STRESZCZENIE DYSERTACJI DOKTORKSIEJ MGR MARCINA SURÓWKI PT.

Transkrypt

1 STRESZCZENIE DYSERTACJI DOKTORKSIEJ MGR MARCINA SURÓWKI PT. INSTRUMENTY FINANSOWE POLITYKI MIESZKANIOWEJ PAŃSTWA A ZASPOKAJANIE POTRZEB MIESZKANIOWYCH SPOŁECZEŃSTWA. Mieszkanie, jako dobro podstawowe, zaspokaja elementarne potrzeby egzystencjonalne człowieka, tym samym zalicza się ono do dóbr pierwszej potrzeby i warunkuje normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Mieszkanie w życiu każdego człowieka spełnia wiele zadań. Do głównych funkcji mieszkania należy zaliczyć funkcję ochronną, biologiczną, społeczną, humanistyczno-wychowawczą oraz ekonomiczną. Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa jest jednym z podstawowych zadań współczesnego państwa. W polskiej Konstytucji został zapisany obowiązek pomocy państwa w dążeniu obywateli do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, jak również przeciwdziałania bezdomności. Fakt, że zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych jest nie tylko problemem jednostki, lecz leży również w sferze zainteresowania państwa, potwierdza wiele ustawowych regulacji, nakładających określone zadania na władzę publiczną, w szczególności gminę. W tym aspekcie państwo staje się podmiotem, który w aktywny sposób powinien włączyć się w problem zaspokajania potrzeb mieszkaniowych swoich obywateli, wiąże się to z koniecznością prowadzenia określonej polityki mieszkaniowej. W celu zapewnienia obywatelem pomocy w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych władza publiczna dysponuje licznymi narzędziami. Są one wkomponowane w różne akty prawne, umożliwiając tym samym władzy publicznej dążenie do zrealizowania skonkretyzowanych celów polityki mieszkaniowej. Bez tych narzędzi niektóre grupy społeczne nie byłyby w stanie samodzielnie zaspokoić potrzeb mieszkaniowych, w tym tych z zakresu budowy nowych, a także remontów i modernizacji już istniejących budynków mieszkalnych. Wśród dostępnych narzędzi istotną rolę spełniają instrumenty finansowe. Przybierają one różne formy, między innymi bezpośredniego wsparcia, preferencyjnego kredytowania, ulg i zwolnień podatkowych. Instrumenty te w ciągu ostatnich lat ewoluowały, świadcząc o tym, że polityka państwa w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych ulegała zmianie. Doświadczenia praktyczne wskazują, że niektóre z tych instrumentów okazywały się nieskuteczne, pomimo że znacznie uszczuplały środki publiczne, zarówno na etapie ich wydatkowania, jak i gromadzenia. Kwestia zaangażowania się państwa w zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa jest nie tylko istotna, ale należy również podkreślić jej szczególną aktualność

2 w polskich realiach. Polska jest bowiem jednym z krajów członkowskich Unii Europejskiej o najtrudniejszej sytuacji mieszkaniowej społeczeństwa. Odnotowane przesłanki oraz brak całościowego ujęcia wskazanej tematyki w literaturze przedmiotu spowodowały, że kwestia znaczenia dla zaspokajania potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa instrumentów finansowych, stosowanych przez władze publiczne w Polsce w ramach realizowanej polityki mieszkaniowej, została przyjęta za przedmiot rozprawy. Głównym celem rozprawy jest identyfikacja i ocena oddziaływania instrumentów finansowych, stosowanych przez władze publiczne w ramach polityki mieszkaniowej na zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa. Celowi głównemu ma służyć zrealizowanie następujących celów cząstkowych: 1. Rozpoznanie mieszkania w kategorii dobra społecznego. 2. Diagnoza i ocena stanu zasobów mieszkaniowych w Polsce. 3. Identyfikacja instrumentów finansowych polityki mieszkaniowej stosowanych przez władze centralne i samorządowe. 4. Ocena instrumentów finansowych polityki mieszkaniowej wykorzystywanych przez gminy miasta na prawach powiatu. 5. Określnie zakresu realizacji zadań związanych z mieszkalnictwem na tle innych zadań gminy miast na prawach powiatu. 6. Wskazanie kierunków zmian w zakresie instrumentów finansowych polityki mieszkaniowej państwa, stosowanych zarówno przez władze centralne, jak i samorządowe, zwiększających poziom zaspokajania potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa. Podstawowe hipotezy badawcze, które legły u podstaw analizy podjętej w niniejszej pracy są następujące: 1. Stosowane przez władze publiczne instrumenty finansowe polityki mieszkaniowej nie są adekwatne do potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa. 2. Stopień ilościowego i jakościowego zaspokajania potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa wymaga działań interwencyjnych ze strony państwa. 3. Pomoc finansowa państwa jest niewystraczająca w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa 4. Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych lokalnych społeczności jest zadaniem marginalizowanym przez gminy.

3 Treść i układ pracy, w tym przyjęty podział na poszczególne rozdziały oraz struktura tych rozdziałów, zostały podporządkowane założonym celom oraz dążeniu do weryfikacji przyjętych hipotez badawczych. Dysertacja została podzielona na cztery rozdziały. Niezależnie od nich wyodrębniony został wstęp, poprzedzający rozważania zasadnicze, poświęcony wyjaśnieniu celu rozprawy, postawieniu i rozwinięciu hipotez pracy, charakterystyce zastosowanej metody badawczej oraz omówieniu reguł budowy rozprawy. W końcowej części rozprawy (w zakończeniu) zostały przedstawione wnioski i rekomendacje.. Pierwszy rozdział pracy ma charakter teoretyczny, wprowadzający w problematykę mieszkalnictwa na podstawie przeglądu wybranych doktryn ekonomicznych. W tej części dysertacji zostały zaprezentowane poglądy przedstawicieli różnych nurtów i szkół ekonomicznych dotyczących teorii dóbr publicznych oraz mieszkania jako podstawy egzystencji człowieka w społeczeństwie. Było to związane z pogłębieniem studiów zarówno z zakresu poglądów odnoszących się do podziału dóbr na dobra prywatne i dobra społeczne, jak również z zagadnień dotyczących mieszkalnictwa i ich wpływu na byt i egzystencję człowieka w społeczeństwie. W tym miejscu prowadzone były również rozważania związane ze znaczeniem polityki mieszkaniowej państwa i jej wpływem na zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa. Znalazły się tutaj także odniesienia do roli państwa i jednostek samorządu terytorialnego jako podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki mieszkaniowej jak również został określony zakres aktywności poszczególnych jednostek w realizowaniu zadań publicznych. Zróżnicowanie prezentowanych poglądów oraz szeroki i aktualny problem mieszkalnictwa w Polsce stworzyły podstawę do dalszych rozważań nad realizowaną w Polsce polityką mieszkaniową. Rozdział drugi dysertacji koncentruje się na stanie zasobów mieszkaniowych w kontekście potrzeb społeczeństwa w Polsce. Przedstawiono w tym miejscu zarys historyczny budownictwa mieszkaniowego prezentujący sytuację mieszkaniową od czasów międzywojennych do roku W dalszej części rozdziału zostały poddane analizie wielkości i struktury zasobów mieszkaniowych po okresie transformacji. Ostatnim zagadnieniem zaprezentowanym w tej części opracowania jest analiza stanu polskiego mieszkalnictwa na tle wybranych krajów europejskich. W tej części dysertacji zostały także przedstawione problemy polskiego mieszkalnictwa. Do najistotniejszych należy zaliczyć: ceny, standard czy wielkość posiadanych zasobów mieszkaniowych, które zostały zestawione z sytuacją innych gospodarek, zarówno tych rozwiniętych, jak i rozwijających się.

4 W rozdziale trzecim przedstawione zostały szczegółowo instrumenty finansowe polityki mieszkaniowej wykorzystywane w Polsce w latach Rozważania te koncentrują się na trzech głównych obszarach. W pierwszej kolejności omówiono w ujęciu ogólnym instrumenty polityki mieszkaniowej. W drugiej części analizie poddano instrumenty finansowe sfery eksploatacyjnej oraz sfery inwestycyjnej. Ostatnia cześć rozdziału poświęcona została bezpośrednim działaniom państwa realizowanym przez podmioty publiczne w zakresie gospodarki mieszkaniowej. Rezultatem analizy stosowanych i wykorzystywanych instrumentów polityki mieszkaniowej jest ocena zaprezentowanych instrumentów i programów polityki mieszkaniowej. Ostatni czwarty rozdział pracy został poświęcony analizie wpływu instrumentów finansowych polityki mieszkaniowej władz samorządowych na zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa. W pierwszej części dokonano charakterystyki doboru próby oraz narzędzi badawczych. Następnie zostały poddane badaniu dochody i wydatki badanych podmiotów gmin miast na prawach powiatu w latach W dalszej części rozdziału analizie zostały poddane odpowiedzi na pytania dotyczące dodatków mieszkaniowych, dotacji oraz kosztów związanych z tworzeniem nowego i modernizacją istniejącego zasobu. Ważnym elementem opracowania są pytania dotyczące kosztów zarządzania posiadanym zasobem mieszkaniowym jak również wystarczalności środków jakimi dysponują badane podmioty na cele związane z mieszkalnictwem. Istotnym elementem tej części pracy jest analiza ilości i jakości stanu posiadanych przez badane podmioty zasobów jak również okresu oczekiwania na przydział nieruchomości dla osób najbardziej potrzebujących. Wszystkie pytania ankiety skierowane do gmin miast na prawach powiatu dotyczą 5-letniego okresu badawczego. Rozprawa w założeniu ma charakter teoretyczno-empiryczny. Cześć teoretyczna pracy obejmuje analizę literatury przedmiotu z zakresu polityki mieszkaniowej państwa, stosowanych instrumentów finansowych jak również historii mieszkalnictwa w Polsce i na świecie. Analizie poddano akty prawne, raporty i sprawozdania oraz dokumenty i kompendia dotyczące mieszkalnictwa w badanym okresie. Dla opracowania części empirycznej źródłem informacji była również ankieta skierowana do wszystkich gmin miast na prawach powiatu (z wyłączeniem Warszawy). Istotnym źródłem danych były także dokumenty opracowane przez Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa oraz raporty przygotowane przez ekspertów Banku Gospodarstwa Krajowego i inne rządowe dokumenty strategiczne. Dane statystyczne wykorzystane do osiągniecia celów szczegółowych oraz weryfikacji hipotez zostały pozyskane z oficjalnych roczników i biuletynów Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej, Głównego Urzędu Statystycznego (w tym materiałów opracowanych i zaprezentowanych w

5 Banku Danych Lokalnych) oraz roczników tematycznych. Realizacja celów rozprawy wymagała zastosowania zróżnicowanych metod badawczych. Wykorzystano liczne metody służące analizie danych, takie jak: krytyczna i postulatywna analiza krajowej i zagranicznej literatury przedmiotu, analiza aktów normatywnych, analiza ilościowa, analiza przyczynowo - skutkowa oraz porównawcza danych źródłowych. Wykorzystane zostały również, statystyki opisowe, funkcje regresji linowej dwóch i wielu zmiennych oraz metody analizy dynamiki zjawisk. Poszukując odpowiedniej metody realizacji celu rozprawy, stwierdzono, że najlepszym podejściem jest pogłębiona analiza danych empirycznych charakteryzująca instrumenty finansowe polityki mieszkaniowej wraz z ich dokładną oceną. O wyborze metody badawczej przesądziły przedstawione powyżej: cel główny pracy, cele szczegółowe oraz hipotezy badawcze. Wyniki przeprowadzonych badań, analiz i porównań zaprezentowano w tabelach i na rysunkach (wykresach). Zakres czasowy pracy obejmuje zasadniczo lata i jest konsekwencją prowadzonych rozważań teoretycznych dotyczących zaspokajania potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa. Rozważania dotyczące mieszkalnictwa, zaprezentowane w drugim rozdziale pracy obejmują znacznie szerszy zakres czasowy i sięgają początku lat 30 XX wieku. Analiza danych zaprezentowanych w czwartym rozdziale dysertacji doktorskiej dotyczy okresu pięcio-letniego, czyli lat Koniec przyjętego okresu badawczego wynika z dostępności danych dla potrzeb możliwych analiz porównawczych.