prof. dr hab. Barbara Kożuch Uniwersytet Jagielloński

Transkrypt

1 prof. dr hab. Barbara Kożuch Uniwersytet Jagielloński RECENZJA rozprawy doktorskiej mgr Magdaleny Rajchelt pt. Zasobowe czynniki potencjału konkurencyjnego a wyniki ekonomiczne spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny, Wrocław 2015 I. Uwagi ogólne W badaniach współczesnych rynków konkurencyjność instytucji finansowych należy do najważniejszych zagadnień, co dotyczy banków i - w coraz większym stopniu - alternatywnych instytucji finansowych, oferujących pełen pakiet usług okołobankowych. W ostatnich latach w naszym kraju pojawił się problem konkurencyjności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. Dostrzegła to Autorka poświęcając temu zagadnieniu swoją pracę doktorską pt. " Zasobowe czynniki potencjału konkurencyjnego a wyniki ekonomiczne spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, przygotowaną pod kierunkiem promotora prof. zw. dr hab. inż. Barbary Olszewskiej oraz promotora pomocniczego dr Estery Piwoni-Krzeszowskiej. W rozprawie trafnie zidentyfikowano lukę teoriopoznawczą zakresie jednoznacznego definiowania pojęć z zakresu konkurencyjności, dużych różnic w identyfikowaniu związków między elementami konkurencyjności i sposobach pomiaru elementów konkurencyjności. Podobnie lukę empiryczną odnoszącą się do braku badań empirycznych dotyczących wewnętrznych czynników konkurencyjności spółdzielczych kas oszczędnościowokredytowych (SKOK) i związku tych czynników z ich wynikami ekonomicznymi. Podejmując próbę przyczynienia się do wypełnienia tych luk, prawidłowo sformułowano cel główny rozprawy jako teoretyczne wyjaśnienie związku między zasobowymi czynnikami potencjału konkurencyjnego a wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstwa oraz zbadanie tego [raczej takiego - BK] związku na podstawie własnych badań empirycznych.- s. 8 Również prawidłowo określono cztery szczegółowe cele teoriopoznawcze oraz dwa empiryczne. W pracy postawiono hipotezę główną mówiącą, iż poziom konkurencyjności posiadanych przez SKOK-i zasobów materialnych i niematerialnych różnicuje je pod względem osiąganych wyników ekonomicznych. Do pierwszej części hipotezy nawiązuje sześć hipotez szczegółowych, wskazując, jakie obszar obejmuje analiza poziomu konkurencyjności: 1. 1

2 zasoby ludzkie, 2. zasoby rzeczowe, 3. zasoby technologiczne, 4. zasoby relacyjne, 5. zasoby wiedzy, 6. zasoby finansowe. Do realizacji celów i weryfikacji hipotez wykorzystana została metoda analizy i krytyki źródeł zastanych oraz metoda ankietowa z wykorzystaniem kwestionariusza badawczego. Do analizy zgromadzonych danych empirycznych wykorzystano metody opisu oparte na wynikach statystyk opisowych, przekształcenia danych surowych na rangi oraz wnioskowanie statystyczne przy pomocy testu nieparametrycznego Kruskal-Wallisa. Przy tym do zbadania poprawności statystycznej zastosowano współczynnik rzetelności Alfa-Cronbacha, mierzący stosunek wariancji wyników prawdziwych do wariancji wyników otrzymanych. Dane empiryczne zgromadzono ze wszystkich SKOK zlokalizowanych w Polsce, ankietując menedżerów najwyższego szczebla. Zakres przedmiotowy badań objął związki między poziomem konkurencyjności zasobowych czynników badanych spółdzielczych instytucji państwowych i ich wynikami ekonomicznymi. Struktura dysertacji została podporządkowana realizacji celów pracy i sprawdzeniu przyjętej hipotezy. Charakteryzuje ją przechodzenie od podstaw teoretycznych konkurencji przedsiębiorstw na rynku, w tym uwarunkowań osiągania wyników ekonomicznych przedsiębiorstw poddawanych działaniu konkurencji, a następnie od zdefiniowania podstawowych pojęć niezbędnych w dalszych analizach, jak główne założenia szkół zarządzania, współzależności pomiędzy potencjałem konkurencyjnym i konkurencyjnością przedsiębiorstwa oraz jego wynikami ekonomicznymi poprzez ukazanie SKOK-ów na rynku usług finansowych, w tym ich otoczenia konkurencyjnego, aż do określenia zależności między tytułowymi zasobowymi czynnikami ekonomicznymi a wynikami ekonomicznymi w świetle własnych badań empirycznych. Przyjętą strukturę uznaję za prawidłową. Praca o objętości 179 stron, w tym 151 stron tekstu głównego, zawiera: wstęp, cztery rozdziały, zakończenie, bibliografię (227 pozycji), spis tabel, spis rysunków, oraz 3 załączniki, a także streszczenia w języku polskim i angielskim. Ogólnie rzecz biorąc, proces badawczy odzwierciedlony w rozważaniach zaprezentowanych w pracy jest prawidłowy, a przedłożona do recenzji dysertacja zasługuje na pozytywną ocenę. II. Uwagi szczegółowe 1. Tytuł pracy całkowicie odpowiada jej zawartości i dobrze odzwierciedla problem badawczy. 2

3 2. Pierwsze dwa rozdziały teoretyczne, tj. pt. "Konkurencja przedsiębiorstw na rynku" oraz "Konkurencyjność przedsiębiorstwa" poświęcone zostały analizie teoretycznych ujęć konkurencji przedsiębiorstw na rynku w świetle alternatywnych teorii przedsiębiorstwa oraz ich konkurencyjności. W części teoretycznej pracy dokonano ustalenia, że badanie konkurencji służy objaśnianiu zachowań rynku - perspektywa wewnętrzna. Natomiast badanie konkurencyjności objaśnia zachowania przedsiębiorstw pod kątem ich wewnętrznych problemów i jednostkowych dążeń - perspektywa wewnętrzna. Pogłębione dociekania pozwoliły na zaproponowanie definicji wyników ekonomicznych odpowiadającej prowadzonemu procesowi badawczemu. Autorka przyjęła, że są one "rezultatem wysiłków podejmowanych przez przedsiębiorstwo w rynkowej przestrzeni konkurencji, których rezultat przejawia się w osiąganych przez przedsiębiorstwo wynikach finansowych i rynkowych" - s. 41. Wyniki te traktuje następnie jako ostateczny wynik procesu konkurowania. - s. 44 Analiza konkurencyjności według głównych szkół zarządzania pozwoliła sformułować wniosek, że w strukturze zasobów wchodzących w skład potencjału konkurencyjnego może tkwić przyczyna konkurencyjności przedsiębiorstwa, a następnie skonstruować teoretyczny model wewnątrzsektorowej konkurencyjności przedsiębiorstwa. Przyjęto, czyniąc prawidłowe założenia i dostrzegając istniejące ograniczenia, że potencjał konkurencyjności składa się z zasobów i umiejętności przedsiębiorstwa. W modelu tym podkreślono, że relacja pomiędzy potencjałem konkurencyjnym a wynikiem ekonomicznym ma charakter dwustronny. Dostrzeżono przy tym asymetrię obustronnego wpływu. - s Zwrócono także uwagę na konkurencyjność potencjalną i wynikową oraz na odpowiadające im wskaźniki: potencjał konkurencyjny i wynik ekonomiczny. Oba rozdziały zawierają ważne ustalenia naukowe, stanowiące dobry punkt wyjścia do badań empirycznych. Część empiryczna rozprawy składa się z rozdziału trzeciego, w którym przeanalizowano funkcjonowanie SKOK-ów na rynku usług finansowych oraz rozdziału czwartego bezpośrednio poświęconego ustaleniu tytułowych zależności. Struktura i treści pierwszego z tych rozdziałów są właściwe. Dobrze charakteryzują badane instytucje. Na podkreślenie zasługuje prawidłowa analiza otoczenia konkurencyjnego SKOK-ów. W rozdziale tym (s ) oraz Zakończeniu pracy (s. 147) trafnie zostało zaznaczone, że idea instytucji finansowych działających na zasadach spółdzielczych jest wciąż aktualna i potrzebna na całym świecie. Wniosek ten został sformułowany na podstawie rozważań podrozdziału 3.5, podczas gdy uzasadnione byłoby sformułowanie (i rozbudowanie) go, nawiązując do treści całego rozdziału. 3

4 Rozdział czwarty pt. "Zależność między zasobowymi czynnikami potencjału konkurencyjnego SKOK-ów a ich wynikami ekonomicznymi" został przygotowany na podstawie własnych badań empirycznych przeprowadzonych według modelu badawczego obejmującego niematerialne i materialne zasobowe czynniki potencjału konkurencyjnego i ich wpływ na wyniki ekonomiczne. Model, wyodrębnione etapy procesu badawczego i dobór metod uznaję za odpowiadające potrzebie weryfikacji zdefiniowanych hipotez. W celu zidentyfikowania zasobowych czynników potencjału konkurencyjnego różnicujących wyniki ekonomiczne SKOK-ów przeprowadzono badania własne. Wyniki z 27 SKOK-ów zakwalifikowano do dalszych analiz. W podrozdziale 4.3 brakuje wyjaśnienia, dlaczego taką właśnie liczbę kwestionariuszy zakwalifikowano oraz powiązania liczby badanych jednostek z możliwościami wnioskowania na podstawie zgromadzonych danych. Nie podano też, jakie tu znaczenie posiada rozkład wyników pod względem członków, podczas gdy członkowie nie byli badani. W celu ustalenia wyników ekonomicznych tych organizacji opracowano schemat tworzenia wskaźnika wyników ekonomicznych, który w równym stopniu jest tworzony przez wskaźnik wyników rynkowych i wskaźnik wyników finansowych. Przeprowadzone z ich użyciem rangowanie doprowadziło do wyodrębnienia trzech niezależnych grup kas. Następnie stworzono wskaźnik poziomu konkurencyjności zasobów, a wyniki zależności zweryfikowano statystycznie. Przedstawiono przegląd statystyk opisowych dla wszystkich grup zasobów posiadanych przez SKOK-i, porównano średnie wyniki zbadanych zasobów oraz rozstępy pomiędzy średnimi ocenami respondentów i inne rozkłady odpowiedzi. Wyniki zostały zaprezentowane, ale ich nie zinterpretowano. Podobnie wyniki ekonomiczne. W analizie zależności między poziomem konkurencyjności zasobowych czynników potencjału także skoncentrowano się na procedurze badawczej, w tym na wykazaniu jej rzetelności. W niewielkim zakresie to uczyniono w Zakończeniu - s. 148, ale to nie jest część rozprawy, dla której właściwe jest wprowadzanie nowych rozważań zamiast dokonania podsumowań. W zakresie oceny wpływu zasobowych czynników potencjału konkurencyjnego na ich wyniki ekonomiczne badania wykazały niejednorodne różnicowanie tych wyników przez poszczególne zasobowe czynniki potencjału konkurencyjnego. Wystąpiło ono tylko w odniesieniu do zasobów rzeczowych, technologicznych i zasobów wiedzy. Dotyczy to zarówno wyników mierzonych za pomocą udziałów w rynku, jak i wskaźników finansowych. Interpretacja uzyskanych wyników została ograniczona do dwóch zasadnych wniosków. Uznaję to za niewystarczające. 4

5 Rezultaty badań, w których wzięli udział eksperci, wskazywały na występowanie zróżnicowań również w odniesieniu do pozostałych czynników. Zabrakło więc odpowiedzi na pytanie, jakie są możliwe przyczyny tych rozbieżności. Zastanawia głównie występowanie braku różnicowania w odniesieniu do zasobów ludzkich. Ponadto, warto się zastanowić, czy mogą występować inne zasobowe czynniki specyficzne tylko dla spółdzielczych instytucji finansowych, związane z istotą SKOK-ów wskazaną w rozdziale trzecim. Oceniając ogólnie uzyskane i zaprezentowane w rozdziale czwartym wyniki, podkreślam, że są one wartościowe poznawczo zarówno pod względem przetestowania zastosowanej metodyki badań, jak też zgromadzenia unikatowych danych o zasobowych czynnikach potencjału konkurencyjnego i wynikach ekonomicznych spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. Jednak niewystarczająca jest sama ich prezentacja. Wymagają one pogłębionej interpretacji, np. odniesienia do teoretycznego dorobku zastanego w literaturze przedmiotu oraz do podobnych badań przeprowadzonych przez innych autorów. W rozprawie zauważono także inne - oprócz wcześniej wskazanych - niedoskonałości. Należą one do drobnych, które zgłaszam przykładowo, realizując obowiązki recenzenta i z przekonaniem, że uda się ich uniknąć w przyszłej pracy naukowej. 1. poszczególne rozdziały nie zawierają podsumowań zawartych w nich rozważań; 2. "idiosynkratyczność kompetencji, jaką jest przedsiębiorczość"- s. 8 wymaga rozwinięcia; 3. "Przedsiębiorstwo jest bytem interdyscyplinarnym" - s. 38. Wielodyscyplinowe lub interdyscyplinarne może być podejście badawcze, a nie samo przedsiębiorstwo. 4. Brak rysunku s. 42; 5. "wyniki ekonomiczne mogą być potraktowane" - s. 44; "nie można wykluczyć, że relacja ta może mieć charakter dwustronny" - s. 146 i podobne w innych miejscach - tego typu wypowiedzi cechuje nadmierna ostrożność w formułowaniu własnego stanowiska; 6. "wg. Hall'a" - s pisownia nieortograficzna (jedno i drugie); 7. "Zaproponowany przez autorkę model" - s. 82; "w autorskim, teoretycznym modelu" - s nadmierne podkreślanie autorstwa; 8. "dobrze zaadoptowały się do warunków" - s literówka zmieniająca znaczenie słowa; 9. "przynależność (...) przestała być oczywista" - s. 92; "Wyniki otrzymane po tej procedurze" s potoczny język; 5

6 10. "Tym samym w dysertacji traktujemy" - s brak uzasadnienia dla pierwszej osoby, i to w liczbie mnogiej. Niezależnie od wskazanych niedociągnięć i uwag dyskusyjnych, zaprezentowane w dysertacji wyniki całego procesu badawczego uznaję za ważne zarówno w sensie teoretycznym, jak również praktycznym. Za szczególnie wartościowe rezultaty badań naukowych zawartych w zaopiniowanej pracy doktorskiej przyjmuję: 1. podjęcie dotychczas nierozpoznanego problemu współzależności zasobowych czynników potencjału konkurencyjnego spółdzielczych kas oszczędnościowokredytowych i ich wyników ekonomicznych; 2. wykazanie się wiedzę teoretyczną z zakresu teorii przedsiębiorstwa, a w szczególności konkurencji przedsiębiorstw na rynku oraz ich konkurencyjności, co pozwoliło na częściowe zapełnienie zidentyfikowanej luki teoriopoznawczej, a także empirycznej; 3. zaproponowanie oryginalnego rozwiązania tego problemu naukowego poprzez opracowanie teoretycznego modelu konkurencyjności przedsiębiorstwa jako modyfikacji dotychczasowych podejść oraz sformułowanie definicji wyników ekonomicznych w kontekście przeprowadzonych badań; osiągnięcia tego nie umniejsza negatywna weryfikacja postawionej w pracy hipotezy głównej, gdyż ogólną prawidłowość wnioskowania potwierdziła weryfikacja hipotez szczegółowych. III. Konkluzja W konkluzji stwierdzam, iż przedstawiona rozprawa doktorska pt. "Zasobowe czynniki potencjału konkurencyjnego a wyniki ekonomiczne spółdzielczych kas oszczędnościowokredytowych stanowi oryginalne rozwiązanie zbadanego problemu naukowego, a jej autorka wykazała się ogólną wiedzą teoretyczną w dyscyplinie ekonomia oraz potwierdziła umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej. W sumie stwierdzam, że oceniana przeze mnie rozprawa doktorska jest dziełem spełniającym ustawowe warunki, co uzasadnia nadanie mgr Magdalenie Rajchelt stopnia doktora w dziedzinie nauk ekonomicznych w dyscyplinie ekonomia. Kraków, 21 września 2015 r. 6