety w wybranych krajach Unii Europejskiej w XXI wieku oraz ich wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem ( s.7). Główny cel pracy zdekomponowano, wyodrębniając 3 kategorie celów (s.7): teoretyczny- którym było określenie podstaw teoretycznych oraz bieżącego stanu wiedzy w zakresie czynników motywujących i ograniczających prowadzenie działalności gospodarczej. badawczy- obejmujący identyfikację uwarunkowań podejmowania i zarządzania działalnością gospodarczą, przy jednoczesnym uwzględnieniu występujących barier oraz stymulatorów wpływających na zarządzanie przedsiębiorstwem. /ntll n f! f<^ // ' > $/' 'i iiir.i jkfirinv /./ \7U fft /i I Ł*ln i 1 praktyczny- wskazanie, które z czynników motywujących i ograniczających podejmowanie działalności gospodarczej mają kluczowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji o pracy na własny rachunek, a które będą mogły być uwzględnione przez organy noi* administracji państwowej w celu wsparcia rozwoju przedsiębiorczości. biiłgioliob w/friq\oi dscmsi w ri\ 4

5 Dla potrzeb realizacji wskazanych celów pracy, sformułowano hipotezę główną, zawartą w stwierdzeniu, iż (s.7) : jest możliwa determinacja czynników wpływających motywująco i ograniczająco na podejmowanie własnej działalności gospodarczej przez kobiety oraz ich wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem. Ponadto w celu weryfikacji hipotezy głównej, postawiono następujące hipotezy pomocnicze (s.7-8): 1. Można wskazać różnice w motywacji kobiet do zakładania własnej działalności gospodarczej w Polsce, na Słowacji i w Wielkiej Brytanii, 2. Posiadanie cech osoby przedsiębiorczej jest warunkiem sprzyjającym w zarządzaniu własną działalnością gospodarczą, 3. Obowiązki rodzinne kobiet i brak wsparcia partnera w tym zakresie wpływa negatywnie na decyzje kobiet o podejmowaniu działalności gospodarczej, 4. Jest możliwe wskazanie różnic w postrzeganiu przedsiębiorcy w odniesieniu do predyspozycji charakteryzujących osoby przedsiębiorcze w zależności od wielkości. t.,. *.. r. v'... ; t.. m x. ttf f f. - t r l j przedsiębiorstwa oraz czasu prowadzonej działalności. Dokonując oceny poprawności sformułowanych celów i hipotez stwierdzić należy, że cel pracy jest w logiczny sposób powiązany z tematem pracy i zasadniczo został sformułowany poprawnie. Natomiast określony niedosyt w opinii recenzentki (co może być oczywiście kwestią dyskusyjną) budzi, sposób sformułowania głównej hipotezy badawczej, która w mojej optyce winna w sposób kompleksowy odnosić się do podjętego problemu badawczego, uwzględniając określone związki przyczynowo-skutkowe. Zwykle z uwagi na złożoność jest ona poddawana dekompozycji na określone hipotezy cząstkowe. W ocenianej pracy wskazano co prawda hipotezę główną i hipotezy pomocnicze, niemniej jednak sformułowanie hipotezy głównej w sposób, w którym nie dotyczy ona związków przyczynowych między badanymi faktami sprawia, że wykazuje ona najniższy poziom tzw. mocy. Takiego podstawowego poziomu mocy, wymaga się od hipotez cząstkowych. Oznacza to, że dotyczą one jedynie istnienia zjawisk czy zależności, nie odnosząc się do warunków ich zaistnienia, czy kierunków istniejących zależności. Jakość prowadzonych badań i formułowanych na ich podstawie wniosków determinowana jest zastosowaną metodyką. Omówienie procedury badawczej wykorzystanej w recenzowanej pracy zaprezentowano w pkt. 4.2 rozprawy (s ). Proces badawczy realizowany w ramach ocenianej dysertacji podzielony został na kilka etapów o zróżnicowanym charakterze, tj.: teoretycznym, metodyczno-koncepcyjnym i empirycznym. W części teoretycznej oraz metodyczno-koncepcyjnej Autorka prowadziła 5

6 szerokie studia literaturowe, a także wykorzystała metodę tzw. desk-research, tj. analizę źródeł wtórnych. W tym przypadku do analiz posłużono się danymi pozyskanymi z raportów wyspecjalizowanych instytucji takich jak: GUS, Eurostat, PARP. Z kolei badania empiryczne zrealizowano w 2015r. na podstawie przygotowanego autorskiego kwestionariusza ankietowego, dostarczanego wytypowanym respondentkom w sposób elektroniczny bądź osobiście przez Autorkę. Próbę badawczą stanowiły 2 grupy respondentek. Pierwsza obejmowała kobiety prowadzące działalność gospodarczą w 3 krajach: Polska, Słowacja, W. Brytania. Drugą stanowiły kobiety posiadające w Polsce status pracownika najemnego. Do pierwszej grupy skierowano łącznie po 300 ankiet w każdym kraju i osiągnięto zwrotność na poziomie ok. 30% (120 ankiet z Polski, 103- ze Słowacji, 106 z W. Brytanii). W przypadku drugiej grupy respondentek, uzyskano i poddano badaniu dane ze 116 ankiet. Złożoność podjętej problematyki badawczej skłoniła Autorkę do zastosowania szeregu zróżnicowanych metod badawczych, obejmujących, m.in.: analizy typu desk-resaerch, sondaż diagnostyczny, wybrane metody statystyczne (m. in.: analiza korelacji i dynamiki zjawisk, konwergencji, testy statystyczne: Manna-Whitney a, istotności %2). Struktura pracy, na której zasadniczą część składa się: wstęp, pięć rozdziałów i podsumowanie jest podporządkowana przyjętej koncepcji badań i weryfikacji postawionych hipotez, co sprawia, że nie budzi zasadniczo większych zastrzeżeń. W opinii recenzentki w pracy zabrakło jednak wyodrębnionego rozdziału metodycznego, w którym Autorka na bazie studiów literatury przedmiotu, mogłaby dokonać przeglądu stosowanych dotąd podejść metodycznych oraz zamieścić szczegółowe omówienie zaprojektowanej przez siebie procedury badawczej oraz wyjaśnić dokonane w tym zakresie wybory, np. odnośnie doboru próby badawczej, zastosowanych metod, itd. Tymczasem w pracy na omówienie metodyki poświęcono jedynie 1 punkt w 4 rozdziale (pkt.4.2), co niestety nieco zubożyło pracę i spowodowało, że konstrukcja poszczególnych jej części (biorąc pod uwagę zróżnicowany charakter prowadzonych rozważań) jest niejednolita (np. wspomniany rozdział 4, ze względu na zawartość, uznać należy za teoretyczno-metodyczno-badawczy), a informacje nt. zastosowanej metodyki (np. doboru i opisu próby badawczej) zawarte w pracy są zbyt ogólne, aby móc odpowiednio ocenić tę warstwę pracy. Na przykład nie odnalazłam w pracy dostatecznych informacji nt.: omówienia sposobu doboru i charakterystyki tej grupy respondentek, które brały udział w badaniu i miały status pracowników najemnych, ijłixbii//ora ajiojua itmly'jq: jnoił-onxo'(boidni stsio jpnsoyteiosi iożęsu W mymoruąaio 6

7 brak informacji nt. liczby ankiet skierowanych do ww. grupy (jest jedynie informacja, że w badaniu wzięto pod uwagę 116 ankiet). Lektura pracy oraz ogólne omówienie kwestii metodyki przeprowadzonego badania empirycznego zamieszczone w pracy, skłaniają mnie do zadania 3 pytań: 1. Jaki był sposób doboru całej próby badawczej (obu grup respondentek) i jaki zdaniem Autorki miał on wpływ na uzyskane wyniki? 2. Dlaczego zdecydowano się na badanie pracownic najemnych jedynie w Polsce? 3. Jak Doktorantka ocenia reprezentatywność uzyskanych wyników badań empirycznych i możliwość formułowania na tej podstawie ogólnych wniosków oraz rekomendacji, nt. uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w Polsce? Rozdział pierwszy stanowi swoiste wprowadzenie do problematyki, omawia bowiem podstawowe teoretyczne kwestie związane z podejmowaniem działalności gospodarczej jako przejawem przedsiębiorczości kobiet. Na bazie szerokich studiów literatury zaprezentowano proces podejmowania działalności gospodarczej oraz wskazano główne czynniki utrudniające te działania w Polsce i innych krajach OECD. Ponadto dokonano analizy kształtowania się liczby procedur formalnych niezbędnych dla rozpoczęcia działalności w wybranych krajach UE. W tej części pracy Autorka podjęła również próbę zaprezentowania przedsiębiorczości jako kategorii ekonomicznej w odniesieniu do wybranych teorii zarządzania, podkreślając jej niejednoznaczność i złożoność. Działania te związane były z realizacją teoretycznego celu rozprawy. Rozdział kończy punkt poświęcony analizie różnic w postawach przedsiębiorczych jakie wykazują kobiety i mężczyźni. Na bazie danych OECD Autorka dokonała też krótkiej analizy kształtowania się wskaźnika udziału samozatrudnionych kobiet wśród ogółu osób pracujących w wybranych krajach na świecie. W rozdziale drugim, który podobnie jak rozdział pierwszy ma charakter teoretyczny, zaprezentowano rozważania na temat uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety. Na podstawie przeglądu literatury Autorka zidentyfikowała główne czynniki motywujące do podjęcia działalności gospodarczej, a następnie dokonała ich szczegółowej analizy oraz klasyfikacji. Działania te stały się podstawą do omówienia podstawowych barier i czynników ograniczających podejmowanie działalności gospodarczej przez kobiety. Słusznie zostało zauważone i przeanalizowane znaczenie określonych czynników społecznych i kulturowych w tym zakresie, a także podkreślono psychologiczny i socjologiczny kontekst funkcjonowania przedsiębiorcy oraz menedżera. Na uwagę w tej 7

8 części pracy zasługuje bogaty przegląd dotychczasowych badań i analiz omawianej problematyki. Rozdział trzeci opiniowanej rozprawy ma charakter teoretyczny z wybranymi wątkami badawczymi. Jego celem była prezentacja przedsiębiorczości jako formy aktywności zawodowej kobiet. Na wstępie, na bazie danych wtórnych, dokonano analizy porównawczej zmian w zakresie aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn w Polsce oraz UE. Ponadto porównano strukturę zatrudnienia kobiet i mężczyzn według działów gospodarki (zgodnie z klasyfikacją PKD). Do analiz i porównań wykorzystano wyniki badań GUS oraz Eurostat. Następnie zaprezentowano wybrane instrumenty wsparcia MSP oraz przedsiębiorczości. Na uwagę zasługuje interesujące porównanie obu rodzajów polityki realizowanej we wskazanych zakresach oraz wskazanie wyspecjalizowanych instytucji wspierających przedsiębiorczość kobiet (pkt. 3.2). Pewne zastrzeżenia, w mojej ocenie budzi zakres prezentowanej treści oraz tytuł ostatniego punktu w rozdziale III- tj. pkt ,, Aktywność gospodarcza sektora MSP jako rezultat przedsiębiorczościw treści Autorka prowadzi rozważania, m in. na temat wpływu zmian otoczenia na przedsiębiorczość oraz wpływu przedsiębiorczości na wzrost i rozwój gospodarczy w kontekście wybranych teorii wzrostu (neoklasyczna, neokeynesistowska, teoria wzrostu endogenicznego), omawia wybrane formy wparcia inwestycji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, a następnie krótko prezentuje aktywność sektora MSP (wskazano tu na zmiany w zakresie: struktury przedsiębiorstw sektora MSP wg liczby zatrudnionych w latach oraz liczby aktywnych mikroprzedsiębiorstw w Polsce). Biorąc pod uwagę powyższe, trudno uznać, że tytuł punktu i jego zawartość są spójne. Pomimo zaprezentowania wspomnianych danych, nt. aktywności sektora MSP, w mojej opinii nie są one wystarczające dla opisu aktywności tego sektora. Z kolei pozostała treść nie jest bezpośrednio powiązana z tytułem punktu 3.3. Rozdział czwarty rozprawy ma charakter teoretyczno-metodyczno-empiryczny. W pierwszym punkcie, słusznie uznając fundamentalną rolę państwa w kreowaniu wsparcia rozwoju przedsiębiorczości kobiet, Autorka omawia i ocenia, na bazie dostępnych analiz i danych wtórnych, warunki oraz istniejące na świecie systemy sprzyjające przedsiębiorczości kobiet. W dalszej części rozdziału (pkt. 4.2) zaprezentowano podstawy metodyczne przeprowadzonych badań empirycznych. Tu pragnę zwrócić uwagę na niepoprawne w moim przekonaniu użycie terminu metodologia w tytule punktu 4.2. Pomimo, że w wielu publikacjach odnaleźć można zamienne stosowanie określeń: metodologia, metodyka i metody, w moim przekonaniu kategorie te powinny być wyraźnie rozróżniane. Metodologia jest nauką o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. Jest zatem 8

9 szeroko rozumianą teorią dotyczącą dostępnych w danej dziedzinie metod i ich cech funkcjonalnych. Metodyka ogranicza wspomnianą teorię do zasad właściwego doboru i stosowania metod. Metoda jest zaś gotowym algorytmem działania. W związku z tym, biorąc pod uwagę zawartość merytoryczną punktu 4.2., w mojej ocenie jego tytuł powinien brzmieć Podstawy metodyczne przeprowadzonych badań. Rozdział IV kończy analiza przedsiębiorczości kobiet w wybranych krajach (Polska, Słowacja, W. Brytania) dokonana na tle UE. W tej części pracy zaprezentowano interesujące wyniki badań własnych Autorki dotyczące zarówno sytuacji na rynku pracy w badanych krajach (m.in.: analiza poziomu bezrobocia oraz występującej w tym przypadku konwergencji z uwzględnieniem kryterium płci, analiza poziomu konwergencji udziału kobiet w grupie samozatrudnionych, analiza opinii i sporządzany na ich podstawie ranking cech charakteryzujących osoby przedsiębiorcze). Rozdział piąty dysertacji o charakterze empirycznym prezentuje interesujące wyniki badań własnych Autorki, w zakresie analizy uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety. Na tle szczegółowej analizy opisowej próby badawczej, dotyczącej grupy kobiet- właścicielek bądź współwłaścicielek przedsiębiorstw z Polski, Słowacji i W. Brytanii, zaprezentowano wyniki badania siły wpływu czynników motywujących i ograniczających rozwój przedsiębiorczości na prowadzenie własnej działalności we wskazanych krajach. Analiz dokonano w odniesieniu do określonych uwarunkowań ekonomicznych, polityczno-prawnych, społeczno-kulturowych oraz techniczno-infrastrukturalnych. Ponadto zbadano opinie respondentek na temat zaangażowania przedsiębiorcy w prowadzenie działalności gospodarczej. W efekcie powyższych analiz Doktorantka zbudowała profile sylwetek statystycznej Polki, Słowaczki oraz Brytyjki, które prowadzą działalność gospodarczą. Piąty rozdział dysertacji kończy analiza cech przedsiębiorczych kobiet (pkt.5.3), której celem była weryfikacja hipotezy cząstkowej nr 3. Badanie w tym przypadku rozszerzono dodatkowo o analizę opinii grupy kobiet posiadających status pracownika najemnego. Zasadnicza część pracy Pani mgr Anety Broniszewskiej została uwieńczona podsumowaniem, które jest syntetycznym odniesieniem się do weryfikacji postawionych hipotez badawczych. Biorąc pod uwagę postawione różnorodne cele pracy, w ocenie recenzentki zbyt mało miejsca poświęcono wątkom postulatywnym, które stanowiłyby efekt wypływający z wniosków, jakie wyciągnięto na bazie przeprowadzonych, szczegółowych i niezwykle interesujących badań empirycznych. Rekomendacje takie powinny z jednej strony prezentować propozycje zmian w programach wsparcia przedsiębiorczości kobiet, z drugiej 9

10 zaś strony zasadnym byłoby wskazanie potencjalnych kierunków przyszłych analiz w zakresie uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety. Podsumowując opinię na temat pracy doktorskiej mgr Anety Broniszewskiej należy stwierdzić, że pomimo wskazanych wątpliwości czy zastrzeżeń, które mogą mieć oczywiście charakter dyskusyjny, przedstawiona do oceny dysertacja stanowi interesujące studium teoretyczno-empiryczne, a do głównych walorów pracy zaliczam : 1. podjęcie tematu ważnego, aktualnego i niezwykle złożonego, który jak dotąd nie został dostatecznie eksplorowany w literaturze przedmiotu, 2. zaprojektowanie oraz przeprowadzenie oryginalnych badań empirycznych dotyczących podjętej problematyki badawczej, 3. przygotowanie dla potrzeb badań empirycznych autorskiego kwestionariusza identyfikacji oraz oceny uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej kobiet, 4. sformułowanie szeregu interesujących wniosków o charakterze poznawczym. tsm&w boq ruis/oam icns ftaes. jatoii Ocena formalnej strony pracy Odnosząc się do oceny formalnej strony pracy należy podkreślić, że dysertacja została napisana poprawnym językiem, a Autorka przestrzega formalnych reguł pisania prac naukowych. Zauważone błędy nie mają charakteru fundamentalnego i dotyczą głównie nielicznych omyłek literowych występujących w tekście, czy drobnych nieścisłości w tytułach lub treści niektórych tabel (np. tabela 1, s zatytułowana Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw w Polsce- prezentuje podział i charakterystykę przedsiębiorstw z uwzględnieniem formalnego kryterium, tj. wynikającego z ustawy (obejmującego: wielkość zatrudnienia i osiąganych obrotów netto ze sprzedaży lub sumy aktywów), nie prezentuje zaś wprost różnych możliwych kryteriów klasyfikacji- zatem stosowniej byłoby zatytułować ją Klasyfikacja formalna i charakterystyka przedsiębiorstw w Polsce, co wierniej oddałoby zawartość tej tabeli. Podobnie dostrzeżono pomyłkę w treści tabeli nr 8 (s.62), w której Autorka wyodrębniła cyt. Czynniki osobowościowe. Biorąc pod uwagę charakter i rodzaj wskazanych w tym miejscu czynników, w mojej opinii należało je nazwać raczej czynnikami osobowymi. Mimo, że osobowość jest kategorią niezwykle złożoną, to zwykle pojęcie to odnosi się do zespołu względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych i nadających względną spójność zachowania. Cechy te związane są z wszystkimi działaniami i doznaniami oraz potrzebami osoby na poziomie fizjologicznym, charakteru,.łotfl 13 Ż0X31 Oidęł 8 >3Xi C rbbffun rtsmu ino 10

11 intelektu czy na poziomie duchowym. Niemniej jednak, z pewnością osobowości nie opisują takie czynniki jak, np. : płeć, poziom wykształcenia, poprzednie miejsce zatrudnienia. Z tego względu w tabeli 8 ta grupa czynników, w moim przekonaniu winna zostać nazwana czynnikami osobowymi. Pomimo dużej dyscypliny w zakresie poprawności stosowanej nomenklatury zdarzyły się także przypadki użycia określenia branża (s. 60, 96, 113 i in.), które zgodnie z obowiązującą klasyfikacją PKD-2007 nie występuje. Zidentyfikowane, drobne błędy formalne, jak wspomniano nie mają charakteru zasadniczego i w żaden sposób nie obniżają całościowo pozytywnej oceny strony formalnej rozprawy. Podsumowanie i wnioski końcowe Reasumując pragnę wyrazić pozytywną opinię na temat rozprawy Pani mgr Anety Broniszewskiej pt. Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI wieku. Biorąc pod uwagę zasadność podjętej problematyki badawczej, metodykę badań, ocenę merytoryczną oraz formalną pracy, stwierdzam, że Autorka posiada umiejętność zaprojektowania i przeprowadzenia badań na różnych stopniach abstrakcji naukowej, a oceniana rozprawa zawiera elementy składające się na oryginalne rozwiązanie problemu naukowego będącego przedmiotem dysertacji, co jest podstawą do ubiegania się o nadanie stopnia naukowego doktora. Tym samym w mojej ocenie spełnione zostały wymogi określone w art.13 Ustawy z dnia 14, marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.). Na tej podstawie formułuję wniosek do Rady Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej o przyjęcie recenzowanej rozprawy doktorskiej mgr Anety Broniszewskiej pt. Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI wieku oraz o dopuszczenie do publicznej obrony. 11